PERİLİİN MAĞARASI* (Periliin Cave)

Transkript

1 PERİLİİN MAĞARASI* (Periliin Cave) Yrd. D oç.dr. A.FUAT DOĞU** Arş.Gör. H ARUN TUNÇEL** Arş.Gör. GÜRCAN GÜRGEN*** Arş.Gör. İHSAN ÇİÇEK** Arş.Gör. MEHMET SOMUNCU** ÖZ Periliin Mağarası, Kayseri İli, Develi İlçesi, Küçükkünye Köyü nün 1.5 km güneydoğusunda yeralır. Toplam alanı 600 m2 kadar olan mağara dikey bir inişle başlar ve iki salonu vardır. Özellikle ikinci salonunda zengin traverten oluşumları bulunan Periliin Mağarası gerisindeki karstik platonun kuzeybatı yamacında ve buradaki karstik sistemin bir parçası durumundadır. Mağara çevredeki diğer tarihi ve doğal değerler de dikkate alındığında büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. Ancak hem mağara içinde hem de çevresinde bazı düzenlemelere gerek vardır. ABSTRACT Periilin Cave Periilin Cave lies 1.5 km s to the south-east o f Küçükkünye village in Develi district, Kayseri Province. It s total area is 600 m2 and beings with a vertical way down. It has got two saloons, especially the 2 nd one has well developed travertine form ation. The Periliin Cave is apart o f the karstic system in the area and is found at the nort-west slope o f karstic plateau behind. The cave has a very high touristic potential when the natural and historical values near by are considered, but before hand some arrangement need to be done within and at the entrance o f the cave. * Mağara yöre halkı tarafından Periliin olarak anılmaktadır. Bu sebeple aynı adın kullanılması uygun bulunmuştur. ** A.Ü. DTCF. Coğrafya Bölüm ü, Ankara *** A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

2 132 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU Periliin Mağarası Kayseri İli, Develi İlçesi, Küçükkünye (Yukarıkünye) Kö- yü nün 1.5 km güneydoğusunda yeralmaktadır (Şekilli). Bugüne kadar sadece yöre halkı tarafından bilinmekte olan mağaranın perili olduğuna inanılması, insanların mağara içine girmesine engel olmuştur. Bu sebeple mağara iyi korunmuş, ancak tanınması gecikmiştir. Develi Belediye Başkanlığı nın daveti üzerine yılı Aralık ayında buraya bilimsel araştırma amacıyla gidilmiştir, ekip yöre halkından Ömer Deve- lioğlu nun kılavuzluğu ile mağaraya ulaşmıştır. Periliin Mağarasının bulunduğu yer Toros sıradağlarının kuzey yamacın- dadır. Burası Zamantı Nehrinin doğusunda, Tahtalı Dağlarındadır. Toroslar litolojik yapısı sebebiyle yurdumuzda görülen karstik oluşmaların büyük bir bölümünü bünyesinde toplamıştır. Jeoloji haritasında da görüldüğü üzere (Şek il^ ) mağara, faylarla parçalanmış, kuzeybatıya dalımlı Permoklarbonifer kalkerler içerisinde gelişme göstermiştir. Bu formasyon Küçükkünye Köyünün güneydoğusunda belirgin olarak görülen dikliklerle başlar. Perm okarbon kalkerlerinin kontaktında ise yataya yakın Kretase kalkerleri yer alır. Küçükkünye Köyü nün yaklaşık 10 km. kuzeyinde ise Erciyes volkanizmasının ürünlerine ulaşılır. Periliin Mağarası, Küçükkünye Köyü nün güneyindeki Kılıç Tepenin (2002 m.) köye bakan yamacındadır. Mağara ağzının yükseltisi 1680 metredir. Burada Kılıçtepenin uzanışını da belirleyen kuzeydoğu-güneybatı yönlü bir fay tesbit edilmiştir. Mağara girişi bu faya ve tabaka uzanışlarına uyumlu bir üçgen şeklindedir. Mağara sistemini, iki büyük salon ve ikinci salonun doğu ucundan açılan bir galeri oluşturur. (Şekil:3). Mağara ağzı 7 m uzunluğunda olup en geniş yeri 2.30 m kadardır. Ağızdan yaklaşık 5.00 m lik bir inişle mağara sisteminin ilk bölümüne girilir (Foto:l). Birinci salona tabanı 4.30 m, yüksekliği 2.00 m olan kemer formunda bir kapıyla geçilmektedir. Bu kısım m x m boyutlarındadır tabandan tavana kadar olan en yüksek yeri 7.00 m yi bulur. Bu salonun zemini, genellikle mağara ağzından gelen döküntülerle, kısmen örtülmüştür. Bu malzemeyi oluşturan döküntüler arasında kırılmış sarkıtlara da rastlanır. Kabaca bir koni şeklindeki bu taban kısmının eğimi yaklaşık 22 dir. Koninin uç kısımları genç traverten oluşumları ile çimentolanmıştır. Salonun tavanının bazı kısımları sarkıtlarla kaplıdır. Tavandaki sarkıt oluşumları, mağaranın kalker yüzeye yakınlık nedeniyle incedir. Birinci salonun gü 1 Develi Belediye Başkanı Sayın Ertuğrul Güvenç'e araştırmanın yapılması sırasında gösterdikleri yakın ilgiden dolayı teşekkür ederiz.

3 PERİLİİN MAĞARASI 133 neybatı ucunda çatlak sistemi uzanışına da uyumlu bir girinti vardır. Bu salonun güneydoğusundan 50 cm çapında ve 1.00 m uzunluğunda bir geçişle ikinci salona girilir (Foto: 2). Periliin Mağarasının en büyük ünitesini oluşturan ikinci salon sarkıt, dikit, sütun, traverten basamakları ve havuzcukları ile sistemin en zengin b ö lümüdür. Kabaca doğu-batı yönünde uzanan bu salon yaklaşık olarak m uzunluğunda olup, eni m kadardır. Mağaranın bu bölümünün tavan yüksekliği yer yer m yi bulur (Foto: 3). Asim etrik bir görünüme sahip olan ikinci salonun, kuzey duvarı çok sayıda ve çeşitli boylardaki sarkıtlarla bezenmiştir (Foto: 4). Yüzeyi tamamen traverten panolarıyla kaplı olan bu duvar, belirtilen asimetri sebebiyle aynı zamanda tavan olarak da kabul edilebilir, ikin ci salonun tabanı güneyden kuzeye doğru basamaklar halinde alçalır. Buradaki ortalama eğim 30 civarındadır. ikinci salondaki dikitler; boyları ve renk özellikleriyle çok güzel bir görünüme sahiptir. Boyları yer yer m ye ulaşan dikitlerin çapları ise m yi bulur. Bunların taban kısımları çok daha geniştir (Foto: 5 ve 6). Salonun kenar kısımlarında ise sarkıt ve dikitlerin birleşmesiyle oluşan çeşitli boylarda pek çok sütun vardır. Tabandaki basamaklar üzerinde, eğimin azaldığı yerlerde, farklı büyüklükte traverten havuzcukları görülür. (Foto: 7). Bunların bazılarının boyutları 200x50 cm e kadar ulaşmaktadır. İkinci salon içinde anlatılan bu şekillerden başka çeşitli irilikte pek çok ilginç traverten oluşumları vardır (Foto: 8). Periliin Mağarası nın en büyük ünitesini oluşturan ikinci salonun doğu ucunda 70x190 cm boyutundaki ağızdan bir galeriye girilir. Burası kademeli inişlerle m. kadar devam etmektedir. Ağızdan belirlenebilen en uç noktaya olan derinlik m dir. Kadem eler halinde inilebilen bu galeri yer yer genişleyerek içinde sarkıt, dikit ve sütunların bulunduğu küçük bir de salon oluşturmuştur. Galeride m lik inişi oluşturan eğim den başlayıp, bazı kısımlarda 90 yi bulur. Galerinin ulaşılabilen en uç kısmı iyice daralmakta ve birkaç metre ileride cm ye inmektedir. Buradan öteye gitmek mümkün olmamıştır ama görülebildiği kadarıyla içinde sarkıt ve dikitlerin yeraldığı 2 m çapında bir minik salon vardır. Buranın kuzeydoğusunda bulunan bir ağız mağara sisteminin tesbit edilebilen en uç kısmıdır (Şekil:3-4). Mağara, bu haliyle yaklaşık olarak 600 m2 kadardır. Dışarıda hava sıcaklığı -2 C iken birinci salonda 9 -ll C, ikinci salonda ise C arasındadır. P eriliin M ağarası K üçükkünye K öyünün güneyinde, B akırdağı (Ulusivri-2721 m.) ile Menteş Dağı (2576 m.) arasında bulunan üç basamaklı karstik bir platonun alt basamağının kuzeye bakan yamaçlarındadır (Şekil: 5).

4 134 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU Bu plato Perm okarbonifer yaşlı yarı kristalize kalkerlerden oluşmuştur. Faylarla fazlaca parçalanmış olan bu kayaçlar aynı zamanda litolojik özelliği nedeniyle çatlaklı bir yapıya sahiptir. Bu formasyondaki faylar doğrultuları boyunca ezilme, zonları meydana getirmiştir. Burada kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan faya bağlı olarak meydana gelen ezilme mağara boşluğunun açılmasında hazırlayıcı etken olmuştur. Kırık ve çatlakları dolduran sular hidrostatik basıncın etkisiyle akışa geçerek erime ve aşındırmayı hızlandırmış, buna bağlı olarak da mağara boşluğu büyümüştür. ikinci salonun doğu ucunda bulunan geleri şeklindeki kısım, sistemin fre- atik zondaki boşalma yerinin burası olabileceğini düşündürmektedir. Periliin Mağarasının bulunduğu kesimdeki kalker tabakalarının uzanışıyla, bunları etkileyen fayın doğrultusu, birbirlerini paralel sayılabilecek kadar az bir açıyla kesmektedir. Tabaka ve fayın dalışlarının birbirini belirgin olarak kesmesi tavandaki tabakaların bazı bölümlerinin çökmesine neden olmuştur. Bu olayın sonucunda ikinci salonun tabanına yığılan döküntüler buraya basamaklı bir görünüm kazandırmıştır. Bu gelişimi izleyen aşamada yüzeyden süzülerek mağara boşluğuna ulaşan suların bünyesinde gelen eriyikler mağara içinde çökelerek sarkıt, dikit, sütun ve çeşitli traverten örtülerinin meydana getirmiştir. Traverten oluşumları üzerinde yer yer kırmızımsı kahverenkli kil birikim leri vardır. Bunların kalınlığı kimi yerde 2-3 cm yi bulmaktadır. Yine mağaranın tabanında bazı hayvanlara ait aktüel kemik parçaları vardır, ayrıca mağara içerisinde yarasalar da görülmüştür. Plato yüzeyindeki karstik şekillenme ve plato yamacının alt seviyelerindeki su çıkışları gözönüne alındığında sözkonusu Perm okarbonifer kalkerleri içerisinde büyük bir karstik sistemin varlığından sözedilebilir. Nitekim mağaranın doğu ucunda açılan galerinin yönü ve eğim koşulları dikkate alındığında buranın plato yamacının alt kısmındaki Homurlu karstik kaynağına bağlandığı söylenebilir. Ancak bu galeride belirgin bir hava akımının olmayışı ise günümüzde bu bağlantının, çökm eler ve traverten oluşumlarının sistemi tıkaması sonucunda, sızmalar halinde devam ettiğini düşündürmektedir. Bu sebeple mağara içindeki oluşumların gelişmelerini sağlamakta olan suların çatlaklar boyunca sızarak Homurlu karstik kaynağına bağlandığı söylenebilir. Sözkonusu karstik çıkış mağaranın oluşumu anlatılırken etkisine değinilen kuzeydoğu-güneybatı yönlü fay yamacının dibindedir (Şekil: 5).

5 PERİLIİN MAĞARASI 135 Periliin Mağarası gerek coğrafi konumu, gerekse içerisindeki traverten oluşumları ile yurdumuzda bugüne kadar turizme açılmış olan diğer karstik mağaralarımız kadar büyük bir turizm potansiyeline sahip olup, Kayseri İli sınırları içinde bilimsel araştırması yapılan ilk karstik mağaradır. Mağarının turizme açılabilmesi için hem çevresinde, hem de içinde bazı düzenlemelere gerek vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Develi ile Küçükkünye (Yukarıkünye) arasındaki karayolu (47 km.) Bakır- dağı (Taşçı) na kadar asfalttır. Buradan mağaranın bulunduğu Küçükkünye Köyüne kadar olan yol (13 km.) yılın her döneminde ulaşıma açık stabilize bir yoldur. Köyden mağaraya ulaşım iki yoldan yapılabilir. Bunlardan ilki; Köyden Kılıçtepe nin kuzeybatı yamaçlarını kullanarak 45 dakikalık bir yürüyüşle mağaraya ulaşılan güzergâhtır. İkincisi ise; Hom urlu Deresini takiben kaynağa giden ve buradan mağaraya çıkan yoldur. Bu rota takip edildiğinde köyden mağaraya bir saatte ulaşılmaktadır. ilk yol, çevredeki doğal güzellikleri ve özellikle doyumsuz Erciyes manzarası ile Toroslarm izlenmesine olanak sağlayan bir yürüyüş rotasıdır. Öte yandan bu yürüyüş sırasında, vadinin içinde yer alan tipik bir Anadolu köyü, bütün güzelliği ile gözler önüne serilmektedir (Foto: 9). ikinci yoldan gidildiğinde ise, daha değişik doğal güzellikleri izleme olanağı vardır. Bir vadi içinde yapılacak bu yürüyüş sırasında, Homurlu Deresinin açtığı güzel kapızlar, yaklaşık 10 m den dökülen şelalesi (bu şelale bahar aylarında gelen su miktarlarının artmasına bağlı olarak, daha gür bir akış göstermektedir) (Foto: 10) ve aynı vadinin yamaçlarından gelin teli şeklinde bir görünümle 5-6 m den Homurlu Deresine dökülen bir dizi kaynak görülebilir. (Foto: 11). Homurlu Deresi 5-6 m. eninde, m yüksekliğindeki bir kaynaktan çıkmaktadır. (Foto: 12). Doyumsuz güzelliklere sahip olan bu kaynak ve şelalenin bulunduğu alandaki küçük düzlükler yöre halkı tarafından piknik yeri olarak kullanılmaktadır. Diğer taraftan, vadi içinde ve mağara yakınlarında bazı antik kalıntılar da mevcuttur. Kaynaktan, mağaraya eğimli bir yüzeyi takiben dakikalık yürüyüşle ulaşılmaktadır (Şekil: 6). Bu iki rotadan, birinin gidişte, diğerinin dönüşte kullanılması birbirinden değişik doğal güzelliklerin izlenmesine olanak verecektir. Hom urlu Deresinin üzerinde bulunan ahşap köprünün iyileştirilmesi ve kaynağa yakın bir yerden daha uygun bir geçiş yerinin hazırlanması buradan yapılacak ulaşımı kolaylaştıracaktır.

6 136 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU Mağara çevresi ve içinde şu düzenlemelere ihtiyaç vardır; Mağara ağzının, yamacın yukarı kesimlerinden gelecek döküntü malzemesinden korumak için, çevredeki doğal malzemeden yararlanarak uygun bir set yapılmalıdır. Mağara ağzının bir kısmını tıkayan bloklar temizlenmeli ve girişi kolaylaştırmak için bir merdiven yapılmalıdır. Ayrıca birinci salonun tabanında, mağara ağzından dökülen malzemenin oluşturduğu birikinti de temizlenmelidir. Birinci salon ile ikinci salon arasındaki bağlantı, dar bir geçişle sağlanmaktadır. Bu geçişin, bir insanın daha kolay geçebileceği ebatlarda büyütülmesi gereklidir. ikinci salonun ziyaretçiler tarafından rahat bir şekilde gezilmesini sağlamak ve traverten oluşumlarına zarar verilmesini engellemek için yürüyüş ve seyir platform ları yapılmalıdır. Mağaradaki traverten oluşumlarının, bütün güzellikleri ile görülebilmesini sağlamak amacıyla, doğal görüntüyü bozmayacak ve tekniğine uygun bir şekilde ışıklandırılması gerekmektedir. Köy ile mağara arasındaki her iki yol üzerinde, güzergâhı belirleyen ve mağara girişi ile içini tanıtıcı, açıklayıcı tabelalar konulmalıdır. Yukarıda belirtilen bu düzenlem elerin amacına ulaşması için, bir coğrafyacı denetiminde yapılması gerekir. Sonuç: Özellikleri ayrıntıları ile belirtilen, Periliin Mağarası yöredeki turizm potansiyeli yüksek, Erciyes Dağı ve Sultan Sazlığı gibi doğal değerlere eklenen yeni bir halkadır. Kapadokya, Fraktin Kabartmaları ve Şahmelik mağara yerleşmesi gibi tarihi değerler bakımından da zenginliği bilinen yöreye gelmekte olan çok sayıda turistin, yeterli tanıtım yapıldığında, bu mağarayı da ziyaret edeceği kesindir.

7 YARARLAN ILAN ESERLER ALAGÖZ, C.A., Türkiye Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma. Türk Coğr. Kurumu Yay. Sayı: 1. Ankara. AYGEN. T., Mağaralar ve Yeraltı Irmakları (Speleoloji). DSİ Umum Müd. Neşriyatı. Sayı: 88. DSİ Matbaası, s. 161, Ankara. AYGEN, T., Türkiye nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (6), İnsuyu Mağarası ve Yeraltı G ölleri. İller Bankası Derg. Sayı: 18, s , 32, Ankara. AYGEN, T., Türkiye nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (7), Güney Bölgemizin Narlıkuyu, Cennet ve Cehennem Mağaraları. İller Bankası Derg. Sayı: 19, s , Ankara. AYGEN, T., Türkiye nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (8) Antalya Mağaraları. İller Bankası Derg. Sayı: 20, s , Ankara. AYGEN, T., Türkiye nin Bilinmeyen Tabiat Değerlerinden (10) Astımlı Hastalara iyi Gelen Alanya nın Damlataş Mağarası, iller Bankası Derg. Sayı: 22, s , Ankara. AYGEN, T., Dünya nın En Uzun ve En Derin Mağaraları. İller Bankası Derg. Yıl: 3. Sayı: 40, s , Ankara. AYGEN, T., Turizm ve Spor Açısından Büyük Önem Taşıyan Mağaralar Nasıl Meydana G elirler. İller Bankası Derg. Yıl: 4, Sayı: 45, s , Ankara. AYGEN, T., ,5 Kilom etre Uzunluğundaki Türkiye nin En Büyük Mağarası: Pmargözü Mağarası ve Yeraltı Nehrinin Araştırılması, Yenişarba- demli, İsparta. İller bankası derg. Yıl: 5, Sayı: 49, s Ankara. BAŞAR, M., 1972, Teşekkül Tiplerine Göre Türkiye Mağaralarının dağılışı. Jeom orfoloji Derg. Yıl: 4, Sayı: 4, s , Ankara. BLUMENTHAL, M., Kayseri-Malatya Arasındaki Torosun Permokaebo- niferi MTA Mec. Sene: 9, Sayı: 1/31, s , Ankara. CHABERT, C., (1988) Biblioghie Spéléoloque de la Turquie Mémoires de Spéléo-Club de Paris No: 13, Club Alpin Français Paris. EROL, O., Alanya Damlataş Mağarasının Gelişme Safhası Hakkında Gözlem ler. Jeom orfoloji Derg. Yıl: 3, S. 3, s , Ankara.

8 138 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU GÜLDALI, N., Oluşumları, Gelişmeleri ve Ekonomik Değerleriyle Mağaralar, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Derg. C: 16, Sayı: 188, s. 1-4, Ankara. GÜLDALI, N.-N A Z İK, L., Türkiye Mağara Kadastrosu. Jeom orfoloji Derg. Sayı: 16, s , Ankara. H ERAK, M.-STRINGFIELD, Y.T., Karst, Important karst region o f the Northern Hempshere. 551 p. Elsevıer Publishing Company. Amsterdam. IZBIRAK, R., Sistematik Jeom orfoloji. Harita Genel M d. Yay. sayfa 237 Ankara. İZBIRAK, R., Jeom orfoloji, Analitik ve Umumi. A.Ü. DTCF. Yay. No: 127 (Ü çüncü Baskı), 466, sayfa Ankara. JAKUCS, L. (Çev: Güldalı, N.) Karstik Erimenin N icel ve Nitel Düzeni Üzerine İklimin Etkisi. Jeomorfoloji Derg. S: 7, Yıl: 8, s: 71-85, Ankara. N A ZİK, L.-GÜLDALI, N., İncesu Mağaralar Sistemi (Taşkale/Karaman); Jeom orfolojik Evrimi ve Ekonomik Olanakları. Jeom orfoloji Derg. Sayı: 13, s , Ankara.

9 PERİLİİN MAĞARASI 139 MORFOGRAFİK LOKASYON HARİTASI TO R O S DAĞLARI ALÜVYAL A L A N ŞEKİL: 1

10 140 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU PERİÜİN MAĞARASI ÇEVRESİNİN JEOLOJİ HARİTASI AÇIKLAMALAR: pk PERMOKARBONİFER S KARSTİK KAYNAK kr KRETASE FORMASYON SINIRI V MAĞARA ŞEKİL: 2 FAY 0 L ' EK I Km.

11 PERİLİİN MAĞARASI 141

12 142 A. F. DOĞU - H. TUNÇEL - G. GÜRGEN - İ. ÇİÇEK - M. SOMUNCU