Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara, Türkiye 2. Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye

Transkript

1 KLİNİK ÇALIŞMA / CLINICAL RESEARCH GÜNÜBİRLİK CERRAHİ GEÇİRECEK ÇOCUKLARIN VE AİLELERİNİN AMELİYAT HAKKINDA BİLGİLENDİRİLMESİNİN PREOPERATİF ANKSİYETE VE POSTOPERATİF DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİ ÜZERİNE OLAN ETKİLERİ THE EFFECTS ON PREOPERATIVE ANXIETY AND POSTOPERATIVE ATTITUDES OF THE CHILDREN AND THE PARENTS WHO WERE INFORMED ABOUT OUTPATIENT SURGERIES Seda DA LI, Merve DEM RC, Alper KAVALCI, Nurdan KOL Esin fiah N, Esra UYANIK, Aynur CAMKIRAN FIRAT, Coflkun ARAZ Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara, Türkiye Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye Baskent University Faculty of Medicine, Ankara, Turkey Baskent University Faculty of Medicine, Department of Anesthesiology and Reanimation, Ankara, Turkey ÖZET Amaç: Bu çal flmada ebeveyn ve çocuklar n nin ameliyat öncesi stres durumu ve ameliyat sonras davran fl de ifliklikleri üzerine etkisinin araflt r lmas amaçland. Yöntem: Hastanemizde elektif, günübirlik cerrahi planlanarak ameliyat edilecek olan 3- yafl aras nda, American Society of Anesthesiologists s n flamas I-II olan çocuklar ve ebeveynleri çal flmaya dahil edildi. Ebeveynlerin preoperatif dönemde, ameliyat ve sonras hakk nda bilgilendirilmelerinin tatminkar olup olmad ve kendilerinin çocuklar na bu dönemle alakal yapt klar bilgilendirmelerin özellikleri sorguland. Çal flma s ras nda Modified Yale Preoperative Anxiety Scale, separasyon skalas, Induction Compliance Checklist, State Trait Anxiety Inventory ameliyat n. ve 4. günlerinde telefonla çocuklar n negatif davran fl de ifliklikleri standart formlar kullan larak de erlendirildi. Bulgular: Hastanemizde ameliyat edilmifl çocuk hastalar ve aileleri %99 oran nda "tatminkar bilgilendirme" yap ld gözlenmifltir. Buna ra men çocuk hastalardaki preoperatif stres ameliyat öncesi dönemde yaklafl k %30 görüldü. Anksiyete skorlar yüksek olan çocuklarda aileden ayr lma, maske indüksiyonu ve ameliyata giriflin de zor oldu u belirlendi. Sosyoekonomik düzeyi düflük ve orta olan ailelerin çocuklar n n ameliyat öncesi daha stresli oldu u gözlendi. Sonuç: Ebeveynler hastane doktorlar taraf ndan yap lan bilgilendirilmeden %99 tatminkar geribildirim yapm flt r. Çal flmada elde edilen sonuçlara göre anksiyetenin birçok de iflkenden etkilendi i görülmüfltür. Anksiyete skoru yüksek olan çocuklar n ameliyat sonras dönemde de anksiyeteli olacaklar genellemesi bu çal flmada do ru ç kmam flt r. ANAHTAR KEL MELER: Günübirlik cerrahi, Anestezi, Anksiyete, Hasta memnuniyeti, Çocuk SUMMARY Objective: It is aimed to investigate before and after surgery effects of informing the family and the children about outpatient surgery. Method: The children between the ages of 3- who were undergone effectively outpatient surgeries at our hospital are included in this case study with their parents. (Children are categorized I-II by American Society of Anesthesiologists). The parents are given a questionnaire before the surgery regarding whether the information about the operation and postoperative period is satisfactory and how they informed their children about this period. During the study the negative behavior differences of the children are evaluated on phone by using standard forms Modified Yale Preoperative Anxiety Scale, scale of separation, Induction Compliance Checklist, State Trait Anxiety Inventory on the nd and 4th day of post-operative period. Results: We have observed that 99% of the children who were undergone surgery at our hospital and their parents are satisfied with the information given to them. Still, 30% of the child patients were stressed at preoperative period. The children with high anxiety scores were observed to have hard times at leaving the parents and entering the operation and during mask induction. The preoperative stress is observed to increase with the families having lower income. Conclusion: 99% feedback is achieved from the parents regarding the information given by Hospital Staff. The results shows us that the anxiety is subject to number of variables. The belief that the children with high anxiety scores would be more anxious at the postoperative period is not confirmed by this study. KEY WORDS: Outpatient surgery, Anesthesia, Anxiety, Patient satisfaction, Child Ç kar çat flmas /Conflict of Interest: Yazarlar herhangi bir ç kar çat flmas bildirmemifllerdir./ Authors do not report any conflict of interest. Gelifl tarihi/received: 4/03/05 Kabul tarihi/accepted: 7/07/05 Yaz flma Adresi (Correspondence): Dr. Seda DA LI, Baflkent Üniversitesi T p Fakültesi Ankara Hastanesi Fevzi Çakmak Cad. 0. Sk. No:45 Bahçelievler, Ankara, Türkiye E-posta ( ): sedadagli@gmail.com 3

2 Journal of Anesthesia - JARSS 06; 4 (): 3-7 Da l et al: The child and the parents informed about outpatient surgeries G R fi Cerrahi ifllemler birden çok nedene ba l olarak geliflen, çocuklar ve aileleri için stres oluflturan durumlard r ve bu stres genellikle anksiyete, kayg, korku ya da k zg nl k fleklinde bulgularla d fla yans r (-3). Bu durum cerrahi süreç boyunca olumsuz fizyolojik ve psikolojik reaksiyonlara neden olabilirken postoperatif erken dönemde a r y ve dolay s yla analjezik ihtiyac n art r r. Ayr ca bu çocuklarda postoperatif dönemde davran fl bozuklu u geliflme riski de yüksektir (4-7). Ebeveyn kayg s n n indirekt olarak çocu un kayg düzeyini etkileyebildi i, ebeveynlerin kayg s n n azalt lmas ile çocuklar n kayg s n n ve postoperatif analjezik ihtiyaçlar n n azalt labilece i gösterilmifltir (3, 5, 8-0). Çal flmam zda günübirlik cerrahi geçirecek çocuklar ve ebeveynlerinin ameliyat hakk nda tatmin edici flekilde nin, preoperatif anksiyete ve postoperatif davran fl de ifliklikleri üzerine olan etkilerinin de erlendirilmesi amaçlanm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM Çal flmam z 0 y l nda Baflkent Üniversitesi T p Fakültesi XIV. Ö renci Sempozyumu kapsam nda fakültemiz 3. s n f t p fakültesi ö rencileri ile Anesteziyoloji bölümünün dan flmanl nda gerçeklefltirilmifl olup üniversitemiz Etik Kurul Onay ve bilgilendirilmifl onamlar (KA /57) al nd ktan sonra Baflkent Üniversitesi T p Fakültesi Ankara Hastanesinde elektif, günübirlik cerrahi planlanarak ameliyat edilecek olan 3- yafl aras nda, American Society of Anesthesiologists s - n flamas (ASA) I-II özellikteki çocuklar ve ebeveynleri çal flmaya dahil edildi. ASA III ve üzeri riskli olanlar, acil vakalar, güç entübasyon olmas beklenenler, intraoperatif cerrahi veya anestezi ile ilgili ciddi komplikasyon (solunum depresyonu, miyokardiyal depresyon, kardiyak aritmi, bronkospazm, laringospazm, anaflaktik reaksiyon, hipotansiyon, kanama v.b.) yaflayanlar, ameliyat sonras nda hospitalizasyon ihtiyac olanlar, okuma yazmas olmayan ve iletiflim kurulamayan ebeveynler çal flmaya al nmad. Ebeveynlerin preoperatif dönemde, ameliyat ve sonras hakk nda bilgilendirilmelerinin tatminkar olup olmad ve kendilerinin çocuklar na bu dönemle alakal yapt klar bilgilendirmelerin özellikleri sorguland. Çocuklar n anksiyeteleri ameliyattan dakika önce ebeveynleri yan nda Modified Yale Preoperative Anxiety Scale (mypas) ile; ailelerin yan ndan ayr l rken oluflan ajitasyon, separasyon skalas ile; ameliyat odas na al nd ndaki anksiyetesi Induction Compliance Checklist (ICC) ile; anne ve baban n preoperatif stresleri State Trait Anxiety Inventory (STAI) ile de erlendirildi.çocuklar n postoperatif derlenme dönemi ajitasyonu için postoperatif. ve 4. günlerde ailelerle telefon görüflmeleri yap larak çocuklarda negatif davran fl de- ifliklikleri (yeme, uyku bozuklu u, idrar kaç rma vb.) olup olmad sorguland. Veriler, çal flmaya al nan çocuklar n preoperatif anksiyete skorunun yüksekli ine göre grupland r ld. Verilerin analizi SPSS 7.0 (Statistical Package for Social Sciences, SPSS Inc., Chicago, IL, United States) yaz l m kullan larak gerçeklefltirildi. Gruplar aras karfl laflt rmalarda say sal parametreler için Mann-Whitney U testi, kategorik parametreler için ise kikare testi kullan ld. p<0.05 de eri anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmam za Baflkent Üniversitesi T p Fakültesi Ankara Hastanesinde günübirlik ameliyat geçirecek 3- yafllar aras nda 8 çocuk hasta dahil edildi. Bir hasta d fl nda tüm hasta yak nlar n n "tatminkar bilgilendirme" geri bildirimi yapmas nedeniyle grupland rma preoperatif anksiyete skorunun yüksekli ine göre gerçeklefltirildi. ki hastan n verilerinin tam olmamas nedeniyle çal flmaya 79 hasta dahil edildi. Çal flmaya dahil edilen 55 hastada (%69.6) preoperatif anksiyete skoru düflük iken, 4 hastada (%30.4) skorlar anlaml anksiyete varl n gösterdi. Gruplara ay rd ktan ve verileri SPSS e girdikten sonra elde edilen sonuçlara göre çocuklar n tan mlay c verilerinin (yafl, kilo, cinsiyet) iki grup aras nda belirgin bir fark oluflturmad görüldü. Ameliyat çeflidinin (Kulak Burun Bo az veya Çocuk Cerrahisi), geçirilmifl ameliyat varl n n, ameliyat süresinin veya yönteminin, tan k olunan ameliyat varl n n gruplar aras nda anlaml bir fark oluflturmad görüldü. Ailenin tan mlay c verileri (yafl, e itim durumu), aile tipi (çekirdek, genifl), çocu un kardefl say s ve sakinlik durumu ve ailenin kayg durumu (anestezi, cerrahi, postoperatif durumla ilgili) iki grup aras nda benzer bulundu. Ailelerin sosyoekonomik düzeyinin ise belirgin bir fark oluflturdu u, sosyoekonomik düzeyin düflük ve orta oldu u ailelerin çocuklar nda ameliyat öncesi anksiyetenin daha yüksek ç kt görüldü. Çocuklar n ve ailelerin bilgilendirilme düzeylerine bak ld nda iki grup aras nda anlaml bir fark görülmedi. Ama mypas skoru, seperasyon skoru, maske tolerans, ICC skoru birbirleriyle benzer flekilde ameliyat öncesinde anksiyeteli çocuklarda daha yüksek ç kt. Ameliyat odas na girifl de anksiyeteli çocuklarda daha zor gerçekleflti. Ameliyat sonras sedasyon ajitasyon skoru, çocu un duygusal gösterge skoru ve sedasyon ihtiyac ise beklenenin aksine iki grup aras nda benzer bulundu. Hastalar n tan mlay c verileri, ameliyat özellikleri ve preoperatif de erlendirme verileri Tablo I de, postoperatif de erlendirme verileri ve ailesel özellikleri ise Tablo II de verilmifltir. 4

3 Tablo I. ki grup hastalar n n preoperatif verileri ve hastalar n özellikleri Anksiyete (-) (n=55) Anksiyete (+) (n=4) P Yafl (y l) 5.8±.8 5.± Kilo (kg) 4.6±8.0.4± Cinsiyet (K/E) 5/30 8/ mypas skoru (%) 4±.6 45± Seperasyon skoru (4 üzerinden).44±0.6.38± Maske tolerans (4 üzerinden).44± ± Ameliyat (KBB/ÇC) 44/ 6/ Geçirilmifl ameliyat varl Ameliyat süreleri 44± 4± Ameliyat yöntemi (bölgesel + genel/toplam) 4/55 3/ Hastalar n ameliyat odas na girifl flekli (5 üzerinden).05± ± ICC (yüksek skorlu hasta/toplam say ) /55 7/ ICC (ortalama de erler).47±. 3.7± Kardefl (Var/Toplam) /55 / Tan k olunan ameliyat varl (Var/Toplam) 6/55 6/ Çocu un hastal hakk nda bilgisi yeterli (Evet/Toplam) 50/55 3/ Çocu un ameliyat olaca n ö rendikten sonra ebeveynde oluflan tav r de iflikli i (Evet/Toplam) /55 / Çocuk ameliyat olaca n biliyor mu? (Evet/Toplam) 45/55 6/ Çocuk hastaneye ameliyat olmak için geldi ini biliyor mu? (evet/toplam) 4/50 5/ Çocu un ameliyat sonras hakk nda bilgisi var m? (evet/toplam) 7/47 7/ Çocuk ameliyat hakk nda soru sordu mu? (evet/toplam) 38/47 3/ Çocuk ameliyat olaca n ö renince davran fl de iflikli i oldu mu? (evet/toplam) /47 5/ Baflka ailelerle görüfltünüz mü? (evet/toplam) 35/55 4/ Baflka doktora gittiniz mi? (evet/toplam) 8/55 / Doktordan anestezi hakk nda bilgilendirme al nd m? (evet/toplam) 3/55 4/4.000 Doktordan detayl bilgi al nd m? (evet/toplam) 36/55 7/ Ekstra bilgi almakla kayg Artt 5 Azald 37 De iflmedi 6 Bilgilendirilmifl onam formunu dikkatle okudunuz mu? (Evet/toplam) 30/55 0/ KBB: Kulak Burun Bo az. ÇC: Çocuk Cerrahisi TARTIfiMA Ebeveyn ve çocuklar n preoperatif dönemde nin ameliyat öncesi stres durumu ve ameliyat sonras davran fl de ifliklikleri üzerine etkisini inceledi imiz bu anket çal flmas nda ebeveynlerin %99 u hastanemiz doktorlar taraf ndan yap lan bilgilendirmeden tatminkar olduklar n belirtmifllerdir. Buna ra men çocuk hastalar n %30 unda ameliyat öncesi anksiyete varl görülmüfltür. Cerrahi ifllemler, çocuklar ve aileleri için stres oluflturan durumlard r. Ebeveynden ayr lma, a r, kontrolün kaybedilmesi, yabanc ortam ve bilinmedik çevre koflullar önemli bir anksiyete nedeni olabilmektedir. Ameliyat olacak çocuklar k s tl kognitif kapasiteleri, deneyim eksiklikleri, baflkalar n n deste ine ihtiyaç duymalar, cerrahinin anlam n n fark na varamamalar gibi nedenlerle kayg, korku, k zg nl k ya da belirsizlik duygusu gibi sorunlar yaflayabilirler. Günübirlik cerrahi geçiren çocuklar n ebeveynleri, hem ameliyat öncesi hem de ameliyat sonras dönemde çocuklar ile birlikte olmakta ve bu nedenle de çocuklar n n bak m ndan sorumlu hale gelmektedirler. 5

4 Journal of Anesthesia - JARSS 06; 4 (): 3-7 Da l et al: The child and the parents informed about outpatient surgeries Tablo II. Hastalar n postoperatif de erlendirme verileri ve ailesel özellikleri Anksiyete (-) (n=55) Anksiyete (+) (n=4) P Postoperatif sedasyon ihtiyac 4/55 / Postoperatif ajitasyon skorlar (6 üzerinden) 3.3±.40.88± Alt basamakl sedasyon ajitasyon skalas (ortalama) 3.3±.40.88± Hastan n duygusal gösterge skoru 7.8± ± Anne yafl (y l) 35.3± ± Baba yafl (y l) 39.± ± Anne e itimi (Orta ö retim/üniversite) 4/3 3/ Baba e itimi (Orta ö retim/üniversite) 8/7 /.000 Aile Tipi Çekirdek aile Genifl aile 0.70 Anne-Baba ayr Sosyoekonomik düzey Düflük Orta yi Çocuk ameliyat olaca n biliyor mu? (Evet/Hay r) 45/0 6/ Çocu un sakinlik tan mlamas (0-Sakin, 0 Hiperaktif) 4.07±.30 4.± Ailenin Kayg lar Cerrahi 0.78± ± Anestezi.55±0.94.3± Postoperatif durum 0.9± ± Postoperatif a r.4± ± Pediyatrik anestezide çocuk hastalar n perioperatif haz rl n n anksiyetenin önlenmesinde önemli oldu u bilinmektedir. Pediyatrik hastalardaki anksiyete, negatif postoperatif davran fllara neden olabilmektedir. Negatif postoperatif davran fllar içinde kabuslar, ayr lma anksiyetesi, yeme bozukluklar, enürezis yer almaktad r (). Ebeveyn anksiyetesinin artmas ile çocuklar n anksiyetesinin artt ve perioperatif dönemde önemli rol oynad da literatürde yer almaktad r(). O uzalp ve ark. () taraf ndan 00 çocuk hasta ve ebeveynlerinin dahil edildi i çal flmada, ebeveynlerin anksiyeteleri ve beklentileri de erlendirilmifltir. Çal flmaya kat lan ebeveynlerin sadece %9 u anestezi doktoru ile görüflmüfl olup, anestezi doktoru ile görüflebilen ebeveyn say s n n azl dikkat çekmektedir. Ayn çal flmada yer alan ebeveynlerin 9 tanesi "Anestezi doktoruna sormak istedi iniz sorular nelerdir?"fleklindeki aç k uçlu soruya yan t vermifl, merak ettikleri sorular sormufllard r. Bu durum çal flman n yazarlar taraf ndan ebeveynlerin bilgilendirme gereksinimlerini karfl layamad klar n n göstergesi olarak sunulmufltur (). Sheffer ve Greifenstein e göre hastalar n anesteziye karfl duyduklar anksiyetenin nedeni k smen anestezist-hasta iliflkisindeki eksiklikten kaynaklanmaktad r (3). Bilgilendirmenin kayg, korku ve depresyon geliflimini, ameliyat sonras analjezik gereksinimini azaltt, hastanede yat fl süresini k saltt birçok araflt rmac taraf ndan bildirilmifltir. Ayr ca bilgilendirme ve psikolojik olarak ameliyata haz rlama, bulant -kusma gibi postoperatif komplikasyonlar da azaltmaktad r (4, 5). Arellano ve ark. (6) preoperatif vizitin zamanlamas n belirlemek amac ile yapt klar bir çal flmada, hastalar n bir hafta önce, bir gün önce ve ameliyattan hemen önceki anksiyete düzeyleri aras nda fark bulamam fllar, ancak ameliyattan hemen önce anestezist taraf ndan görülen hastan n anksiyete derecesinde anlaml azalma oldu unu göstermifllerdir. Baz çal flmalarda artan e itim düzeyi ile birlikte anksiyetenin de artt bildirilirken, baz çal flmalarda e itim durumunun anksiyete derecesini etkilemedi i bildirilmifltir (7,8). Sosyoekonomik düzeyi düflük ve orta olan ailelerin çocuklar nda anksiyete düzeyi yüksek bu- 6

5 lunmufltur. Aileden ayr lma, ameliyat odas na girifl, anestezi indüksiyonu, maske tolerans anksiyeteli grupta daha zor gerçekleflmifltir. Literatürün aksine bu çal flmada çocuklarda preoperatif dönemde var olan anksiyete postoperatif anksiyete ve yeniden sedasyon gereksinimini de ifltirmez sonucuna ulafl lm flt r (9). Çal flma 0 y l nda Baflkent Üniversitesi T p Fakültesi XIV. Ö renci Sempozyumu kapsam nda gerçeklefltirildi i için anketör olarak fakültemiz 3. s n f t p fakültesi ö rencileri çal flm fllard r. Çal flma süresinin k - sal dolay s yla çal flmaya dahil edilen çocuk say s n n azl, ameliyathanenin mevcut koflullar, hava flartlar - n n çal flman n yap ld y l ulafl m k s tlamas ve çal flma ekibinde yer alan ö rencilerin derslere kat lma zorunlulu u nedeniyle çal flmaya k s tl say da hasta dahil edilmifltir. E er dahil edilen çocuk hasta say s artt r l r ve daha kapsaml bir çal flma yap l rsa çok daha güvenilir ve anlaml sonuçlar elde edilebilir. SONUÇ Ebeveynlerin yapt "tatminkar bilgilendirme" geribildirimi oran n n bu kadar yüksek ç kmas hastanemiz doktorlar n n hasta ve yak nlar yla iletiflimde ne kadar baflar l olduklar n gösterir. Biz de çal flmam zda böyle bir sonuca ulaflmaktan gurur duyduk. Ayr ca tatminkar bilgilendirme oran n n %99 olmas na ra men çocuklarda ameliyat öncesinde anksiyetenin %30 oran nda görülmesi, anksiyetenin birçok de iflkenden etkilendi ini gösterir. Ameliyat öncesi dönemdeki anksiyete skoru yüksekli inin postoperatif döneme ayn do rultuda yans mamas, bizi "nas l uyursan öyle uyan rs n" genellemesinin her zaman do ru olmad sonucuna ulaflt rd. KAYNAKLAR. LeVieux-Anglin L, Sawyer EH. Incorporating play interventions into nursing care. Pediatr Nurs 993; 9: Ellerton ML, Merriam C. Preparing children and families psychologically for day surgery: an evalution. J Adv Nurs 994; 9: Sadhasivam S, Cohen LL, Szabova A, et al. Real-time assesment of perioperative behaviours and prediction of perioperative outcomes. Anest Analg 009; 08: McCann ME, Kain ZN. The management of preoperative anxiety in children: an update. Anesth Analg 00; 93: Kain ZN, Mayes LC, O Connor TZ, Cicchetti DV. Preoperative anxiety in children. Predictors and outcomes. Arch Pediatr Adolesc Med 996; 50: Kain ZN, Mayes LC, Caldwell-Andrews AA, Karas DE, McClain BC. Preoperative anxiety, postoperative pain, and behavioral recovery in young children undergoing surgery. Pediatrics 006; 8: Kain ZN, Caldwell-Andrews AA, Maranets I, et al. Preoperative anxiety and emergence delirium and postoperative maladaptive behaviors. Anesth Analg 004; 99: Kain ZN, Mayes LC, Wang SM, Caramico LA, Hofstadter MB. Parental presence during induction of anesthesia versus sedative premedication: which intervention is more effective? Anesthesiology 998; 89: Chundamala J, Wright JG, Kemp SM. An evidence-based review of parental presence during anesthesia induction and parent/child anxiety. Can J Anaesth 009; 56: Messeri A, Caprilli S, Busoni P. Anaesthesia induction in children: a psychological evalution of the efficiency of parents presence. Paediatr Anaesth 004; 4: Watson AT, Visram A. Children s preoperative anxiety and postoperative behaviour. Paediatr Anaesth 003; 3: O uzalp H, Pamuk GA, Öcal T. Günübirlik cerrahide ebeveyn anksiyetesinin ve beklentilerinin de erlendirilmesi. Türk Anest Rean Der Dergisi 00; 38: Kubzansky LD, Kawachi I, Spiro A 3rd, Weiss ST, Vokones PS, Sparrow D. Is Worry Bad For Your Heart? Circulation 997; 95: Boeke S, Jelecic M, Bonke B. Preoperative anxiety variables as possible predictors of postoperative stay in hospital. Br J Clin Psychol 99; 3; Goldman L, Ogg TW, Levey AB. Hypnosis and day case anaesthesia: a study toreduce preoperative anaesthetic requirement. Anaesthesia 988; 43: Arellano R, Cruise C, Chung F. Timing of the anesthetist s preoperative outpatient interview. Anesth Analg 989; 68: Domar AD, Everett LL, Keller MG. Preoperative anxiety: Is predictable entity? Anesth Analg 989; 69: Shevde K, Panagopoulos G. A survey of 800 patients knowledge, attitudes and concerns regarding anesthesia. Anesth Analg 99; 73: