TÜRK ÖZEL HUKUKUNUN DAYANAKLARI

Transkript

1 TÜRK ÖZEL HUKUKUNUN DAYANAKLARI

2 Hukukun Kelime anlamı Hukuk kelimesi Arapça hak kökünden gelir. Türk Dil Kurumu na göre hukuk kelimesi: Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür. Bunun dışında hukukun haklar anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. («..ile geçmişe dayanan bir hukukumuz var»)

3 Teknik anlamı Hukuk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant Hukukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür

4 Hukuk kuralları ve özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik; devlet tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer yargılarını taşır

5 Hukukun dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; 1.Bilinçli bir irade olarak gören kuramlar, 2.irade dışı olarak gören kuramlar ve 3.pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek ihtiyacından ortaya çıkmıştır

6 Hindistan Anayasası, Dünya da şimdiye kadar yazılmış en uzun anayasadır

7 Dünyadaki ilk anayasa yazılı olarak 1781 yılında ABD de düzenlenmiştir. (1776+5) Ancak 15 Haziran 1215 tarihinde İngiltere de imzalanmış olan Magna Carta (Büyük Özgürlükler Sözleşmesi) de ilk anayasa olarak kabul edilebilir ve tarihi anayasal süreçte önemli bir yeri vardır. Magna Carta, Papa III. İnnocent, Kral John ve baronları (büyük toprak sahipleri) arasında, kralın yetkilerini belirlemek için imzalanmıştır. Bu şekilde kralın hukuka göre hareket etmesi sağlanmıştır. Magna Carta toplum güçlerini belirleme niteliğindeydi. Bu sayede kralın yetkileri din adamları ve halka karşı sınırlandırılmıştır. Kaynak : Dünyadaki İlk Anayasa Dünyanın İlkleri osenses@ktu.edu.tr 7

8 Hukukun Dayanağı: 1.Bilinçli irade

9 1.Kişisel irade kuramı Devletin iradesine dayandırır. Hukuk, devlet ve onu temsil eden güçler içindir. Her yaptığımızdan kendi öz ve hür iradelerimiz sorumludur

10 Bir durum olduğunda, kişinin ehliyeti bulunuyorsa ve de ortada bir yanlışlık varsa, en son olarak iyi niyet durumunun olup olmadığına bakılır, ve gerekli duruma göre işlemler yapılır

11 Hukukun Dayanağı: 2.Bilinçdışı irade

12 Tarihsel hukuk kuramı Hukuku ulusların tarihlerine dayandırır. Hukuk bir ulusla doğar yaşar ve gelişir, bir yasa koyucunun iradesine bağlı değildir. Doğal hukuk kuramı na göre ise doğal hukukun insan var olmadan önce de var olduğunu ve insanların yaptığı hukukun bu doğal hukuka uygun olması gerekir. İnsan hakları doğal hukuk kuramına göre değerlendirilir. Örnek olarak insanların doğal olarak sahip olduğu yaşam hakkı değiştirilemez veya kaldırılamazlar

13 Hukukun Dayanağı: 3.Pozitivist kuramlar

14 Pozitivist kuramlar Bazı pozitivistler; hukukun devlet iradesinden doğduğunu, bazıları ise sosyal bir durum olduğunu söylerler. Marx ın hukuk alanındaki düşünceleri de pozitivist kuramlar arasına girer. Ona göre tüm toplumsal olaylar ekonomik olaylara dayanmakta, dolaylı olarak hukuku toplumsal olaylara dayandırmaktadır

15 Hukuk sistemleri Hukuk biliminde biçim, öncelikler ve ilkeler doğrultusunda bazı sistemler ortaya çıkmıştır

16 1.Roma hukuku Kıta Avrupası ülkelerinin yanında Türkiye nin de uyguladığı sistemdir. Bu sistemde hukuk, yurttaşlar arasındaki ilişkileri düzenlemeyi öncelikli hale getirmiştir. Bu sistemlerde hukuk, özel hukuk ve kamu hukuku olarak ikiye ayrılır. Hukuku, yasa koyucular yapar. Continental-law da denir. Continental:kıtasal

17 2.Ortak hukuk Anglo-Amerikan ülkelerinde uygulanan sistemdir. XI. yüzyılda İngiltere de gelişmiştir. Roma hukuk sistemi gibi hukuku bölümlere ayırmaz ayrıca hukuk koyucu olarak yargıçları görürler. Fakat gelişme ve teknolojinin getirdiği yenilikler yüzünden ortaya çıkan eksiklikler çıkarılan yasalarla giderilmeye çalışılmıştır. Hukuk fakültelerinde Common-law adıyla anılır. (common-law:ortak-genel hukuk)

18 Ortak hukuk İkili düzen (Kara Avrupası hukuku ve ortak hukuk) Ortak hukuk ya da Anglo-Sakson Sistemi, (İngilizce: common law), özellikle tarihinde Birleşik Krallık sömürgesi olan birçok ülkenin hukuki temellerini oluşturur. Emsal kararlar yansıtan, kapsamlı yasallaşmamış kanunları dikkat çeken özellikleri arasında yer alır. Bu emsal kararlar yüzyıllarca yargıçlar tarafından gerçek davalarda verilen hükümlerden elde edilmiştir

19 1066 yılında İngiltere'nin Normanlar tarafından istilasından sonra Normanlar bütün ülkede geçerli olacak bir hukuk sistemi oluşturdular. Ülkenin her bir tarafına gezici yargıçlar gönderildi. Bu yargıçlar gittikleri bölgedeki örf ve adetleri de göz önünde bulundurarak hukuki sorunları çözmeye başladılar. Bu sistemdeki amaç ülkenin tamamının yargıçlar tarafından oluşturulan ortak bir hukuka sahip olmasıydı. Common Law bu dönemde oldukça katı ve şekilciydi

20 Dava açabilmek için Lord Chancellor (Adalet bakanlarında biri)"writ"(ferman) almak gerekiyordu. Common Law mahkemelerinde adeleti bulamayanlar "Tanrı aşkına ve merhameten (for the love of God and the way of charity)" Kral'a başvurmaya başladılar. Bu başvurularla ilgilenilmesi işi yine Lord Chancellor'a bırakılmıştı

21 1474'de Common Law'ın hakkaniyet eksikliklerini gidermek için yeni bir mahkemeler sistemi kuruldu. Buna da Equity Law dendi. Bu yeni mahkemelerde writ koşulu aranmıyor isteyenler bir dilekçeyle dava açabiliyordu. 19. yüzyıldan sonra ise yeni sosyal ve ekonomik koşullara uyum sağlayamayan Common Law ve Equitty Law'ın eksiklerini gidermek üzere Statue Law oluşturuldu. Bu yeni kurallar İngiliz Parlementosu yani yasama organı tarafından çıkarılmıştır. Bugün ise Common Law sözcüğü bu üç sistemi birleştiren bugüne kadar uzanan bir hukuk sistemini anlatmak için kullanılır

22 Common Law bir kanunlaştırma hareketi sonucunda değil yargıçların örf ve adet kurallarına bakarak hukuk kurallarını oluşturmasıyla başlamıştır. Kanunlar, dağınık haldedir. Kara Avrupası hukuk sisteminde olduğu gibi Medeni Kanunlar, Ticaret Kanunları yoktur. İçtihadi Niteliktedir: Her yargıç davayı sonuçlandırırken ondan önce görülmüş benzer davaların kararlarıyla bağlıdır. Kamu Hukuku - Özel Hukuk Ayrımı Yoktur: Bu hukuk sisteminde, özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar ile devlet ile özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklarda yargılama açısından hiçbir fark yoktur. Örf ve Adet, Hukukun Asli Kaynakları Arasında Yer Alır: Hakimler, bir örf ve adet kuralı varsa bunu uygular. Yargı Birliği İlkesi Geçerlidir: Anglo-Sakson hukuk sisteminde mahkemeler, adli mahkemeler ve idare mahkemeleri olarak ayrılmamıştır. Mahkemeler, değişik isimler taşıyabilir fakat tüm mahkemeler tek ve en yüksek mahkemeye tabidir osenses@ktu.edu.tr 22

23 Anglo-Amerikan Ataları İngiliz kendisi Amerikalı olan ve çoğunlukla Anglo-Amerika bölgesinde yaşayan insanlara verilen bir addır. Anglo-Amerikan ayrıca şu anlamlara gelebilir: Kökeni, geçmişi veya kültürü İngiliz olan Kuzey Amerika'da yaşayan İngiliz Amerikalı. İngilizce şeklinde ABD'de de konuşulan Amerikan İngilizcesi dili

24 Amerika nın kısa tarihi ABD tarihi üzerinde Amerika Birleşik Devletleri'nin kurulduğu Kuzey Amerika topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihidir. Amerika kıtası'nın 15. yüzyılın sonlarında Kristof Kolomb tarafından keşfedilmesinden önce bu topraklarda yüzyıllardır sadece Kızılderililer yaşamaktaydı

25 Keşiften sonra başta İspanya, Fransa ve Britanya olmak üzere aralarında Hollanda, İsveç ve Portekiz'in de dahil olduğu birçok Avrupa ülkesi buralarda sömürgeler kurdular. Bu sömürgeler arasında Britanya'ya ait On Üç Koloni de vardı. Günümüzdeki ABD 18. yüzyılda Britanya İmparatorluğu'na ait bu sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanması sonucu oluşmuştur

26 ABD doğal kaynaklarının zenginliği, genç ve dinamik bir insan gücüne sahip olması nedeniyle 19. yüzyıl boyunca hızla sanayileşti. Ancak yılları arasında çıkan Amerikan İç Savaşı ülkeyi parçalanma tehdidi altına soktu. Savaş kuzeydeki eyaletlerin başarısıyla sonuçlandı ve ABD tekrar hızlı bir gelişme dönemine girdi. 20. yüzyıl başlarında çıkan I. Dünya Savaşı'nın İtilaf Devletleri tarafından kazanılmasında önemli bir rol oynadı. II. Dünya Savaşı'nda da Almanya, İtalya ve Japonya'ya karşı büyük bir başarı kazanan ABD artık bir süpergüç haline gelmişti

27 Bu iki dünya savaşından sonra dünya ülkeleri iki kutuba ayrıldılar. Soğuk Savaş adıyla anılan bu dönemde ABD NATO örgütü çatısı altında Batı Bloğunun liderliğini üstlenirken, Sovyetler Birliği Doğu Bloğunun (Varşova Paktı) lideri durumundaydı. Soğuk Savaş yılları boyunca ABD başta Kore Savaşı ve Vietnam Savaşı olmak üzere birçok savaşlara katıldı yılında Berlin Duvarı'nın yıkılışı ardında Soğuk Savaş sona erdi

28 1990 yılında Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine çıkan I. Körfez Savaşı'nda ABD, Irak ordusunu yendi. ABD 1995 ve 1999 yıllarında NATO ülkelerinin yardımıyla Bosna Savaşı'na ve Kosova Savaşı'na müdahale etti yılında New York ve Washington, DC gibi büyük ABD kentleri 11 Eylül saldırılarına sahne oldu. Bu saldırılara yanıt olarak ABD 2001 yılında Afganistan Savaşı ve 2003 yılında da Irak Savaşı'nı başlattı. Bu savaşlar halen sonuçsuz bir şekilde devam etmektedir

29 ABD'nin büyük bölümü ile (Fransızca konuşulan kesimleri dışında) Kanada'dan oluşur. Bu bölge, İspanyol mirasının ve geleneklerinin çok güçlü olduğu Latin Amerika'nın dışında, Kuzey Amerika üstünde yer alan coğrafi bölgeyi tanımlamak için de kullanılır

30 Latin Amerika, Latin dilleri konuşan Amerika Kıtası ülkelerine ve çevresine işaret eder. Diğer bir deyişle bu bölgenin Anglo-Amerikan ve Cermen dilleri konuşan bölgeler ile zıtlık oluşturduğu da söylenir. Latin Amerika tanımı üzerinde kesin bir mutabakat olduğu söylenemez. Çeşitli disiplinler ve araştırmacılar bölgenin tanımını farklı yapmışlardır. Uluslararası ilişkiler açısından daha çok bağımsız ülkeler ele alınmıştır. Bazı araştırmacılara göre ABD'nin güneyindeki tüm ülkeler Latin Amerika'dır. Bu durumda Fransızca, İspanyolca, Portekizce ve İngilizce konuşan tüm Karayip, Orta ve Güney Amerika ülkeleri ile Meksika bu sınıfta değerlendirilebilir

31 Anglosaksonlar (İngiltere yi istila eden cermenler) V. yüzyıldan itibaren günümüzde İngiltere olarak adlandırılan bölgeyi istila eden ve 1066'daki Norman İstilası'na kadar yöneten Cermen halk. Cermenler, bugünkü Almanya, Avusturya, Bohemya(çekya) ve Polonya'nın batı bölümünü kapsayan Cermanya'da MÖ 3. yüzyıldan 9. yüzyıla kadar yaşayan halk veya bu halktan olan kimse

32 Anglosaksonlar Etimoloji Anglosakson sözcüğü kıta Avrupası yazarları tarafından ilk kez 8. yüzyılda kullanılmaya başlandı. Bede Antiqui Saxons (Eski Saksonlar) tabirini kullanıyordu. Norman İstilası'ndan sonra Anglosakson sözcüğü İngiliz anlamında kullanılmaya başlandı.[1] Anglosakson tabiri günümüzde İngiliz soyundan gelen, beyaz ırkları tanımlamakta kullanılır. İngiliz sözcüğü, Anglus (İngilizce: Angle) sözcüğünden gelir

33 3.İslam hukuku Dinsel ilkelere dayanır ve hukukun yaratıcısı olarak Kur an görülür ayrıca çıkan bazı açıklanması gereken konularda Peygamberin sözleri ve davranışları (Sünnet) dikkate alınır. Kıyas (analoji) ve İcma (mahkeme içtihatları ve bilim adamlarının görüşleri) hukukun oluşumunda önemli paya sahiptir. Osmanlı İmparatorluğunda da uygulanan bu sistem 1926 da çıkarılan Medeni Kanun ile Türkiye de son bulmuştur

34 Günümüzde İslami kuralların uygulandığı ülkeler olmakla birlikte, hukuk olarak İslam Hukukunun uygulandığı bir ülke yoktur. İslam Hukuku nda içtihat yolu kapanmamış, ancak bu yolun derin görüş ayrılıklarını da beraberinde getirebileceği düşünülerek içtihat etmeme, kabul edilen 4 imama uygun hareket etme yolu benimsenmiştir. İçtihadın sözlük anlamı; meşakkatli, külfetli, zor bir işi meydana getirmek için, bütün gücünü sarf ederek ceht ve gayret göstermektir. Yani, Kur'an, hadis ve icma ile sabit olan şer'î delillerden hüküm çıkarmaktır osenses@ktu.edu.tr 34

35 4.Sosyalist hukuk Rusya komünist devriminden sonra (1917) sosyalist ülkelerde uygulanan sistemdir. Daha çok ekonomik koşullara dayanır ve en önemli dayanağı mülkiyet hakkının kişilere değil topluma ait olmasıdır. Bireyler arasındaki özel hukuktan çok toplum çıkarları gözetilmiştir

36 Ayrıca Marksist ve Leninist düşünceye göre sosyalist hukuk geçici bir durumdur ve toplumu düzenlemek içindir ve toplum komünist düzene geçtiği zaman yaptırıma dayanan bir hukuk sistemine gerek kalmayacaktır. Komünizmin Avrupa da çökmesinden sonra sosyalist hukuk sistemi de olumsuz yönde etkilenmiştir

37 5.Uluslararası (U.A) hukuk U.A. Hukuk,bir devletin; diğer bir devlet veya devletlerle; veyahut bir devletin U.A. örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bir devletin ülkesinde vatandaşları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına iç hukuk denir. Bir devletin diğer devlet veya uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kurallar ise dış hukuk u meydana getirir osenses@ktu.edu.tr 37

38 İç hukukta devlet üstün bir iradeye sahiptir. Fakat, U.A. hukukta devlet gibi üstün bir iradeye sahip bir otorite yoktur. U.A. hukukta devletler arasında eşitlik söz konusudur. U.A. toplum, eşit ve egemen devletlerin yan yana olduğu bir sistemdir

39 U.A. hukukun kaynakları, andlaşmalar, örf ve adet hukuku, hukukun genel prensipleri, içtihatlar ve doktrindir. U.A. hukukun başlıca inceleme konuları şunlardır: U.A. hukukun kaynakları, U.A. hukukun kişileri, U.A. hukukun mekansal kuralları, kara, deniz, hava ülkesi, devletlerin tanınması, devletlerin halefiyeti, diplomasi ilişkileri, sorumluluk, uyuşmazlıkların çözümü, kuvvet kullanma

40 HUKUKUN DALLARI

41 HUKUKUN DALLARI Hukuk kurallarının bir kısmı, şahıslar ile şahıslar arasındaki ilişkileri, bir kısmı ise şahısla ile toplum (Devlet) arasındaki ilişkileri düzenlerler. Bir şahıs ile diğer bir şahıs arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına özel hukuk, bir şahıs ile devlet veya bir devlet ile diğer bir devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına da kamu hukuku adını vermişlerdir

42 A. ÖZEL HUKUKUN DALLARI

43 A. ÖZEL HUKUKUN DALLARI Özel hukukun başlıca altı dalı vardır: Bunlar; A.1. Medenî Hukuk, A.2. Borçlar Hukuku A.3. Ticaret Hukuku A.4. Devletler Özel Hukuku A.5. Medenî Usûl Hukuku A.6. İcra ve İflas Hukuku

44 A.1. MEDENÎ HUKUK Medenî hukuk özel hukukun en geniş ve en önemli dalıdır. Medenî hukuk, kişilerin toplum içinde yaşaması bakımından bir hüküm ve değer ifade eden bütün eylem ve davranışlarını, işlem ve ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür

45 Medenî hukukla ilgisi olmayan bir kişiyi düşünmek mümkün değildir. Kişi daha doğduğu anda, hatta doğumundan önce, ana rahmine düşmesiyle medenî hukukun düzenleme alanına girer

46 Bir kişinin doğumundan ölümüne kadar geçen sürede kurduğu ilişkilerin, yaptığı işlemlerin büyük bir kısmı medenî hukukun kapsamı içinde bulunur. Kişinin doğumu, ana-babasının velayeti altında büyümesi, reşit olması, bir yerde oturması, nişanlanması, evlenmesi, eşiyle ilişkileri, araba, ev sahibi olması, kişinin ölmesi hep medenî hukuk ilişkisidir

47 Nihayet kişinin medenî hukuk ile bağlantısı öldükten sonra bile bir süre devam eder. Mirasının nasıl ve kimler arasında paylaşılacağı yine medenî hukukun konusuna girer

48 Medeni kanunun dalları A1.1.Kişiler Hukuku Kişiler Hukuku dediğimiz zaman; hangi varlıkların hangi koşullar altında kişi sayıldığını, hangi koşullar altında da kişiliğini kaybettiğini, kişilerin ehliyetlerini, isim, hısımlık, yerleşim yeri gibi onları diğer kişilerden ayıran birtakım niteliklerini ve kişiliğe giren değerleri korumanın hukuki yollarını düzenleyen hukuk dalını anlıyoruz

49 A.1.2.Aile Hukuku Aile ilişkilerinin kurulması, işleyişi ve sona ermesini, kurallara bağlayan Medeni Hukuk dalına Aile Hukuku diyoruz. Aile Hukuku, Medeni Hukuk'un ağırlıklı olarak kişi varlıklarına ilişkin nitelik taşıyan bir alt dalıdır. Bu alanda Devletin otoritesi de kendisini yoğun biçimde hissettirir ve emredici kurallar oldukça yaygındır

50 A.1.3.Miras Hukuku Bir kişi öldüğü zaman, son arzularının nasıl ve ne kapsamda yerine getirileceği ve özellikle de sağlığında sahip olduğu mal varlığının (-ölümüyle 'tereke' adını alacaktır-) akıbetini düzenleyen hukuk dalı, Miras Hukuku'dur. Miras Hukuku, Medeni Hukuk'un daha ziyade mal varlığı niteliği taşıyan dalları arasında sınıflandırılır, ama kişi varlığına ilişkin yönü de bulunmaktadır

51 A.1.4.Eşya Hukuku Kişilerin eşya üzerindeki egemenlikleri nedeniyle başkaları ile oluşan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalına Eşya Hukuku diyoruz. Eşya Hukuku, Medeni Hukuk'un tam anlamıyla mal varlıksal nitelik taşıyan bir alt dalıdır

52 A.2.Borçlar Hukuku Kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalına Borçlar Hukuku denir. Borçlar Hukuku da Medeni Hukuk'un bir alt dalıdır, ancak Borçlar Hukuku'na ilişkin kurallar, Medeni Kanun'da değil, Borçlar Kanunu'nda yer alır;

53 Borç ilişkisi, iki taraf arasında mevcut olup, bir şeyin verilmesini, yapılmasını veya yapılmamasını öngören bağ şeklinde tanımlanır. Bu ilişkinin taraflarından birisine alacaklı, diğerine borçlu denir. İşte borçlar hukuku; borç ilişkisinin doğumunu, hükümlerini, türlerini ve sona ermesini inceler

54 A.3. TİCARET HUKUKU Ticaret hukuku, kişilerin ticari nitelikteki ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Ticaret hukuku, borçlar hukukuyla çok yakından ilişkilidir. Borçlar hukuku; kişilerin ticari nitelikte olmayan borç ilişkilerini düzenlediği halde, ticaret hukuku aynı ilişkilerin ticari nitelikte olanlarını düzenler

55 Ticaret hukuku oldukça hacimli bir hukuk dalıdır. Kendi içinde; ticari işletme hukuku şirketler hukuku, kıymetli evrak hukuku deniz ticareti hukuku ve sigorta hukuku bölümlerine ayrılmaktadır. Türkiye de ticaret hukuk kuralları 1955 tarihli Türk Ticaret Kanunu belirlenmiştir.ttk

56 A.4. DEVLETLER ÖZEL HUKUKU Çeşitli devletlere bağlı bulunan (örn. Çifte vatandaş..) kişiler arasındaki özel hukuk ilişkilerine, hangi devletin kanunun uygulanacağını veya bu ilişkilerle ilgili davaların hangi devletin mahkemesinde görüleceğini gösteren hukuk kuralları ile, kişilerin veya şeylerin uyrukluğunu (mahreç..) düzenleyen hukuk kurallarından oluşur

57 A.5. MEDENÎ USUL HUKUKU (MUH) MUH, adliye mahkemelerinin özel hukuk alanındaki bütün yargısal faaliyetlerini inceler. Diğer bir tanımla, MUH, özel hukuk alanında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümlenmesinde mahkemelerin izleyecekleri usulleri belirleyen hukuk kurallarından meydana gelir. Türkiye de medenî usûl hukuk kuralları 1927 tarihli Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu (HUMK ) ile düzenlenmiştir osenses@ktu.edu.tr 57

58 A.6. İCRA VE İFLAS HUKUKU İcra ve iflas hukuku medenî usul hukukunu tamamlayan bir hukuk dalıdır. Hukuk mahkemelerinin verdiği hükümler, lehine karar verilen kişi tarafından doğrudan doğruya icra edilemez. Yargılama sonucunda haklı çıkan taraf aldığı mahkeme kararını (ilamı) icra dairesine götürerek icra ettirir. İşte böyle bir kararın nasıl yerine getirileceğini icra hukuku düzenler

59 B. KAMU HUKUKU

60 Kamu hukuku veya amme hukuku; devlet ve vatandaşlar veya devletin kendi kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk alanıdır. Özel hukuktan ayrılması sırf teorik bir ayrım değil, başvurulacak mahkemenin belirlenmesi açısından da önemlidir

61 Buna uygun olarak kamu hukukuna aşağıdaki dalları mevcuttur

62 B.1.ANAYASA HUKUKU Anayasa hukuku ; devletin şeklini, yapısını, organlarını, kişileri hak ve özgürlüklerini, devlete karşı ödevlerini düzenleyen bir hukuk dalıdır. Türk anayasa hukukunun kaynağı 7 Kasım 1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olup bir başlangıç ve 7 kısım olmak ve toplam 177 asıl ve 16 geçici maddeden oluşmaktadır osenses@ktu.edu.tr 62

63 B.2.İDARİ HUKUKU Anayasamız devletin örgütlenme biçimiyle ilgili olarak kurallar koymuştur. Ancak bu kurallar genel nitelikte olup devlet içinde idari birimlerin örgütlenmesi ve işleyişiyle ilgili konulara değinmemektedir

64 Bu idari hukukun konusudur. İdari hukuku ; devletin örgütlenmesini, devlet içinde idari birimlerin oluşmasını, çalışma biçimlerini, birbirleriyle ve kişilerle olan ilişkilerini, idarinin işlemlerini ve bunun hukuka uygunluğunun koşullarını düzenleyen kamu hukukuna dair bir maddi hukuk dalıdır osenses@ktu.edu.tr 64

65 B.3. CEZA HUKUKU Suç teşkil eden eylemlerle bunların karşılığı olan cezaları tayin eden hukuk dalıdır. Suç, karşılığı ceza olan hukuk dışı bir eylemdir. Hangi eylemin bu nitelikte olduğu ve bu eylemin karşılığı (müeyyedesi) olan cezayı kanun tayin eder. Bu husus ceza hukukunun çok eski ve temel bir ilkesi olan «kanunsuz suç ve ceza olmaz» ilkesiyle ifade edilmektedir

66 B.4.DEVLETLER UMUMİ HUKUKU: Bir devletin diğer devletler ve milletler arası kuruluşlarla olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu yönüyle devletler umumi hukuku bir dış hukuku olarak ta nitelendirmektedir

67 B.5. YARGILAMA HUKUKU: Devletin, yasama yetkisi ve yürütme görevi yanında yargı yetkisi de vardır. Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Any. m. 9). Yargı deyimi genellikle hukuk kurallarının bağımsız ve tarafsız mahkemelerce belli bir olaya uygulanmasını ifade eder. Kaynak:

68 B.5. YARGILAMA HUKUKU: O halde yargılama hukuku; yargı yetkisini kullanan organların (mahkemelerin) adalet dağıtırken izleyecekleri yöntemleri (usulleri) gösteren hukuk kurallarının tümünden oluşmaktadır. Kaynak: osenses@ktu.edu.tr 68

69 B.5. YARGILAMA HUKUKU: Bu hukuk dalına usul hukuku demekte mümkündür. Başkasından alacaklı olan kişinin borcunu nerede hangi mahkemede dava edebileceği bu alacağını nasıl kanıtlayabileceği,(tüketici mahkemesinde mi, mahkemelerde mi vb.) suç işleyen bir kişinin nerede nasıl yargılanacağı,(askeri yargı mı sivil yargı mı vb) idareye yaptığı bir başvurusu haksız olarak red edilen kişinin bunu nerede nasıl dava edebileceği, (bir üst mahkemeye vb.) gibi konular yargılama hukukunu ilgilendirir

70 B.6.İCRA İFLAS HUKUKU: İcra iflas hukuku da yargılama hukuku ile yakından ilgili bir hukuk dalıdır. Burada borçlunun borcunu ödememesi halinde alacağın ondan ne şekilde tahsil edeceği gösterilmektedir

71 B.6.İCRA İFLAS HUKUKU: Borçlu aleyhine yapılan takip icra takibi olabileceği gibi; koşulları mevcut ise iflas yoluyla da takip olabilir. Her iki takibinde nerede nasıl yapılacağı borçlunun böyle bir takip karşısında hangi yasal yollara başvurabileceği alacaklının bu durumda hangi hukuksal olanaklara sahip olduğu yapılan takibe rağmen borçlunun borcunu ödememesi halinde mallarının nasıl haczedip parayı çevrilebileceği gibi konular bu hukuk dalını ilgilendirir

72 B.7.VERGİ HUKUKU: Devletin, vergilendirme yetkisini bunun şeklini kapsamını vergileri tarh ve tahakkukunu tahsilini düzenleyen hukuk dalıdır. Verginin tarhı, Vergi alacağının kanunlarda gösterilen matrah ve oranlar üzerinden hesaplanarak miktarının belirlenmesidir. Verginin tarhı idarece yapılır. Türkiye'de bu işi vergi daireleri yapmaktadır. Verginin tarhı Vergi Usul Kanunun 20. maddesinde tanımlanmıştır

73 HUKUKUN KAYNAKLARI

74 Hukuk kurallarının; nasıl ve ne suretle meydana geldiklerini, nereden çıktıklarını ifade eden kaynaklara hukuku doğuran kaynaklar denir. Hukuk kurallarının dışa karşı hangi şekillerde göründüğünü gösteren kaynaklara ise, hukuku bildiren kaynaklar veya mahiyetlerine de uygun düşecek biçimde hukukun şekli kaynakları denilmektedir

75 1. HUKUKUN ŞEKLİ KAYNAKLARI Hukukun şekli kaynakları denildiği zaman karşımıza; A)yazılı kaynaklar, B)yazısız kaynaklar ve C)yardımcı kaynaklar olmak üzere başlıca üç kaynak çıkmaktadır

76 A. YAZILI KAYNAKLAR Yazılı hukuk kurallarını içeren kaynaklardır. Bu kaynaklarda yer alan yazılı hukuk kuralları yetkili bir merci tarafından konulmuşlardır. Yetkili bir merci tarafından konulmuş olan ve yürürlükte bulunan hukuk kurallarının tümüne birden "mevzu hukuk" (konulmuş hukuk) veya uygulamadaki deyimiyle; mevzuat adı verilmektedir

77 Yazılı kaynaklar; kanunlar, A. YAZILI KAYNAKLAR kanun hükmünde kararnameler,(khk) tüzükler ve yönetmeliklerden oluşmaktadır

78 MEVZUAT NE DEMEKTİR? Mevzuat yürürlükteki hukuk kurallarının bütünüdür.************** anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğden oluşur. Türk mevzuat sistemi yukarıdan aşağıya doğru; Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütünü. Örnek: Mahkemenin hangi süre içinde başlaması gerektiğine dair bir kayıt da yoktu mevzuatta. Ç. Altan

79

80 NORMLAR HİYERARŞİSİ Bir hukuk düzeninde mevcut olan, anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik gibi normlar, dağınık hâlde ve rastgele değil, alt-alta, üst-üste bulunur. Bu normların arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır. Buna normlar hiyerarşisi veya hukuk düzeni piramidi denir. Mevzuat : Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütünüdür osenses@ktu.edu.tr 80

81 Anayasa, A.1- Anayasa: ülke üzerindeki egemenlik haklarının kullanım yetkisinin, içeriğinde belirtildiği şekliyle devlete verildiğini belirleyen toplumsal sözleşmelerdir. Hans Kelsen'in Normlar Hiyerarşisi'ne göre diğer bütün hukuki kurallardan ve yapılardan üstündür ve hiçbir kanun ve yapı anayasaya aykırı olamaz

82 genel hükümler, Genel olarak; temel hak ve özgürlükler, bireylerin topluma karşı görev ve sorumlulukları ile yasama, yürütme, yargı gibi anayasal devlet organlarını tanımlayan bölümlere sahiptir

83 A.2- Milletlerarası Andlaşmalar : TC. adına yabancı devletlerle ve U.A. kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, TBMM nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş U.A. andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz osenses@ktu.edu.tr 83

84 2- Milletlerarası Andlaşmalar : Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır osenses@ktu.edu.tr 84

85 *****A.3- Kanunlar; ***** Yasama organı tarafından çıkarılan, yazılı, genel, sürekli ve soyut hukuk kurallarıdır. Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve TBMM üyeleri yetkilidir. TBMM üyelerince hazırlanan kanun projelerine kanun teklifi,*********** Bakanlar Kurulu nun hazırlayıp sundukları kanun projelerine ; kanun tasarısı adı verilir osenses@ktu.edu.tr 85

86 A.4- KHK (Kanun Hükmünde Kararname) : TBMM nden veya doğrudan Anayasadan aldığı bir yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulunun belli konuları düzenlemek için çıkarılan hukuk kurallarıdır osenses@ktu.edu.tr 86

87 A.5.tüzük Tüzük, yasalarca belirlenen işlerin nasıl yapılacağını gösterir, bakanlar kurulunca çıkarılır ve tıpkı kanunlar gibi cumhurbaşkanının imzasından sonra aksine bir hüküm yoksa Resmi Gazetede yayınlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer

88 5.tüzük Ancak kanundan farklı olarak Danıştayın denetiminden geçmek zorundadır, aksi takdirde yok hükmündedir. Ayrıca bir kurum ya da kuruluşun amaçlarını, görevlerini ve izleyeceği yol ve yöntemleri belirttikleri maddeler bütünüdür. Kanunların uygulanmasına ilişkin esasları gösterir. Her derneğin bir tüzüğünün olması gerek şarttır ve dernek tüzükleri aşağıdaki maddeleri içermek zorundadır:

89 Örnek bir tüzük Madde 1 Kuruluş Burada derneğin adı ve genel merkezinin adresi açık olarak ifade edilir. Madde 2 Amaç ve Görevler Amaçlar Burada derneğin kuruluş amacı listelenir. Dernek faaliyetlerini yaparken hangi amaca hizmet etmek istiyor ise tüm amaçlar açıkça listelenir. Görevler Amaçları maddesinde bahsedilen, sıralanan amaçlarının gerçekleştirmek için yapacağı faaliyetler listelenir. Diğer bir değişle derneğin yapmayı düşündüğü etkinlikler listelenir. Madde 3 Kurucular Burada derneğin kurucularının listesi verilir. Madde 4 Üyelik Burada derneğe üye olmak ve üyelikten ayrılmak için gerekli olan kriterler yazılır osenses@ktu.edu.tr 89

90 Madde 5 Derneğin organları Burada derneğin genel kurul, yönetim kurulu, disiplin kurulu gibi hangi alt yapılara sahip olduğu listelenir. Madde 6 Genel Kurul Burada derneğin organlarından biri olan genel kurulun görev ve yetkileri ile ne sıklıkta hangi şartlarda toplanacağı yazılır. Madde 7 Yönetim Kurulu Burada derneğin organlarından biri olan yönetim kurulunun nasıl oluşturulacağı kaç kişiden oluşacağı görev ve yetkileri ile ne kadar bir süre için seçildiği bilgisi yer alır. Madde 8 Başkan ve Genel Sekreter Burada derneğin organlarından biri olan başkanın ve/veya genel sekreterin nasıl seçileceği görev ve yetkileri bulunur osenses@ktu.edu.tr 90

91 Madde 9 Disiplin Kurulu Burada derneğin organlarından biri olan disiplin kurulunun nasıl oluşturulacağı ve ne gibi yetkileri olduğu yazılır. Madde 10 Denetleme Kurulu Burada derneğin organlarından biri olan denetleme kurulunun nasıl oluşturulacağı ve ne gibi yetkileri olduğu yazılır. Madde 11 Derneğin Gelirleri Burada derneğin gelir kaynakları ve onların nasıl idare edileceği ile ilgili açıklamalar bulunur. Madde 12 Defter ve Kayıtlar Burada derneğin işleyişi ile ilgili mali ve diğer defter ve kayıtların nasıl ve hangi yöntemle tutulacağının bilgileri yer alır osenses@ktu.edu.tr 91

92 *****A.6- Yönetmelikler;***** Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerince, kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak için çıkarılır. Tüzüklerden farklı olarak yönetmelikler için belli bir şekil şartı getirilmemiştir

93 6. Yönetmelikler Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere (örn. Karayollarının yönetmeliğiyle yök ün yönetmeliği ayrıdır) ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır

94 *****6. Yönetmelikler***** Yönetmeliklerin kanuna aykırı olduğu iddiası; adalet mahkemelerinde ileri sürülebileceği gibi, yönetmeliğin iptali için Danıştay'a da başvurulabilir. Yönetmeliklere eskiden Talimatname denilirdi

95 A.7- Yönerge : 1. Herhangi bir konuda tutulacak yol için üst makamlardan alt makamlara belli bir esasa dayanarak verilen buyruk, talimat, direktif. 2. Bu buyrukların yazılı olduğu belge. 3. Yönetmeliklerde değinilmeyen konulara açıklık getirmek için düzenlenen resmî belge osenses@ktu.edu.tr 95

96 A.8- Tebliğ : 1. Bildirme. 2. Haber verme. 3. Bildiri osenses@ktu.edu.tr 96

97 A.9- Genelge : Yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazı, tamim, sirküler: osenses@ktu.edu.tr 97

98 A.10- Talimat : 1. Yönerge. 2. Görevin gerektirdiği türlü hizmetlerin başarıyla yürütülmesi için kumandan, başkan veya daire başkanları tarafından verilen, o hizmetle ilgili sorumluluk, düzen ve ilkeleri içine alan buyruklar osenses@ktu.edu.tr 98

99 B- YAZISIZ KAYNAKLAR ( Örf ve Adet Hukuku) osenses@ktu.edu.tr 99

100 Örf ve adet hukuku Anglo-American hukuk sisteminde yazılı hukuktan daha önemli bir hukuk kaynağı olduğu halde, bizim hukuk sistemimizde ancak tali (ikinci derecede) bir hukuk kaynağıdır. Hakim ilk defa yazılı kaynaklara başvurmak zorunda olduğu içindir ki, yazılı kaynaklara asli kaynaklar da denilmektedir

101 Örf ve adet hukuku, yetkili bir organ tarafından bilerek ve istenerek konulmuş olan kurallar değildir. Bunlar toplumda kendi kendilerine doğarlar. Herhangi bir adetin, bir geleneğin bir örf ve adet hukuku kuralı düzeyine ulaşabilmesi için, birtakım unsurları içermekte olması gerekir

102 B.1. Unsurları Alelade bir adetin, bir geleneğin örf ve adet hukuku kuralı olabilmesi için üç unsurun birarada bulunması gerekir. a- Maddi Unsur Örf ve adet hukukunun maddi unsuru devamlılık veya tekrarlanmadır. O adetin, o geleneğin az çok uzunca bir süreden beri uygulanmakta olması, onun toplumda ilk defa kimin tarafından uygulanmış olduğunun bilinmemesi halinde mevcut sayılacaktır osenses@ktu.edu.tr 102

103 b- Manevi Unsur Örf ve adet hukukunun manevi unsuru genel inanıştır. Toplum vicdanında, bu davranış biçiminde bulunmak zorunluluğu hakkında genel bir inanç yer etmemişse, o adetin bir örf ve adet hukuku kuralı niteliğini kazanması mümkün değildir. c- Hukuki Unsur Hukuki unsur maddi yaptırımdır. Uzun zamandan beri tekrarlanmakta olan ve kişilerin kendilerini uymaya mecbur ettikleri adetin aynı zamanda devlet gücüyle de desteklenmiş olması gerekir osenses@ktu.edu.tr 103

104 B.2-Türleri a- Genel Örf ve Adet Hukuku Memleketin her yerinde bilinen ve uygulanmakta olan kurallardır. Bu tür örf ve adet hukuku kurallarına örnek olarak ortakçılık ve yarıcılık gösterilebilir. Ortakçılık, inek, koyun, keçi, manda gibi semere (ürün) veren hayvanlarla ilgili bir örf ve adet hukuku kuralıdır. Yarıcılık ise, tarıma elverişli toprakla ilgili bir örf ve adet hukuku kuralıdır

105 b- Özel Örf ve Adet Hukuk Ülkenin belli bir yöresinde veya belli bir meslek grubuna dahil bulunan kimseler arasında bilinen ve uygulanan kurallardır. Belli bir yörede geçerli olan örf ve adet hukuku kurallarına "mahalli örf ve adet hukuku" denilmektedir. Örneğin sadece Ege bölgesinde, özellikle izmir ve dolaylarında çok eskiden beri uygulanmakta olan paftos ve örfü belde bu nitelikteki örf ve adetlerdendir

106 Paftos: başkasına ait bir arazide bağ yetiştirme; örfü belde ise: başkasının arsasına bina yaptırma ile ilgilidir. Özel örf ve adet hukuku kurallarının bir kısmı ise, sadece belli bir meslek grubuna dahil bulunan kimseler arasında geçerlidirler. Bunlara örnek olarak ticari örf ve adetler gösterilebilir. Ticari örf ve adetler, ticaret hukukunun tali kaynaklarındandır

107