MAK 113 ATEL Ğİ YE E TİMİ I

Transkript

1 MAK 113 ATELYE EĞİTİMİ I

2 MÜHENDİS VE MÜHENDİSLİK İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, ş ş, belli bir eğitim ğ görmüş ş kimseye mühendis denir.

3 Örnek: Doğadağ ırmaklar akıp durmaktadır. Arazinin uygun bir yerinde ırmaklar baraj olarak değerlendirilebilinir. Mühendis; Irmağın saniyede akıttığı su miktarına Akış engellendiği andoğacak basınca Bu basınca dayanacak gövde boyutlarına Bu harcamalara gidecek para ile elde edilecek kârı, zamana bölerek ekonomik bir iş olup olmadığına ğ karar verir.

4 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ Makine Mühendisi, mühendislik yönünden makine ile uğraşan kişidir.imal edeceği bir makinenin; Ön etüdünü Plan ve projesini İmalatını Montajını Bakım ve onarımını n Revizyonunu yapar. Bir makine mühendisi i bu konularda başarılı olabilmesi i için i aşağıda ğ belirtilen bilgilere ihtiyacı vardır. Bunlarda; 1. M = Man = İnsan Gücü 2. M = Money = Sermaye 3. M = Motive-Power = Enerji kaynağı 4. M = Material = Hammadde 5. M = Machinery = Makine 6. M = Method = Üretim yöntemi 7. M = Management = Sevk ve İdare 8. M = Marketing = Pazarlama 9. T = Transportation = Taşıma

5 Makine ve Tesisat Makineler enerji dönüşümlerinde kullanılır. Enerji alırlar ve bu enerjiyi başka bir enerjiye dönüştürürler. Bu enerji alışverişinde mekanik bir hareket varsa adı makinedir. Enerji alıp vermede mekanik bir hareket yoksa adı tesisat veya donanım olur. Torna Tezgahı (Makine) Buhar Kazanı (Tesisat)

6 MAKİNELER VE SINIFLANDIRILMALARI İnsan emeği yerine makinelerden yaralanmayı düşünen ve makinelerin gelişmesi üzerinde sürekli çalışmalarda bulunan uluslar toplum olarak kalkınmışlardır.insanlarş için büyük kolaylık veyüksek verim sağlayanğ makineler uygarlığın gelişmesinde çok önemli rol oynamışlardır ve oynamaya da devam etmektedirler. Makineler iki gruba ayrılırlar Kuvvet (enerji üreten) makineleri Kuvvet (enerji üreten) makineleri İş makineleri

7 KUVVET MAKİNALARI Doğal kaynaklardaki mevcut enerjiyi, günlük yaşamda ve endüstride kumanda edilebilir olarak kullanılabilir hale getiren makinelerdir. Su motorları Hava motorları Isı motorları Hidrolik motorlar Pnömatik motorlar Elektrik motorları Nükleer motorlar Özel amaçlı motorlar Enerji üreten diğer sistemler

8 SU MOTORLARI HAVA MOTORLARI

9 İçten Yanmalı Motorlar Patlamalı Motorlar Benzinli Motor 4 zamanlı Dıştan ş Yanmalı Buhar Türbini Pistonlu Buhar Makinesi Hava+Benzin karışımı buji (kıvılcım çıkartarak) ile yakılır. Sıkıştırma oranı ε = 6-10 arasındadır

10

11 Yanmalı Motorlar Dizel motor 4 zamanlıdır.silindir içine sıkışan ş hava üzerine enjektör ile buhar şeklinde mazot zerrecikleri püskürtülür. Sıkıştırma oranı yüksek olduğundan (ε= arasında) mazot çabucak tutuşur. Kıvılcıma gerek yoktur.

12 Tepkili Motorlar Bu motorlarda motorun önünden hava emilir. Motor içinde sıkışmış yakıt vardır. Hava bu yakıtın içine hızla girince yakıt patlayarak yanar. Yanma odasının basıncı artar. Tıpkı şişmiş balondaki gibi yanmış gaz hızla dışarı çıkar. Dışarı çıkarken bu etkiye karşı bir tepki doğar. Tepkinin yönü etkiye zıt olduğundan uçak ileri doğru fırlar.

13

14 İŞÇİ SAĞLIĞI VEİŞ GÜVENLİĞİ NEDİR? İŞ GÜVENLİĞİ ; İŞYERLERİNDE İŞİN YÜRÜTÜMÜ SIRASINDA, ÇEŞİTLİ SEBEPLERDEN KAYNAKLANAN SAĞLIĞA ZARAR VEREBİLECEK ŞARTLARDAN KORUNMAK AMACIYLA YAPILAN SİSTEMLİ VE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR BÜTÜNÜ. İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARIN SAĞLIKLI VE GÜVENLİ ÇALIŞMALARINI SAĞLAMAK ÜZERE ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER DİZİSİDİR. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ; SANAYİİ YÖNLENDİRECEK İNSAN SAĞLIĞININ KORUNMASINI SAĞLAYACAK TEDBİRLER İLE ÇALIŞMALARIN TAMAMINI KAPSAR.

15 GENEL HATLARIYLA İŞ GÜVENLİĞİ KENDİMİZİ VE İŞYERİNDEKİ ÜRETİM ARAÇLARINI TEHLİKELERDEN KORUMAKTIR. İŞ GÜVENLİĞİ; TEKNİK GÜVENLİK ANLAMINDA KULLANILMAKTADIR. İŞ GÜVENLİĞİ; İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI İÇİN ÇALIŞMALARIN YAPILMASIDIR. İŞ GÜVENLİĞİ; KENDİMİZİN VE İŞİMİZİN AYRILMAZ PARÇASIDIR. İŞ GÜVENLİĞİ; İŞVEREN,İŞÇİ, DEVLET ÜÇLÜSÜNÜN İŞBİRLİĞİDİR.

16 İŞ KAZALARININ NEDENLERİ 1. İşçilerin belli bir eğitimden geçmeden işe başlamaları 2. İşyerlerinde iş güvenliğine gereken önemin verilmeyişi 3. İşverenlerin l i maliyeti arttırdığı ğ için i işçi i sağlığı ğ ve iş güvenliğine gereken önemin vermemeleri 4. Denetimin yetersizliği

17 KİŞİSEL SAĞLIĞIN, TEMİZLİK VE DÜZENİN ÖNEMİ İş kazaları istatistiklerinde düşme, çarpma sonucu meydana gelen kazalar yaklaşık %40 ı oluşturmaktadır. İşe girişte kişinin o işe uygun olup olmadığı sağlık muayenesi ile belirlenmelidir. İşe uygun olamayan yerlere ruhsat verilmemelidir. İşyerinin temiz ve düzenli tutulması işveren ve işçinin ortak sorumlu oldukları bir konudur. Atölye ile ilgiliili genel kurallar yazılı ve sözlü uyarılarla l çalışanlara bildirilmelidir. İş güvenliği konusunda seminer ve kurslar düzenlenmeli, işe yeni başlayanlar ön eğitimden geçirilmelidir.

18 UYGUNSUZ GİYİM VE SAÇ ŞEKLİNİN TEHLİKELERİ Atölye ve laboratuarlarda yapılan işe uygun şekilde giyinmek gerekir. Geniş kollar, gevşek kemerler ve boyun atkıları çalışmamıza engel olur dönen makinelere kolaylıkla kapılabilir. Makinelerde yapılan çalışmalarda ş saçlar uzun ve dağınık ğ şekilde olmamalıdır. Çalışma ş sırasında yüzük, bilezik ve kol saati takılmamalıdır. İşe gelirken sağlam ve düzgün ayakkabı giyilmelidir. Kadınlar yüksek topuklu ayakkabı giymemelidir. En uygunu bu amaçla yapılmış emniyet ayakkabılarının giyilmesidir.

19

20 KORUYUCU GÖZLÜKLER

21

22 MASKELER

23 KİŞİSEL Ş EMNİYET KURALLARI Yapılan işe uygun iş elbisesi seçmek, Dönen aletleri çalıştırmadan önce uzun saçları saklamak, Devamlı güvenlik gözlükleri kullanmak, kaynak için uygun başlık ve gözlük kullanmak, Makineler veya dönen aletler civarında çalışırken kravat, vb. şeyleri çıkartmak, Atölyede çalışırken değerli süs eşyalarını çıkarmak, Atölyede güvenliği ğ sağlamak ğ için devamlı tetikte olmak, Deriyi mikroplardan korumak için sabun ve su kullanmak.

24 GÜVENLİK RENKLERİ KIRMIZI: 1. Yangın söndürme teçhizatının bulunduğu yerler, 2. Taşınabilen sıvı yanıcı tankları, 3. Makine sistemlerinde acil durdurma düğmeleri ve kolları için kullanılır. SARI: 1. İhtar ve fiziksel tehlikeleri göstermek için, 2. Patlayıcı yanıcı maddeler için kullanılan çöp bidonları, 3. Tamir edilmekte olan teçhizatın kullanılmasını, çalıştırılmasını önlemek için ihtar, 4. Makinelerin çalıştırma yerleri ve güç kaynakların tanıtımı için kullanılır.

25 TURUNCU 1. Makinelerin tehlikeli parçaları, 2. Elektrik çarpmalarına sebep olabilecek güvenlik şalterleri ve parçaları, 3. Makaraların, dişlilerin, kesici uçların ve güç kaynağı çenelerinin açıkta kalan kısımlarının belirlenmesinde kullanılır. MOR Radyasyon tehlikesi MAVİ 1.Çalıştırma elemanlarına karşı, sistem çalışmakta iken dikkat edilmesi gerektiğini gösterir. 2. Cihaz üzerindeki mavi etiket, cihazın devre dışı olduğunu gösterir. YEŞİL 1. Güvenlik teçhizatının yerleri, 2. İlk yardım malzemelerinin yerlerinde kullanılır.

26 ACİL DURUM DÜĞMELERİ Çeşitli takım tezgâhlarında ve makinelerde bir tehlike anında sistemin ani olarak durdurulabilmesi için acil durum kapatma düğmeleri ğ kullanılır. Bu düğmeler operatörün kolayca ulaşabileceği yerlere monte edilmelidir. Düğmeler kırmızı renkli ve topuzlu olarak yapılırlar.

27 ELEKTRİKLİ ALETLER KULLANIRKEN GEREKEN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Bütün aletleri topraklayın. Uygun boyutta elektrik kablosu kullanın. Bütün aletleri uygun olarak muhafaza edin. Aletleri sıyrılmış ş kablo veya tehlikeli kordon ile kullanmayın. Elektrikli aletler kullanırken kuru yalıtkan yüzeyde durun.

28 AKIMA MARUZ KALAN KİŞİ NASIL KURTARILMALI? İlk yapılacak işlem mümkünse enerjiyi i kesmektir. kti Bu mümkün değilse yalıtkan bir çubukla kazalı ile enerjinin temasını kesmek gerekir. Kazalıya çıplak elle temas Kazalıya çıplak elle temas etmemeli aksi takdirde yeni bir kurtarıcıya ihtiyaç olacaktır.

29 YANGIN SÖNDÜRME TEÇHİZATI YANGIN ALARMLARI: 1. Elle çalışan sesli, 2. Otomatik duyuru yapan sistemler, 3. Elle camı kırılarak çalışan alarmlar. YANGIN SÖNDÜRME TEÇHİZATI: 1. Sulu sistemler (manuel veya otomatik püskürtmeli olabilir) 2. Basınçlı CO 2 gaz sistemi 3. Diğer sistemler (Köpüklü ve sulu sisli olabilir) 4. Yangın köşeleri

30 SAĞLIKLI, FİZİKSEL VE SOSYAL YÖNDEN TAM BİR İYİLİK HALİ İÇİNDE YAŞAMAKTIR

31 İŞ GÜVENLİĞİ POLİTİKASI Şirketimizin iş güvenliği politikası tüm çalışanlarımızın VAZGEÇİLMEZ önceliği ğ ve işinin ş ayrılmaz bir parçasıdır. Bu hedefe ulaşmak kararlılığı, tesislerde çalışan müteahhit elemanları için de geçerlidir. İŞ GÜVENLİLİĞİNİ SAĞLAMAK HER İŞYERİNİN KENDİ SORUMLULUĞUDUR. İş Güvenliği, verimlilik, kalite ve çevre performansları ile en üst dereceden izlenir. İŞ GÜVENLİĞİ KONUSUNDA SORUMLULUK EN ÜSTTEN EN ALT SEVİYEYE KADAR TÜM ÇALIŞANLARIMIZIN TEMEL GÖREVLERİNİN BAŞINDA YER ALIR. Risklerin bertarafı için İş Güvenliği, mühendislik ve bakım faaliyetlerinin bütün aşamalarında göz önünde bulundurulur.

32 YASALAR ÇIKARMAK DENETLEMEK TEKNİK ÇALIŞMALARIN ALT YAPISINI OLUŞTURMAK İŞ GÜVENLİĞİ KURAL VE TALİMATLARINA UYGUN ÇALIŞMA DÜZENİNİ KORUMAK YASALARA UYGUN İŞYERİ KURMAK TEKNİK GÜVENLİK KONULARINDA ÇALIŞMALAR YAPILMASINI SAĞLAMAK EMNİYETSİZ DURUMLARIGİDERMEK

33 VATANDAŞLARIN MUTLU YAŞAMLARINI, SAĞLIĞINI DÜŞÜNMEK VE SAĞLAMAK İÇİN. CANLARI YANAN KİŞİLER OLARAK MADDİ VE MANEVİ ÇIKARLARI NEDENİYLE. İŞ GÜVENLİĞİ İLE YAKINDAN İLGİLENMEK ZORUNDADIR.

34 MADDE 77 : Her işveren, İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak,araç ve gereçleri noksansız bulundurmak,işyerlerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler,alınması gerekli tedbirler yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Her işçi de; İşçi Sağlığı ve iş güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla hükümlüdür.

35 H- İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. I- İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp ta eli altında bulunan makineleri,tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması halinde; İŞVEREN VEYA VEKİLİ TARAFINDAN İŞ AKİDLERİNİ TAZMİNATSIZ OLARAK FESHEDEBİLİR.

36 SİGORTALININ KASDİ VE SUÇ SAYILIR HAREKETİ; KASDİ VE ŞUÇ SAYILIR BİR HAREKETİ YÜZÜNDEN İŞ KAZASINA UĞRAYAN, MESLEK HASTALIĞINA TUTULAN VEYA HASTALANAN SİGORTALIYA GEÇİCİ İŞ GÖREMEMEZLİK GELİRİ VERİLMEZ.SİGORTALIYA YALNIZ GEREKLİ SAĞLIK YARDIMLARI YAPILIR.

37 MADDE 11 İŞ KAZASI AŞAĞIDAKİ HAL VE DURUMLARDAN BİRİNDE MEYDANA GELEN, SİGORTALIYA HEMEN veya SONRADAN BEDENCE VE RUHCA ARIZAYA UĞRATAN OLAYDIR. SİGORTALININ İŞYERİNDE BULUNDUĞU SIRADA İŞVEREN TARAFINDAN YÜRÜTÜLMEKTE OLAN İŞ DOLAYISIYLA SİGORTALININ, İŞVEREN TARAFINDAN GÖREV İLE BAŞKA BİR YERE GÖNDERİLMESİ YÜZÜNDEN ASIL İŞİNİ YAPMAKSIZIN GEÇEN ZAMANLARDA EMZİKLİ KADIN SİGORTALININ, ÇOCUĞUNA SÜT VERMEK İÇİN AYRILAN ZAMANLARDA SİGORTALILARIN,İŞVERENCE SAĞLANAN BİR TAŞITLA İŞİN YAPILDIĞI YERE TOPLU OLARAK GÖTÜRÜLÜP GETİRİLDİĞİ SIRADA

38 MAKİNE PARÇALARININ SINIFLANDIRILMASI

39 KAMALAR

40 Mil üzerinde çalışan mille, birlikte dönmesi istenen dişli çark kasnak kavrama gibi makine parçalarını sökülebilir biçimde bağlayan elemanlara kama denir. Enine Kamalar Mil eksenine dik çalışırlar bir tarafı yada iki tarafı eğimli yapılabilirler. Eğimleri 1/10-1/40 arasında değişir. Millerin eklenmesinde, Konik geçmelerin emniyete alınmasında,ayar işlerinde kullanılırlar.

41 Boyuna Kamalar Mil eksenine paralel çalışan kamadır Mil ve üzerindeki Mil eksenine paralel çalışan kamadır. Mil ve üzerindeki elemanlar arasında bağlantı sağlayarak moment iletir.

42 Teğet Kamalar Büyük momentlerin iletilmesinde kullanılır. Mil üzerinde 120 aralıklarla simetrik ve çift olarak takılır.

43 Eğimli Kamalar Mil üzerindeki kama kanalına oturan alt yüzeyi düz göbeğe geçen üst yüzeyi eğimli olan kamalardır. Değişik tipleri vardır. Eğimli düz kama Eğimli düz, oyuklu kama

44 Eğimli düz, yassı kama Eğimli düz, oyuklu, çakma kama

45

46

47 PİMLER Birden fazla sayıda parçayı istenilen konumda tutma, parçalar arası yatay ve düşey kaymayı önleme, merkezlemeyi sağlamak amacıyla kullanılan makine elemanlarına PİM denir.

48 Silindirik Düz Pim Silindirik Düz Pim Sertleştirilmeden kullanılan silindirik bir pimdir. Şekilde görüldüğü gibi iki tipi mevcuttur. Tür A da bir ucu 15 pahlı diğer ucu bombeli, tür B de ise iki ucu 15 pahlı şekilde yapılırlar

49 Silindirik İç Vidalı Sertleştirilmiş Pim Bu pim genellikle el takımları, kalıplar, ölçme avadanlıklarında kullanılır. Ancak özel çektirme düzenekleri veya cıvata kullanılarak yerinden sökülebilirler. Bir ucu 15 pahlı, diğer ucu çapa uygun delik delinerek iç vida açılmıştır. Şekilde görüldüğü gibi iki tipi vardır.

50 Dış Vidalı Konik Pim Bu pimin dışına vida açılmıştır takıldığı yerden somunla çektirilerek çıkartılır. İç Vidalı Konik Pim Bir ucu kapalı konik pim deliklerinde kullanılır. Cıvata yada pim çıkartma aparatıyla yerinden çıkartılır.

51 Yivli - Kertikli Pimler Bu pimler 8 farklı standartta toplanmıştır. Ortak özellikleri pim çubuğunun çevresine 120 aralıkla açılmış 70 lik V biçimli üç adet yivin pim çapını büyütmesidir. Yivleri özel tezgahlarda açılır. Bu pimlerin kullanıldığı deliklerde rayba çekmeye gerek yoktur. Sakıncaları sık sökülüp takılan yerlerde zamanla hassasiyetleri azalır.

52

53 Yaylı Pimler Boydan boya kanal açılmış uç kısımları pahlı yay çeliğinden yapılmış boru biçimli pimdir. Avantajları: 1. Titreşimli ortamlara elverişlidir. (Kendiliğinden gevşemez) 2. Aynı delikte cıvata ve somunla birlikte büyük çaplı olanlar kullanılabilinir. 3. Zorlama anında kesilmezler kırılırlar. Kırık parçalar delik içinde kalmaz.

54 Maşalı (Gupilya) Pimler Perno, mil, cıvata üzerine takılan, elemanların kendiliğinden sökülmesini önleyen, yarım daire kesitli çubuğun maşa biçiminde katlanmasıyla elde edilen pimdir.

55

56

57 VİDALAR Silindirik veya konik iç veya dış ş yüzeylere y açılmış ş helisel oluklara vida denir. Vidaların sınıflandırılması aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

58 Diş Üstü Çapı :Vida açılmış silindirin çapıdır. Pratikte anma ölçüsü olarak adlandırılır. Adım : Vida için belirleyici elemandır. Vidalarda iki diş arasındaki uzaklık ya da vidanın bir turda aldığı yoldur. Bölüm Dairesi Çapı : Vidanın diş üstü çapı ile diş dibi çapı arasından geçen çapın ölçüsüdür.normalde böyle bir çap yoktur. Hesaplamalarda kullanılır. Diş Dibi Çapı : Vidanın diş dibinden ölçülen çaptır. Diş üstü çapından iki diş yüksekliğinin çıkarılmasıyla bulunur.

59 Diş : Helisel vida kanalı açıldıktan sonra oluşan çıkıntılardır. Vida dişleri çeşitli profillerde olabilir. Ancak bir vidanın bütün dişleri aynı profildedir. Diş Yüksekliği : Vidanın diş üstü ile diş dibi çapı arasında kalan, tek taraflı uzaklıktır. Vida Eğim Açısı : Vida dişlerini oluşturan helis eğrisinin, bölüm dairesi açınım doğrusu ile yaptığı açıdır.

60 Ölçü Sistemine Göre Vidalar Metrik Vidalar : Vida elamanı boyutlarının birimi (mm) dir. İki diş arası adım olarak ifade edilir. Whitworth Vidalar: Vida elamanı boyutlarının birimi (inç) tir.adım değeri yerine bu vidalarda 1" (25,4mm) uzunluktaki diş sayısı esas alınır

61 Metrik Üçgen Vida (Normal diş) Metrik üçgen vidaların ince dişli olanları da imal edilir. Bunlar sarsıntılı ve titreşimli ortamlarda kullanmaya elverişlidir. Normal diş vidalarına göre kendiliğinden sökülmeleri zordur. Küçük döndürme momentleri ile büyük sıkma kuvvetleri elde edilir. Küçük adımlı oldukları için sızdırmazlık amacıyla kullanılırlar. Kopma dirençleri yüksektir. Whitworth Üçgen Vida Ölçüler inç sistemine göre verilmiştir. Whitworth üçgen vidaların ince dişli olanı da vardır.

62 Amerikan (Unified Screw Thread (UST)) Vidaları Bu vidalar Amerikan standartlarına dayanır. Kaba olanları UNC (coarse thread series), ince olanları UNF(fine thread series), çok ince olanları UNEF (extra fine thread series) olarak gösterilir. Ölçüleri inç sistemine göre verilir. Tepe açıları 60 dir. Normal whitworth vidalar gibi gösterilir. 1 den 12 ye kadar numaralandırılmıştır. Trapez Vidalar Tepe açısı 30 olan kesik üçgen şeklindeki bu tip vidalar ince kaba şekildeüretilirler. Bu vidanın sembolü Tr şeklindedir. Hareket iletmek amacıyla tezgah tablosunda vidalı preste ve mengene mili gibi yerlerde kullanılır.

63 Testere Dişli Vidalar Bu vidaların diş profilleri testere dişine benzer genellikle tek yönlü kuvvet ve hareket iletiminde kullanılırlar. Tepe açısı 30 olup tek yönlü olarak yapılmıştır. Diş dipleri yuvarlatılmıştır. Diş üstü çapına doğruda 3 lik açı verilmiş ve böylece tepe açısı 33 ye yükseltilmiştir. Dayanımları yüksektir. Diş profilinin özelliğinden ötürü vidalı preslerde yaygın kullanılır. Te sembolüyle gösterilir.

64 Yuvarlak Vidalar Hareket vidasıdır. Tepe açısı 30 dir. Diş ş dibi ve diş ş üstü yuvarlatılmıştır. ş Diş ş profilleri yuvarlak olduğu için sürtünme azdır. Su vanaları, hortum bağlantı rekorları, plastik ve camların kapak vidaları gibi yerlerde kullanılır. Yv ile gösterilir. Adımları (P) 1" teki diş sayısı olarak verilir.

65 Kare Vidalar Hareket vidalarıdır. Diğer vidalara göre yapımı çok kolaydır. İnç ve mm ölçülerde yapılır. İhtiyaca cevap verecek şekilde istenilen adımda kare vidası açılabilir. Standardı yoktur. Sembolü Kr dir. Adımı mm için tablodan seçilirken inçli ölçülerde 1" teki diş sayısı olarak verilir.

66 Adım Aralığına Göre Vidalar Normal Diş Vidaları : Metrik yada whitworth standart üçgen vidalardır. Kısa gösterimleri M12, W 5/8 " İnce Diş Vidalar : Diş üstü çapları normal diş vidalarıyla aynı, parmaktaki diş sayısı daha fazla olan vidadır. Kısa gösterimlerde diş üstü çapı adım yada parmaktaki diş sayısı s ile ifade edilir. Örneğin M12 x 1,5 W15,88 x 1/18 " gibi. İnce dişli vidalar yüksek dayanım, sızdırmazlık ve ayar gereken yerlerde kullanılırlar. Ağız Sayısına Göre Vidalar Tek Ağızlı Vidalar : Vidaya tam alın yüzeyinden bakıldığında başlangıcı tek ağızlı olan vidadır. Genellikle bütün vidalar tek ağızlıdır. Gösterimleri M 10, W 1/2 " gibi Çok Ağızlı Vidalar : Vidaya tam alın yüzeyinden bakıldığında başlangıcı birden fazla ağza sahip olan vidalardır. Çok ağızlı yapmaktan maksat diş derinliğini arttırmadan vida adımını büyütmektir. Örneğin et kalınlığı az küçük çaplı millere çok ağızlı vida açılması tercih sebebidir. Gösterimi i Kr40x8 P4 şeklindedir. d di Burada 40mm diş dibi çapı, 8 mm adımı, P4 ağız adımı 4mm, dolayısıyla ağız sayısı = 8 / 4 = 2 ağız şeklinde yorumlanmalıdır.

67 Kullanma Amacına Göre Vidalar Bağlantı Vidaları : Genelde üçgen profilli metrik ve inç olabilir. 2 veya daha fazla parçayı birbirine bağlamak amacıyla kullanılırlar. Hareket Vidaları : Hareket ve kuvvet iletmek amacıyla kullanılan KARE, TRAPEZ, TESTERE ve YUVARLAK profilli vidalardır. rçoğunlukla mengenelerde, preslerde,tornalarda, frezelerde ve takım tezgahlarının tabla hareketlerinde kullanılırlar. Helis Yönüne Göre Vidalar Sarım ve ilerleme yönüne göre yapılan sınıflandırmadır. 1. Sağ Helis Vidalar : Saat ibresi yönünde dönerek ilerleyen vidadır. Aksi söylenmedikçe tüm vidalar sağ helisli vidadır. 2. Sol Helis Vidalar : Saat ibresinin tersi yönünde dönerek ilerleyen vidalardır.

68

69 Kullanım Alanına Göre Vidalar Ağaç vidaları, saç vidaları ve boru vidaları şeklinde sınıflandırılırlar. 1. Ağaç Vidaları : Ahşap bağlantılarında kullanırlar. Profilleri üçgen olup diş boşlukları diş dolusuna göre daha fazladır. Diş açılan yüzey genellikle koniktir. Piyasada ağaç vidası olarak anılırlar. 2. Sac Vidaları : Sac bağlantılarında kullanılan vidalardandır. Ağaç vidalarına benzerler. Uç kısımları koniktir. Delik delindikten sonra vida dişini kendileri açarlar. Piyasada sac vidası olarak anılırlar. 3. Boru Vidaları : Sabit ve rakorlu boru bağlantılarında üçgen profilli olarak kullanılan vidalardır. Diğer vidalarda olduğu gibi diş üstü çapıyla değil boru iç çapıyla anılırlar. Metrik ve inç ölçülerinde yapılırlar.

70

71 A SCREW MANUFACTURING PROCESS (VİDA İMALATI)

72 Vida Dişlerinin Açılması Vida dişleri ya talaş kaldırılarak veya talaş kaldırılmadan açılırlar. Üçgen profilli vida dişlerinin talaş kaldırılarak açılmasında kılavuz ve pafta adı verilen takımlar kullanılır. Kılavuzlar : Deliğin içine diş açmak için kullanılırlar. Standart olan her vida için kılavuz takımı gerekir. Piyasada normal diş kılavuz takımları 3 lü, ince diş kılavuz takımları 2 li, makine kılavuzları tekli seriler halindedir.

73 KILAVUZ ÇEKME MAKİNASI

74 Paftalar Dış yüzeylere diş açmak için kullanılırlar. Standart olan her dış vida için bir pafta gereklidir. Piyasada paftalar lokmalı, yarıklı ve kapalı tipte bulunurlar.

75

76 CIVATA SOMUN ve RONDELALAR

77 Cıvatalar Özel baş biçimine sahip silindirik gövde üzerine belli boylarda diş açılmış bağlantı elemanlarına cıvata denir. Cıvataların diş açılmış kısımları üçgen vida profillidir. TSE de baş kısımlarına göre cıvata çeşitleri şu şekildedir. Altı Köşe Başlı Cıvatalar Çok geniş kullanım alanı vardır. Genellikle sade, adi karbonlu çelikten yapılırlar. Cıvata başı üzerinde üretici firma, vidanın cinsi (metrik whitworth) mukavemet sınıfı belirtilir. Mukavemet sınıfı cıvata malzemesinin akma ve kopma değerini ifade eder.

78 Şekildeki cıvata metrik olup 1. rakam 10 la çarpılırsa 8 x 10 = 80 dan/mm2 = 800 Mpa kopma mukavemetini, 1 rakam 2 rakamla çarpılarak 8 x 8 = 64 dan/mm2 = 640 MPa 1. rakam 2. rakamla çarpılarak 8 x 8 64 dan/mm2 640 MPa 2. akma mukavemetini belirtir.

79 Dört Köşe Başlı Cıvatalar mukavemet sınıfında faturalı, uzun memeli, kısa memeli olarak üç değişik türü vardır. Cıvatanın uç kısmında kalan diş açılmamış yere meme denir. Takım tezgahlarında tespit cıvatası olarak kullanılır.

80 Silindirik Başlı Altı Köşe Yuvalı Cıvata (allen başlı) mukavemet sınıfında allen anahtarla sökme takma işlemi yapılabilen cıvata başının dışarıda kalması istenmeyen, dişli kutusu kapağı, flanş, kalıp gibi yerlerde kullanılır.

81 Çekiç Başlı Cıvatalar mukavemet sınıfında tırnaklı yada kare boyunlu biçiminde tezgah tablalarına iş yada aparat bağlamak amacıyla kullanılan cıvatalardır.

82 Yuvarlak (Bombe) Başlı Cıvatalar mukavemet sınıfında başları yarım yuvarlak ve düz tornavida kanallı cıvatalardır. Kalınlığı az olan parçaların bağlanmasında kullanılırlar. Mercimek Başlı Cıvatalar ş Baş büyüklüğüne tornavida kanalının şekline ve gövdesinin biçimine göre yapılmışlardır. Şekilleri aşağıda görülmektedir.

83 Havşa Başlı Cıvatalar mukavemet sınıfında baş kısımları 90 açılı, havşa yüzeyi ile bağlanacak elemanı aynı konuma getiren cıvatadır. Cıvata başının yuva içinde kalması istenen yerlerde kullanılır.

84 Kelebek Başlı Cıvata Elle sıkılıp sökülen bir cıvata türüdür. Tırtıl Başlı Cıvatalar Elle sökülüp sıkılmaya uygun cıvatadır. Tespit vidası ve ayar vidası olarak ölçü aletlerinde iş ş tezgahlarında kullanılır. Halka Başlı Cıvatalar Tezgahları ve avadanlıkları kaldırmak ve taşımak amacıyla kullanırlar. Taşınacak elemanın üzerine takılırlar.

85 Sac Cıvataları İnce metal ve plastik levhaların bağlantısında kullanılır. Bağlantı yapılacak parçalara uygun çapta delik delindikten sonra cıvata kendi profiline uygun diş açarak bağlantıyı sağlar. Kılavuz Sac Cıvataları Uç kısmındaki kesici ağız (matkap ucu) yardımıyla delik delip vida dişini açacak şekilde yapılmışlardır.

86 SOMUNLAR Somun İç yüzeyine vida açılmış dış yüzeyi altıgen, kare, yuvarlak yada farklı profilde olan saplama veya cıvatalarla birlikte kullanılan makine elemanlarına somun denir. Mukavemet sınıfları gibi tek rakam grubuyla ifade edilirler. Somunlar dış biçimlerine i i göre aşağıdaki ğ şekilde sınıflandırılırlar; l l Altı Köşe Somun Geniş kullanım alanına sahiptir. Örneğin Taçlı somun (sökülmeye karşı emniyet istenen yerlerde gupilya ile birlikte kullanılır.) Faturalı somun (geniş baskı yüzeyi oluşturmak amacıyla rondelasız kullanılır.) l )Bombeli somun (alın yüzeyi bombelidir, oynak mafsallı bağlantılarda kullanılır.) Şapkalı somun (rutubetli ortamlarda kullanılır.) Kanallı somun (mil uçlarında vida çalışma ş boşluğunu ş ğ ayarlamak için kontra somun olarak kullanılır.)

87

88

89 SAPLAMALAR İki ucuna farklı boylarda vida açılan başsız silindirik çubuklara saplama adı verilir. Mukavemet sınıfı şeklindedir. Saplamalar genellikle gövde üzerine açılan kör deliklerde kullanılır. Saplamanın bir ucu vida açılan deliğe takılır, diğer ucuna somunla bağlantı yapılır. Saplamayı gövde üzerine takarken vida açılmamış kısımdaki anahtar ağzından veya kontra somundan yararlanırız.

90

91 BOLT AND NUT MANUFACTURING PROCESSES (CIVATA VE SOMUN İMALATI)

92 PERÇİNLER Makine parçaları olan saçlar, levhalar, kayış, balata gibi elemanların sökülemez biçimde birleştirilmesinde kullanılan bir başı hazır diğer başıda montajla biçimlendirilen i il silindirik ik parçalara PERÇİN denir. Perçinlerde başlarına göre yuvarlak,mercimek, havşa, havşamercimek, düz,patlamalı, kör perçin şekilde adlandırılırlar.

93 Perçinleme işleminin yapılışı Bir başı hazır olarak gelen perçin,perçin deliğinden geçirilir,perçin zımbası ve çekiçle şekillendirilir.kalıpla yapılan perçinleme de ise bu işlem preslerde sıcak ya da soğuk olarak gerçekleştirilir.perçin yüzeyleri temiz ve düzgün olmalıdır.soğuk yapılan perçinlere normalleştirme tavı uygulanmalıdır.

94 Perçinleme Çeşitleri Perçinlenen parçanın konumuna göre ; Bindirmeli,yamalı perçinleme Perçinin kesim sayısına göre ;Bir-iki-üç kesimli perçinleme Perçin sırasına göre ;birsıralı sıralı,iki sıralı perçinleme Perçinleme amacına göre ; Sağlam, sızdırmaz, sağlam-sızdırmaz perçinleme Özel perçinleme ; Özel tip perçinlerle yapılır.

95 Çektirmeli Perçinleme Kör perçin kullanılarak yapılan perçinleme,perçin çivisi ve perçin gövdesi adı verilen iki parçadan oluşur.gövde yumuşak malzemeden,perçin çivisi ise çelikten yapılmıştır.şekilde görüldüğü gibi tek tarafından çalışma imkanı olan yerlerde kullanılır. Perçin çivisi gövde içine takılı durumdadır.delik içine takılan perçinin dışarıda kalan uç kısmı,çektirme apartıyla çekilerek perçinleme yapılır.çekme sonucu çentikli kısımdan kopan çivinin uç kısmı atılır.çivinin baş kısmı ise gövde içinde kalır.böylece perçinin ikinci baş kısmı oluşur.

96 Patlamalı Perçin Patlamalı Perçin Gövdesi içine patlayıcı kapsül yerleştirilen perçindir.perçin başına bastırılan sıcak zımba, kapsülü patlatır.patlama sonucu perçin başı oluşur.alüminyum ve alüminyum alaşımlarının birleştirilmesinde kullanılır.

97 SICAK GEÇME Malzemelerin genleşme ve büzülme özelliklerinden faydalanarak yapılan bağlantılara sıcak geçme denir. Büyük değerli momentlerin iletilmesinde kullanılır. Kamalı, cıvatalı, vb. bağlantılara göre yapımı daha kolay ve ucuzdur. Büyük boyutlu mil-göbek bağlantılarında kullanılır. Mil ölçüsü delik ölçüsünden büyük olmalıdır. Genleşme: Malzemenin ısı etkisiyle i boyutlarının büyümesidir. ü Isınan malzemenin boyutları büyür. Büzülme: Genleşmenin tersine malzemenin soğuma etkisiyle boyutlarının küçülmesidir. Soğuyan malzemelerin ölçüleri küçülür. Malzemelerde görülen genleşme ve büzülme olayı, büyük boyutlu veya ince uzun parçalarda daha belirgindir.demiryolu i i l raylarının uç uca eklenirken belli oranda aralık bırakılması, enerji hatlarının yazın sıcak havalarda sarkması bu nedenledir. Büyük çaplı rulman kasnak mil-göbek bağlantılarındağ sıcak geçme işlemi yaygın olarak kullanılır.

98

99 SHRINK FIT (SIKI GEÇME)

100 ÖLÇME TEKNİKLERİ KUMPASLAR

101 KUMPASIN TANITIMI

102 How to read a vernier caliper First, read the graduation on main scale just before vernier scale starts (i.e. 19th graduation which gives 19 mm) Next, read the graduation on vernier scale where two graduation lines on main and vernier scales perfectly match (i.e. 32 nd graduation which gives 32 * 1/50 = 0.64 mm) Then, add fine reading into main reading (i.e = mm)

103 KUMPAS TİPLERİ

104 Vernier Height Gauges (MİHENGİR)

105

106 1/10 mm lik Kumpaslar Kumpasın Hassaslığının Bulunuşu Temel Kural = Cetvelde iki çizgi aralığından, vernierdeki iki çizgi aralığı farkıdır. Temel Kuralın Uygulanışı (1 mm) - (9/10 mm) = = 0.1 mm = ONDA BİR

107 1/10 mm lik BİR KUMPAS 10.0 mm mm 29.9 mm mm 411mm mm 23.5 mm mm 57.2 mm yi ÖLÇER mm yi ÖLÇEMEZ. Noktadan sonra tek rakam ve birin katlarını ÖLÇER. Noktadan sonra iki rakam fazla hassasiyet demektir

108 How to read a vernier caliper First, read the graduation on main scale just before vernier scale starts (i.e. 19th graduation which gives 19 mm) Next, read the graduation on vernier scale where two graduation lines on main and vernier scales perfectly match (i.e. 32 nd graduation which gives 32 * 1/50 = 0.64 mm) Then, add fine reading into main reading (i.e = mm)

109 UYGULAMA -1 CEVAP 10.9 mm

110 UYGULAMA -2 CEVAP 24.6 mm

111 UYGULAMA -3 CEVAP 39.5 mm

112 MİKROMETRELER Mekanik Kumpaslarda maksimum hassasiyet 1/50 likte 0.02 mm olarak bulunmuştur mm hassasiyetinde işleme için tasarımı daha farklı olan mikrometreler geliştirilmiştir. Mikrometreler de iç çap, dış çap ve derinlik ölçerler.

113

114 Mikrometrelerin ee öçü ölçü aralıkları a a farklıdır.

115

116

117 Kullanım yerlerine göre özel mikrometreler geliştirilmiştir. V - yataklı mikrometreler

118 Seri imalatlarda kalite kontrol için ayaklı mikrometre

119 Seri imalatlar için mikrometre

120 Seri imalatlar için kadranlı mikrometre

121

122

123 Ölçü Saatleri (Komparatörler)

124 Mukayese amacı ile kullanıldıkları ld kl için i ölçü saatlerine komparatör adı da verilir. Ölçü saatleri kolay ölçüm yapabilmek için bir SEHPA veya SABİT ÖLÇÜ AYGITLARINA bağlanırlar. ğ Boyutların; Mukayeseli ölçümlerinde Küçük ölçü farklarının okunmasında Geometrik biçim değişimlerinin kontrolünde kullanılan ölçü aletleridir. Hassasiyetleri:0.01mm ile mm arasında değişir Ölçü aralıkları: mm mm 0-1 mm 0-5 mm 0-10 mm 0-30 mm arasında olabilir.

125 Ölçü saatleri ile; 1. Dış çap kontrolü 2. Aynı anda çok boyutlu kontrol 3. İç çap kontrol 4. Doğrusal hareketin kontrolü 5. Yükseklik kontrolü 6. Yüzeye diklik kontrolü 7. Karşılıklı konum kontrolü 8. Derinlik kontrolü 9. Salgı kontrolü 10. Üretim kontrolü yapabiliriz.

126 Ölçü saatlerinde TOLERANS SINIRLAMA ARALIĞI mevcuttur. (+) ve (-) tolerans miktarları elle ayarlanır.

127 Komparatör ve ölçü saatlerinin parça uygulamalarında kullanılan sehpa ve ayakları

128

129

130