Pakize Ç. GEYRAN*, Niyazi UYGUR* ÖZET. pecya SUMMARY

Transkript

1 Sald ırgan Cinsel Davranış Motivasyonu Olarak Perversif Davran ış, Adli Psikiyatrik De ğerlendirme Pakize Ç. GEYRAN*, Niyazi UYGUR* ÖZET Bu yaz ıda, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi Adli Psikiyatri Biriminde, bilirkişilik hizmeti verilen 4 olgu bağlam ında, suç motivasyonu olarak "perversif davran ışın" deksriptif, dinamik, adli psikiyatrik teori çerçevesinde de ğerlendirilmesi tartışıldı. Anahtar kelimeler: Cinsel suç, perversiyon, adli psikiyatri Düşünen Adam; 1996, 9 (4): SUMMARY This study concerns four cases having expertise testimony in Bak ırköy State Hospital of Neuropsychiatric Diseases. It has been shown the perversive acts caused the sexual ollensive in these cases and they are discussed within the fratne of descriptive, dynamic and forensic psychiaatric theo ıy. Key words: Sexual offensive, perversion, forensic, psychiatry GIRIŞ Saldırgan cinsel davran ışlar, cinsel amaçl ı doyumun yanında öfke bo şahmını ve doyumunu da amaçlayan eylemlerdir. Türk Ceza Yasas ında, cinsel nitelikli saldınlarla ilgili hülcünrıler; "aile sisteminin ve toplumun ahlak ve moral de ğerlefini zedelemesi ve de tehtidi" esas ı gözetilerek düzenlenmi ştir. 16 ya ş ve altı çocuklara ve de onaylan almmayan eri şkinlere yönelik cinsel amaçl ı saldınlar (vajinal ya da anal giriş ya da giri ş teşebbüsü anlan-unda ırza geçme ya da ırza tasaddi; cinsel amac ın gösterilebildi ği diğer eylemler; sarlant ılık, vücudun göğüs-dudak gibi özel anlam taşıyan bölgelerine yönelik sald ınlar, ortak toplumsal ya şam alanlarında genel ahlak ilkelerine uymayan giyim-tutum ve davran ışlar ortaya koymaşeklindeki davran ışlar) yasalarla suç olarak ta nımlanmıştır. Teşhircilik, gözetlemecilik, feti şizm, transvertizm şeklindeki pervers eylemler nedeniyle yarg ıya yansıyan olgularda, bu hükümler bağlam ında değerlendirilirler (TCK aras ı hilktirnler). Saldırgan cinsel davran ışların hemen hepsinin pervers nitelikte bir motivasyondan kaynakland ığını söylemek olanald ı değildir. Yarg ıya yans ıyan saldırgan cinsel davran ış sanığının ancak küçük bir k ısmında perversif nitelikte motivasyonclan söz edilebilir. Bu bağlamda aç ılan bir tart ışma, bütün sald ırgan cinsel suç san ıklannın, "sapkın" cinsel davran ış or taya koyan ki şiler olarak tan ımlanma anlay ışını düzeltme olanağı sağlayacağı da dü şünülebilir. * Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi Adli Psikiyatri Birimi

2 Pervers aktivitelerde geleneksel olarak toplumun onay göstermediği cinsel eylemlere yönelik, uyarılma ve doyum amac ıyla, ısrarlı bir istek vardır. Tan ım 2 esas ı içerir. 1.Zorlayıcı pervers dürtü 2. Dürtünün kontrolüne yönelik zorlanma ve yetersizlik sonucu du şavuran eylem Pervers davran ışlar, çok çe şitli psikiyatrik tan ılarda, çeşitli düzeylerdeki ki şilik organizasyonlannda ortaya ç ıkabilirler. Biz bu yaz ıda yarg ı tarafından psikiyatrik değerlendirilmesi istenen 3 olgu ba ğ- lam ında, suç motivasyonu olarak pervers davran ışın tartışılmasını amaçlad ık. Olgu 1: 33 yaşında, erkek, evli, üç çocuklu, ilkokul mezunu. Ayakkab ı boyacılığı yapıyor. Başvuru tarihinden bir y ıl önce, "bir hastane bahçesinde iki kadına, cinsel organ ın ı göstermesi" nedeniyle, "sarluntılik" suçu nedeniyle yarg ılanma aşamas ında, sözkonusu davran ışım ruhsal hastal ık sonucu olduğunu iddia etmesi ve bu konuda daha önceki tedavi başvurulanna ait tıbbi belgeleri beyan ı üzerine, "ceza ehliyeti tespitine" yönünden de ğerlendirilmek amac ıyla yollan& Söz konusu ki şinin, kadınların karşısmda cinsel organ ını göstermeye yönelik üstesinden gelemedi ği istek duyma ve olay sonras ında pişmanlık, utanç, suçluluk yaşama şeklinde belirtti ği yakınmalann 16 yaşından bu yana aral ıklı olarak sürdü ğü ve cinsel fantazilerinde de mevcut oldu ğu, karşı cinse karşı cinsel ilgisi olmasına rağmen, uyarılma ve orgazm için söz konusu istek ve fantazilere gereksinimi olduğunun tespitine dayanarak, 1CD-10 kriterlerine göre "te şhircilik" tan ısıyla değerlendirildi. TCK. 47. maddesinden asgari şeklinde yararlanmas ı yönünde sağlık kurulu raporu düzenlendi. Olgu 2: 77 yaşında, erkek, 2 çocuklu, emekli asker. 44 yaşında görücü usulü ile evlenmiş. Parçalanm ış aileden gelen hasta, 12 yaşına kadar anne daha sonra baba ile yaşamış. Kendi evinde, mutfak penceresinden karşı apartmanda ya şayan mağdureye 2 kez cinsel organ ını gösterme ve cinsel içerikli mimik ve jestler yapmas ı nedeniyle, sark ıntılık suçu nedeniyle ceza ehliyeti tespitine yolland ı yaşlanndan bu yana aral ıklı olarak süren gözetleyicilik ve sürtünmecilik olarak de ğerlendirilen davranışlarına, son dönemde eklenen -te şhircilik eyleminin, anlam ve sonuçlar ını değerlendirme s ırasında kay ıts ız bir duygulanımla yetersizlikler gösteren hastanın yapılan psikiyatrik muayene ve gözlemlerinde, içinde bulunduğu duruma uygun olmayan yüzeyel duygulamm ı, sosyal muhakemesinde, yarg ılama ve moral de ğerlerinde k ısıthlık ve kapasite kayb ı tespit edildi. Öyküden, son y ıllarda bencillik, engellenme eşiğinde düşüklük, çabuk sinirlenme, s ık tartışma, öfke nöbederi şeklindeki ki şilik değişikliklerinin sosyal ilişkilerinde aksama yaratt ığı öğrenildi. Afazi, apraksi, agnozi şeklinde, kortikal fonksiyon yitimi göstermeyen hastan ın BBT'sinde, özellikle frontal ve fronta-temporal bölgelerde belirgin atrofilerin olduğunun saptanmas ına da dayanarak, "organik kişilik sendromu" tan ısıyla değerlendirildi. Söz konusu bulgulann, demansiyel sürecin öncü belirtileri olduğu düşünüldü. TCK 47. maddesinden azami derecede yararlanmas ı yönünde karar olu şturuldu. Olgu 3: 33 yaşında, erkek, bekar, ilkokul mezunu, mesleği yok. Müştekinin ourduğu apartman asansör boşluğunda, 2 kez cinsel organ ını göstermesi nedeniyle sarkıntılık suçuna karşılık ceza ehliyeti tespitine yollan& Öyküden, 1983 y ılında "büyüklük, etkilenme ve kötülük görme" sannlan, i şitme varsanılan şeklindeki bulgularla ba şlayan hastal ık sürecinin, o zamandan bu yana, düzensiz tedavi giri şimlerine rağmen aral ıksız sürdüğü giderek sosyal uyum ve iş performans ının kötüleştiği ve davranış bozukluklarının arttığı öğrenildi. Psikiyatrik muayenesinde, donuk-kıs ıtlı affeksiyonunda zaman zaman uygunsuzluklar tespit edildi. Çağnşımiarı kopuk, yanıtları amaçtan uzakt ı, Düşünce içeriğinde blokaj ve fakirleşme mevcuttu, Çevre yönelimi çok k ısıtlı olan hastanın test muhakemesi ve sosyal muhakemesi bozuktu, Negativizm gösteren hastan ın kötülük görme sannlan olduğu tespit edildi. Kronik paranoid şizofreni tan ıs ıyla değerlendirilen hastan ın, TCK 46. kapsam ında değerlendirilmesi yönünde karar verildi. Olgu 4: 20 yaşında, erkek, bekar, ilkokul 2 terk, mesleği yok. Müştekiye, olay günü cinsel organ ını göstererek, cinsel içerikli mimik-jest şeklinde ifadeleri bulunan söz konusu ki şi sarkıntılık suçu nedeniye ceza ehliyeti tespitine yönelik de ğerlendirildi. 48

3 Saldırgan Cinsel Davranış Motivasyonu Olarak Peıversif Psikiyatrik muayenesinde, uzun ve karma şık cümleleri kavramakta zorluk çekti ği, hesaplama ve yap ıp-çatma yetene ğinde yetersizliğinin olduğu, test-muhakemesi ve soyutlamas ının kısıtl ı, genel bilgi dağarcığının oldukça fakir oldu ğu tespit edildi. Söz konusu olayla ilgili olarak s ınırl ı içgörüsü olan hastan ın, psikometrik tetkikinde. Wais'le IQ=65 olarak saptand ı. Hafif derece zeka gerili ği tan ısıyla değerlendirilen hastan ın, TCK 47. maddesinden azami düzeyde yararlanmas ı yönünde karar olu şturuldu. PERVERSİF DAVRANİŞ ORTAYA KOYAN BİR OLGUNUN DEĞERLEND İRİLMESİ L Dekstriptif tamya yönelik de ğerlendirme Olgunun, psikiyatrik s ımflandırmalarda tan ımlanan şekliyle "cinsel seçim bozukluklan" kriterlerini karşılayıp karşılamadığına bakılır. DSM III-R sınıfiamas ında cinsel seçim bozukluklara tan ısı için; Perversif davran ışın en az 6 ayl ık süre boyunca olmas ı, Kişide yoğun perversif dürtü ve cinsel yönden uyarıc ı fantazilerin olmas ı Perversif fantazi ve davran ışın tekrarlay ıc ılık özelliği göstermesi gereklidir Şiddet yönünden yap ılan derecelendirmede ise; 1. S ıkıntı verici perversif dürtünün oldu ğu, ancak perversif eylemin bulunmad ığı hafif, 2. Perversif dürtüye bağlı eylemin bulunduğu orta, 3. Tekrarlayan seferler perversif dürtüye ba ğlı eylemin olduğ "ağır" olgularda!) söz edilmektedir. ICD-10 s ınıflandırmasında ise; 1. Perversif davran ışın tek cinsel dışavurum oldu ğu olgular 2. Uzun süreli ilişkileri içinde, aktif cinsel ya şamları ile e ş-zamanl ı olarak perversif eylemleri sürdüren, ilişkilerdeki çatışma dönemlerinde kontrol güçlü ğü yaşayacak boyutta, denetlenmesi güç, benli ğe yabanc ı (ego-distonik) perversif davran ışlar gösteren olguların ayrımı yapılmaktad ır (Tablo 1). Cinsel seçim bozulduldar ının temel belirtisi olan perversif davran ışın, partnerle ya şanan genital cinselliğe tercih edilen yap ısı vardır. Genellikle erkek- Tablo 1. DSM III-R ve ICD-10 cinsel seçim bozukluklar ı (perversiyon, parafili) Eylemin ve dürtünün niteli ğine göre yap ılan alt s ınıfland ırmalar' içerir. 1.Feti şizm 2. Feti şistik kar şıt giysicilik (transvestik feti şizm) 3.Teşhircilik (ekshibisyonizm) 4. Cinsel gözetleyicilik (voyörizm) 5. Çocuğa cinsel sevi (pedofili) 6. Sadomazokizm 7. Çoğul bozukluklar 8. Sürtünmecilik (frottörizm) 9. Başka cinsel seçim bozuklukları lerde görülen bu bozulduklann tutuklular aras ında yürütülen çal ışmalarla klinik uygulamalara dayanan çalışmalarda belirtilenlerden çok daha fazla s ıklıkta olduğu düşünülmektedir (9). Perversif davran ışların, deskriptif olarak eylemin ve dürtünün niteli ğine göre yap ılan s ınıfiandırmalarm ın yan ında; 1. Eylemin s ıklığı ve yoğunluğu 2. Psişik organizasyonda oynad ığı rol 3. "Ego" ile ili şkisi bağlamında tan ımlanmas ı gerekliliğine de i şaret edilmektedir (13). Perservif nitelikteki eylemler ya şam ın özel bir döneminde (çocukluk gibi) ya da di ğer bir ruhsal hastalığın sonucunda, ki şinin yaşam ında sadece bir kez ya da belli bir zaman aral ığında tekrarlayan şekilde ortaya ç ıkabilirler. Bu dönemlerin d ışında kişi perversif nitelikteki eylem ya da fantaziler tan ımlanmaz. Psikanalitik çal ışmalar, herhangi bir ki şi ile yap ılan bilinçalt ı çal ışmas ında da, pervers aktivitelerin gösterilebilece ğini ileri sürer. Ayn ı kurama göre erken çocukluk döneminde, a ğız-dil-dudak-anus gibi erotojenik bölgelerin yayg ın deri duyumlann ın, işitmekoklama-bakma ve gösterme gibi eylemlerin yaşattığı haz verici yaşantılar oto-erotiktir. D ış objeye yönelmeyen dürtü, komponent dürtü olarak fonksiyon görür. Çiftler aras ındaki erotik deneyimler, psikoseksüel geli şimin erken dönemindeki uyanc ı ve haz verici olan bu erotojenik bölgelerin, cinsel birle şme ve orgazm amac ıyla yeniden servise sorulmas ıdır (3). Pubertal dönem biyolojik yap ıdaki deği şikliklere eşlik eden genitalite ve orgazmik fonksiyonun ka- 49

4 Tablo 2. Perversif eylemler 1. Pregenital süreçteki erken çocukluk deneyimleri 2. Pubertal süreç 3. Senilite 4. Kortikal lob sendromlan (diffüz ya da de ğil) 5. Psikoz 6. Zeka gerili ği zan ılmasını amaçlayan önemli psi şik değişiklikleri ve kişilik organizasyonunun olu şumunu içerir. Pubertal dönemde yaşananlara benzer şekilde, biyolojik ve psişik dalgalanman ın yeniden ortaya ç ıktığı yaşlılık sürecinde, dürtüyü kontrole yönelik yetersizlikler ve zorlanmalar nedeniyle perversif eylemler görülebilir. Perversif eylemler, organik beyin hasar ı ya da majör bir psikoz nedeniyle de ortaya ç ıkabilir. Organik beyin sendromlannda tan ımlanan kişilik değişiklikleri aras ında "impulsivite ve yarg ılamanın kötüle ş- mesi" şeklindeki özellikleri de vard ır. Frontal Lob sendromlannda anti-sosyal, agresif davram şlarla birlikte teşhircilik eylemlerinin görüldüğü, "pseudopsikopatik tip (pseudomanik tip)", özgün olarak tanımlanmıştır ( 10). Az sayıda literatür, perversif davranış gösterenlerin EEG traselerinde, temporal lob anomalilerine daha fazla oranda rastlan ıldığına işaret etmektedir (9) (Tablo 2). Cinsel seçim bozukluklar ı a) Perversif reaksiyonlar b) Perversif semptomlar, olarak iki ayr ı başlık altında incelenmesi önerilmektedir (13). a) Perversif reaksiyonlar 1. Kişinin cinsel yönetimi etkilenmemi ştir. 2. İntrapsi şik gerginlikler, zorlama ve kriz anlannda ortaya ç ıkarlar. 3. Alışkanl ık haline gelmi ş, "çatışma çözücü" pattemlerdir. 4. Benliğe yabanc ı (egodistonik)d ırlar. 5. Amaçlanan stabilizasyonu sağlamadıklan için, tekrarlay ıcılık özelliği kazanabilirler. 6. Cinsel fantaziler içinde yer alabilirler. 7. Yaşam dönemlerine yay ılan devamlılık gösterebilirler. b)- Perversif semptomlar 1. Pervers temalar olmaks ızın cinsel istek ve fantaziler ya şanmaz. 2. Semptomun nedensel bir krizle bağlantısı gösterilemez. 3. Ego sintonik/distonik (benli ğe yabanc ı ya da değil) formlarda olabilirler. 4. Tekrarlay ıcılık ve devamlılık gösterirler. 5. Kişinin cinsel yönelimi etkilenmi ştir. Perversif eylemlerin tedaviye yol gösterecek bağlamda de ğerlendirilmesi II. eksen psikopatolojilerde (ki şilik organizasyonlannda) başetme ve uyum yetilerinin zorlandığı yaşam krizleri ya da dönemlerinde perversif reaksiyon olarak, "perversif semptom" ortaya ç ıkabilir. Yine bu tip kişilik organizasyonlannda perversif semptomun gelişimin en erken dönemlerinden itibaren yap ıya katılan ve kişilik organizasyonunu bir arada tutan bir özelliği vard ır. Tedaviye yol gösterici olarak nitelikteki değerlendirme dinamik anlamdad ır. Perversif semptomun ortaya ç ıktığı "kişilik organizasyonunun" değerlendirilmesiyle ilişkilidir. Perversif belirtilerin ortaya ç ıktığı ve üst düzey ki şilik organizasyonunu gösteren olgular ın, ağır narsistikantisosyal-borderline karakter patolojisi gösterenlerden aynştınlmas ı tedavide önemlidir (5). Kişide saptanan perversif aktiviteyi psikodinamik olarak değerlendirme, "pervers cinsel artivitenin" ki şinin karakter yap ısı ile "nas ıl" bir etkile şim içinde olduğunun anlaşılmasıyla mümkündür (Tablo 3). Klasik perversiyon literatüründe en s ık olarak tartışılan olgular, nevrotik semptom-formasyonuna benzer nitelikte perversif semptomun ortaya ç ıktığının gösterilebildi ği olgulardır. Bu bağlamda perversif semptom; dürtüyü kontrole yöneliktir. Kişiliğin bütününden izole edilmi ş deneyimler şeklinde yaşanan patolojik bir savunma mekanizmas ıdır. Dö- Tablo 3. Psikodinamik formulasyonda perversif semptom 1. Nevrotik semptom-formasyonuna benzer nitelikte pervers semptom-formasyonu 2. impulsive eylemlerde (impuls nevrozlar ında) görülen pervers semptomlar (Kernberg, 1975) 3. Pervers karakter yapılan 50

5 nemsellik ya da tekrarlay ıc ılık özelliği gösterebilir. Ki şilikte yabanc ı bir element olarak ortaya ç ıkan semptomun d ışında kalan ki şilik boyutlarıyla belirgin bir kar şıtl ık içinde olduğu görülür. Ego'ya yabanc ı ve ac ı veren deneyimlerdir. Çok daha az s ıklıkta görülen, di ğer bir grup olguda ise, perversif semptomatoloji, self-kavram ıyla bütünleşmiştir. Bu grup olgular, "pervers karakter yap ıları" olarak ifade edilirler. Bu olgularda perversif semptom, fragmenter (parçal ı) nitelikteki psi şik yap ıyı birarada tutan bir ba ğlantı gibidir. Ki şinin "nonperversif kompansatuar" ba şka herhangi bir ba şetme stratejisi yoktur. Tipik nitelikteki perversif istek, dürtü ve eylemler ki şiliğin bütün alanlar ın ı az-çok istila etmi ş olduğundan, olumlu bir ya şam deneyimi olarak tan ımlan ırlar. Ki şi sosyal rolünü ve çevre ile ilişkilerini zedeleyen bu tür davram şlarına karşı aşırı savunucu tutum ve inkar tepkisi göstererek kendini ve davran ışlarını başkalanna kabul ettirmeye çalışılır. Tekrarlayac ılık, devaml ılık gösteren törensel (ritualize) eylemler şeklinde ortaya ç ıkmayan diğer bir grup perversif davran ışlar gösteren olgularda yaşam ın başka alanlar ında da gösterilebilen impulsif eylemler vard ır. Perversif semptomatolojinin e şlik ettiği ancak yaşamın her alan ında dürtü kontrol güçlüğü saptanan (impuls nevrozlan) (5), bu tip olgular kişilik yap ılarının fragmenter özelliğinden dolay ı, dürtünün yo ğunlaştığı hemen her ya şam alan ında ciddi bir yetersizlik ve dirençsizlik gösterirler. Kontrol ile ilgili yetersizlik davran ışın izole bir alanında (cinsellik) değildir. Dünü kontrol bozuklu ğunun yaşam ın her alanına bozucu yönde müdahale etti ği gösterilebilir. Y ıkıcı-bozucu nitelikteki eylemler, kişiliğin üretken ve kompanse edici sav ımmalannın yokluğu nedeniyle, yaygın bir yaşam tutumudurlar. Kişilik yap ıs ındaki perversif elementlerden, nonperversif elementleri ayr ıştırmak zordur. Bu tip kişiler s ıkl ıkla polimorf pervers eylemler gösterirler. Cinsel suçlular aras ında s ık görülen pervers eylemler, genellikle bu grup kapsam ındadırlar. Perversif eylemlerin adli psikiyatrik karara yönelik değerlendirilmesi Adli psikiyatrik de ğerlendirmede amaç söz konusu "suç" s ıras ında ortaya ç ıkan perversif eylemin ki- şinin hareketleri üzerindeki kontrolünü ve iradi fonksiyonlanm etkileyen bir "ruhsal bozukluk" sonucu olup olmadığının araştınlmas ıdır. Tartışmanın başlangıcında, "ceza ehliyetini" değerlendirmede esas alınan 2 temel yalda şımm hatırlanmas ı yararl ıdır. 1- M'Naghten (1843) kurallar ına göre suç s ıras ında kişinin; a) Yapmış olduğu eylemin niteliği ve yapısını bilmemesi ya da, b) Yanlış birşey yaptığın ı bilmemesi "ceza sorumluluğunu" kaldım.. Bu formulasyon, daval ımn "bilme-anlama kapasitesinin değerlenclirilmesini esas alan bir yakla şımdır. Kişinin entellektüel ve bili şsel olarak yaptığı eylemi değerlendirme kapasitesindelçi yetersizlik ya da sapma olup olmad ığının saptanmas ı yoluyla tıbbi kanat olu şturulur. Türk Ceza Yasas ında M'Naghten kurallarına dayanarak ceza ehliyeti tart ışılmıştır. 2- American Law Institute (ALI) (1950) olarak adlandmlarak, Modem Penal Code taraf ından önerilen alternatif fomıulasyonda ise, "kar şı konulamazısrarl ı" dürtü zorlamas ı etkisiyle.ortaya ç ıkan suç davranışm ın, ceza ehliyeti yönünden de ğerlendirilmesi tartışmas ı gündeme getirilmi ştir. Bu bağlamdaki tartışmada bilme ve anlamay ı etkileyen duygusal sürecin (emotion), ki şinin değerlendirme kapasitesini etkilediği vurgulanarak "iradi yakla şım" eklenmiştir. Bu yakla şım, insan dü şünce ve davran ışlarının daha kapsaml ı ve geni ş görünümünü içerdiği için, hukukçular taraf ından ele ştirilmi ştir. Amerikan Psikiyatri Birliği (1983)'de, "irade" hakkındaki bilirkişiliğin davalının anlama ve değerlendirme kapasitesiyle ilgili bilirki şilikten çok daha fazla karışıklığa yolaçma riskini vurgulam ıştır. Comprehensive Crime Control Act' ın son bölümü olan The Insanity Defense Reform Act (1984), "değerlendirme" terimini koruyarak, M'Naghten standartlanmn modifikasyonunu önermi ştir. Sonuç olarak ceza ehliyeti de ğerlendirmesinde temel olarak al ınan (3) unsur, şu şekilde tanımlanır (Shah S, 1986). 1) Söz konusu ruhsal bozukluk kanunda tan ımlanan şekilde, eylem s ıras ında ki şinin bilme-anlamaalgılama-de ğerlendirme ve davranma kapasitesini etkilemi ş olmal ıdır. 51

6 2) Kanun çerçevesinde tan ımlanan şekilde yetersizliğe neden olan, bilme-anlama-alg ılarna ve davranma kapasitesindeki kay ıp bir ruhsal bozuklu ğun sonucu olmal ıdır. 3) Ruhsal bozukluktan dolay ı ortaya ç ıkan kapasite kaybı ile suç davranışı aras ında nedensel bağlantı ve ili şki, doğrudan ve aç ık olarak gösterilmelidir. Bu esaslara dayanarak numaral ı olgulanm ızda, "bilme-anlama ve de ğerlendirme kapasitesini" bozan ruhsal bozukluk sonucu, ki şinin eylem s ı- ras ında akıl ve hareket serbestisinin ortadan kald ığı ya da önemli derecede bozuldu ğu şeklinde t ıbbi kanaat olu şturulmu ştur. Bu olgularda "bilme ve anlama ve değerlendirme kapasitesini" bozan ruhsal bozukluğun "iradi" fonksiyonlarda da kapasite kayb ı yarattığı düşünülmüştür. 1. olguda ise, söz konusu ruhsal bozukluk sonucu ortaya ç ıkan " ısrarl ı istek ve dürtünün" etkisiyle, kişinin iradi fonksiyonlar ının önemli derecede etkilendiği, bilme ve anlama kapasitesinde herhangi bir kayıp olmamas ına rağmen, davran ışların kanuna uygun şekilde düzenleme becerisinin yitime u ğradığı hareket serbestisinin kalkt ığı yönünde karar olu ş- turulmu ştur. Baz ı ruhsal bozukluklar, suça kadar giden istekleri s ıralar ve tercihleri olu ştururlar. Bütün insanlar ın istekleri vard ır. Ancak, sadece baz ı kimseler, isteklerini suç eylemine dönü ştürürler. Karakter, mood, entoksikasyon, suç tarihinden k ısa bir zaman önce geçirilen psi şik zorlanma ve yüklenme durumlar ı, söz konusu davran ıştan beklenilen cezan ın niteliği ve şiddeti, ait olunan kültür ve alt grubun özellikleri gibi faktörler, iste ğin (zihinsel bozukluktan gelip gelmediğine bakmaks ızın), suçun işlenip işlenmeyeceğini belirler. Pervers olgularda ısrarlı nitelikteki dürtü, istek ve eyleme neden olan ruhsal bozukluk, kişinin kendisinden (self-induce) kaynaklanmaktad ır. Söz konusu olgulardaki ısrarl ı istek ve motivasyonlardan fark ın ı göstermek önemlidir. Bu tip olgularda klinisyenin olu şturacağı karar ın tek dayanağı, başka diğer durumlarda da varl ığı gösterilen benzer istek-dürtü ve fantazilerle uyumlu bir ya şam öyküsünü saptamakt ır (2). Perversiyonlar, "iradi yetersizlik" şeklindeki tek bir fenomene bağlı olarak ortaya ç ıkan nozolojik antiteler değildir. Perversif eylemin ortaya ç ıktığı bir olguda iradenin ısrarl ı niteliği olan dürtü, istek ve fantaziler sonucu etkilendiğinin gösterilmesi ya da bu tarz suç i şlemiş san ıkların sadece kişisel isteklerini doyurmak amac ıyla (iradi bir davran ış şeklinde) eylemlerini ortaya koyduklann ın gösterilmebilmesi zor ve tart ışmalıdır. Bir grup perversiyon olgusunda eylem s ıras ında artan bir dürtüsel gerginlik tammlanmaktad ır. Suç sonras ında ise, moral suçluluk ya şanır. Artan dürtüsel gerginli ğin, (psikodinamik olarak altta yatan çatışma ve anksiyetenin yo ğunluğuna bağlı olarak), suç davra ışın ın motifi olan perversif eylemi ortaya ç ıkardığı bir grup olgularda, davran ışların kontrolü ve düzenleyebilme becerisinin (iradenin) hasara u ğ- radığı düşünülmektedir. Perversif nitelikteki cinsel tercihlerini do ğal olarak gören ve savunan ba şka bir grup perversiyon olgusunda (pervers karakter yap ılan) ise, tercihlerin iradeyi etkilemediği, kişide çatışma ve gerginlik yaşatmadığı belirtilmektedir. Bu tip olgularda yargılama ve moral de ğerler yetersizdir. Eylemlerini zarars ız görürler. Tercihlerin "iradi fonksiyonlarda" zorlanma yaratmad ığı pervers karakter yap ılan, kişilik bozukluklar ına benzer nitelikler gösterirler. Tedavi dirençleri yüksektir. İngiltere'de, tedavi direnci yüksek olan ruhsal bozukluklar ın ruhsal hastal ık savunmas ı bağlam ı dışında ele al ınması önerilmiştir. Benzer şekilde yasalanm ızda, ki şilik bozukluğu şeklindeki ruhsal sorunlar ı olduğu saptanan san ıkların ceza ehliyetinin tam oldu ğu yönünde kanaat belirtilmektedir. Sonuç olarak bütün ya şam alanlarına yayılan niteliği gösterilebilen dürtü kontrol bozukluklar ında ve yine perversif semptomun bütünle şmemiş kişilik organizasyonunu birarada tutan niteli ğinin gösterilebildi ği alt düzey ki şilik organizasyonlannda (antisosyal, narsistik-borderline) saptanan perversif davranışların, "ruhsal hastal ık savunmas ında" ceza sorumluluğunu kald ırmayaca ğı yönünde olu şturulan tıbbı kanaatin uygun olduğunu düşünüyoruz. Oluşturulacak karar ın temel dayana ğı eylemin, zorlay ıc ı ve ısrarl ı nitelikteki dürtünün bask ısı sonucu ortaya ç ıkmas ı, kişide gerginlik ve s ıkıntı duygusu yaratan 52

7 Saldırgan Cinsel Davran ış Motivasyonu Olarak Perversif Davran ış, Adli Psikiyatrik Değerlendirme dürtü bo şalım ı sonucu suçluluk ve pi şmanl ık yaşandığının gösterilmesi, eylemin en erken çocukluk dönemlerinden beri fantaziler ve özdoyum sürecinde gösterilebilen tekrarlay ıcı niteliği olmas ı ya da kişinin uyumlu ve olağan yaşam seyri s ıras ında herhangi bir psişik zorlanma ve yüklenmeye ba ğlı dürtü kontrolündekiki zay ıflama ve beceriksizli ğe bağlı ilk kez eylem olarak d ışa vurduğunun gösterilebilmesi gereklidir. Ceza ehliyetinin etkilendiği yönünde kanaat belirten bilirkişinin, sanığın tedavisi ile ilgili düzenlemeyi de önermek şeklinde sorumluluğu vardır. Amaç sadece sanığın toplumun genel ahlak ilkelerini zedeleyen eyleminden dolayı cezalandırılmas ı değil, aynı zamanda tedavisi yoluyla eylemin tekrarlama riskinin kaldırılması ve bu şekilde hem toplum (hedef kitlenin) korunmas ı hem de sanığın topluma kazandırılmas ı şeklindeki karşıt gibi duran sonuçlar ın sağlanmas ıdır. SONUÇ Adli psikiyatri uygulamalar ında, bilirki şinin temel konusu sanığın ceza al ıp almamas ı noktas ı değildir. Psikiyatri uzman ı moral değerler ve ceza yasalar ı dışındaki konumunu koruyarak, temel amac ını kişinin ruhsal durumunun de ğerlendirilmesi olarak belirlemelidir. Bat ı ülkelerinde cinsel seçim bozuldu ğu tanısıyla değerlendirilen san ıklarda olguya özgü karar oluşturmak esas ına dayanarak, indirimli ceza ve zorunlu tedavi uygulamas ı benimsenmiştir. Bu gibi durumlarda bilirki şi tedavi önerdiği perversiyon olgusunun tedaviden yararlanma olas ılığını da değerlendirin. Daval ı durumundaki san ığın da, bilirkişinin olu şturduğu karar ın sonuçlar ı ve alternatifleri hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Sanık, önerilen tedavi sürecinde alaca ğı sorumluluk, tedavinin niteli ği (uzun yıllara yay ılmas ı, s ık kontrol muayeneleri) ve de tedavi sonucundaki ba şans ızlık ve nüksün yasal çerçevedeki kar şılığının ne olduğu konusunda ayr ıntıl ı bilgilendirilrnelidir. Perversif nitelikteki özel bir grup cinsel suçta, samğın sadece cezaland ırıln-ıas ının yeterli ve yararl ı olmadığını düşünüyoruz. Yaşam ın her alan ının yayılan ve yasalarla çat ışan eylemler ortaya koymayan ve de toplumsal ve aile ilişkileri, i ş becerileri düzgün olduğu gösterilebilen bu olgularda cezaland ırman ın, sanık ailesi içinde eklenen örseleyici bir yan ı olacaktır. Bu tip olgularda, mağdurun aldığı fiziksel zarar da gözönüne al ınarak, "zorunlu tedavi; zorunlu tedavi ve indirimli ceza" şeklindeki yakla şımların uygulamalara al ınmas ının gerekli olduğunu düşünüyoruz. Yine bu bağlamdaki bilirkişilik uygulamalarının dayanaklannı tart ışmak ve olu şturmak zorunda olduğumuzu dü şünüyoruz. KAYNAKLAR 1. American Psychiatric Association. Statement on the insanity defense insanity defense work group. Am J Psychiatry 140:681-88, Dietz EP: Mentally disordered offenders. Bradford WJ (ed). Philadelphia, Pensylvania, WB Saunders Company , Freud S: Three essasys on the theory of sexuality. In the standart edition of the complete psychological work of Sifrr ıund Freud. Vol. 7, Translated and edited by Strachey J London, Mogart Press , Fauk Malcolm Basic Forensic Psychiary. Oxford, Blackwell Scientific Publications 24-50, 1991 (2. bask ı). 5. Gabbard GO: Psychodynamic psychiatry in clinical practice. Washington DC, American Psychiatric Press Inc , Halleck SL: Criminal responsibility. Frances AJ, Hales ER (eds). Washington DC, American Psychiatric Press Inc , Kerberg O: Severe personality disorders. Newyork, Library of Congress Cataloging in Publication Data. 3-77, 1986 (2. bask ı). 8.Amerikan Psikiyatri Birli ği. Mental bozukluklar ın tan ısal ve sayısal el kitab ı. Gözde geçirilmi ş üçüncü baskı (DSM III-R). Çeviren. Köroğlu E, Hekimler Yay ın Birliği, Ankara Lo Piccola Praphilias: Current psychiatric therapy. Dunner DL (ed). Mexico, WB Saunders Company , Ludwig MA: Principles of clinical psychiatry. London, Collier Mac-Millan Publishers , Ruhsal ve Davranışsal Bozukluklar S ınıfland ırmas ı. ICD-10. Öztürk O, Uluğ B (Yay ın yöneticileri). Ankara, Türkiye Sinir ve Ruh Sağlığı Derneği Yayını, Rooth G: Exhibitionism: an eclectic approach to its management. Crown S (ed). Cambridge. Library of Congress Cataloging in Publication Data, , 1984 (2. bask ı). 13.Schorsch E, Galedary G, Haag A, et al: Sex offenders. Dynamics and psychotherapeutic strategies. Berlin, Heidelberg Springer-Verlag,