PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK

Transkript

1 PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK 2. Baskı Editör: Doç. Dr. Cengiz ŞAHİN Doç. Dr. Ali ERYILMAZ Doç. Dr. Birol ALVER Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Abdullah SÜRÜCÜ Yrd. Doç. Dr. Davut AYDIN Yrd. Doç. Dr. Güneş SALI Yrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞAN Yrd. Doç. Dr. Leyla ERCAN Doç. Dr. Mücahit DİLEKMEN Doç. Dr. Yasemin YAVUZER Doç. Dr. Zeynep KARATAŞ Yrd. Doç. Dr. Serkan Volkan SARI Yrd. Doç. Dr. Yüksel EROĞLU Dr. Ertuğrul TALU Psik. Dan. Süheyla ŞAHİN

2 Editör : Cengiz Şahin Yazarlar : Abdullah Sürücü, Ali Eryılmaz, Birol Alver, Davut Aydın, Ertuğrul Talu, Güneş Salı, Hüseyin Doğan, Leyla Ercan, Mustafa Şahin, Mücahit Dilekmen, Serkan Volkan Sarı, Süheyla Şahin, Yasemin Yavuzer, Yüksel Eroğlu, Zeynep Karataş PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ocak 2015, Ankara 2. Baskı: Ocak 2016, Ankara Yayın-Proje: Didem Kestek Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Didem Kestek Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Psikolojik danışma ve rehberlik (PDR), esas itibariyle 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında Amerikan toplumunda doğup şekil almış uygulamalı bir bilim dalıdır. Türk eğitim sistemine 1950 li yıllarda girmiştir. Dünyada ve ülkemizde meydana gelen politik, ekonomik, toplumsal ve teknolojik değişimler diğer alanlarda olduğu gibi psikolojik danışma ve rehberlik alanında da başlangıcından bugüne pek çok değişimi beraberinde getirmiştir. Ayrıca bu değişimin gelecekte, her zaman olduğundan daha da hızlı bir seyir izleyeceği tahmin edilmektedir. Tüm bu gelişmeler kişilerin psikolojik danışma ve rehberliğe daha fazla ihtiyaçları olduğunu göstermektedir. On bir bölümden oluşan bu kitapta, psikolojik danışma ve rehberlik alanındaki gelişmeler yalın, anlaşılabilir ve uygulanabilir bir içerik ve dille okura sunulmuştur. Kitabımız, farklı üniversitelerde psikolojik danışma ve rehberlik derslerini yürüten öğretim üyelerinin ortak çalışmasının ürünüdür. Eğitim fakültelerinin tüm bölümlerinde okuyan öğretmen ve psikolojik danışman adaylarının teorik ve uygulamaya yönelik gereksinimlerini karşılamak amacıyla ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda okul öncesi eğitim, ilkokul, ortaokul ve liselerde eğitim gören öğrencilerin kişisel, eğitsel ve mesleki gelişimine yardımcı olabileceği düşüncesiyle psikolojik danışman ve öğretmenlerimiz için kaynak kitap olarak da düzenlenmiştir. Kitabın ortaya çıkmasında bizi her zaman motive eden ve cesaret veren Pegem Akademi Yayıncılık sahibi Servet Sarıkaya ve çalışanlarına, ilgili bölümleri okuyarak gözden geçiren Türkçe eğitimi öğretim üyesi Abdulkerim Karadeniz e içtenlikle teşekkür ederim. Kitabımızla ilgili görüş, öneri ve eleştirileriniz kitabın daha da geliştirilebilmesi açısından yararlı olacaktır. Bu kitabın hedef kitlesi olan bütün öğretmen, psikolojik danışman ve öğrencilere yararlı olacağını ümit ediyoruz. Saygılarımla Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN* 1 * Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (PDR) Anabilim Dalı öğretim üyesi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim YO da Sınıf Öğretmenliği önlisans, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı nda (EPH) lisans, Almanya Essen Üniversitesi nde Eğitim Bilimleri/Psikoloji lisans ve yüksek lisans ve Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü PDR Bilim Dalı nda doktora yaptı. Ocak 2013 yılında doçent oldu. csahin40@gmail.com.

4 BÖLÜMLER VE YAZARLAR EDİTÖR: Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN (Ahi Evran Üniversitesi-Kırşehir) 1. BÖLÜM: Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri Psikolojik Danışma ve Rehberlik Yrd.Doç.Dr. Leyla ERCAN (Gazi Üniversitesi-Ankara) Psik.Dan. Süheyla ŞAHİN (MEB Milli Eğitim Müdürlüğü-Kırşehir) 2. BÖLÜM: Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Başlıca Hizmet Türleri Yrd.Doç.Dr. Abdullah SÜRÜCÜ (Necmettin Erbakan Üniversitesi-Konya) 3. BÖLÜM: Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri Doç.Dr. Mücahit DİLEKMEN (Atatürk Üniversitesi-Erzurum) 4. BÖLÜM: Eğitsel-(Akademik) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Yrd.Doç.Dr. Yüksel EROĞLU (Bayburt Üniversitesi-Bayburt) 5. BÖLÜM: Mesleki-(Kariyer) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Yrd.Doç.Dr. Hüseyin DOĞAN (Melikşah Üniversitesi-Kayseri) 6. BÖLÜM: Kişisel-(Sosyal) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Doç.Dr. Ali ERYILMAZ (Osmangazi Üniversitesi-Eskişehir) 7. BÖLÜM: Bireyi Tanıma Teknikleri Doç.Dr. Birol ALVER (Kırıkkale Üniversitesi-Kırıkkale) 8. BÖLÜM: Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Program Geliştirme Doç.Dr. Yasemin YAVUZER (Niğde Üniversitesi-Niğde) Yrd.Doç.Dr. Güneş SALI (Bozok Üniversitesi-Yozgat) 9. BÖLÜM: Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Meslek Etiği, Örgüt ve Personel Yrd.Doç.Dr. Davut AYDIN (Ahi Evran Üniversitesi-Kırşehir) Dr. Ertuğrul TALU (Ahi Evran Üniversitesi-Kırşehir) 10. BÖLÜM: Özel Eğitimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Doç.Dr. Mustafa ŞAHİN (Karadeniz Teknik Üniversitesi-Trabzon) Yrd. Doç. Dr. Serkan Volkan SARI (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi-Rize) 11. BÖLÜM: Türkiye de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Bugünü ve Geleceği Doç.Dr. Zeynep KARATAŞ (Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi-Burdur)

5 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... iii 1. BÖLÜM Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri Psikolojik Danışma ve Rehberlik Giriş...3 Çağdaş anlayışa göre eğitim...3 Çağdaş eğimde öğrenci kişilik hizmetlerinin yeri...6 Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı...9 Rehberlik ne değildir?...11 Öğretim, psikolojik danışma ve rehberlik ilişkisi...12 Rehberliğin amacı...13 Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri...16 Psikolojik danışma ve rehberliğin gelişimi etkileyen faktörler...20 Psikolojik danışma ve rehberliğin tarihsel gelişimi...23 Psikolojik danışma ve rehberliğin Amerika'da gelişimi...23 Psikolojik danışma ve rehberliğin Avrupa'da gelişimi...25 Türkiye'de psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin gelişimi...26 Özet...34 Kaynaklar BÖLÜM Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Başlıca Hizmet Türleri Giriş...39 Hizmet alanlarına göre psikolojik danışma ve rehberlik...40 Eğitim alanında psikolojik danışma ve rehberlik...40 Sağlık alanında psikolojik danışma ve rehberlik...41 Sosyal yardım alanında psikolojik danışma ve rehberlik...41 Endüstri alanında psikolojik danışma ve rehberlik...42

6 vi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Problem alanlarına göre psikolojik danışma ve rehberlik...43 Mesleki psikolojik danışma ve rehberlik...43 Eğitsel psikolojik danışma ve rehberlik...45 Kişisel psikolojik danışma ve rehberlik...47 Öğretim basamaklarına göre psikolojik danışma ve rehberlik...49 Okul öncesi eğitimde psikolojik danışma ve rehberlik...50 İlköğretim kurumlarında psikolojik danışma ve rehberlik...51 Ortaöğretim kurumlarında psikolojik danışma ve rehberlik...53 Yükseköğretimde psikolojik danışma ve rehberlik...54 Temel işlevlerine göre psikolojik danışma ve rehberlik...55 Uyum sağlayıcı psikolojik danışma ve rehberlik...56 Yöneltici psikolojik danışma ve rehberlik...56 Ayarlayıcı psikolojik danışma ve rehberlik...58 Geliştirici psikolojik danışma ve rehberlik...58 Önleyici psikolojik danışma ve rehberlik...59 Tamamlayıcı psikolojik danışma ve rehberlik...61 Çağdaş eğitimde gelişimsel rehberlik yaklaşımı...61 Birey sayısına göre psikolojik danışma ve rehberlik...64 Bireysel psikolojik danışma ve rehberlik...64 Grupla psikolojik danışma ve rehberlik...65 Özet...66 Kaynaklar BÖLÜM Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri Giriş...71 Okulöncesi eğitimde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri...74 İlköğretim (ilkokul ve ortaokul) kurumlarında psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri...78 Ortaöğretim (lise ve dengi) kurumlarında psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri...80 Yükseköğretimde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri...81 Psikolojik danışma ve rehberlik hizmet alanları servisler...83

7 İçindekiler vii Doğrudan hizmetler...83 Oryantasyon...83 Psikolojik danışma...84 Bireyi tanıma...85 Bilgi toplama ve bilgilendirme...86 Yöneltme ve yerleştirme...86 İzleme...88 Dolaylı hizmetler...88 Program ve plan hazırlama...88 Konsültasyon (Müşavirlik)...89 Velilere yönelik hizmetler...90 Çevre ile ilişkiler...91 Araştırma ve değerlendirme...92 Sevk işlemleri...92 Özet...93 Kaynaklar BÖLÜM Eğitsel-(Akademik) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Giriş...99 Eğitsel rehberliğin tanımı...99 Eğitsel rehberliğin amacı Eğitsel rehberliğin ilkeleri Eğitsel rehberlik hizmetleri ve uygulamalar Okula ve yakın çevreye alışmayı/uyumu sağlama Üst öğrenim kurumlarını tanıtma Verimli ders çalışma alışkanlıklarını kazandırma Çalışma ortamını düzenleme Zamanı verimli kullanma becerileri Etkin dinleme becerileri Hızlı ve etkili okuma becerileri Ders çalışmaya güdülenme becerileri Ödev hazırlama ve sınava hazırlanma Kütüphaneden yararlanma

8 viii Psikolojik Danışma ve Rehberlik Sınav kaygısıyla baş etme becerileri kazandırma Sınav kaygısının boyutları Sınav kaygısının nedenleri Sınav kaygısının belirtileri Öğrenme stillerini belirleme Rehber öğretmen/psikolojik danışman ve öğretmenlerin sorumlulukları Özet Kaynaklar BÖLÜM Mesleki-(Kariyer) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Giriş Mesleki rehberliğin tanımı ve amacı Mesleki rehberlik hizmetleri ile ilgili temel kavramlar Meslek-(kariyer) gelişim sürecini etkileyen faktörler Psikolojik faktörler Sosyolojik faktörler Cinsiyet Ekonomik ve politik faktörler Türkiye de okullarda mesleki rehberlik hizmetlerinin genel yapısı Öğretim basamaklarına göre mesleki rehberlik hizmetleri Okulöncesi eğitim döneminde mesleki rehberlik hizmetleri İlkokul döneminde mesleki rehberlik hizmetleri Ortaokulda mesleki rehberlik hizmetleri Ortaöğretim/lise döneminde meslek rehberlik hizmetleri Yükseköğretimde mesleki rehberlik hizmetleri Mesleki rehberlikte psikolojik danışmanların görev ve sorumlulukları İş kurumunda mesleki danışmanlık hizmetleri Meslek-(kariyer) danışmanlığı kuramları Özellik-etmen uyumlu kuramlar Özellik-etmen kuramı Holland ın tipoloji kuramı

9 İçindekiler ix Psikodinamik kuramlar Psikanalitik kuram Roe nun ihtiyaç kuramı Mesleki gelişim kuramları Ginzberg ve arkadaşlarının meslek gelişim kuramı Super in yaşam-boyu, yaşam-alanı kuramı Sosyal-bilişsel kariyer kuramları Sosyal-bilişsel kariyer kuramı Bilgi işleme yaklaşımı Özet Kaynaklar BÖLÜM Kişisel-(Sosyal) Psikolojik Danışma ve Rehberlik Giriş Kişisel-(sosyal) rehberliğin tanımı ve amacı Eğitimde kişisel-sosyal rehberlik hizmetleri Psikolojik danışma süreci Psikolojik danışmanın tanımlanması Psikolojik danışmanın temel öğeleri Psikolojik danışma kuramları Birey merkezli psikolojik danışma kuramı Davranışçı psikolojik danışma kuramı Bilişsel psikolojik danışma kuramı Akılcı duygusal psikolojik danışma kuramı Psikanalitik psikolojik danışma kuramı Varoluşçu psikolojik danışma kuramı Gestalt psikolojik danışma kuramı Gerçeklik psikolojik danışma kuramı Feminist psikolojik danışma kuramı Öyküsel psikolojik danışma kuramı Pozitif psikolojik danışma kuramı

10 x Psikolojik Danışma ve Rehberlik Gelişimsel psikolojik danışma yardım modeli Kişisel rehberlikte rehber öğretmen/psikolojik danışman ve öğretmenlerin sorumlulukları Özet Kaynaklar BÖLÜM Bireyi Tanıma Teknikleri Giriş Bireyi tanımanın amacı Genel bireyi tanıma modeli Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkeler Öğrencilerin tanınması gereken özellikleri Sağlık Yetenekler İlgiler Akademik başarı Kişilik Benlik tasarımı Çevre Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması Test teknikleri Yetenek testleri Başarı testleri İlgi envanterleri Kişilik testleri Tutum ölçekleri Test dışı teknikler Gözleme dayalı teknikler Gözlem Gözlem listeleri Vaka kaydı /anekdot(olay yazımı) Özellik kayıt çizelgeleri Dereceleme ölçekleri

11 İçindekiler xi Kendini anlatmaya dayalı teknikler Görüşme (mülakat) Otobiyografi Problem tarama listesi Anket Kime göre ben neyim Zaman cetveli Arzu listesi Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler Sosyometri Kimdir bu (bil-kim) tekniği Sosyal uzaklık ölçeği Etkinliğe Dayalı Teknikler Sosyodrama (toplumsal oyun) Psikodrama (ruhsal oyun) Oyun terapisi Diğer Teknikler Bibliyoterapi Ev ziyaretleri Vak'a incelemesi Vak'a konferansı Veli görüşmesi/veli toplantısı/veli konferansı Öğrenci tanıma fişi Toplu dosya/öğrenci gelişim dosyası Özet Kaynaklar BÖLÜM Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Program Geliştirme Giriş Psikolojik danışma ve rehberlikte dört yaklaşım Gelişimsel PDR yaklaşımı Gelişimsel PDR yaklaşımının ilkeleri

12 xii Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kapsamlı gelişimsel psikolojik danışma ve rehberlik programları (KGRP) Kapsamlı psikolojik danışma ve rehberlik modelinin temel ilkeleri Kapsamlı psikolojik danışma ve rehberlik modelinin unsurları İçerik Program yapısı ve süreç Kaynaklar Okul psikolojik danışma ve rehberlik programının hazırlanması Kapsamlı psikolojik danışma ve rehberlik programının uygulanması Kapsamlı psikolojik danışma ve rehberlik programının değerlendirilmesi Özet Kaynaklar BÖLÜM Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Meslek Etiği, Örgüt ve Personel Giriş Etik ve meslek etiği Psikolojik danışma ve rehberliğin etik ilkeleri Psikolojik danışma ve rehberliğin etik standartları Psikolojik danışma ve rehberlikte örgüt ve personel Bakanlık düzeyinde (merkezi) örgüt yapısı İl düzeyinde psikolojik danışma ve rehberlik örgüt yapısı Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri il danışma komisyonu Rehberlik ve araştırma merkezi Okul düzeyinde psikolojik danışma ve rehberlik örgüt yapısı Okul rehberlik servisin kuruluşu Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonu Okul müdürü ve müdür yardımcıları Koordinatör rehber öğretmen/psikolojik danışman Rehber öğretmen/psikolojik danışman Sınıf rehber öğretmeni Diğer öğretmenler Özet Kaynaklar

13 İçindekiler xiii 10. BÖLÜM Özel Eğitimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Giriş Özel eğitimle ilgili temel kavramlar Özel eğitimin tanımı Özel eğitimin amacı Özel eğitimin temel ilkeleri Özel eğitime muhtaç çocukların tanılanması Engelliliğin nedenleri ve sınıflandırılması Zihinsel gelişim yönünden özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar Zihinsel engelli çocuklar Üstün yetenekli çocuklar Fiziksel gelişim yönünden özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar İşitme engelli çocuklar Görme engelli çocuklar Ortopedik engelli çocuklar Konuşma engelli çocuklar Davranış bozukluğu olan çocuklar Öğrenme güçlüğü olan çocuklar Otistik spektrum bozukluğu olan çocuklar Eğitimde kaynaştırma çalışmaları Psikolojik danışma ve rehberliğin özel eğitim içindeki yeri Öğretmenlerin ve psikolojik danışmanların sorumlulukları Özet Kaynaklar

14 xiv Psikolojik Danışma ve Rehberlik 11. BÖLÜM Türkiye de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Bugünü ve Geleceği Giriş Türkiye de psikolojik danışma ve rehberlik hizmetinin bugünü, alanla ilgili sorunlar ve öneriler Türk PDR Derneği hakkında güncel bilgiler Yıllara Göre PDR anabilim dalı başkanları toplantıları ve ana temaları Günümüzde PDR alanı ve alanla ilgili temel sorunlar İsdihtam sorunu Bölüm olamama sorunu Okul psikolojik danışmanlığı Kariyer psikolojik danışmanlığı Evlilik, eş ve aile psikolojik danışmanlığı Gerontoloji psikolojik danışmanlığı Ruh sağlığı psikolojik danışmanlığı Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı Akreditasyon sorunu Unvan sorunu Türkiye de psikolojik danışma ve rehberlik hizmetinin geleceği ile ilgili öneriler Özet Kaynaklar

15 1. BÖLÜM ÇAĞDAŞ EĞİTİMDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK Yrd. Doç. Dr. Leyla ERCAN* 1 Psik. Dan. Süheyla ŞAHİN** 2 Giriş Çağdaş anlayışa göre eğitim Çağdaş eğimde öğrenci kişilik hizmetlerinin yeri Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı Rehberlik ne değildir? Öğretim, psikolojik danışma ve rehberlik ilişkisi Rehberliğin amacı Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri Psikolojik danışma ve rehberliğin gelişimi etkileyen faktörler Psikolojik danışma ve rehberliğin tarihsel gelişimi Psikolojik danışma ve rehberliğin Amerika da gelişimi Psikolojik danışma ve rehberliğin Avrupa da gelişimi Ülkemizde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin gelişimi Özet Kaynaklar * Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi. Almanya Essen Üniversitesi nde Eğitim Bilimleri lisans ve yüksek lisans, Gazi Üniversitesi nde PDR alanında doktora yaptı. leyla62@gmail.com ** Psikolojik danışman. Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı okulöncesi eğitim, ilkokul, ortaokul ve liselerde psikolojik danışmanlık yaptı. Halen MEB e bağlı bir okulda psikolojik danışman/rehber öğretmen olarak görev yapmaktadır. suheyla40@mynet.com

16 2 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Öğrenme Çıktıları :: Bu bölümü çalıştıktan sonra; Çağdaş eğitimde öğrenci kişilik hizmetlerinin yerini kavrayabilecek, Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı, amacı ve ilkelerini açıklayabilecek, Psikolojik danışma ve rehberlik ile eğitim arasındaki ilişkiyi görebilecek, Psikolojik danışma ve rehberlik anlayışındaki değişme ve gelişmeleri kavrayabilecek, Psikolojik danışma ve rehberlikte yanlış anlayışları bilecek, Dünyada ve Türkiye de psikolojik danışma ve rehberliğin tarihsel gelişimini öğreneceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Psikolojik danışma ve rehberliği geleneksel ve çağdaş eğitimin neresinde görüyorsunuz? Rehberlik denilince ne anlıyoruz? Rehberlikte yanlış anlayışlar nelerdir? Rehberliğin amaçları neler olabilir? Psikolojik danışma ve rehberlik ile öğretim arasında nasıl bir ilişki olabilir? Rehberliği ortaya çıkaran nedenler nelerdir? Rehberliğin Amerika da, Avrupa da ve ülkemizdeki gelişimi nasıl olmuştur?

17 Çağdaş Eğı ṁde Öğrencı Kı şı lı k Hıżmetlerı Psı kolojı k Danışma ve Rehberlik 3 Giriş İnsan varolduğu günden beri kendini anlama ihtiyacı içinde olmuştur. Bu ihtiyaçtan hareketle kendisini ve evreni anlamaya çalışmış, bunlar arasında ilişkiler kurma çabası içine girmiştir. Eğitim de bu çabalar sonucu elde edinilen bilgilerin yeni kuşaklara aktarılması çabası olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel eğitim anlayışı bireyin tüm yönleri ile gelişimini sağlama konusunda sorunlar yaşanmasına neden olmuştur. Çağdaş eğitim anlayışı ile ise öğrenciyi merkeze alan, öğrenmeyi öğrenen, düşünen, yorumlayan, araştıran, inceleyen, irdeleyen, sorgulayan, problem çözen, neyi, niçin ve nasıl öğrendiğini bilen, kendisine, ailesine ve insanlığa yararı dokunan, üretken bireyler yetiştirmek amaçlanmış ve bireyin bir bütün olarak gelişimi sağlanmaya çalışılmıştır. Tüm bu anlayış ve beklentilerdeki değişmeler eğitimde yönetim ve öğretim gibi iki temel boyuta bir yenisinin eklenmesine yol açmıştır. O boyut öğrencilerin kişisel gelişim ihtiyaçlarını karşılamaya dönük hizmetler bütünü olan öğrenci kişilik hizmetleridir. Bu hizmet içerisinde yer alan ve ülkemizde okul sistemi içerisinde en etkin işlev gören ise psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleridir. Çağdaş Anlayışa Göre Eğitim Eğitim, bireyin yaşamının önemli bir bölümünü kapsayan, çok yönlü bir süreçtir. Eğitim sürecinde, çeşitli bilgi ve becerilerin kazanılmasının yanı sıra, olumlu tutum ve davranışların, farklı bakış açılarının, yaratıcılığın, düşünme yeteneğinin geliştirilmesi de önem taşıyan unsurlardır. Bireylerin çağdaş bir anlayışla eğitilmesi ve öğrenmenin yaşam boyu olduğu ilkesinin benimsetilmesi, tüm toplumun uyum içinde gelişimini sürdürmesi için ön koşuldur 1. Eğitim kavramına birçok perspektiften bakılabilir ve çok çeşitli tanımlar verilebilir. İlkel ve gelişmekte olan toplumlarda toplumun birikmiş bilgisinin aktarımı olarak değerlendirilirken, gelişmiş toplumlarda ise birikmiş bilgilerin yıllar süren biçimlendirilmiş ve uzmanlık alanlarına bölünmüş olarak yeni nesile aktarılması olarak ele alınabilir 2. Yirminci yüzyılın başlangıcındaki geleneksel eğitim programları bireyin değişen ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalmıştır. Özellikle sosyo-kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmeler, bilim alanındaki buluşlar, demokratik düşünce ve insan haklarındaki gelişmeler eğitimin amaç ve işlevi yönünden değişmesine neden olmuş, geleneksel eğitimin yerini çağdaş eğitim almıştır. 1 Bozkurt, T. (2009). Öğrenme ve Öğrenme Bozuklukları. II. Eğitim Psikolojisi Sempozyumu. İstanbul Kütür Üniversitesi, Nisan Çelen, T. (2009). Çağdaş Eğitim ve Sorunları. II. Eğitim psikolojisi sempozyumu. İstanbul Kütür Üniversitesi, Nisan 2009.

18 4 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Geleneksel eğitim, öğrenciye bilgi yükleyerek sadece zihinsel gelişime önem veren amaç içerisinde olmuştur. Bu bağlamda geleneksel eğitimin işlevi, öğretim ve yönetim olarak görülmüştür. Yirminci yüzyılın başlarında popüler olan davranışçı yaklaşımla yüzeysel öğrenmenin ya da bilgi yığınına sahip bireylerin toplumun içinde gerçek rollerini alamadıkları; ne?, nasıl?, ne zaman? ve kim? sorularının yanında niçin?, hangisi? sorularını soramayan ve var olan bilgileri göremeyen, kritik düşünce üretemeyen bireylerin dünyada yaşamaya çabaladıkları görülmüştür. Günümüzde ise, bu anlayışın yerini çağdaş eğitim anlayışı almıştır. Çağdaş eğitim anlayışında, öğrencileri bilgi yüklenen değil, öğrenciyi merkeze alan, öğrenmeyi öğrenen, kişilikleri gelişmiş, yeteneklerini kullanan, ilgi ve değerlerinin farkında olan, problem çözebilen, analiz ve sentez yapabilen, akılcı, yaratıcı, yapıcı, sorgulayan, şüpheci, duygu ve düşünceleri dengeli, sevgi dolu, hoşgörülü, ulusal ve evrensel değerlere saygılı vatandaşlar olarak gelişmelerini sağlamak vardır 3. Çağdaş bilimsel anlayışa göre eğitim, bireyin bedensel, duygusal, düşünsel, sosyal vb. yeteneklerinin kendisi ve toplumu için en uygun şekilde geliştirilmesi oluşumudur. Çağdaş eğitimin amacı, bireyin doğuştan getirmiş olduğu gizil güçlerini/kapasitelerini ya da özünü gerçekleştirmesi suretiyle kendisi ve toplum için yetişmesine yardımcı olmaktır 4,5. Bireyi kendisi için yetiştirmek, kendisi için yararlı ve gerekli donanımları kazanmasını sağlamak, bir meslek sahibi yapmak, bireyin toplumsal uyumu sağlamak, kendisini geliştirme olanakları vermek; bireyi toplum için yetiştirmek ise, bireyi iyi vatandaş olarak yetiştirmek ve nitelikli insan iş gücünü sağlamaktır 6. İşte bu amaçları gerçekleştirebilmek için çağdaş eğitimin işlevi, öğretim, yönetim ve öğrenci kişilik hizmetleri olarak değişmiştir. Bu eğitim anlayışı şimdi ve burada ilkesi ile sınırlı değildir. Her yenilik eğitime yansır. Çağdaş eğitimin temel unsurlarından biri de bireyin kendisini ve çevresini iyi tanımasını, böylelikle sahip olduğu potansiyeli en uygun biçimde kullanmasını sağlamaktır. İnsanın kendini tanıması, eğitimle birlikte ilerleyen önemli bir süreçtir. Her bireyin sahip olduğu özellikleri gerçekçi biçimde değerlendirmesi ve bunları, bireysel ve toplumsal açıdan en verimli hale getirmesi eğitim süreci içerisinde ulaşılması gereken bir hedeftir. Bu özellikleri ortaya koyma ve uygun biçimde değerlendirme konusunda ise eğitimcilere önemli görevler düşmektedir 7. 3 Şahin, C. (2008). Eğitim Sürecinde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik. M. Güven (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Anı. 4 Tan, H. (1962). Rehberliğin Esasları. Ankara: Yenidesen Matbaası 5 Yeşilyaprak, B. (2013). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel 6 Yeşilyaprak, B. (2013). a.g.e. 7 Bozkurt, T. (2009). a.g.e.