Avrupa Borç Krizi ve Türkiye Yansımaları

Transkript

1 Avrupa Borç Krizi ve Türkiye Yansımaları Atılım Üniversitesi İktisat Fakültesi 18 Nisan 212 Ankara

2 Sunum Planı I. Krizin Doğuşu ve Gelişimi II. Krize Karşı Alınan Önlemler III. Beklenti ve Riskler IV. Krizin Türkiye ye Olası Etkileri 2

3 I. KRİZİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ 3

4 Avrupa finansal krizi üç ana sorunun sonucu olarak değerlendirilebilir: Büyüme modelinin zayıflaması ve zamanla artan makroekonomik dengesizlikler Finansal sistemde ortaya çıkan sorunlar ve aksaklıklar Parasal birliğin tasarımındaki eksiklikler 4

5 Avrupa Birliği zaman içerisinde genişlemesine rağmen büyüme hızı geriledi 12 Onar Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (yıllık %) Avrupa Birliği ABD Japonya Çin Latin Amerika (Gelişm. olan) Doğu Asya ve Pasifik (Gelişm. olan) Doğu Avrupa ve Orta Asya (Gelişm. olan) Orta Doğu ve Afrika (Gelişm. olan) Kaynak: Dünya Bankası Son Gözlem: 21 5

6 çevre ülkelerde rekabet farklılıklarından doğan yüksek cari işlemler açıkları makroekonomik dengesizliklerin başında yer alıyor... Birim İşgücü Maliyetlerine Dayalı Rekabet Güçlerinin Karşılaştırılması (2 = 1) Yunanistan Fransa İtalya İspanya İrlanda Almanya Mart Eylül Mart 1 Eylül 1 Mart 2 Eylül 2 Mart 3 Eylül 3 Mart 4 Eylül 4 Mart 5 Eylül 5 Mart 6 Eylül 6 Mart 7 Eylül 7 Mart 8 Eylül 8 Mart 9 Eylül 9 Mart 1 Eylül 1 Mart 11 Yunanistan-17.9 Portekiz GKRY İspanya Estonya Slovenya Slovakya İrlanda Malta İtalya Fransa Belçika Finlandiya Hollanda Avusturya Lüksemburg Almanya Krizin Başlangıcında (28) Cari İşlemler Dengesi/GSYH Oranları (%) Kaynak: ECB Son Gözlem: Çeyrek 6

7 makroekonomik dengesizlikler finansal sistemde sorunlara yol açtı, banka bilançoları aşırı genişledi... İrlanda İngiltere Fransa Euro Bölgesi AB Almanya İspanya Portekiz Banka Bilançolarının GSYH ye Oranları (28, %) Tüketim artışı finans kesiminin genişlemesi ile sağlandı. Varlık piyasalarında köpük Yüksek kaldıraç oranları Bankacılık/finansal kesimin aşırı büyüklüğü Yunanistan Japonya ABD Kaynak: Eurostat, OECD, ECB, TCMB 7

8 ekonomik ve parasal birlikteki tasarım eksiklikleri sorunların daha da artmasına neden oldu Oluşturulan parasal birliğe karşın, mali birliğin sağlanamaması Maastricht kriterlerine uyum sorunu Yönetişim alanındaki aksaklıklar Karar alma sürecinin yavaşlığı Siyasi önceliklerin ekonomik-mali önceliklerin önüne geçmesi Birliğin yaptırım gücünün zayıf olması 8

9 küresel finansal kriz kamu maliyesindeki mevcut sorunları daha da kötüleştirdi ve borç krizi ortaya çıktı Bütçe Açıkları Kamu Borçları (GSYH nin % si) 2 (GSYH nin % si) Almanya % İtalya Fransa Portekiz İspanya Yunanistan 8 6 % İrlanda (t) (t) Kaynak: Avrupa Komisyonu (Sonbahar 211 tahminleri) 9

10 Borç kriziyle birlikte piyasalardaki stres 28 den daha yüksek 6 5 Euro Bölgesi Ülkeleri (Yunanistan hariç) Bankalar Euro Bölgesi CDS Spreadleri* (bp) 26 Ekim Liderler Zirvesi 9 Aralık Liderler Zirvesi Temmuz Liderler Zirvesi 2 Lehman Brothers'ın iflası 9 Mayıs 21 EFSFüzerinde anlaşılması 1 Ocak 8 Ağustos 8 Mart 9 Ekim 9 Mayıs 1 Aralık 1 Temmuz 11 Şubat 12 * Kamu borçlarının büyüklüğüne göre ağırlıklandırılmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 1

11 II. KRİZE KARŞI ALINAN ÖNLEMLER 11

12 AB krizle mücadelede 5 ana başlıkta hareket ediyor 1. Sorunlu ülkelerin kurtarılması 2. Güvenlik duvarı (istikrar mekanizmaları) 3. Bankaların yeniden sermayelendirilmesi 4. Büyüme modelinin güçlendirilmesi 5. Ekonomik yönetişimin geliştirilmesi 12

13 Kurtarma Paketleri Yunanistan 1 (11 milyar ) Yunanistan 2 (13 milyar ) Kurtarma Paketleri (EU+IMF) Portekiz (78 milyar ) İrlanda (85 milyar ) 13

14 İstikrar Mekanizmaları (EFSF+ESM) Finansal istikrar için ihtiyaç duyan ülkelere yardım etmek üzere Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığının (EFSF)kurulması ve Avrupa İstikrar Mekanizmasının (ESM) ile birleştirilmesine karar verilmesi 26 Ekim Aralık 211 EFSF kaynaklarının iki opsiyon kullanılarak kaldıraçlandırılması kararı ESM ninyürürlüğe giriş tarihinin Temmuz 212 ye çekilmesi 3 Mart 212 EFSF ile ESM ninbirleştirilerek güvenlik duvarının 7 milyar euroyaçıkartılması 14

15 Bankaların Yeniden Sermayelendirilmesi 26 Ekim 211 Bankaların çekirdek sermaye yeterlilik oranlarının 3 Haziran 212 ye kadar % 9 a geçici olarak çıkarılması Avrupa Bankalarının Sermaye İhtiyaçları (milyar ) 3 25 Ülke Sermaye Tamponu Ek Sermaye İhtiyacı Yunanistan İspanya İtalya Almanya Fransa Portekiz Belçika Avusturya G. Kıbrıs Diğer Kaynak: European Banking Authority (EBA) 15

16 Büyüme Modelinin Güçlendirilmesi Europe 22 Stratejisi Uzun dönemli yapısal önlemler 1. Akıllı büyüme 2. Sürdürebilir büyüme Beş alanda hedefler belirlendi: 1. İstihdam, 2. AR&GE ve inovasyon, 3. İklim değişikliği ve enerji 4. Eğitim 5. Fakirlik ve sosyal dışlanma 3. Kapsayıcı büyüme 16

17 Ekonomik Yönetişim I İstikrar ve Büyüme Paktının güçlendirilmesi Mali İstikrar Antlaşması (Treaty on Stability, Coordination and Governance in the EMU) II III Avrupa Bütçe Dönemi Makroekonomik dengesizliklerin giderilmesi Bütçe dengesinde altın kural Yapısal açık < GSYH nin %.5 = > GSYH nin %.5 = X IV V Euro Plus Pact Finansal sektörün rehabilitasyonu (EFSF/ESM) 2 Mart 212 de Ç. Cumhuriyeti ve İngiltere dışındaki üyeler imzaladı. 1 Ocak 213 e tarihinde 12 üyenin onaylaması şartıyla yürürlüğe girmesi bekleniyor. 17

18 ECB nin Önlemleri ile bilançosu hızla genişledi 1. Düşük faiz politikası 2. Piyasalara uzun vadeli-düşük faizli likidite sağlamak 3. Varlık alım programı (SMP) Bilançoda hızlı genişleme 4 ECB, FED ve BoE Bilançoları (Toplam Varlıklar, 1 Ocak 28 değerlerine göre 1 e endekslenmiş) FED 35 3 ECB BoE 413 milyar 2.16 trilyon trilyon Kaynak: ECB, BoE, FED 18 Şubat 8 Nisan 8 Haziran 8 Ağustos Ekim 8 Aralık 8 Şubat 9 Nisan 9 Haziran 9 Ağustos Ekim 9 Aralık 9 Şubat 1 Nisan 1 Haziran 1 Ağustos Ekim 1 Aralık 1 Şubat 11 Nisan 11 Haziran 11 Ağustos Ekim 11 Aralık 11 Şubat 12 Nisan 12

19 1,4, 1,2, 1,, 8, 6, 4, 2, bu genişlemede LTRO ve SMP operasyonları etkili olmuştur. ECB nin Aktardığı Likidite (milyon ) Toplam verilen likidite Haftalık refinansman Uzun vadeli refinansman 29 Şubat operasyonu 22 Aralık operasyonu 1,9,891 25, 2, 15, Varlık Alım Programı (milyon ) 1, 5, Ocak 8 Nisan 8 Temmuz 8 Ekim 8 Ocak 9 Nisan 9 Temmuz 9 Ekim 9 Ocak 1 Nisan 1 Temmuz 1 Ekim 1 Ocak 11 Nisan 11 Temmuz 11 Ekim 11 Ocak 12 Nisan 12 Haziran 1 Temmuz 1 Ağustos 1 Eylül 1 Ekim 1 Kasım 1 Aralık 1 Ocak 11 Şubat 11 Mart 11 Nisan 11 Mayıs 11 Haziran 11 Temmuz 11 Ağustos 11 Eylül 11 Ekim 11 Kasım 11 Aralık 11 Ocak 12 İspanya İtalya Portekiz İrlanda -5, Kaynak: ECB, FED, BoE 19

20 III. BEKLENTİ VE RİSKLER 2

21 LTRO larınetkileri para piyasalarında gözlemlenirken kredilerde henüz bir iyileşme yok Para Piyasası Gösterge Faiz Oranları (%, bp) Sektörler İtibarıyla Krediler (yıllık % değişim) Euribor - 3 aylık Eonia - gecelik OIS - overnight index swap EURIBOR-OIS Ticari krediler Tüketici kredileri Konut kredileri M3 artış oranı Bankalara açılan krediler Tem.1 Eki.1 Oca.11 Nis.11 Tem.11 Eki.11 Oca.12 Nis May.8 Şub.9 Kas.9 Ağu.1 May.11 Şub.12 Kaynak: Bloomberg Son Gözlem: 11 Nisan 212 Kaynak: ECB Son Gözlem: Şubat

22 büyüme açısından 212 yılı zor bir yıl olacak Büyüme Oranları (yıllık, %) Büyüme Beklentileri (yıllık, %) IMF CE IMF CE Euro Bölgesi Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan Euro Bölgesi Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan IMF: IMF WEO, Nisan 212 CE: Consensus Economics, Nisan 212 Kaynak: IMF, Nisan

23 kamu dengelerinde toparlanma zaman alacak 4 Bütçe Dengeleri (GSYH ye oran, %) 18 Kamu Borçları (GSYH ye oran, %) Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan Kaynak: IMF, Nisan 212 Kaynak: IMF, Nisan

24 olumsuz görünüm borçlanma maliyetlerine yansımakta ve risk primlerinde artış kredi sıkışıklığı yaratma riski taşımakta. 8 7 Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz (sağ eksen) 1 Yıllık Ülke Tahvil Getirileri (%) Kaynak: Bloomberg 24

25 Bankacılık sektöründe kredi sıkışıklığı riski yanı sıra sorunlu ülkelere yönelik risk de önemli Avrupa Bankalarının Borç Çevirme İhtiyaçları (milyar ) Diğer Euro Bölgesi Fransa İspanya İtalya Almanya Bankaların Riski (Kamu Sektörü+Banka+özelsektör) (milyar $, Eylül 211 itibarıyla) Almanya Fransa Avrupa Toplam Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 Yunanistan Portekiz İtalya İspanya Kaynak: IMF Kaynak: BIS, Ocak

26 EFSF/ESM güçleri birleşti ama borç verme kapasitesi kademeli artacak 6 EFSF/ESM nin Borç Verme Kapasitesi (milyar ) ESM EFSF Tem.12 Eki.12 Tem.13 Eki.13 Tem.14 8 milyar ödenmiş sermaye 5 taksit şeklinde tahsil edilecek Ödenmiş sermaye ile borç verme kapasitesi arasında % 15 oranı geçerli 26

27 ve güvenlik duvarının yeterliliği halen tartışmalı. (milyar ) İspanya İtalya Toplam Kaynak: IMF, Nisan 212 İspanya ve İtalya nın Brüt Finansman İhtiyaçları (Vadesi Gelen Borç + Bütçe Açığı) İspanya ve İtalya nın Borç Çevirme İhtiyaçları (milyar ) İspanya İtalya 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 Kaynak: IMF 27

28 Bütçe problemleriyle gündemde olan İspanya yeni kaygı unsuru Euro Bölgesi İspanya Büyüme Oranı (yıllık, %) 5 İşsizlik Oranları (%) Toplam İşsizlik Genç İşsizlik Bütçe Dengesi/GSYH (%) 9 Kamu Borcu/GSYH (%) Euro Bölgesi 4 İspanya 3 5 Euro Bölgesi İspanya Kaynak: Eurostat, IMF, Bloomberg 28

29 toparlanma yakın görünmüyor, emlak sektörü halen risk Büyüme Beklentisi(yıllık, %) İspanya Konut Fiyatları Kaynak: IMF Milyar Bankacılık Sektörünün Emlak Sektörüne Bağlı Riski 148 Problemsiz krediler = Problemli krediler 7 6 Mar.4 Arazi Eyl.4 Konut Fiyat Endeksi Konut Fiyat Endeksi (%, yoy, sağ eksen) Mar.5 Eyl.5 Yapım Aşamasındakiler Diğer Mar.6 Eyl.6 Mar.7 Kaynak: Bloomberg Son Gözlem: Eylül 211 Eyl.7 Mar.8 Eyl.8 Mar.9 Eyl.9 Mar.1 Eyl.1 Mar.11 Eyl Kaynak: İspanya Merkez Bankası 29

30 mali konsolidasyon çabalarına rağmen tahvil faizleri artmaya devam ediyor. Bütçe Hedef ve Gerçekleşme (GSYH ye oran, %) 211 hedef 211 gerçekleşme 212 hedef Mali konsolidasyon Merkezi Hükümet Bölgeler Toplam Kaynak: İspanya Maliye Bakanlığı İspanya 1 Yıllık Tahvil Getirisi (%) İspanya Hazine Tahvilleri Getiri Eğrisi (%) 1 Aralık 211 itibarıyla 12 Nisan 212 itibarıyla Mart 212 itibarıyla Kaynak: Bloomberg 3

31 Yunanistan şimdilik kurtarılsa da kamu borcunun sürdürülebilir seviyelere inmesi zor görünüyor. (%, GSYH ye oran) Temel senaryo varsayımları Kamu Borç Oranı (%, GSYH ye oran) Kamu Borcu Faiz Dışı Denge Özelleştirme Gelirleri Reel Büyüme (%) Alternatif senaryo varsayımları (%, GSYH ye oran) Kamu Borcu Temel Senaryo Alternatif Senaryo Faiz Dışı Denge Özelleştirme Gelirleri Kaynak: IMF, Mart 212 Reel Büyüme (%)

32 IV. KRİZİN TÜRKİYE YE OLASI ETKİLERİ 32

33 Türkiye nin Avrupa ile ticari bağları eskisi kadar güçlü değil ve finansal bağları halen görece zayıf Türkiye nin İhracatında AB nin ve Diğer Ülkelerin Payı (%) 1 9 Seçilmiş Ülkelerin Bankacılık Kesiminde Yabancıların Payı (%) Diğer ABD İngiltere İspanya Portekiz İskandinav İtalya Yunanistan Almanya Fransa Belçika Avusturya AB Diğer Çek Cum. Estonya Hırvatistan Romanya Bulgaristan Sırbistan Litvanya Letonya Polonya Macaristan Türkiye Ukrayna Rusya Kaynak: Eurostat Son Gözlem: 21 Kaynak: HSBC Son Gözlem:

34 Türkiye nin Avrupa ya karşı önemli avantajları var. Bankacılık reformu Kamu maliyesine ilişkin reformlar ve mali disiplin Yeni esnek para politikası 34

35 Türk bankacılık sektörü güçlü durumda... Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Rasyosu (21, %) 16 Takipteki Alacaklar/Toplam Krediler (211, %) Macaristan Romanya İrlanda İtalya Yunanistan* Polonya Çek Cum. İspanya* ABD Fransa Almanya İngiltere Portekiz* Türkiye Kaynak: BDDK, IMF * 21 değerleridir. Kaynak: BDDK, Dünya Bankası, Merkez Bankaları 35

36 Avrupa da kamu maliyesinde manevra alanı azalırken Türkiye nin manevra alanı geniş Yılı 211 Yılı Kaynak: IMF 36

37 yeni para politikası stratejisi TCMB nin manevra alanını genişletti TCMB Faiz Oranları ve Gecelik Repo Faizleri (%) TL Zorunlu Karşılık Oranları (%) (%) Gecelik Borç Verme Faizi Zorunlu Karşılık Aralığı IMKB Repo-Ters Repo Piyasasında oluşan Gecelik Faiz Ağırlıklı Ortalama Zorunlu Karşılıklar Haftalık Repo Faizi Mart 8 Ekim 8 Mayıs 9 Aralık 9 Temmuz 1 Şubat 11 Eylül 11 Nisan 12 Mart 1 Temmuz 1Kasım 1 Mart 11 Temmuz 11Kasım 11 Mart 12 Kaynak: TCMB Son Gözlem: 16 Nisan

38 döviz piyasasına yönelik düzenlemeler ve faiz koridoruna ilişkin alınan kararlar TL deki oynaklığın görece olarak sınırlı kalmasını sağladı TL ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri (1 Kasım 21 = 1) Kur Oynaklığı (12 ay vadeli) Kaynak: Blooberg, TCMB Son Gözlem: Nisan

39 makro ihtiyati tedbirler cari açığın finansman yapısında iyileşme sağladı TL ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri (1 Kasım 21 = 1) Kaynak: TCMB Son Gözlem: Şubat

40 kredi artış hızı makul seviyelere geriledi. Kredi Artış Hızı (yıllık % değişim, 13 haftalık hareketli ortalama) Kredi Faiz Oranları (yıllıklandırılmış%, akım veri, 4 haftalık hareketli ortalama ) Kaynak: Blooberg, TCMB Son Gözlem: Nisan 212 4

41 Sonuç Avrupa da son dönemde borç krizinin aşılmasında olumlu gelişmeler var; ancak riskler devam ediyor. Özellikle İspanya daki gelişmelerin yakından takip edilmesi gerekiyor. Avrupa daki kriz kaçınılmaz olarak Türkiye yi etkilese de, alınan tedbirler ve güçlü makro finansal temeller sayesinde etkilerin sınırlı kalması bekleniyor. 41

42 Avrupa Borç Krizi ve Türkiye Yansımaları Atılım Üniversitesi İktisat Fakültesi 18 Nisan 212 Ankara