Solunum Egzersizleri. Hazırlayan: Birsen Erkuş Acıbadem Sağlık Grubu Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi:

Transkript

1 Solunum Egzersizleri Hazırlayan: Birsen Erkuş Acıbadem Sağlık Grubu Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi:

2 Solunum Egzersizi Cerrahi bir girişim uygulanan hastalarda,ameliyat sonrası dönemde öksürme, derin nefes aldırma gibi solunumun yeterli derecede sürdürülmesini sağlayacak teknikler uygulatılmakla birlikte, genellikle ameliyat öncesi dönemde hastaların eğitimine gerekli önem verilmemektedir.

3 Solunum Egzersizi Preoperatif dönemde hastaya eğitim verilmesi postoperatif dönemin seyrinde etkili olmaktadır. Postoperatif dönemde anestezi, emosyonel stres ve ağrının etkisiyle hastaya verilen eğitimin etkinliğin daha az olabilmektedir.

4 Solunum Egzersizi Bir çok çalışmada ameliyat sonrası dönemde atelektazinin önlenmesinde yada ameliyat sonrası diğer pulmoner komplikasyonların önlenmesinde, solunum eğitimi ve egzersizlerin önemi gösterilmiştir.

5 Postoperatif Pulmoner Komplikasyonlar Atelektazi Akciğer aspirasyonu Pnomoni Akciğer ödemi Akciğer embolisi ve enfarktus Erişkin ya da akut respiratuar distressendromu (ARDS)

6 Postoperatif Pulmoner Komplikasyonlar Hava yolunun temizliği normalde mukosilier aktivite ve öksürükle sağlanır. Viskoz sekresyon (akışkan olmayan) Trakeostomi tüpünün varlığı, Dehidratasyon, Hipoksemi, Mobilite azlığı, Yeterli nemlendirmenin sağlanamaması Gibi nedenler mukosilier aktiviteyi bozarak sekresyon birikimine neden olur.

7 Solunum Egzersizlerinin Amaçları Solunum egzersizleri ile ventilasyon dağılımını düzenlemek ve oksijenasyonu artırmak, Havayollarını korumak, Öksürüğün etkinliğini arttırmak, Hastane içi ve dışında hastaların kendi havayollarının bakımını yapabilmelerini sağlamak, Solunum hareketlerini düzenlemek,

8 Solunum Egzersizlerinin Amaçları Havayollarındaki sekresyonları uzaklaştırmak, Atelektazi, pnömoni ve bronkopulmoner enfeksiyonlardan korunmak ve tedavilerini yapmak, Tüm bunlara hastayı ve ailesini hazırlamak, Kardiyopulmoner rezervi artırarak fiziksel kondisyonu geliştirmek, Gevşemeyi sağlamaktır.

9 Solunum Egzersizi Aktif egzersizlere ameliyattan en az bir hafta önce başlanarak, günde 4 defa, en fazla 20 dakika uygulanması gerekir ve bu egzersizlerin önemi, hasta tarafından anlaşılmalıdır.

10 Solunum Egzersizlerine Hazırlık Solunum egzersizlerinin amaçları ve nedenleri hastaya anlatılmalı, Sakin, sessiz ve havadar bir odada öğretilmeli, Hasta rahat, gevşek durumda olmalı ve üzerindeki kıyafetler hastayı sıkmamalı, Hastanın kendi doğal solunum paterni not edilmeli, Gerekiyorsa hastaya gevşeme egzersizleri öğretilmeli, özellikle sternokleidomastoid, skalen, üst trapez, levator skapula kasları gevşetilmeli, Hastaya solunum egzersizleri öğretildikten sonra, istirahatte ve aktivite sırasında bu egzersizleri uygulaması istenmelidir.

11 Solunum Egzersizlerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler Hastanın zorlu ekspirasyon yapmasına izin verilmemelidir. Ekspirasyon gevsek ve pasif olmalıdır. Zorlu ekspirasyon hava yollarında türbülansı arttırarak bronkospazm ve obstrüksiyona neden olabilir. Ancak 3-4 solukta bir derin solunum yaptırılmalıdır. Aksi takdirde hiperventilasyon meydana gelir. Hemşire pursed-lip ya da diyafragmatik solunum egzersizini öğretirken görsel, sözel ve dokunsal uyarı stratejilerini kullanmalıdır.

12 Solunum Egzersizlerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler Uyarılar verilirken hastanın dikkati başka yöne kaymadan yoğun bir şekilde iletişim kurulmalıdır. Hasta solunum sıkıntısında olacağı için enerjilerinin büyük bir kısmını solunuma ayıracaklardır Yeni beceriler için çok az enerjileri vardır ve anksiyeteleri vardır. Talimatlar açık ve kısa olmalı, sakin anlatılmalıdır. Hemşire hastaya sıkıntısının azalacağı yönünde güvence vermelidir. Hastaya solunum egzersizleri sadece tarif edilmez, hemşire tarafından yapılarak gösterilir.

13 Solunum Egzersizi Pursed lips (büzük dudak) solunum ve diyafragmatik solunum KOAH lı hastalarda dispneyi azaltmak amacıyla kullanılan egzersizlerdir.

14 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Egzersiz sırasında ve günlük aktiviteler sırasında solunum ihtiyacının arttığı durumlarda dispneyi kontrol altına almak ve rahatlatmak amacıyla KOAH lı hastalar tarafından spontan veya bilinçli olarak kullanılan bir solunum tekniğidir.

15 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Bu yöntem ekspirasyon sırasında kontrolü sağlamak ve alveollerin maksimum düzeyde boşalmasını kolaylaştırmak için kullanılır. Hava yolu kollapsını önlemek için burundan derin nefes alınıp dudakların büzülerek yapıldığı yavaş ve uzun ekspirasyondur.

16 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Bu solunum dispneyi rahatlatır Büzük dudak solunumu gaz değişimini artırır, Solunum hızını düşürür, Tidal volümü artırır, İnspiratuvar ve ekspiratuvar kasların aktivitesini artırır. Bir çok hastada arteriyal SpO2 düzeyi %3-4 düzeyinde artar. Hastada solunumunu kontrol etme duygusunun uyanmasına sebep olur. Diyafragmatik solunum ile birlikte büzük dudak solunumu yararlı bir gevşeme tekniği olarak kullanılabilir

17 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Eğer hasta burundan nefes alma sırasında zorluk yaşıyorsa hem inspirasyon hem de ekspirasyonu ağızdan yapabilir.

18 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Ekspirasyon süresi inspirasyon süresinin en az 2 katı olmalıdır. İnspirasyon burundan olmalı ve çok derin olmamalıdır. Hava burun yoluyla alındıktan sonra dudaklar ıslık çalar-öper gibi büzülerek ağız yoluyla verilir. Hasta oturuyorsa öne doğru eğilebilir, böylece abdominal organlar diyafragmaya doğru iletilir.

19

20 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Hastayı cesaretlendirmek için hemşire hastanın omuzlarına hafifçe dokunmalıdır. Eğer hasta yana eğiliyorsa bir el hastanın omuzuna diğer el karşı tarafın göğüs kafesinin altına yerleştirilir. Hemşire hasta ile göz hizasında olmalıdır. Sürekli göz iletişimi kurmalıdır. Bu hemşirenin hastaya yardım etmek istediğini gösterecektir. Uygun ise pulseoksimetre ile egzersizin etkinliği hastaya gösterilebilir.

21 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Hasta yürürken de pursed-lip egzerzini yapabilir, bunun için 2 adımda nefes alıp 4 adımda nefesini vermesi söylenir. Hastanın güçlü bir şekilde yanaklarını şişirerek ağızdan inspirasyonuna izin verilmemelidir.

22 Büzük Dudak (pursed-lip) Solunumu Pursed lip solunumu su dolu bardağa pipetle üfleyerek baloncuk yapma, pink pong topuna sadece oynayacak kadar üfleme ya da balon şişirme ile de yapılabilir. Ayrıca çiçek koklar gibi nefes alıp mum alevini söndürmeyecek kadar nefes vermesi söylenerekte egzersiz yapılabilir.

23 Diyafragmatik Solunum Egzersizleri Diafragma solunumun en önemli kasıdır. Eğer diafragma dışındaki kaslar solunumda daha fazla görev alıyorlarsa tedavinin amacı diafragmatik solunumu arttırmak olmalıdır. Diafragmatik solunumda amaç inspirasyon sırasında diafragmanın aşağı inmesi, ekspirasyon sırasında yukarı çıkmasıdır.

24 Diyafragmatik Solunum

25 Diyafragmatik Solunum Egzersizleri Diyafragmatik solunum tekniği; büzük dudak solunumu tekniğinden sonra, yani hasta daha az nefes darlığı yaşadığında ve solunumu üzerinde daha çok kontrol sahibi olduğunda uygulanmaya başlanır. Bu solunum ile daha derin ve daha etkili bir inspirasyon sağlanır

26 Diyafragmatik Solunum Nasıl Yaptırılır Hasta sırt üstü yatarak bir elini karnının üzerine bir elini göğsüne yerleştirir. Hasta nefes alınca diyafram kasılıp düzleşir, hava içeri girdiğinde karın bölgesi yukarı doğru, alt kostalar ise yana doğru hareket eder.

27 Hastadan yavaşça burnundan soluk alması istenir. Bu solunum ile daha fazla abdominal daha az göğüs kafesi hareketi istenir.

28 Diyafragmatik Solunum Nasıl Yaptırılır İnspirasyon devam ederken dikkatini dominant eline vermesi söylenir, İnspirasyon süresince havayı akciğerlerine doldurdukça dominant elinin yukarı doğru yükselmesi gerektiği anlatılır, Non-dominant elinin altında fazla bir hareket olmaması gerektiği konusunda uyarılır, Hasta inspirasyon yapmadan önce egzersizi öğreten kişi tarafından hastanın dominant eli üzerine karşıt basınç uygulanır, Hasta inhalasyon yaparken uygulanan basınç azaltılır. Hasta egzersizi yardımsız ve doğru yapıncaya kadar egzersiz tekrarlanır.

29 Sekresyon atılmasına yardımcı teknikler Sekresyonları çıkartmak için; postüral drenaj, vibrasyon, perküsyon, öksürme teknikleri kullanılmaktadır.

30 Sekresyon atılmasına yardımcı teknikler Postüral Drenaj Yer çekiminin etkisinden yararlanılarak çeşitli pozisyonlara yerleştirilen hastanın tıkanmış olan hava yollarındaki sekresyonları temizleme işlemidir. Pozisyonlama, trakeobronşial yolların anatomisine uygun olarak yapılır. Sekresyonların bronşiollerden bronşlara ve trakeaya doğru ilerlemesi sağlanır

31 Postüral Drenaj Endikasyonları Pulmoner komplikasyon riski taşıyan hastalarda sekresyonların birikmesini engellemek, Akciğerde birikmiş olan sekresyonları mobilize etmek, Kronik bronşit ve kistik fibrozis gibi mukus üretiminin artmasına etki eden pulmoner hastalıklara sahip olan uzun süreli yatak istirahatinde olan, derin solunumu ve öksürüğü kısıtlayan ağrılı insizyona sahip ve genel anestezi almış hastalar,

32 Postüral Drenaj Endikasyonları Tedaviyi tolere edebilecek ventilatöre bağlı hastalar, Pnömoni, atelektazi, akut uzun süreli enfeksiyonu olan ve KOAH gibi akut veya kronik akciğer hastalıklarında, Çok yaşlı veya zayıf hastalarda, Doğal solunum yollarına sahip olmayan hastalarda uygulanır.

33 Postüral Drenaj Kontrendikasyonları Ağır pulmoner ödem, Konjestif kalp yetmezligi, Geniş pulmoner effüzyon, Pulmoner embolizm, Pnömotoraks, Kardiyovasküler instabilite, Kardiyak aritmi, Ağır hipertansiyon, Hipotansiyon, Yeni geçirilmiş miyokard infarktüsü, Yeni geçirilmiş nörocerrahi (baş aşağı pozisyon intrakranial basıncın artmasına yol açabilir).

34 Kontrollü Öksürme Tekniği Pulmoner sistemin temel savunma mekanizması öksürmedir. Hava yollarındaki sekresyonların ve yabancı cisimlerin atılmasındaki en etkili yöntemlerden biridir.

35 Kontrollü Öksürme Tekniği 1. Maksimal inhalasyon yapmak: etkili bir öksürükle mukusu hareket ettirmek, distal havayolları ve akciğerlerin hava ile doldurulmasına bağlıdır. Böylelikle havanın dışarı verilmesi sırasında mukus havayollarından yukarı doğru hareket edecektir.

36 Kontrollü Öksürme Tekniği 2. Nefesi iki saniye tutmak: Bu basamak hastayı ekspiryuma hazırlar ve inhale edilen havanın akciğerlerin uç kısımlarına dağılmasına olanak sağlar. 3. İki kere öksürmek: İlk öksürük mukusu çözecektir.ikinci öksürük mukusu ileri doğru hareket ettirecektir. Daha fazla öksürük aşırı oksijen ve enerji kullanımına neden olur, kaçınılmalıdır.tekrarlı öksürme ile oluşabilecek bronkospazmdan kaçınılmalıdır.

37 Kontrollü Öksürme Tekniği 4. Durmak: Yeniden kontrolü sağlamak için bir müddet durup beklenir. 5. Havayı burundan inhale etmek: Ağız yolu ile alınan derin bir inhalasyon çözünmüş olan mukusu tekrar havayollarından aşağıya doğru hareket ettirecektir.bu nedenle hastanın burnundan soluk alması sağlanır.

38 Perküsyon Uygulandığı alanın altındaki sekresyonların çözülmesini kolaylaştırmak amacıyla inspiryum ve ekspiryum boyunca avuç içi kubbe şeklindeyken ritmik olarak göğüs duvarına vurulmasıdır.

39 Perküsyon Hemşire elleri hastanın göğsü üzerinde ritmik bir biçimde sıra ile vurma hareketini gerçekleştirir. Hareket sırasında omuzlar, dirsekler ve el bilekleri mümkün olduğunca gevşek tutulmalıdır. Perküsyon birkaç dakika veya hasta öksürmek için pozisyonunu değiştirmek isteyene kadar devam etmelidir. Perküsyon ağrı verici veya çok rahatsız edici olmamalıdır. Hassas yüzeyler üzerinde irritasyonu önlemek için hasta ince hafif bir kıyafet veya gecelik giymelidir.

40 Perküsyon Perküsyon sırasında havayolu obstrüksiyonu ve SpO2 de düşmeye neden olabilir. Hasta bu açıdan gözlenmelidir.

41 Vibrasyon Bu teknik perküsyonla birlikte veya birbirini izleyerek uygulanır. Hasta sekresyonlarını daha geniş bir pulmoner yola hareket ettirmek amacıyla önce derin bir nefes alır ve ekspirasyon sırasında vibrasyon uygulanır.

42 Vibrasyon Vibrasyon İki el üst üste konularak göğse hafif ve orta derecede basınç uygulaması ve daha sonra ellerin vücuttan hızlı bir şekilde çekilmesidir. Bu sırada oluşan çok ince titreşimler ile sekresyonlar hareket kazanır. Aşırı basınç uygulanmamalı; yumuşak dokunun sıkıştırılması veya kaydırılması şeklinde olmamalıdır. Stabil olmayan torasik vertebralar üzerine uygulanması önerilmez.

43 Triflo Kullanımı Ameliyat sonrası hastaların akciğer kapasitelerinin artması, atelektazi oluşumunu önlemek ve ameliyat sırasında verilen anestezi nedeniyle zayıflayan solunum kaslarının kuvvetlenmesi amacıyla triflo kullanımı önerilmektedir.

44 Triflo Kullanımı Triflo ile akciğerlere alınan derin hava sonucu akciğerlere bol miktarda hava girişi olur. Buna bağlı olarak alınan oksijen miktarı artacaktır. Akciğerlerin kapasitesi artacaktır. Ameliyat sonrası saatte yaklaşık 10 kez triflo kullanılmalıdır.

45 Triflo kullanımı Triflo kullanımı hastaya öğretilirken hastadan bütün nefesini dışarıya vermesi, triflonun ağız kısmını ağzına yerleştirip derin nefes alması ve triflo içerisindeki topları yukarıya kaldırması istenir. Bu işlem sırasında hasta çok fazla zorlanmamalı ve triflo hastaya uygun bir triflo olmalıdır.

46 Kaynaklar 1.Çiçek S. (2002).Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Bireylerde Solunum Egzersizlerinin Kan Gazları Ve Solunum Fonksiyon Testlerine Etkisi, GATA Hemşirelik Yüksek Okulu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2. Madenoğlu Ş.(2007).Koroner Bypass Ameliyatı Geçiren Hastalara Preoperatif Ve Postoperatif Erken Dönemde Uygulanan Göğüs Fizyoterapisi Yöntemlerinin Arteryel Kangazı Ve Solunum Fonksiyon Testlerine Etkisi, Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak. 3. Atam Taşdemir Z. (2007). Koah Olgularında Solunum Fizyoterapisi ve Beslenmenin Solunum Fonksiyon Testleri, Egzersiz Kapasitesi ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkileri, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul. 4. Akıncı A Ç. ( KOAH lı Hastalara Uygulanan Pulmoner Rehabilitasyonun Fiziksel ve Psikolojik Parametrelere Etkisi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, iç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul. 5. Karadakovan A., Eti Aslan F. (2009). Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Nobel Kitabevi, Adana. 6. Ünverdi Z M. (2010).Yoğun Bakımda Ameliyat Sonrası Uygulanan Perküsyon (Tapotman) Tekniğinin Solunum Fonksiyonlarına Etkisi, Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 7. Sema Savcı (2001). Yoğun Bakım Ünitesinde Göğüs Fizyoterapisi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu, Yoğun Bakım Dergisi;1(1):33-40, Ankara.