T.C. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 T.C. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU MAYIS

2 İÇİNDEKİLER ĠÇĠNDEKĠLER... i TABLOLAR DĠZĠNĠ... ii ġekġller DĠZĠNĠ... iii SĠMGELER ve KISALTMALAR... iv 1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ Genel Dünya TaĢkömürü Rezervleri Dünya Kömür Üretimi Dünya TaĢkömürü Tüketimi Dünya TaĢkömürü Ticareti Dünya da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı Dünya da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar TÜRKĠYE DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ TaĢkömürü Rezervleri TaĢkömürü Üretimi Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı TaĢkömürü Fiyatları TTK NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ Üretim Yönünden Tüketimi KarĢılama Açısından TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLAR ARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI Üretim Maliyetler SONUÇ KAYNAK i

3 TABLOLAR DİZİNİ TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI... 2 TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ... 2 TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME ÖMÜRLERĠ. 4 TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI... 5 TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ... 6 TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ... 6 TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ... 7 TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI... 8 TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI... 8 TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI... 9 TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI... 9 TABLO 12.ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ TABLO YILINDA YAPILAN DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU TABLO 16. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ TABLO 17. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ TABLO 18. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI TABLO 19. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT MĠKTARLARI 14 TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER TABLO 21. HĠNDĠSTAN IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR TABLO 22. ENDENOZYA VE MOĞALĠSTAN IN ĠHRACAT RAKAMLARI TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI TABLO 24. PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO EMĠSYONLARI TABLO 25. TÜRKĠYE DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ TABLO YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU TABLO 30. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI TABLO 31. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ TABLO YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNĠ VE GÜÇ DAĞILIMI TABLO 33. EPDK DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU TABLO YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ FĠYATLARI. 30 TABLO YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYATLARI TABLO 36. AB VE JAPONYA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORT. FĠYATLARI TABLO 37. AB VE JAPONYA TERMAL KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORTALAMA FĠYATLARI TABLO 38. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN YILLIK ORTALAMA KÖMÜR FĠYATLAR TABLO 39. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI TABLO 40. TÜRKĠYE NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI TABLO 41. GLOBAL PĠYASA FĠYAT TAHMĠNĠ TABLO 42. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ TABLO YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR TABLO 44. KARDEMĠR VE ERDEMĠR E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI TABLO YILI BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETICILERI TABLO YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER TABLO 47. DÜNYADA ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ HAVZALARI VE MALĠYETLER ii

4 ŞEKİLLER DİZİNİ ġekġl 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI... 5 ġekġl 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI ġekġl DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ ġekġl 4. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ġekġl 5. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ ġekġl YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ġekġl YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI ġekġl YILINDA TÜRKĠYE NĠN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI ÜLKELER ġekġl 9. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ ġekġl 10. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI ġekġl 11. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI iii

5 SİMGELER ve KISALTMALAR TTK BP CIF ETKB IEA TÜĠK BMĠDÇS R/P USD Türkiye TaĢkömürü Kurumu British Petroleum Maliyet, Sigorta and Nakliye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Uluslararası Enerji Ajansı Türkiye Ġstatistik Kurumu BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi Rezerv/Üretim Oranı (yıl) ABD Doları iv

6 DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ 1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluģan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül teģkil eden inorganik bileģikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeģitli gazlar elde edilebilmektedir. KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeģitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu kılmıģtır. Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar da geliģtirmiģlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeģitli ülkelerden üyelerin oluģturduğu Uluslararası Kömür Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıģmalar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıģtır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaģma ve kekleģme özellikleri temel alınarak sert (taģkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıģtır: 1- Sert Kömürler (TaĢkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer ve koklaģma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır. 2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg. (5700 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt sınıflara ayrılırlar Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır. IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminlerinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir. TaĢkömürü: - KoklaĢabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaģma özelliğine sahiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır. - Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taģ kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düģük kalitede diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir. 1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. BeĢ yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖĠK Raporu ndan alınmıģtır. 1

7 Kahverengi kömürler (Brown Coal): - Yarı bitümlü kömür MJ/kg ( kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz olan kömürdür. - Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1 de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin tanıtıcı özellikleri Tablo 2 de verilmiģtir. Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması A. TAġKÖMÜRÜ (HARD COAL) 1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok üretimine izin veren kalitede) B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS) 1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER ( kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaģma özelliği göstermez) 2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit 2. LĠNYĠT ( kcal/kg ın altında ısıl değerde olup topaklaģma özelliği göstermez) Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu ndan alınmıştır) Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri KAHVERENGĠ KÖMÜRLER TAġKÖMÜRÜ LĠNYĠT ALT BĠTÜMLÜ BĠTÜMLÜ ANTRASĠT Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah Kırılgan, çabuk toz halinde ufalanma Oksidasyonla veya kurutma sonucunda ince parçalar ve toz halinde ufalanma Blok Ģeklinde kırılma Merceksi kırılma Masif, odunsu veya üniform kilsi doku Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı Isıl Değer: 4610 kcal/kg ın altında Isıl Değer: kcal/kg arasında Isıl Değer: kcal/kg arasında Isıl Değer: kcal/kg ın üstünde Uçucu madde miktarı ve nem içeriği yüksek Uçucu madde ve nem içerikleri bitümlü kömürlerden daha yüksek Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düģük Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düģük DüĢük karbon içeriği Sabit karbon içeriği bitümlü kömürlerden dü- Ģük Sabit karbon içeriği yüksek Sabit karbon içeriği yüksek Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Raporundan alınmıştır) 2

8 2. DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ 2.1. Genel Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateģlemekle kalmamıģ, 20. Yüzyılda elektrik çağını baģlatmıģtır lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korumuģ, 1960 lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıģ, ancak kömürün elektrik üretimindeki önemi anlaģılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıģtır. Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağlamamaktadır. Artan dünya nüfusu ve yaģam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmaktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini karģılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır Dünya Taşkömürü Rezervleri Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 860 milyar ton olduğu ve bu rezerv toplamının 404 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taģkömürü) rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3) Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100 den fazla ülkeye yayılmıģ ve 50 den fazla ülkede üretiliyor olmasıdır (ġekil 1). Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75 i dört ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 27,6 payla ABD sahiptir. Bunu %18,2 payla Rusya, % 13,3 ile Çin, % 8,9 ile Avustralya ve % 7,0 payla Hindistan izlemektedir. Tablo 3 de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4 te ekonomik olarak iģletilebilir dünya kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir. 3

9 Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2012) Ülke/Bölge Bitümlü Subbitümlü Ömür R/P Toplam % ve Linyit (yıl) ABD ,6 257 Kanada ,8 98 Meksika ,1 88 Toplam Kuzey Amerika ,5 244 Brezilya ,5 * Kolombiya ,8 76 Venezüella ,1 292 Diğer Güney ve Orta Amerika ,1 * Toplam Güney &Orta Amerika ,5 129 Bulgaristan ,3 72 Çek Cumhuriyeti ,1 20 Almanya ,7 207 Yunanistan ,4 50 Macaristan ,2 179 Kazakistan ,9 289 Polonya ,7 40 Romanya Rusya Federasyonu ,2 443 Ġspanya ,1 85 Türkiye ,3 33 Ukrayna ,9 384 Ġngiltere Diğer Avrupa & Avrasya ,6 234 Total Avrupa & Avrasya ,4 238 Güney Afrika Cum ,5 116 Zimbabwe ,1 196 Diğer Afrika ,1 * Ortadoğu ,1 * Toplam Ortadoğu ve Afrika ,8 124 Avustralya ,9 177 Çin ,3 31 Hindistan ,0 100 Endonezya ,6 14 Japonya Yeni Zelanda ,1 115 Kuzey Kore ,1 19 Pakistan ,2 * Güney Kore Tayland ,1 68 Vietnam Orta Asya Pasifik ,4 88 Toplam Asya Pasifik ,9 51 Dünya , of which: OECD Non-OECD Avrupa Birliği ,5 97 Eski Sovyetler Birliği ,5 390 *500 yıldan fazla, %0,05 ten küçük Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2013 Milyon Ton 4

10 Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton) TaĢkömürü Linyit Toplam Yüzde (%) Ömür (Yıl) Kuzey Amerika ,5 244 Orta ve Güney Amerika ,5 129 Avrupa-Avrasya ,4 238 Ortadoğu-Afrika ,8 124 Asya-Pasifik ,9 51 Dünya Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2013 ġekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler Ġtibari Ġle Dağılımı Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde önemli paya sahip olan Endonezya nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 14 yıllık bir ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vietnam için bu süre 4 yıldır. Dünya kömür rezervlerinin %30,9 u Asya-Pasifik te, %28,5 i Kuzey Amerika da, %3,8 i Afrika da, %18,2 si Rusya da bulunmaktadır. Dünya petrol rezervlerinin %54,4 ü Ortadoğu da, %17,3 ü Orta-Güney Amerika da, %9,5 i Afrika da bulunmaktadır. Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 109 yıllık bir sürede 5

11 tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karģılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5 te verilmiģtir. Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl) Bölge Petrol Doğal Gaz Kömür Kuzey Amerika 38,7 12,0 231,0 Orta ve Güney Amerika 93,9 45,9 148,0 Avrupa&Asya 21,7 60,5 257,0 Ortadoğu 81,9 -- Afrika 35,8 70,5 127,0 Asya&Pasifik 14,8 32,8 57,0 TOPLAM DÜNYA 46,2 58,6 118,0 Avrupa 8,8 14,0 44,0 OECD 13,5 14,7 56,0 Eski Sovyet Ülkeleri 25,6 77,2 474,0 Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, Dünya Kömür Üretimi Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taģkömürü üretiminin yıllar itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taģkömürü üretimi %94 artıģla 2012 yılında 6,9 milyar ton olmuģtur. Tablo 6 da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre değiģimi verilmiģtir. Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre DeğiĢimi (Bin Ton) TaĢkömürü KoklaĢabilir Termal Toplam Linyit * *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

12 Ülkeler bazında incelendiğinde 2012 yılında Çin 3,54 milyar ton üretimiyle dünya taģkömürü üretiminin %51,2 sini tek baģına gerçekleģtirmiģtir. Diğer önemli taģkömürü üreticilerinden; ABD %12,4 ünü, Hindistan %8 ini, Avustralya %5,1 ini, Endonezya %6,3 ünü, Güney Afrika Cumhuriyeti %3,7 sini, Rusya %4 ünü gerçekleģtirmiģtir. Bu 7 ülke Dünya taģkömürü üretiminin %90,7 sini gerçekleģtirmektedir. Tablo 7 de önemli taģkömürü üreticisi ülkelerin yıllara göre taģkömürü üretimleri koklaģabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiģtir. Tablo 7. Ülkelerin TaĢkömürü üretimleri (Milyon ton) * Ülkeler KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam Avustralya 162,9 189,4 352,3 146,7 184,5 331,2 146,9 200,3 347,2 A.B.D 68,6 856,5 925,1 81,7 850,7 932,4 81,3 782,0 863,3 Hindistan 41,4 491,3 532,7 44,3 495,6 539,9 47,2 504,3 551,5 G.Afr. Cum ,7 252,7-251,1 251,1-258,5 258,5 Endonezya - 322,8 322,8-357,5 357,5-440,0 440,0 Çin 459, , ,2 509, , ,8 510, , ,0 Rusya 66, ,6 65,4 179,9 245,3 74, ,1 Diğer 112,3 465,2 577,5 122,4 498,0 620,4 860,4 517,2 640,6 Dünya *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, , , ,9 970, , ,6 983, , ,2 Demir- Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaģabilir özellikteki taģkömürü üretimi 2012 yılında 983,8 milyon tondur. Bunun 510,4 milyon tonunu %51,8 ile Çin tek baģına gerçekleģtirmiģtir. Avustralya %14,9 Rusya %7,6 ABD %8,2 Hindistan %4,8 payları ile dünya kokla- Ģabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaģabilir üretimin 87,3 ini üretmektedir. Genel taģkömürü üretimindeki payı düģük olmasına rağmen Kanada da önemli bir koklaģabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaģabilir üretimini gerçekleģtiren ülkeler ve yıllara göre üretim miktarındaki değiģimler Tablo 8 de verilmiģtir. 7

13 Tablo 8. KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 64,6 103,7 142,6 140,1 130,6 162,9 146,7 146,9 Kanada 27,6 28,1 28,1 28,3 22,9 28,2 29,5 31,1 Çek Cumhuriyeti 14,8 8,1 7,6 7,5 5,9 6 5,2 5,0 Almanya 44,5 18,8 13,7 10,5 9,0 7,1 7,3 6,3 Polonya 28,7 17,2 13,6 12,0 8,5 11,7 11,4 11,7 A.B.D 93,2 54,2 47,3 57,3 46,5 68,6 81,7 81,3 Hindistan 36,0 22,0 25,5 25,3 32,1 41,4 44,3 47,2 Endonezya 2,0 2,5 2,9 2,9 2,9 2,2 2,8 2,8 Çin 85,6 123,7 379,1 384,9 412,3 459,5 509,5 510,4 Kazakistan 29,9 10,6 12,4 14,0 12,7 11,9 12,4 12,9 Rusya 85,4 51,0 57,4 54,4 55,9 66,9 65,4 74,6 Ukrayna 62,2 27,8 21,5 19,7 18,2 17,7 19,8 17,8 Diğer 25,2 10,3 9,0 45,7 15,0 27,7 33,9 35,8 Dünya 539,3 480,3 787,5 793,7 793,7 911,8 969,9 983,8 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2013 Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taģkömüründe de Çin 3.038,6 milyon ton üretimiyle 2012 yılında dünya üretiminin % 51,1 ini gerçekleģtirmiģtir. Çin i %13,1 payla ABD, %8,5 ile Hindistan, %4,3 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %7,4 ile Endonezya, %3,4 ile Avustralya ve %3,4 payla Rusya izlemiģtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,2 sini üretmiģtir. Termal kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9 da verilmiģtir. Tablo 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 93,9 135,6 185,2 204,6 189,4 184,5 200,3 Polonya 118,9 86,1 72,3 69,4 65,1 65,0 68,1 A.B.D 760,3 839,6 949,8 872,1 856,5 850,7 782,0 G.Afr. Cum. 165,4 220,9 250,6 245,6 252,7 251,1 258,5 Kolombiya 20,6 37,6 72,9 72,3 70,5 81,8 85,5 Hindistan 175,0 289,3 463,2 493,9 491,3 495,6 504,3 Endonezya 6,5 58,6 205,6 233,8 322,8 357,5 440,0 Kuzey Kore 33,1 22,5 25,0 28,5 32,0 39,1 39,2 Vietnam 4,6 11,6 38,8 42,1 44,8 44,5 42,1 Çin 965, , , , , , ,6 Kazakistan 98,0 64,1 92,1 83,4 91,7 95,7 107,6 Rusya 152,0 101,5 168,0 172,6 178,7 179,9 201,5 Ukrayna 81,2 33,7 39,6 36,5 40,0 49,9 53,9 Diğer 317,1 118,6 87,0 81,1 121,1 122,0 120,8 Dünya 2.898, , , , , , ,4 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

14 Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 185,4 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıģtır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2012 yılında 66,0 milyon ton üretim gerçekleģtirmiģtir. Tablo 10 da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiģtir. Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) * Avustralya 45,9 67,2 65,6 72,4 64,0 72,1 71,0 73,5 Çek Cum. 78,9 50,3 49,7 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5 Almanya 357,4 167,6 180,4 175,3 169,8 169,4 176,5 185,4 Yunanistan 51,8 63,8 66,3 65,7 64,7 56,5 58,7 61,8 Polonya 67,5 59,4 57,5 59,6 57,1 56,5 68,8 64,3 Türkiye 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 69,7 72,6 66,0 ABD 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 71,0 73,6 71,6 Rusya 134,3 87,7 71,1 82,5 68,1 76,1 76,4 77,9 Diğer 285,2 255,1 320,3 324,3 312,5 245,9 272,8 26,0 Dünya 1.181,3 906,8 953,6 964,7 913,2 861,0 911,0 904,0 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, Dünya Taşkömürü Tüketimi TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve 2010 yılında 6,29 milyar ton olan dünya toplam taģkömürü tüketiminin 2012 yılında 6,79 milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir. Tablo 11 TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton) * Buhar Kokla- Kokla- Kokla- Toplam Buhar Toplam Buhar Ģabilir Ģabilir Ģabilir Toplam Çin 2.698,6 502, , ,1 541, , ,5 579, ,9 ABD 862,2 19,2 881,5 826,1 19,4 845,5 730,7 19,0 749,7 Hindistan 565,0 74,3 639,3 588,4 79,8 668,2 625,9 83,8 709,7 Japonya 127,7 57,7 185,4 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8 Kore 92,8 27,2 120,0 98,3 32,6 130,9 95,7 31,6 127,3 Rusya 97,8 49,7 147,5 93,6 53,7 147,3 116,9 56,3 173,2 Polonya 72,5 12,3 84,8 71,6 11,9 83,5 64,1 11,6 75,7 Kazakistan 61,1 11,6 72,7 65,6 12,1 77,7 76,3 12,6 88,9 Almanya 43,4 15,1 58,5 41,5 16,5 58,0 40,9 15,3 56,2 Kanada 34,3 3,7 38,0 27,6 5,6 33,2-4,7 4,7 Türkiye 38,1 7,5 45,6 40,2 8,0 48,2 41,2 8,7 49,9 Diğer 717,7 100,4 818,1 743,4 101,7 845,1 803,8 101,0 904,8 Dünya 5.411,3 880, , ,7 936, , ,6 976, ,8 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

15 2012 Dünya koklaģabilir taģkömürü tüketiminin % 0,89 u ülkemizde gerçekleģmektedir. Çin 579,4 milyon ton koklaģabilir kömür tüketimiyle (%59) en önemli tüketici pozisyonundadır. Hindistan (%8,5), Japonya (%5,3) ve Rusya (%5,7) payları ile önemli koklaģabilir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam etmektedir (Tablo 11). Dünya termal kömür tüketiminin %76 sını Çin, ABD ve Hindistan gerçekleģtirmiģtir. Avustralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin geliģmekte olan ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11). Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken 2000 yılındaki tüketimi %18,35 e düģmüģ ancak 2012 yılında %2 lik artıģla bu oran %20,41 olmuģtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketicisidir. Tablo 12 de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiģtir. Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton) Ülkeler * Avustralya 45,9 67,2 72,0 72,1 71,0 73,5 Kanada 30,2 40,4 39,0 10,1 9,6 9,4 Çek Cum. 71,7 50,3 44,5 43,7 44,1 42,6 Almanya 364,0 169,9 169,8 169,5 176,7 185,2 Yunanistan 52,0 64,5 64,4 57,7 60,0 63,7 Polonya 67,3 59,4 57,0 56,6 62,7 64,1 Türkiye 46,1 64,4 75,6 69,2 73,9 66,0 ABD 79,0 74,2 64,5 68,3 74,8 72,2 Hindistan 14,9 24,8 34,6 37,7 41,9 43,5 Endonezya 4,4 13,7 30, Romanya 36,8 29,3 31,5 30,8 37,1 33,7 Sırbistan 45,8 37,1 38,3 37,5 42,1 38,6 Rusya 134,0 88,2 67,7 76,3 77,6 77,8 Diğer 205,9 141,5 132,1 125,6 142,3 136,8 Dünya 1.198,7 925,6 909,2 855,1 913,8 907,1 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıģ olduğu linyit tüketiminde ise az da olsa bir düģüģ yaģandığı görülmektedir. Tablo 13 da yılları dünya kömür tüketimi verilmiģtir. Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Milyon ton) * TaĢkömürü(KoklaĢabilir) 555,2 475,2 741,7 761,3 880,7 936,2 976,2 TaĢkömürü(Buhar) 2.916, , , , , , ,6 Toplam 3.471, , , , , , ,8 Linyit 1.198,7 925,6 963,9 909,2 855,1 913,8 907,1 *2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information,

16 Milyon ton Tablo 14. Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (Kömür EĢdeğeri Milyon Ton) ** Avrupa 489,2 370,7 390,1 356,2 309,6 395,4 404,5 411,5 Kuzey Amerika 755,8 914,6 967,9 963,6 864,0 718,2 683,9 649,5 Pasifik(OECD)* 211,0 282,3 352,5 360,9 345,6 339,6 336,8 343,2 Çin 1.050, , , , , , , ,8 Hindistan 211,5 338,7 500,0 545,3 591,7 442,2 463,7 492,9 G. Afr. Cum. 124,9 157,1 183,5 182,0 180,5 144,2 140,7 140,2 Rusya 240,0 142,2 142,0 148,7 135,9 165,8 167,5 189,5 Diğer 387,9 289,8 411,4 420,9 411,0 505,8 533,8 504,0 Dünya 3.471, , , , , , , ,6 *Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda **2012 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2013 Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan ın yer aldığı Pasifik bölgesinde termal kömür talep artıģının olduğu görülmektedir. ġekil 2 de zamana ve bölgelere göre termal kömür tüketimi verilmiģtir. ġekil 2. Dünya TaĢkömürü Tüketiminin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı Avrupa Kuzey Amerika 3000 Pasifik(OECD)* Çin Hindistan G. Afr. Cum. Rusya Diğer Dünya Yıllar 11

17 Tablo Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu) OECD Non-OECD Total ,45 31,55 70, ,86 47,02 87, ,92 84,59 132, ,07 87,19 130, ,49 94,59 139, ,84 107,56 152, ,41 122,35 167, ,41 139,24 185, ,32 157,93 206,26 Kaynak: IEA 2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD ülkelerinde artıģ göstermeyeceği, bununla birlikte geliģmekte olan ve az geliģmiģ ülkelerin taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre %58 lik bir artıģ olması öngörülmektedir. Son yapılan projeksiyonlarda da OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları seviyesinde devam edeceği, Çin ve Hindistan ın ise 2035 yılına kadar taleplerinin artarak devam edeceği tahmin edilmektedir Dünya Taşkömürü Ticareti Birçok ülkede taģkömürü yerel pazarların ihtiyacını karģılamak amacıyla üretilmektedir. Toplam dünya taģkömürü üretiminin yaklaģık %18,11 i ( 2012 yılında milyon ton) uluslararası piyasada ticarete konu olmuģtur yılında uluslararası piyasaya sunulan taģkömürünün 967 milyon tonu buhar kömürü 288 milyon tonu ise koklaģabilir kömürdür. TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömürü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaģabilir kömür) ve 2012 yıllarında oluģan uluslararası taģkömürü ticareti miktarları Tablo 16 da verilmiģtir. Tablo 16. Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton) Kaynak: IEA Buhar KoklaĢabilir Toplam

18 Son 10 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti % 100 lere kadar artıģ göstermiģtir. Uluslararası taģkömürü ticaretinde son 10 yıl içerisinde denizyolu taģımacılığı, buhar kömüründe 355 milyon tondan 887 milyon tona, koklaģabilir kömürde 167,7 milyon tondan 249,7 milyon tona çıkmıģtır yılında ticarete konu olan taģkömürü taģımacılığında denizyolu payı %86 iken 2012 yılında %91 e ulaģmıģtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düģüklüğünden dolayı uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taģkömürü ticaretinin geliģimi Tablo 17 de verilmiģtir. ġekil 3 de ise harita üzerinde taģkömürü ticaretindeki sirkülasyon gösterilmiģtir. Tablo 17. Deniz yolu ile taģkömürü ticaretinin GeliĢimi Buhar Kömürü KoklaĢabilir Toplam TaĢkömürü Deniz Toplam Deniz Toplam Deniz Toplam ,0 308,3 153,8 199,1 336,8 507, ,6 424,1 167,7 183,3 523,3 607, ,8 681,5 225,6 246,8 828,4 928, ,1 704,2 211,6 234,2 824,7 938, ,4 749,4 190,4 210,2 860,8 959, ,3 784,6 247,1 281,2 946, , ,5 853,5 243,0 281, , , ,3 967,4 249,7 288, , ,3 Kaynak: Coal Information, 2013 ġekil Dünya Denizyoluyla TaĢkömürü Ticareti Milyon Ton Deniz Ticareti: Milyar Ton 13

19 Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2010, 2011 ve 2012 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 18 de verilmiģtir. Tablo 19 da ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat miktarları verilmiģtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avustralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıģları kaydeden Endenozya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma özelliğini sürdürmektedir yılında yapılan 291,3 milyon ton metalürjik kömür ihracatının 142,4 milyon tonunu tek baģına gerçekleģtirerek % 49 paya sahip olmuģtur. Metalürjik kömür için diğer önemi artan ülke ise 2010 yılında 15,1 milyon ton, 2011 yılında 21 milyon ton ve 2012 yılında 19,1 milyon ton metalürjik kömür ihracatı rakamlarına ulaģan Moğalistan dır. Çin tarafından yatırım yapılan ülkede Çin in artan koklaģabilir kömür ihtiyacını karģılamada önemli bir yer tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaģabilir kömür piyasasında denge sağlamaktadır. Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endenozya buhar kömüründe sağlamaktadır. Her iki ülkenin de ortak özelliği ürettikleri kömürün tükettikleri kömüre oranının çok yüksek olmasıdır. Tablo 18. Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton) Buhar Buhar Buhar KoklaĢabilir Toplam KoklaĢabilir Toplam KoklaĢabilir Toplam Kömürü Kömürü Kömürü Avustralya 135,4 157,3 292,7 144,1 140,5 284,6 159,2 142,4 301,6 ABD 23,0 50,9 73,9 34,1 63,1 97,2 50,6 63,4 114,0 Endonezya 265,0 2,2 267,2 297,8 2,8 300,6 379,8 2,8 382,6 Kanada - 27,5 27,5-27,7 27,7-30,7 30,7 Rusya Fed. 114,2 18,0 132,2 109,6 14,2 123,8 115,9 18,3 134,2 Moğolistan - 15,1 15, ,0-19,1 19,1 Çin 20,2 1,1 21,3 18,1 3,6 21,7 8,8 1,7 10,5 G:Afrika C. 66,4-66,4 68,4-68,4 73,6-73,6 Kazakistan 29,1-29,1 29,8-29,8 31,3-31,3 Kolombiya 66,9-66,9 77,9-77,9 81,7-81,7 Diğer 69,0 9,8 78,8 10,2 88,0 98,2 63,0 13,0 76,0 Toplam Dünya 789,2 281, ,1 857,6 283, ,7 964,0 291, ,3 Kaynak: Coal Information, Kömür ithal eden ülkeler arasında Japonya 183,8 milyon tonla ilk sıralarda yer almaktadır. Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %18,3 ünü Japonya tek baģına ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaģabilir kömürün 2010 yılında %2 sini, 2011 yılında %2,6 sını ve 2012 yılında %2,7 sını ithal ederek önemli metalürjik kömür ithalatçısı ülkeler içinde yerini almıģtır. Tablo 19. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür Ġthalat Miktarları (Milyon ton) Buhar KoklaĢabilir Kömürü bilir Kömürü bilir Buhar KoklaĢa- Buhar KoklaĢa- Toplam Toplam Kömürü Toplam Japonya 127,7 57,7 185,4 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8 Kore 90,4 28,2 118,6 96,9 32,2 129,1 94,3 31,3 125,6 Çin. H.Cum. 116,0 47,1 163,1 137,3 44,7 182,0 218,1 70,6 288,7 Hindistan 81,3 34,4 115,7 98,2 33,9 132,1 123,0 36,6 159,6 Ġngiltere 19,9 6,6 26,5 26,6 5,9 32,5 40,0 4,8 44,8 Almanya 37,9 7,8 45,7 39,1 8,8 47,9 35,9 9,3 45,2 Türkiye 16,2 5,1 21,3 16,9 6,8 23,7 21,1 7,6 28,7 Diğer 316,7 71,5 388,2 332,0 75,6 407,6 325,3 71,5 396,8 Toplam Dünya 806,1 258, ,5 867,3 261, ,0 989,3 283, ,0 Kaynak: Coal Information, 2013

20 2010 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Japonya, 127,7 milyon ton buhar, 57,7 milyon ton koklaģabilir kömür olmak üzere toplam 185,4 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer almaktadır. Japonya tarafından 2011 yılında ise 120,3 milyon ton termal 53,8 milyon ton metalürjik olmak üzere 174,1 milyon ton taģkömürü ithalatı gerçekleģtirilmiģtir yılında ise 131,6 milyon tonu buhar kömürü, 52,2 milyon tonu koklaģabilir kömür olmak üzere toplam 183,8 milyon ton taģkömürü ithal etmiģtir. Japonya nın gerek kömüre dayalı elektrik üretimi ve gerekse demir-çelik sanayi tamamen ithal taģkömürüne bağımlıdır Dünya da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı Toplam taģkömürü üretiminin yaklaģık %13 ü hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanılmaktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliģmelere rağmen, dünya çelik üretiminin %70 i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaģabilir taģkömürünün yaklaģık %90 ı ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaģabilir kömür tüketiminin 1/3 ü ithal kömürdür. Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri de önemli bir yer edinmiģtir yılında yaģanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlarda fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baģlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yöntemi ile 1,4 ton koklaģabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir. PCI kömürlerde koklaģma özelliği aranmamakta, düģük impürite içeriğine sahip olması istenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düģük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep, demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düģürme istekleri doğrultusunda artmaktadır. Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı olarak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-4 te verilmiģtir. Elektrik üretiminin yaklaģık %92 sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baģı çekmektedirler. ġekil 4. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları TaĢkömürü Linyit Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1980 yılında elektrik üretiminde %36 olan kömür kullanım payı, 2006 yılında %74 olarak gerçekleģmiģtir. Çelik endüstrisindeki kömür kullanımı miktar olarak artmasına rağmen yüzdesel olarak gerilemiģtir. Isınma amaçlı kullanılan kömür miktarı ise miktar ve yüzdesel olarak düģmüģtür. Tablo 20 de ise taģkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değiģmeler verilmiģtir. 15

21 Tablo 20. TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler Milyar Ton % Milyar Ton % Elektrik Üretimi Çelik Endüstrisi Isınma Toplam Kaynak: World Coal-Hard Coal Dünya da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler 2008 in son çeyreğinde baģlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008 e göre %50 dolayında gerileyen taģkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliģ trendine girmiģtir. Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi geliģmekte olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaģabilir kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir. Dünya koklaģabilir kömür madenciliği için en önemli geliģmelerden biri de Dünya nın en büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin in komģusu Moğalistan ın koklaģabilir kömür ithalatına yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğalistan yaklaģık 6 milyar ton koklaģabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir keģif ise Mozambik tir. Özellikle Japonya ve Hindistan ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin ve Japonya nın Avustralya daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür Ģirketlerinden pay alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya nın ihracatına olumlu yansıması beklenmektedir. Tablo 21 de Hindistan tarafından değiģik ülkelerdeki kömür sahalarına yapılan yatırımlar verilmiģtir. Tablo 21. Hindistan ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar Ülke Yatırım Sayısı Rezerv (milyon ton) Yatırım Miktarı (milyon $) Avustralya Endenozya Güney Afrika Cum ABD Toplam Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıģmalarını sürdürmektedir. Özellikle önümüzdeki dönemde taģkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede devam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluģlarca belirtilmektedir. Bu doğrultuda taģkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede- 16

22 niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariģlerinin büyük bir kısmını iptal etmiģlerdir. Dünya kömür satıģ fiyatları maliyetlere yaklaģarak krizin etkisinin azalmasıyla birlikte artıģ trendine girmiģtir. Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu, taģıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ihracatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliģlerinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaģmıģlardır. Bu açıdan Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalıģmalarının yanında bu ülkelerin, oluģacak talep artıģlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasanın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taģkömürü ithalatçısı Japonya daki tsunaminin taģkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya nın kısa süreli küçülmesinden sonra, devre dıģı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inģası için koklaģabilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir enerji sürekli olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıģ görülmemektedir. Bu oranlarda önemli bir değiģikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca nükleer enerjinin payında da önemli bir artıģ beklenmemektedir. Son dönemlerde Avrupa ülkelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli artıģlar mevcuttur. Tablo 22 de buhar kömüründe son yıllardaki artıģlarla dikkat çeken Endenozya ve koklaģabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğalistan ın ihracat rakamlarındaki değiģim verilmiģtir. Moğalistan kömürü Çin e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı kokla- Ģabilir kömür talebini dengeleyen bir ülkedir. Moğalistan ın ihracatının artarak devam etmesi beklenmektedir. Tablo 22. Endenozya ve Moğalistan ın ihracat rakamları (Milyon ton) Ülke/yıl Endenozya (buhar kömürü) 231,4 265,0 297,8 379,8 Moğolistan(koklaĢabilir) 4,6 15,1 21,0 19, Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıģ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl boyunca enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar enerji ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebindeki artıģın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusunun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliģmesine olan arzularını yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaģık %25 ni ve elektrik üretiminin yaklaģık %40 nı oluģturan kömür artan enerji ihtiyacı karģısında bugünkü enerji endüstrisinin karar mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır li yıllarda güneģ enerjisi 17

23 kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kömür, bugünkü oranlardan düģük olsa da, enerji çeģitliliği içerisinde yer almaktadır. Kömür enerji kaynağı olarak çok çeģitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kaynaklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol yıl, doğal gaz yıl, kömür yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniģ bir coğrafyaya yayılmıģ 50 den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde kömür madenciliğinde geliģmiģ teknolojilerin uygulanması sonucunda düģük üretim maliyetlerinin oluģması, artan bir Ģekilde serbestleģen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt olarak önemini korumasını sağlamaktadır. Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınmanın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araģtırmalara ve bu araģtırmalar sonucunda geliģtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına bağımlıdır. Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aģamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SO x, NO x, CH 4, CO 2 ve partikül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıģımının oluģturduğu sera gazı etkisi üzerinde yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluģmaktadır yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baģlayan süreç; 1997 yılında, yine BMĠDÇK u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol ünün kabul edilmesiyle uygulama aģamasına gelmiģtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiģtir. 55 ülke Ģartı 2002 de Ġzlanda nın antlaģmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya nın antlaģmayı 2004 te imzalamasıyla oluģmuģ ve antlaģma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlülüğe girmiģtir. Türkiye 2001 yılında MarakeĢ te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kararın ardından sözleģmeye katılmıģtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak döneminde yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS ne katılmıģtır. Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, AntlaĢmanın 5 ġubat 2009 tarihinde TBMM sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüģ ve önerileri müzakere edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne iliģkin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir Aralık ayında Danimarka da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonucunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº de tutulması ve bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüģtür. Ġleriki toplantılarda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaģacağı bir gerçektir. 18

24 Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo 23 de görüldüğü üzere Türkiye nin kiģi baģı CO 2 emisyonları düģük olmakla birlikte 1990 sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo 24 de değiģik OECD ülkelerdeki CO 2 emisyonları verilmektedir. Tablo 23. CO 2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı CO 2 Emisyonları (Milyon ton CO 2 ) KiĢi BaĢına CO 2 (Ton CO 2 /KiĢi) CO 2 /Toplam Birincil Enerji Arzı (Ton CO 2 /TEP) O/GSMH(kg CO 2 /2005$) Türkiye 285 3,85 2,54 0,46 Çin ,66 2,93 2,5 Dünya ,18 2,37 0,76 Fransa 328 6,22 1,41 0,27 Ġngiltere 443 8,98 2,30 0,34 Almanya ,29 2,44 0,43 Rusya ,63 2,38 4,66 OECD ,09 2,34 0,47 ABD ,73 2,49 0,54 Kaynak: IEA, Key World Energy Statistics,2012 Tablo 24. Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO 2 Emisyonları Çek. Cum. TPES (Mtce) CO 2 Emisyonu( Milyon Ton) Kömür Petrol Gaz Diğer Toplam Kömürün Payı(%) Enerji Kaynaklı C0 2 /insan (tco 2 /kiģi) 63,0 73,36 22,82 17,39 0,92 114,48 64,1 10,89 Kanada 359,77 95,80 261,52 178,54 0,77 536,63 17,9 15,73 Fransa 374,7 45,26 211,43 95,6 5,52 357,81 12,7 5,52 Almanya 467,68 306,24 266,05 171,81 17,48 761,58 40,2 9,32 Japonya 709,78 425,38 497,41 215,02 5, ,07 37,2 8,97 Meksika 254,45 38,51 254,57 123, ,91 9,2 3,85 Türkiye 150,19 119,75 72,78 73,19 0,16 265,88 45,0 3,65 Ġngiltere 289,29 117,02 171,08 193,63 1,79 483,52 24,2 7,78 ABD 3.166, , , ,17 29, ,63 36,1 17,31 OECD Toplam 7.722, , , ,24 100, ,27 33,6 10,10 Kaynak: IEA Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin uygulanması, araģtırılması ve geliģtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada 19

25 emisyonları azaltmak için zenginleģtirilmiģ kömür kullanımının yanında emisyonların baca ortamında ayrılması ve değiģik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yöntemler uygulanmakta ve geliģtirilmeye çalıģılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önlemeye yönelik olarak yanma sonrası; Aktif karbon enjeksiyonu, Elektro statik tutucular kullanılması, Bez Filtrelerin kullanılması, Baca gazı sülfür giderme iģleminin uygulanması, Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması, YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düģük emisyonlu sonuçlar elde edilmektedir. Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıģkan yatakta yakma ve basınçlı akıģkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40 ın üzerinde net verim ve emisyonlarda (NO x, SO x, CO 2 ve partikül) düģüģler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aģamalar kat edilen kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin (IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliģtirilmesine yönelik çalıģmalar teģvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karģılaģabileceği sorunlar en aza indirgenmiģ olacaktır. Nükleer enerjiden ve doğal gazdan elektrik üreterek sorunu çözme yaklaģımları ise üretim seçenekliliğinin azalması gibi bir kıskaca sokacaktır. 3. TÜRKİYE DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ 3.1. Taşkömürü Rezervleri Ülkemizde en önemli taģkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıģmalarında, m derinliğe kadar tespit edilmiģ toplam Jeolojik rezerv 1,31 Milyar ton olup, bunun %39 u (yaklaģık 514 Milyon ton) görünür rezerv olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik olarak iģletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler 1200 m derinliğe kadar yapılmıģ sondajlardan elde edilmiģ verilerden hesaplanmıģtır. 20

26 Tablo 25. Türkiye deki TaĢkömürü Rezervleri (ton) REZERV TÜRÜ KoklaĢmaz Y.KoklaĢabilir KoklaĢabilir Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon Toplam TTK Hazır Görünür Muhtemel Mümkün TOPLAM Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır. KoklaĢabilir taģkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaģık %67 dir. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaģma özelliği, yüksek ısıl değer ve düģük bünye külü içeriği ile hem koklaģabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksiyon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra bölgesi kömürlerinin koklaģma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalürjik kömürler ile harmanlandığında koklaģma özelliğini bozmamaktadır. ġekil 5. KoklaĢma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri KoklaĢmaz 31% Yarı KoklaĢabilir 3% KoklaĢabilir 66% Havza kömürlerinin kalorifik değeri kcal/kg (AID) arasında değiģmektedir. Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taģkömürlerinin özellikleri Tablo 26 da verilmiģtir. 21

27 Tablo 26. TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri NĠTELĠKLER ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ ÇATALAĞZI LAVVARI AMASRA LAVVARI LAVVARI LAVVARLARI Rutubet (ar) % Kül (ar) % Uçucu Madde (ar) % Sabit Karbon (ar) % Üst Isı Değeri (ar) Kcal/kg Alt Isı Değeri (ar) Kcal/kg Uçucu Madde (daf) % ±2 Sabit Karbon (daf) % 61± ±1 56±2 Üst Isı Değeri (daf) Kcal/kg Karbon C (ad) % 75± ±2 70±3 Hidrojen H (ad) % Kükürt S (ad) % Max 0,9 0,8 0,8 1,5 Azot N (ad) % 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4 Kül Ergime Noktası Min 0 C ISO KoklaĢma Değeri Orta-Zayıf Orta-Ġyi Çok-Ġyi Pek Zayıf ISO Kod No ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII ASTM Rank Grubu hvab HvAb hvab hvbb ASTM Rank Skalası ASTM Rank Sınıfı II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart Kaynak: Taşkömürü Üretimi Ülkemizde taģkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından gerçekleģtirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzasının karmaģık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taģkömürü üretimi büyük ölçüde insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleģtirilmektedir yılından itibaren havzadaki taģkömürü üretimi seyri ġekil 6 da verilmiģtir. Havza, sağlıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 225 milyon ton (1865 yılından günümüze kadar yaklaģık 400 milyon ton) taģkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında önemli bir yer almıģtır. Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabilir üretim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleģtirilmiģtir yılındaki maksimum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düģüģler gözlense de, önemli bir üretim artıģ trendi yakalanmıģ olan havzada, ulaģılan üretim değeri korunamamıģ, 1982 yılından sonra 4 milyon ton un altına inmiģtir yılından itibaren TTK tarafından iģletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödövans karģılığı özel firmalara iģlettirilmesi uygulaması baģlatılmıģtır yılları havza taģkömürü üretimi Tablo 27 de verilmiģtir. 22

28 ġekil Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri TTK ÖZEL SEKTÖR Tablo Yılları Havza TaĢkömürü Üretimi Yıllar TTK Üretimi (Ton) Özel Sektör Üretimi (Ton) Havza Toplamı (Ton)

29 3.3. Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi Kömür ithalatının ivme kazanmaya baģladığı 1980 li yılların baģında ülke toplam taģkömürü tüketiminin %80 i, sonlarına doğru ise %45 i yerli kaynaklardan karģılanırken, 2012 yılında ton olarak gerçekleģen taģkömürü tüketiminin sadece %7,3 ü yerli kaynaklardan (TTK ve havza üretiminden) karģılanmıģtır. Ülkemizin yılları arası üretim, ithalat ve toplam tüketim miktarları Tablo 28 de verilmiģtir. Tablo 28. Türkiye TaĢkömürü Üretim Tüketim ve Ġthalat Dengesi (Bin ton) YILLAR ÜRETĠM ĠTHALAT TOPLAM TÜKETĠM Kaynak: ETKB Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında; Rusya, Güney Afrika, Avustralya, ABD, Çin ve Kanada nın önemli payları olduğu görülmektedir. Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiģtir ithalat gerçekleģmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz miktarında % 174 lük bir artıģın olduğu görülmektedir Madencilik Ürünleri ihracatımız ise milyon $ olmuģtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak gerçekleģirken sadece kömür ithalatına milyon $ ödenmiģtir. Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaģabilir taģkömürünün % 2,6 sını ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaģabilir kömür ithalatçısı olduğunu göstermektedir. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından sağlanan verilere göre, 2013 yılın ocak ayında Türkiye'nin koklaģabilir taģkömürü ithalatı, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,9 artıģla 2 milyon ton seviyesinde gerçekleģmekle birlikte, 2012 yılı Ocak ayından beri kaydedilen en düģük seviyede yer aldı yılının aralık ayında 3 milyon mt seviyesini aģan ithalat seviyesi 2013 yılının Ocak ayında Aralığa göre %35,3 düģüģ kaydetti. AĢağıdaki Ģekilden da izlenebileceği gibi, Türkiye 2012 yılının son çeyreğinde koklaģabilir taģ kömürü ithalatını dikkat çekici ölçüde artırmıģtır. 24

30 ġekil Yılı Türkiye KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı 2012 yılında Türkiye'nin koklaģabilir taģ kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aģağıdaki gibidir. ġekil Yılında Türkiye nin KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı Yaptığı Ülkeler 25

31 Ülkemiz 2012 yılı TaĢkömürü ihtiyacının %4,6 sı TTK, %2,6 sı rödevanslı sahalardan olmak üzere %7,2 si havzadan karģılanmaktadır. Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin için birçok girdiyi göz önüne alarak talep ve arz projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar Dünya daki konjonktürel değiģimlerden etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıģık tutması açısından önem arz etmektedir. Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB ca hazırlanan projeksiyonlarda taģkömürü tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo 29 da yıllara bağlı kömür talep projeksiyonu verilmiģtir. Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton) Yıllar TaĢkömürü Linyit Yıllar TaĢkömürü Linyit Kaynak: ETKB 3.4. Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı Ülkemizde taģkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 31 de verilmiģtir. Türkiye de taģkömürü tüketiminin büyük bölümü sanayi sektöründe (çimento fabrikaları, Ģeker fabrikaları ve diğer sanayi tesisleri) ve kok fabrikalarında (demir-çelik tesislerinde) gerçekleģmektedir yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taģkömürü tüketimi, 1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıģ, 2000 li yıllarda ise 4 milyon ton/yıl seviyelerinin üzerinde seyretmiģtir. Demir-çelik sektöründe 2011 yılı taģkömürü tüketimi 5,2 tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,68 milyon ton olarak gerçekleģmiģtir. Ayrıca 309 bin ton hazır kok kömürü ithal edilerek demir-çelik sanayisinde kullanılmıģtır. Çimento sektöründe ise 1970 li yıllarda bin ton/yıl seviyelerinde olan taģkömürü tüketimi sürekli artan bir trendle 1997 yılında 1,6 milyon ton düzeyine kadar çıkmıģ ancak bu sektörde artan miktarlarda petrokok tüketimine rağmen taģkömürü tüketimi 2 milyon ton seviyesi üzerinde gerçekleģmiģtir. 26

32 Tablo 30. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı Yıllar T.kömürü (bin ton) Linyit (bin ton) Petrokok (bin ton) Petrol (bin ton) Doğalgaz 10Sm³ Kaynak: ETKB 2009 yılında ısıl amaçlı olarak (demir-çelik dıģı sanayide, elektrik santrallerinde ve konutlarda kullanılmak üzere) 15,2 milyon ton taģkömürü ithal edilmiģtir Çevre ve Orman Bakanlığı, ısınma amaçlı ithal kömürlerde Rus kömürlerinin tekel olmasını önlemek ve kaynak çeģitliliğini sağlayarak rekabetçi bir pazar yapısı oluģturmak amacıyla, ithal kömürlere uygulanacak kriterleri 2009 yılı baģından itibaren uygulanmak üzere yeniden belirlemiģtir. Tablo 31. Sektörler Ġtibariyle TaĢkömürü Tüketimi (X ton) TÜKETĠCĠLER Elektrik Sant Kok Fab Ġç Kayıp Toplam Demir-Çelik Kimya-Petrokimya Çimento ġeker Demir DıĢı Metaller Diğer Sanayi Diğer sektörler-konut Toplam TOPLAM Kaynak: ETKB 2009 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %80,5 lik kısmı termik santrallerden;%18 5 lik kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıģ olup, rüzgar ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %0,8 olarak gerçekleģmiģtir. 27

33 2009 yılında gerçekleģtirilen elektrik enerjisi üretiminin %18,5 i hidrolik, %49,3 ü doğal gaz, %28,4 ü kömür, %3,4 ü sıvı santrallerden sağlanmıģtır. Kömür içinde taģkömürünün payı %8,3 dür (ithal+yerli kömür). Elektrik üretimi için 2009 yılında 4,3 milyon tonu ithal+taģkömürü 1,7 milyon ton yerli taģkömürü olmak üzere toplam 6 milyon ton taģkömürü+ithal kömürü kullanılmıģtır. 61 milyon ton da linyit kullanılmıģtır. Tablo 32 de 2009 yılına ait Türkiye elektrik üretiminde; kurulu güç ve üretim değerleri verilmiģtir. ġekil 7 de elektrik üretimindeki kurulu güç, ġekil 8 de Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı verilmiģtir. Tablo Yılı Elektrik Üretimini ve Güç Dağılımı T.kömürü Linyit Asfaltit H.Bit Petrol D.gaz Hidrolik J. Termal Rüzgâr Toplam Üretim (GWh) %Pay 8,3 20,1 0,2 0,2 2,5 49,3 18,5 0,2 0,8 100 Kurulu Güç Kapasitesi (MW) %Pay 5,0 18,1 0,3 0,2 4,8 37,1 32,5 0,2 1,8 100 ġekil 9. Elektrik üretiminde Kurulu Güç ġekil 10. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı Kaynak:2009 TEİAŞ verilerinden hazırlanmıştır 28