Etnocografya Penceresinden Belarus Cumhuriyeti ndeki Polonyalilar

Transkript

1 Etnocografya Penceresinden Belarus Cumhuriyeti ndeki Polonyalilar Emin ATASOY Abdullah SOYKAN Elena GALAY Jan A. WENDT Giri Belarus Cumhuriyeti Turkiye de ęok fazla bilinmeyen, dię iliękilerin ęok guęlu olmadigi, hakkinda ęok fazla bilimsel araętirma bulunmayan Post-Sovyet cumhuriyetlerden biridir. Belarus, Slav ve Bati medeniyetinin kulturel degerlerinin; Ortodoks ve Katolik inanęlarini benimseyen topluluklarin; ekonomide devletęi ve liberal yaklaęimlarin; sosyalist ve kapitalist yaęam bięimlerinin ilginę bir ęekilde harmanlandigi ęeliękiler ulkesidir. Belarus dięinda bu tur karakteristik ozelliklere sahip baęka bir Avrupa ulkesi olmadigi soylenebilir. Bati dunyasina meydan okuyan, komęu ulkelerle sik sik politik restleęmeler yaęayan ama kendi ulusal ęikarlari ve degerleri konusunda aęiri hassas ve tavizsiz olan bu ulke kendi bildigi yolda ilerlerken bazilari tarafindan alkięlanmakta, bazilari tarafindan ise sert eleętirilere maruz kalmaktadir. Bu nedenle gorecelik ve degiękenlik Belarus un kulturunu, tarihini, siyasal yapisini ve ekonomik yaęamini algilamada ęok onemli iki etkendir. Hem jeopolitik ve jeoekonomik tercihlerde, hem egitim, sanat, iktisadi planlama veya gundelik yaęamda Belarus realitesini yansitan gorecelik ve degiękenlik kavramlari, kardeę iki sihirli kelime olarak yan yana varligini surdurmektedirler. Slav kokenli bir Dogu Avrupa ulkesi olarak bilinmesine karęin cografi konum olarak Orta Avrupa da yer alan Belarus, neredeyse butunuyle duzluk ve ovalardan

2 1 2 6 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i olujtugu ięin, Avrupa nin en alęak ulkelerinden biridir. Oyle ki ulkenin ortalama yuksekligi sadece 160 metre olup, Minskaya Vozvijenost kutlesi uzerinde yer alan ve 345 metre yukseklige sahip Dzerjinsk Zirvesi ulkenin en yuksek noktasini olujturmaktadir (Jmoydak 2009: 6-7). Dag siralarindan, yuksek zirvelerden, sicak kumsallardan ve deniz kiyisindan yoksun olan bu ulkede, ormanlar, goller, duzlukler, genij ovalar, akarsu vadileri, alęak tepelikler, batakliklar, ęayir ve meralar en yaygin fiziki cografya unsurlaridir (Atasoy 2015: ). Belarus un cografi ve jeopolitik konumu bu ulkenin siyasal, ekonomik ve kulturel ozellikleri bakimindan kendine ozgu bazi karakteristik ozellikler kazanmasinda etkili olmujtur. Avrupa nin en genę cumhuriyetlerden biri olan Belarus, ayni zamanda bu kitada denize kiyisi olmayan en buyuk karasal devlettir (Bakiniz Harita 1). Hem Dogu ve Bati Avrupa ulkeleri arasinda, hem de Avrupa Birligi (AB) ve Bagimsiz Devletler Toplulugu (BDT) ulkeleri arasinda adeta tampon bir bolgede yer alan Belarus, transit geęijlere elverijli konumu, Slav bilincine Snem veren toplum yapisi, zengin ve renkli ulusal kulturunun yani sira Rusya ya olan siyasi ve ekonomik bagimliligi ile diger Eski Sovyet cumhuriyetlerden belirgin bir jekilde farklilajmaktadir (Atasoy 2015: ) km2 lik yuzolęumu ile Avrupa nin 13 uncu, dunyanin ise 84 uncu en buyuk ulkesi olan Belarus, dogu - bati yonunde 650 km, Kuzey-Guney yonunde ise 560 km uzunluga sahiptir (Vanina,vd. 2011: 10-25). Belarus, idari yapi aęisindan 6 oblast (il) ve 118 rayondan (ilęe) olujmaktadir. 1 Ocak 2012 tarihindeki verilere gore ulke sinirlari ięindeki yerlejmeler 112 kent, 92 kasaba ve koyde toplanmijtir (Zinovskiy vd. 2012: 5). Ulke nufusunun yaklajik %76 si kentsel1ve %24 u de kirsal yerlejmelerde yajamaktadir yilinda kurulujunun 945 inci yilini kutlayan bajkent Minsk2, 9 ilęeden olujan, ayrica 320 km2 yuzolęumune ve 1,9 milyon nufusa sahip bir metropol kenttir (Atasoy 2015: ). 1 Belarus taki kentsel yerlejmeler grubu ięinde hem jehir hem kasaba yerlejmeleri yer almaktadir. 2 M insk kenti tek bajina ulke nufusunun yaklajik % 20 sini barindiran Belarus un siyasi, kulturel, egitim, turizm, ulajim ve iktisadi merkezidir.

3 Emin A t a s o y A b d u l l a h Soykan Elena G a la y J a n A. Wendt, 7 Harita 1: Belarus Cumhuriyeti nin Cografi Konumu Makedonya, Bosna-Hersek, Sirbistan ve Bulgaristanda gorulen Balkan kulturel-jeopolitik mozaik, Belarus ta Baltik-Slav mozaigi olarak karjimiza ęikmaktadir. Farkli tarihsel donemlerde Belarus halkinin bazen Litvanya Buyuk Duklugu, bazen Rus ęarligi, bazen Polonya devlet sinirlari ięinde varligini surdurmesi, bu mozaigin olujmasina zemin hazirlamijtir. Polonya-Rusya-Litvanya karijimi bir sosyo-kulturel kokteyl hazirlanmij olsa bunun adi kujkusuz Belarus kokteyli olurdu. Geręekten de Belarus tarihi ve kulturu, Belarus siyasal yajami bu uę komju ulkenin degerleri ve karakteristikleri ile adeta ię ięe geęmij durumdadir.3 Bir bajka anlatimla, Rusya, Polonya ve Litvanya uęlusu Belarus devletinin kulturel, tarihsel, ekonomik ve siyasal kaderini en ęok etkilemij ulke grubunu olujtururken; lsveę, Ukrayna, Letonya ve Almanya ise Belarus uzerinde etkili olmuj ikincil ulke grubunu olujturmaktadirlar (Atasoy 2015: ). XX. yuzyilda bazen Polonya, bazen Rusya, bazen ise Alman ordulari tarafindan ijgal edilen Belarus, son yuzyilda bu uę buyuk ulkenin ekonomik, kulturel ve siyasal etkilerinde kalmijtir. Dahasi bu uę ulke Belarus un hem sinirlarini ve buyuklugunu, hem siyasi ve idari yapisini, hem de jeopolitik ve jeoekonomik tercihlerini dogrudan belirleyerek, Belarus ulusunun kendi gelecegini tayin hakkini gasp etmijlerdir. Bu 3 Belarus tarihi ile ilgili bakiniz: Golubovię, V. 1., Bohan, Y. N., Mirovih Tsivilizatsiy, Izdatelstvo Ekoperspektiva, Minsk, storiya Belarusi v Kontekste

4 1 2 8 So s y a l B ilim le r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i nedenle kapitalizm-sosyalizm, Dogu-Bati, Rusya-Polonya ikilemi son yuzyil Belarus tarihinde hep var olmuęlar ve daima bu ulkenin siyasal kaderini tayin etmięlerdir. Son ęeyrek yuzyilda bunlara AB-Rusya ve NATO-BDT gibi yeni siyasal ikilemler eklenmiętir. Lukaęenko sonrasi donemde Belarus ulusunun, yuzunu NATO ve AB uyeligine mi yoksa Rusya ve BD T ye mi ęevirecegini ęimdiden soylemek imkansizdir. 1. Belarus Nufusunun Etnik Yapisi Sosyalist-devletęi ekonomiden serbest piyasaya geęięte yaęanan politik ve ekonomik ęalkantilar, Belarus ta aile kurumunu ve ulusal demografik yapiyi olumsuz etkileyerek bazi ciddi beęeri sorunlarin ortaya ęikmasina neden olmuętur. Sosyalizmden kapitalizme olan sancili geęię doneminde Belarus halkinin yoksullaęmasi, derin sosyo-psikolojik ve ekonomik sorunlarla yuzleęmesi, ayrica istihdam ve gelecek belirsizligine kapilmasi var olan beęeri sorunlarin daha da derinleęmesine neden olmuętur. Geęię doneminde ulke genelinde bir yandan ahlaki ve psikolojik ęokuntu yaęanmię, diger yandan da ebeveynlerin ve ęocuklarin deger oncelikleri degięmiętir. Nikahsiz birlikteliklerin ve intihar olaylarinin artmasi, kimsesiz oksuz ęocuklarin ve yalniz yaęayan yetiękinlerin artmasi, boęanma oranlari ile kurtajlarin yayginlaęmasi son ęeyrek yuzyilda Belarus ta gozlenen demografik krizin baęlica gostergeleridir.4 Tablo 1: Doneminde Belarus Cumhuriyeti nin Baęlica Demografik Ozellikleri ( Demografik Yapi Toplam Nufus Erkek Nufus Kadin Nufus Kentsel Nufus Orani (%) 68,1 70,1 71,4 72,7 74,5 75,1 Kirsal Nufus Orani (%) 31,9 29,9 28,6 27,3 25,5 24,9 Yillik Nufus Kaybi (Bin Kięi) -37,6-48,6-51,1-29,4-29,1-25,9 Dogum Orani (Binde) 9,9 9,2 9,1 10,8 11,4 11,5 Olum Orani (Binde) 13,1 14,1 14,4 13,9 14,4 14,3 Dogal Nufus Artię Hizi (Binde) -3,2-4,9-5,3-3,1-3,0-2,8 Tablo 1 de de goruldugu gibi doenminde Belarus toplam nufusu 10,1 milyondan 9,5 milyona azalmię, ayni donemde kentsel nufus orani % 68,1 den Daha fazla bilgi ięin bakiniz: Atasoy, E. Belarus Cumhuriyetinin Baęlica Beęeri ve Demografik Sorunlari, Demografi Yazilari, M KM Yayinlari, Bursa, 2013, s

5 Emin A t a s o y A b d u l l a h Soykan Elena G a la y J a n A. Wendt % 75,1 e yukselmij, dogal nufus artiji ise binde -3,2 iken binde -2,8 olmujtur, boylece ulusal nufus her yil yaklajik azalmijtir. Hem Karadeniz ve Baltik Denizi havzalari arasinda, hem de Bagimsiz Devletler Toplulugu ve Avrupa Birligi ulkeleri arasinda geęij bir bolgede yer alan Belarus, dunyanin en kalabalik nufuslu Slav ulkelerinden biridir. Bugunku Belarus Cumhuriyeti etnik ve dinsel ęatijmalarin olmadigi, 130 dan fazla etnik toplulugun barij, huzur ve hojgoru ięinde yajadigi bir guven ve istikrar adasidir. Belarus, Ortodoks Hristiyan ve Slav nufusun egemen oldugu ve az sayida da olsa Turk, Tatar, Turkmen, Kazak, Azeri ve Kirgiz gibi Musluman azinliklarin yajadiklari bir Post-Sovyet cumhuriyetidir. Ulke nufusunun %84 unu etnik Belarus lar ve en az % 97 sini Rus, Polonyali ve Ukraynali gibi Slav topluluklar olujturdugundan dolayi etno-kulturel yapi bakimindan Belarus Avrupa nin goreceli homojen ulkelerinden birisidir (Atasoy 2015: ). XXI. yuzyilin bajinda Belarus Cumhuriyeti nin nufus yapisinda dikkat ęeken bajlica olumsuz degijimler junlardir:5 Ulusal nufusun giderek azalmasi ve onlenemeyen negatif nufus artiji Olum oranlarinin dogum oranlarini ajmasi sonucunda ęeyrek yuzyildan fazla suren depopulasyon sureci6. Kadin nufusunun erkek nufusa gore belirgin nicel ustunlugu Ilk evlilik yajinin yukselmesi ve onlenemeyen yuksek bojanma oranlari Yayginlajan yoksulluk ve onlenemeyen yuksek intihar oranlari Kentsel nufusun artiji ve kirsal nufusun azaliji Evlilik diji dogumlarin, kurtajlarin ve kimsesiz ęocuk sayisinin tehlikeli yukseliji Erken evliliklerin ve erken dogumlarin yaygin olmasi Sigara, uyujturucu ve alkol bagimlisi sayisinin yayginligi Aylik gelir, refah seviyesi ve yajam kalitesinin dujuklugu 5 Daha fazla bilgi ięin bakiniz: Atasoy, E. Bejeri Sorunlar Kiskacinda Belarus, Dogu Avrupa Ulke Arajtirmalari, Sentez Yayinlari, Bursa, 2015, s Bir ulkede olum oranlariin dogum oranlarini ajmasi sonucunda yajanan negatif nufus artiji sonucunda ulusal nufusun azaliji bazi bilim adamlari tarafindan depopulasyon olarak tanimlanmijtir.

6 So s y a l B i l imler I i g i nda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Tablo 2: Doneminde Belarus Cumhuriyeti nin Etnik Yapisi (1000 kiji)7 Etnik Topluluk Belarus Rus Polonyali Ukraynali Yahudi 7 568, , , ,3 %79,4 %77,9 % 81,2 % 83, , , ,7 785,1 %11,9 % 13,2 % 11,4 %8,3 403,2 4 17,7 395,7 294,5 % 4,2 % 4,1 % 3,9 % 3,1 231,0 291,0 237,0 158,7 %2,4 %2,9 %2,4 % 1,7 135,4 112,0 27,8 12,9 % 1,4 %1,1 %0,3 %0,1 Toplam 9 532, , , ,8 Nufus % 100 %100 %100 %100 Belarus Cumhuriyeti sinirlari ięinde 130 dan fazla millet ve etnik azinlik yajamaktadir. Fakat ulkede buyuk ve kalabalik dinsel ve etnik topluluklar degil, kuęuk ve daginik etnik ve dinsel azinliklar egemendirler yilinda ulke nufusunun %83,7 sini Belaruslar, % 8,3 unu Ruslar, %3,1 ini Polonyalilar, % 1,7 sini Ukraynalilar ve % 0,1 ini Yahudiler olujturmaktadir (Tablo 2). Bir bajka anlatimla ulusal nufusunun yaklajik %97 sini Belarus, Rus, Polonyali ve Ukraynali gibi Slav topluluklar olujturmaktadirlar. Bu nedenle egemen Slav nufus kimligi homojen bir ulusal kultur yaratmijtir denilebilir. ęift kulturlu ve ęift dilli bir ulke olan Belarus ta iki resmi dil vardir: Belarusęa ve Rusęa. Fakat halkin buyuk bir bolumu Rusęa konujtugundan dolayi, Belarus dili ęok daha az yaygindir.8 Ornegin yapilan arajtirmalarda ulke nufusunun sadece %23 u gundelik iletijim ve konujmalarda Belarus dilini kullandiklarini belirtmijlerdir.9 Ayrica ulusal nufusun etnik dagilimina bakildiginda sadece 4 milletin (Belarus, Rus, Polonyali ve Ukraynali) nufuslari den fazladir ve sadece Zinovskiy, V. 1., Palkovskaya, E. M., Belarus v Tsifrah Statistięeskiy Spravoęnik, Natsionalniy Statistięeskiy Komitet Respublika Belarus, Minsk, 2012, s. 14 Avrupa da kendi ana dilini gundelik yajam da, medyada, kamusal alanda ve egitimde kullanmayan ve bajka ulkelerin resmi dilini kullanan ulke yok denecek kadar azdir. Belarus bu konuda belki de nadir gorulen orneklerden biri olup, ulke genelinde halkin buyuk bir bolumu kendi ana dili olan Belarusęayi tercih etmeyerek ve yaygin kullanmayarak, onun yerine Rus dilini tercih edenlerdendir. Brilevskiy, M. N., Smolyakov, G. S., Geografiya Belarusi, Izdatelskiy Dom Narodnaya Asveta, M insk, 2012, s. 173.

7 Emin A t a s o y A b d u l l a h Soykan Elena G a la y J a n A. Wendt milletin (Yahudi, Ermeni, Tatar, ęingene, Azeri ve Litvan) nufuslari den fazla ve den azdir (Tablo 3). Son yarim yuzyilda Belarus sinirlari ięinde yajayan bazi milletlerin ve azinliklarin sayisi artarken bazilari azalmijtir. Ornegin doneminde ulke ięindeki etnik Belaruslarin toplam ulusal nufus ięindeki orani % 79,4 ten % 83,7 ye yukselmij, oysa ayni donemde Ruslarin orani % 11,9 dan % 8,3 e, Polonyalilarin orani % 4,2 den % 3,1 e, Ukraynalilarin orani % 2,4 ten % 1,7 ye ve Yahudilerin orani da % 1,4 ten % 0,1 e azalmijtir (Tablo 2). Bir bajka deyijle etnik Belaruslar dijinda ulkede yajayan en kalabalik 4 etnik toplulugun tumunun nufusu farkli oranlarda da olsa azalma trendi gostermijtir. Rus, Polonyali, Ukraynali ve Yahudi topluluklarin gonullu asimilasyona maruz kalmalari ve zamanla Belarus etnik kimligini benimsemeleri, ayrica ulke dijina yonelen dij goęler bu azalijin bajlica iki nedenidir. Ayrica doneminde ulke sinirlari ięindeki ęinlilerin nufusu 20 kat, Araplarin sayisi 2,7 kat ve Turkmenlerin sayisi da 2,3 kat artmijtir. Fakat bu azinliklarin toplam sayilari ęok kuęuk oldugundan dolayi ulusal olęekte Belarus nufusunun etnik dagilimini pek etkilememektedirler.10 Tablo 3: Belarus Cumhuriyeti Nufusunun Etnik Dagilimi (2009 Yili)11 Etnik Topluluk un Top s m Erkek Nufus W Z n s Kentsel Nufus Kirsal Nufus Belarus Rus Polonyali Ukraynali Yahudi Ermeni Tatar ęingene Azeri Litvan Moldovali Toplam Brilevskiy, M. N., Smolyakov, G. S., Geografiya Belarusi, Izdatelskiy Dom Narodnaya Asveta, Minsk, 2012, s Kostevię, I. A., Izuęaem Belarus. Statistika D lya kolnikov, Natisonalniy Statistięeskiy Komitet Respubliki Belarus, Izdatelstvo Adukatsiya i Viyhavanne, Minsk, 2012, s. 27.

8 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Tablo 3 te de goruldugu gibi Ruslar ve Polonyalilar Belarus ta yaęayan en kalabalik Slav topluluklari oluęturmaktadirlar. Belarus sinirlari ięinde yaęayan Polonyali toplulukla ilgili aęagidaki temel ozellikler dikkat ęekmektedir: A) Etnik Polonyalilar Belarus ve Rus halklarindan sonra Belarus Cumhuriyeti nin uęuncu en buyuk etnik unsurunu ve Ruslardan sonra ulkenin ikinci en kalabalik azinligini oluęturmaktadirlar. B) Son yarim yuzyilda Polonyali nufusta hem mutlak hem oransal bir azalma gozlenmektedir. Ornegin 1979 yilinda Belarus ta yaęayan Polonyalilarin sayisi kięi iken 2009 yilinda bu sayi e azalmiętir. Ayni donemde Belarus ulusal nufus ięinde etnik Polonyalilarin payi % 4,2 den % 3,1 e azalmiętir (Tablo 2). Bu demografik erimenin birkaę nedeni vardir. Etnik kokenli Belaruslarla yapilan evlilikler sonucunda devam eden gonullu asimilasyon ve bazi Polonya kokenlilerin kendini Belarus olarak tanimlamalari bunun birinci nedenidir. Polonya kokenlilerin ABD, Kanada ve Bati Avrupa ulkelerine yonelik devam eden dię goęleri bunun ikinci onemli nedenidir. Polonya kokenli ailelere Polonya Cumhuriyeti nin kucak aęip Polonya kimlik karti daha sonra ise Polonya vatandaęligi vermesi uęuncu nedenidir. Polonya kokenli aileler arasinda duęuk dogurganlik ve negatif dogal artię bu olaylarin dorduncu nedenidir. C) 2009 Yilinda Belarus Cumhuriyeti nufusunun etnik dagilimini gosteren Tablo 3 e baktigimizda ulke sinirlari ięinde yaęayan toplam etnik Polonyalinin daha az sayida erkeklerden ( kięi) ve daha yuksek sayida kadinlardan ( ) oluętugu gorulmektedir. Ayni donemde kentsel yerleęmelerde yaęayan Polonyali sayisi iken kirsal yerleęmelerde yaęayan Polonyali sayisinin oldugu anlaęilmaktadir. Bir baęka anlatimla Belarus sinirlari ięinde yaęayan Polonyalilarin buyuk bolumunu kadinlar ve ęehirliler oluęturmaktadir. Bu ęalięmanin ana konusu etnocografya penceresinden Belarus ta yaęayan etnik Polonyalilar oldugundan dolayi aęagidaki satirlarda Belarus sinirlari ięinde yaęayan Polonya toplulugun tarihsel gelięimi irdelenmiętir. 2. Belarus taki Etnik Polonyalilar 2.1. Ilk ve Ortaęag Donemi Belarus sinirlari ięindeki Volkovsk ve Novogrudok yakinlarinda ortaya ęikarilan arkeolojik eserler VI VIII. Yuzyillarda bu yorelerde Dogu Slav ve Bati Slav topluluklari arasinda etnik, politik ve sosyo-kulturel etkileęimin oldugunu kanitlamaktadir.

9 Emin A t a s o y A b d u l l a h So yk an Elena G a la y J a n A. Wendt XI-XIII. Yuzyillarda ozellikle bugunku Guney Belarus topraklarinda kejfedilen arkeolojik kalintilar Dogu Slav ve Bati Slav topluluklari arasindaki etkilejimin surduruldugunu kanitlamaktadir. Dregovięi, Rus, Volin ve Mazovets topluklari arasindaki kulturel etkilejim Drogięin Kasabasi yakinlarindaki arkeolojik bulgularda ęok aęik bir jekilde gozlenmektedir.12 XI. yuzyilin ikinci yarisinda inja edilen ve bugun Minsk yoresinde yer alan tarihi taj tapinak Belarus topraklari uzerindeki Polonya kultur etkisini en iyi kanitlayan tarihi eserlerden biridir. Bu doneme ozgu tugladan yapilmij kilise ve tapinaklardan farkli olarak sadece blok tajlardan yapilm ij bu mimari eser Polonyali mimarlar tarafindan planlanmij ve XI. yuzyilin 80 li yillarinda inja edilmijtir. Aslinda XII. ve XIII. yuzyilda Gotik mimari ve Polonya kulturu etkisindeki bugunku Bati Belarus topraklarinda kalan Brest, Kemenets, Grodno, Turov ve Novogrudok yorelerinde ęok sayida taj kule ve taj tapinak inja edilmijtir. Tarihi belgeler incelendiginde XI. ve XII. yuzyilda bugunku Polonya ve Belarus topraklarinda ortaya ęikan kuęuk prenslikler arasinda genel olarak savaj ve ęatijmalardan ęok barij ve huzur ortaminin var oldugunu gostermektedir. Bu donemde Dogu Slav ve Bati Slav topluluklari ile Polonya ve Rus prenslikleri arasinda akraba evliliklerinin ve siyasi ijbirliginin egemen oldugunu gostermektedir. XIV XVII. Yuzyillarda yuzbinlerce Polonyali aile doguya goę ederek bugunku Bati ve Guney Belarus topraklarina yerlejmeye bajlamijtir. Yeni gelen Polonyali goęmenler yerli Belarus yerlejmelerden uzak kendi kirsal yerlejmelerini olujturmaya bajlamijlar ve bu yerlejmeler genelde kurucu ailenin veya sulalenin adini tajim ijtirlar: Hodoki, Nedajka, Razdelovięi gibi. XVI. ve XVII. yuzyilda bugunku Belarus topraklarina gelip yerlejen Polonyali goęmenler kendi kulturunu, kendi gelenek-goreneklerini ve kendi inanęlarini da birlikte tajidiklarindan dolayi Belarus toplulugu tarafindan etnik asimilasyona ugramamijlardir. Ozellikle Katolik mezhebi, Leh dili ve Roma-Katolik kulturune sikica sarilmalari onlari Ortodoks Belaruslardan ayiran en guęlu kulturel oge olm ujtur. Belarus bilim uzmanlari XVI. ve XVII. yuzyilda bugunku Belarus topraklarina gelip yerlejen Polonyali goęmenlere zagorodnaya jlyahta yani kirsal seękinler adini vermijlerdir. Polonyadan gelen bu kirsal seękinler arasinda en kalabalik etnik toplulugu Mazurlar olujturmaktadirlar ve bunlarin en ęok Pripyat Vadisi ve Polesie Bolgesi ne yerlejtikleri bilinmektedir. Folklor, dil ve din gibi uę temel unsur Belarus taki Polonyali goęmenlerin ayricalikli bir seękinler topluluguna donujmelerini saglayan en onemli uę kultur unsurudur. Ormancilik, madencilik, hayvancilik ve bitkisel uretim faaliyetleri Polonyali goęmenlerin en ęok ęalijtiklari iktisadi alanlar olmujlardir. Yukari Dneper Vadisi, Bug Vadisi, bugunku Polesie, bugunku Guney 12 Lokotko, A. 1., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., Kto Jiv et v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, M insk, 2012, s

10 1 3 4 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i ve Bati Belarus topraklari Polonyali goęmenlerin en ęok yerleętikleri Belarus bolgeleri olmuęlardir.13 Polonya-Litvanya Kralligi ( ) doneminde devlet yoneticileri, memurlar, yuksek mahkemeler, kilise yoneticileri, yuksek tabaka mensuplarinin neredeyse tumu Lehęe konuęuyordu ve yavaę yavaę Lehęe Polonya-Litvanya Kralligi nin tumunde egemen olmuętu. Leh dilinin bugunku Belarus topraklarina hizla yayilmasi Katolik mezhebinin de yayilmasini tetiklemię ve Belarus ta ęok sayida Katolik kilise aęilmiętir. Yoksul koyluler Belarusęa, Litvanca, Rusęa ve Ukraynaca konuęurken zenginlerin, yoneticilerin ve devlet yetkililerin Lehęe konuęmalari bu dile, bu kulture ozenmeyi de beraberinde getirmiętir. Bu nedenle biręok Belarus bilim uzmani ozellikle XVII. yuzyilda kendi ulkelerinde Polonyalilaętirma surecinin hizlandigini ve Katolik mezhebinin giderek yayginlaętigini belirtmektedirler. Belarus bilim uzmanlarina gore XIX. yuzyilin ilk yarisinda Polonyalilaętirma surecinin Litvanlar arasinda daha hizli, yerli Belarus halki arasinda ise daha yavaę surdugunu belirtmektedirler. Ornegin 1829 yilindaki nufus sayimi verilerine gore Grodno vilayetindeki nufusun % 33 unun Katolik, % 40 inin Dogu Katolik Kilisesi (Uniat Mensuplari)14 ve sadece %10 unun Ortodoks Hristiyan mezhebi mensuplari olduklari tespit edilmiętir.15 XIX. yuzyilda ęa rlik Rusya yetkilileri Katolik mezhebinin yayilmasini ve Polonyalilaętirma surecini engellemek ięin bir dizi onlem ięerikli kararlar almięlardir. Ornegin 1831 yilinda okul, hastane, muhtarlik gibi kamu binalarinda ve resmi devlet yazięmalarinda Leh dilinin kullanilmasi yasaklanmię, 1836 yilinda ise tum okullarda Leh dilinin ayri bir ders olarak okutulmasi yasaklanmiętir doneminde bugunku Belarus topraklarinda faaliyet gosteren biręok Katolik din merkezi ve Katolik kilisesi kapatilmię veya yikilmiętir. Etnik Polonyalilarin devlet kadrosundaki etkileri azaltilmaya ęalięilmię, ayrica yonetici olarak yukselmeleri engellenmiętir.16 Leh dilinin kulturel etkisini azaltmak amaciyla Rus yoneticiler 1869 yilinda dini merkezlerde ve kiliselerde Rus dillinde ayin yapilmasina izin vermięlerdir. Bunun sonucunda 1870 yilinda Minsk vilayetindeki 52 kiliseden 32 sinde Rus dili kullanilmaya baęlanmiętir. Kilisede gorevli din adamlarinin etnik Polonyali 13 Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. I., Babosov, E. M., Koęelev, V. S., Kto J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s Dogu Katolik Kilisesi Hristiyanlikta kendi ayin bięimlerini, dillerini koruyan ama Papa nin otoritesini kabul eden Ortodoks ve Dogu Ortodoks kiliselerine Dogu Katolik Kiliseleri (veya Uniat Kiliseler) denir. 15 Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. I., Babosov, E. M., Koęelev, V. S., Kto J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s Polonya ve Rusya nin Belarus topraklarina yonelen jeopolitik hedefleri, siyasi ve ekonomik talepleri geęmięte oldugu gibi bugun de devam etmektedir.

11 Emin A t a s o y A b d u l l a h So yk an Elena G a la y J a n A. Wendt olmalari ve Rus dilini yeterince bilmemeleri de kiliselerde Rus dilinin yayginlajmasinda ęok buyuk bir engel tejkil etmijtir. Ozetle Rus yetkililer ve devlet yoneticileri XIX. yuzyilin sonunda bugunku Belarus topraklarinda hem Katolik mezhebinin hem de Polonyali kultur etkilerinin yayginlajmasini onlemek ięin ęok buyuk ęaba harcamijlardir yilinda Rusya Imparatorlugu sinirlari ięinde yapilan ulusal nufus sayimi o donemin etnik yapisini yansitmasi aęisindan buyuk oneme sahiptir yilinda o zamanki Belarus topraklarinda Grodno vilayeti nufusunun %10,1 i, Vilensk vilayeti nufusunun % 15,3 u, Minsk vilayeti nufusunun % 3,0 i, Vitebsk vilayeti nufusunun % 2,5 i ve Mogilev vilayeti nufusunun % 1,0 i etnik Polonyalilardan olujtugu tespit edilmijtir. Bu donemde Belarus topraklarinda yajayan egitim ve kultur duzeyi en yuksek topluluklarin bajinda Ruslar, Yahudiler ve Polonyalilar gelmektedir. Bir bajka anlatimla etnik Polonyalilarin mesleki becerileri, yabanci dil bilgisi ve okullajma oranlarinin yerli Belarus halkindan ęok daha ust duzeyde oldugu anlajilmaktadir. Vilno veya bugunku adiyla Vilnius kenti Polonya kulturunun ve etnik Polonyalilarin adeta merkezi durumundadir. Ornegin 1897 yilinda Vilno nufusunun %31,1 i etnik Polonyalilardan olujtugu anlajilmaktadir XIX. ve XX. Yuzyil Donemi doneminde Belarus topraklarina yonelik uęuncu buyuk Polonyali goę dalgasi yajanmijtir. Bu donemde Belarus a yerlejen Polonyali goęmenlerin buyuk bir bolumunu topraksiz koyluler olujturmaktadir. Bu yoksul topraksiz ailelerin buyuk bir bolumu zengin Belarus ailelerin yaninda ęiftlik ve ziraat ijlerinde ęalijtirilmak uzere ije alinmijtir. Belarus bilim literaturune bu goęmenler Hateękovih olarak adlandirilmijlardir. Komarovięi Koyleri bajlikli bilimsel arajtirmasinda yazar Elenski gelen Polonyalilarin yerli halkla pek evlilik yapmadiklarini, kolay kolay asimile olmadiklarini, ęalijmaya ve ozellikle egitime ęok onem verdiklerini belirtm ijtir.18 Birinci Dunya Savaji ve onu takip eden Polonya-Rusya Savaji Belarus Cumhuriyeti ne bir dizi negatif sosyo-ekonomik ve jeopolitik sonuęlar dogurmujtur. Hem 3 Mart 1918 tarihli Brest-Litovsk Antlajmasi hem de 18 Mart 1921 tarihinde imzalanan Riga Antlajmasi ile Belarus un bolunmujlugu buyuk siyasal aktorler ve guęlu devletler tarafindan onaylanmijtir. Fakat bu iki antlajmanin dogurdugu politik sonuęlar Polonya ile Belarus arasindaki toprak ve nufus anlajmazliginin bugune kadar surmesinin de temelini atmijtir. XX. yuzyilin bajinda Bati Belarus topraklari Polonya 17 Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. I., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., Kto J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. I., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., Kto J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s. 338.

12 1 3 6 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i devletine verilmij ve bu topraklarda bir dizi etnik, ekonomik, kulturel, siyasi ve demografik degijim yajanm ijtir doneminde Belarus topraklarina yonelik dorduncu buyuk Polonyali goę dalgasi yajanmijtir. Bu donemde daha ęok memur, doktor, ogretmen gibi aydin aileler Belarus a goę edip yerlejmijlerdir. Bu donemde Bati Belarus nufusunun onemli bir bolumunu Polonyalilar olujturmujtur. Gelen Polonyali goęmenlerin yoksul Belarus halkini Polonyalilajtirmak amaciyla yogun asimilasyon faaliyetleri yuruttuklerini iddia eden bugunku milliyetęi Belarus yazar ve bilim uzmanlari, bazen kasitli olarak Belarus topraklarindaki Polonyali nufus oranlarini daha dujuk gostermektedirler. Belarus uzmanlarina gore sadece doneminde Bati Belarus a yerlejtirilen etnik Polonyalilarin sayisi civarindadir. Bu donemde yaklajik 400 Belarus okulu kapatilm ij, 15 Belarus gazetesinin yayin faaliyetleri durdurulmuj ve Belarus vatandajlarina yonelik Polonyalilajtirma sureci tum hiziyla 20 surmujtur Doneminde BSSC de yajayan Polonyali toplulugun durumu maddeler halinde joyle ozetlenebilir: doneminde Belarus ta yaęayan tum etnik topluluklar arasinda Polonyalilar, Yahudiler, Litvanlar ve Ruslar en kalabalik olanlaridirlar nufus sayimina gore Belarus sinirlari ięinde yajayan etnik Polonyalilarin sayisi olup, bu toplulugun ozellikle ulkenin bati bolgelerinde yogunlajtigi gorulmektedir. 1 Ocak 1919 tarihinde Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (BSSC) ve yaklajik iki ay sonra da Litvanya-Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Litbel SSC) kurulmujtur. Bir yajindaki genę Belarus Cumhuriyeti 3 cumhuriyet donemi yajam ij ve daha da onemlisi SSCB nin bir siyasi paręasi olarak 70 yillik sosyalist seruveni bajlamijtir.22 Aslinda donemi Belarus ta yajayan Polonyalilar ięin en huzurlu en ozgurlukęu donemdir, ęunku bu do- 19 Polonyali ve Belarus bilim uzmanlarinin iki ulkeyi ilgilendiren siyasi, ekonomik, tarihi ve sosyo-kulturel olaylara kendi pencerelerinden farkli aęilardan bakmalari ve kendi ulusal ęikarlarini savunmalari ve bunun sonucunda birbirlerine zit tezler savunmalari bilimsel arajtirmalarda beklenen ve dogal bir sonuętur. Tarih, siyaset ve jeopolitik her jeyden once goreceli, degijken ve taraflidir. Bu aęidan Belarus Cumhuriyeti nde yajayan Polonya azinligi ile ilgili yazi yazmak hem ęok zor, hem de tamamen tarafsiz ve hatasiz olmak neredeyse imkansizdir. 20 Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Atasoy, E., enjekerci, E., Tarihsel, C ografi ve Sosyo-E konom ik B oyutlariyla Belarus, Sentez Yayincilik, Bursa, 2015, s Lokotko, A. 1., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., K to J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi ięin bakiniz: Atasoy, E., enjekerci, E., Tarihsel, C ografi ve Sosyo-E konom ik B oyutlariyla Belarus, Sentez Yayincilik, Bursa, 2015, s

13 Emin A t a s o y A b d u l l a h Soykan Elena G a la y J a n A. Wendt l nemde en genię egitimsel ve kulturel haklara sahip olmuęlar ęok sayida gazete ve dergiyi kendi dillerinde yayinlamięlardir doneminde yayinlanan M lot, Gwiazda Mlodziezy, Szturmowiec Kojdanowszcyzny gazeteleri Polonyalilarin kulturel bilinęlenmesinde, etnik butunleęmesinde ve egitim aydinlanmasinda buyuk rol oynamiętir. Leh dilinde Minsk kentinde yayinlanan Orka edebiyat ęevreleri ięin bir kulturel ęekim merkezi olmuętur. Belarus yazarlar birligin bir paręasi olarak Polonyali Yazarlar Dernegi kurulmuę ve Vlodzimej Kovalskiy ( ) baękanliginda edebiyat ve kulturel faaliyetlerde bulunmuętur yilinda Belarus Devlet Tiyatrosuna bagli olarak Polonya Gezici Tiyatrosu kurulmuę ve Leh dilinde gosterilere baęlamiętir. Fakat 1935 yilinda bu tiyatronun faaliyetleri durdurulmuętur. Bu donemde Belarus Komunist Partisi Genel Merkezine bagli olarak Polonya Komunist Partisi alt kanadi kurulmuę ve Polbyuro adi adinda faaliyetlerini surdurmuętur. Belarus sinirlari ięinde ozellikle de etnik Polonyalilarin yogunlaętigi yorelerde 40 tan fazla Sovyet Koy Merkezi kurulmuętur. Ayrica 1935 yilina kadar Belarus devlet universitelerinde Leh dilinin ogretilmesi ięin ogretmenler yetiętirilmię ve bu konuda ozel bolumler kurulmuętur. Tum bu egitim-kultur faaliyetlerin Sovyet sosyalist-ateist ideolojisi dogrultusunda yumtuldugunden dolayi Katolik inanci guęlu olan etnik Polonyalilar ięin hoęnutsuzluga ve negatif tepkilere yol aęmiętir doneminde bugunku Bati Belarus yorelerinde Polonya kulturunun ve Leh dilinin genię halk kitleleri arasinda yayginlaęmasi genelde ya Katolik kilise ve din gorevlileri vasitasiyla ya da okullar ve egitim-kultur kurumlari vasitasiyla olmuętur. Ornegin egitim-ogretim yilinda bugunku Bati Belarus yorelerinde Leh dilinde egitim veren toplam 4421 ilkogretim okulunda ogrenci ve 54 lisede ogrenci ogrenimine devam etmiętir. Ayni donemde bu bolgede sadece 5 Belarus okulunda sadece 500 ogrenci ogrenim gormuętur. Biręok Belarus ailesinin ęocuklarini bilinęli olarak Polonyali okullara gondermeleri Leh dilini bir ust dil, Polonya kulturunu de bir ust kultur olarak gormelerinden kaynaklandigi soylenebilir. Egitim kurumlarinda Leh dilinin bu denli yaygin olmasi bir yandan yerli Belarus nufusun gonullu asimilasyona maruz kalmasina yol aęmię, diger yandan da Leh dilini bilmek ię bulma, sinif atlama ve kariyer basamaklarini tirmanmada olumlu bir etken olmuętur. Belarus bilim uzmanlari tam bu donemde ęok onemli bir sosyo-kulturel ayrintiya dikkat ęekmektedirler doneminde Belarus sinirlari ięinde yaęayan binlerce etnik Polonyali ięin artik anavatan Belarus degil Polonya olmuętur. Bir baęka anlatimla etnik

14 1 3 8 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i ve kulturel aidiyet onlarin vatandajlik aidiyetini de belirlemeye bajlamij ve yajadiklari Belarus yerine hię gormedikleri Polonya yi kendi vatanlari olarak tercih etmeye bajlamijlardir. Bati Belarus yorelerinde yajayan Katolik Belaruslar Belarus dilinde konujmalarina ragmen buyuk bir bolumu kendilerini Polonya ve Katolik dunyasinin bir paręasi olarak gormeye bajlamijlar ve Belarus etnik kimliginden giderek uzaklajmijlardir. Leh dilinin ve Katolik kilisenin bu etno-kulturel degijimde ęok buyuk rol oynadigi su goturmez bir geręektir. Belarus Cumhuriyeti sinirlari ięinde yajayan etnik Polonyalilarda gorulen bu siyasi ve etno-kulturel arayijlar bugun de tum hiziyla surmektir. Bugun de Belarus ta yajayan yuzlerce etnik Polonyali Belarus u terk edip Polonya da ęalijma ve yerlejme arayijlarini surdurmektedirler. Bu nedenle Belarus ta yajayan etnik Polonyalilarin bir bolumunde vatan arayiji ile etno-kulturel ikilem bugun de devam etmektedir li yillarin baęinda Belarus hukumeti tarafindan etnik Polonyalilara karji bir dizi siyasi yaptirim, kulturel sindirme, etnik baski, politik surgun gibi istenmeyen politikalar gorulmeye bajlanmijtir. Bir bajka anlatimla doneminde bajlayan etnik ve kulturel hojgoru donemi sona ermij ve etnik Belaruslular ile etnik Polonyalilar arasinda rekabet ve ustunluk yariji donemi bajlamijtir. Bu donemde yuzlerce aile zorla Rusya ya ve ozellikle de Sibirya ya surgun edilmij, biręok aydin Polonyali oldurulmuj, dahasi ęok sayida Polonya kokenli kulturel ve siyasi dernek veya vakif yasaklanmij ya da faaliyetleri hukumet tarafindan durdurulmujtur. Ikinci Dunya Savaji na kadar Belarus sinirlari ięinde faaliyet gosteren tum Polonya kokenli dernek ve toplumsal kuruluj, tum onemli Katolik kiliseler ve dinsel mekanlar yasaklanm ij veya kapatilmijtir Ikinci Dunya Savaji Sonrasi Donem Ikinci Dunya Savaji nin bitiminden sonra Polonya Cumhuriyeti ile SSCB arasinda yapilan resmi antlajmalar sonucunda Belarus ta yajayan etnik Polonyalilardan u Polonya Cumhuriyeti ne goę etmijtir doneminde bu nufus mubadelesinin ikinci ajamasi geręeklejtirilmij ve sonuęta doneminde yaklajik etnik Polonyali Belarus tan Polonya ya goę etmijtir. Goę eden etnik Polonyalilarin buyuk bir bolumu Belarus un bati bolgelerinde yer alan Grodno, Brest, Lida, Novogrudok, Kobrin, Ojmyan, Braslav, Mostovsk, Dyatlov, Stolbtsi ve Svisloę yorelerindendir yilinda Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polon- 23 Bu degerlendirmeler ve tespitler doneminde yazarin Belarus ve Polonya ya yapm ij oldugu ęok sayida ziyaret, nitel arajtirm a ve saha gozlemleri sonucunda olgunlajm ij ve arajtirmacinin kendi bireysel gorujlerini yansitmaktadir.

15 Emin A t a s o y A b d u l l a h So yk an Elena G a la y J a n A. Wendt yalilarin sayisi olup, bunlardan u yani %61,7 si Grodno oblastinda yajamaktadirlar. Aslinda SSCB doneminde etnik Polonyalilarin toplam Belarus nufusu ięindeki orani surekli azalmijtir: 1959 yilinda %6,7 iken, 1970 yilinda % 4,2 ye, 1989 yilinda %4,1 e ve 2009 yilinda da %3,1 e azalmijtir. Bir bajka anlatimla bugun Belarus Cumhuriyeti nde yajayan her 100 kijiden uęu Polonya kokenlidir.24 SSCB doneminde Belarus ta yajayan etnik Polonyalilarin egitim ve kulturel haklari ęok kisitlanmij ve bu azinligin aęmij oldugu biręok siyasi, egitim ve kultur kurumu yasaklanmij veya kapatilmijtir yilinda Grodno kentinde Leh dilinde egitim veren ve Belarus sinirlari ięinde yer alan son okul kapatilmijtir. Leh dili ve Polonya kulturune sahip ęikanlar vatan haini ve bolucu olarak adlandirilmij, bu nedenle siyasal baskilar neticesinde ana dili Lehęe olanlarin sayisi giderek azalmijtir. Ornegin 1959 yilindaki nufus sayiminda Belarus ta yajayan etnik Polonyalilarin %49,9 u ana dilinin Lehęe oldugunu belirtirken bu oran 1989 yilinda % 13,3 e dujmujtur. Leh dilinden Rus ve Belarus diline geęij biręok etnik Polonyalinin kulturel, siyasal ve etnik kimligini de etkilemij ve sonuęta adim adim Polonyali azinligin Belaruslajma sureci yayginlajmijtir li yillarda ise tersine bir sureę bajlamij ve etnik Polonyalilarin kendi koklerine, kendi diline ve kulturune donujumu bajlamijtir doneminde Belarus ta faaliyette bulunan bajlica Polonya dernekleri ve ozellikleri joyle ozetlenebilir: 1988 yilinda Grodno kentinde Adam Mitskevię adini taęiyan Polonya Kultur Dernegi faaliyete bajlamijtir. Daha sonra Lida, tuęin ve Volkovisk gibi jehirlerde de bu dernegin jubeleri aęilmijtir yilinda Belarus Cumhuriyeti sinirlari ięinde faaliyet gosteren ve Polonyali azinligin kaynajmasini saglayan tum sanat, spor, siyaset ve kultur odakli vakif, dernek ve topluluklar birlejerek Belarus ta Yajayan Polonyalilar Dernegi ęatisi altinda toplanmijlardir. Bugun Belarus ta yaklajik 40 yerlejim biriminde faaliyet gosteren bu dernek den fazla etnik Polonyaliyi kapsamaktadir. Polonya Kokenli Hekimler Dernegi, Polonya Kokenli Asker ve Subaylar Dernegi, Surgundeki Polonyalilar Dernegi, Polonya Kokenli Genęler Dernegi, Polonya Kokenli Entelektueller Dernegi bunlar arasinda en etkili olanlarin bajinda gelirler. Ayrica Belarus Cumhuriyeti sinirlari ięinde faaliyet gosteren ve Polonyali azinligin kaynajmasini saglayan 40 tan fazla folklor, dans ve muzik dernegi de vardir. Bugun Belarus Cumhuriyeti sinirlari ięinde 300 den fazla okulda den fazla ogrenci Leh dilini ogrenmektedir. Grodno, Minsk, Brest, Novogrudok, 24 Daha detayli bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. 1., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., Kto Jiv et v Belarusi, 1zdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012, s

16 1 4 0 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Volkovisk gibi biręok ęehirde Leh dilinde egitim-ogretim goren ozel siniflar vardir. Hatta Grodno ve Volkovik gibi ęehirlerde tum dersleri tamamen Leh dilinde egitim veren okullar aęilmiętir. SSCB nin dagilmasindan sonra 1990 li yillarda Belarus ta faaliyete geęen baęlica Polonya kultur dernekleri ęunlardir: Minsk kentindeki Polonya Enstitusu, 1996 yilinda kurulmuę olan Polonyali egitim-kultur dernegi Polska Macierz Szkolna, 1995 yilinda kurulmuę olan Prosveshtenie vb yilinda Belarus radyosunda Leh dilinde radyo yayinlarina baęlamasi Belarus ta yaęayan Polonyalilar ięin buyuk kulturel Snem taęimaktadir yilinda Belarus Cumhuriyeti nde yaęayan etnik Polonyali nufusun ilęeler (rayon) bazinda cografi dagilimlarina baktigimizda sadece Voronovsk ve tuęin ilęelerinde toplam nufusun %50 den fazlasini etnik Polonyalilar oluęturmaktadir. Ayni nufus sayimina gore Grodno, Zelva, Volkovisk ve Braslav ilęelerinde toplam nufusun %25-50 arasini etnik Polonyalilar oluęturmaktadir. Ayrica Ostrovets, Oęmyan, Stolbtsi, 1vie, Dyatlovo, Mostov, Berestovitsk ve Svisloę ilęe nufuslarinda yaęayan etnik Polonyalilarin orani %10 ile %25 arasindadir. Ozetle Belarus Cumhuriyeti nin batisinda yer alan ve Polonya-Litvanya devlet sinirina yakin mesafede uzanan ilęelerde etnik Polonyalilarin orani diger yorelere gore ęok daha yuksektir nufus sayimina gore Belarus Cumhuriyeti nde yaęayan etnik Polonyalilarin toplam sayisi olup, Belarus ulusal nufusun % 3,1 ini oluęturmaktadirlar. Her ne kadar Belarus ve Rus toplulugundan sonra ulkenin en kalabalik uęuncu toplulugunu oluętursalar da 10 yil gibi kisa bir surede etnik Polonyalilarin sayisi kięi yani %25,6 azalmiętir.25 Tablo 4 te de goruldugu gibi bugunku Belarus Cumhuriyeti nde en ęok etnik Polonyali Grodno oblastinda yaęamaktadir ( kięi). Hatta Grodno oblastinda yaęayan etnik Polonyalilarin sayisi tum diger oblastlarin toplamindan (yaklaęik kięi) ęok daha fazladir ve tek baęina ulkede yaęayan Polonyalilarin % 78,4 unu oluęturmaktadir. Ozetle, bolge ve yoreler bazinda etnik Polonyalilarin dagilimi eęitsizlik gosterse de Belarus un bati kesimlerinde daha fazla, diger kesimlerinde ise ęok daha az Polonyali yaęadigi Tablo 4 ten anlaęilmaktadir. Ayni tabloda da goruldugu gibi Vitebsk harię diger butun oblastlarda kentsel yerleęmelerde yaęayan Polonyali sayisi kirsal yerleęmelerde yaęayanlardan daha fazladir. En az Polonyali Gomel (1900 kięi) ve Mogilev (1700 kięi) oblastlarinda yaęamaktadir. 25 Daha detayli bilgi ięin bakiniz: Lokotko, A. 1., Babosov, E. M., Koęelev, V. S., Kto Jiv et vbelarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, M insk, 2012, s

17 Emin A t a s o y A b d u l l a h So yk an Elena G a la y J a n A. Wendt l Tablo 4: Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin oblastlara (illere) gore dagilimi (2009 Yili).26 Oblastlar (Iller) Vitebsk Grodno Brest Minsk Mogilev Gomel Toplam Polonyali Oblast Nufusu Ięinde Polonyali Nufus Orani28 (%) 0,5-1,5 arasi 21 den fazla 0,5-1,5 arasi 0,5 ten az 0,5 ten az 0,5 ten az Kirsal Nufus Orani29 (%) 53,1 39,2 35,6 37,5 13,8 20,8 Kentsel Nufus Orani30 (%) 46,9 60,8 64,4 62,5 86,2 79, yilinda yapilan nufus sayimina gore Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin % 16,5 i Lehęeyi, %67,1 i Belarus dilini ve % 16,2 si Rus dilini anadil olarak kabul etmijlerdir. Goruldugu gibi etnik Polonyalilarin buyuk bir bolumu Leh dilini bilmediklerinden ve kullanmadiklarindan bu dili anadil olarak kabullenmemijlerdir. Yine 1999 yilinda yapilan nufus sayimina gore Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin sadece % 4,7 si evde ve yajadiklari ortamda Leh dilini kullandiklarini beyan etmijlerdir. Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin cinsiyet dagilimina baktigimizda erkekler aleyhine bir demografik tablonun ortaya ęiktigi gorulecektir. Ornegin 1989 yilinda yapilan nufus sayimina gore Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin %45,1 i erkek ve % 54,9 u kadindir yilinda yapilan nufus sayimina gore bu oranlar %45,3 ve %54,7 olarak karjimiza ęikmaktadir. Ozetle, son uę nufus sayiminin tumunde etnik Polonyalilar arasinda kadin nufusu erkek nufustan sayica daha buyuk olmujtur. Evlenme bojanma oranlarina baktigimizda ise etnik Polonyalilarin evlilik oranlari Rus ve Belarus topluluklarina gore daha yuksek, bojanma oranlarinin ise daha dujuk oranda oldugu gorulmektedir. Bir bajka anlatimla Belarus ta yajayan tum etnik topluluklar arasinda en dujuk bojanma oranlari Polon- 26 Lokotko, A. I., Babosov, E. M., Kojelev, V. S., K to J iv e t v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, M insk, 2012, s Oblast (Il) sinirlari ięinde yajayan Polonya kokenlilerin (etnik Polonyalilarin) toplam sayisini gostermektedir. 28 Oblast (Il) sinirlari ięinde toplam oblast nufus ięinde Polonya kokenlilerin (etnik Polonyalilarin) oranini gostermektedir. 29 Oblast (Il) sinirlari ięinde yajayan Polonya kokenlilerin (etnik Polonyalilarin) % kaęini kirsal yerlejmelerde yajadigini gostermektedir. 30 Oblast (Il) sinirlari ięinde yajayan Polonya kokenlilerin (etnik Polonyalilarin) % kaęini kentsel yerlejmelerde yajadigini gostermektedir.

18 1 4 2 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i yalilarda gorulmektedir. Kulturel ozellikler, gelenek-gorenek ve ozellikle sert Katolik kurallar etnik Polonyalilar arasinda bojanmalari frenleyen en onemli etkenlerdir. 2. Sonuę ve Degerlendirme Politik ve tarihsel ęalkantilar, ijsizlik ve gelir dujuklugu, savajlar ve ęatijmalar, rejim degijikligi ve ekonomik istikrarsizlik, farkli donemlerde farkli nedenlerle binlerce Polonyali ailenin vatanlarini terk edip bajka ulkelere goę etmelerine neden olmujtur. Bugun Polonya sinirlari dijinda yajayan etnik Polonyalilarin toplam sayisinin 20 milyonu ajtigi iddia edilmektedir. Sadece ABD de yaklajik 10 milyon, Almanyada yaklajik 1,6 milyon, Brezilya ve Fransa da da 1 er milyon Polonyalinin yajadigi iddia edilmektedir. Daha az sayida da olsa Polonya diasporasi Kanada, Belarus, Ukrayna, Litvanya, Avustralya, Arjantin, Buyuk Britanya, Rusya, 1sveę ve Kazakistan da31 yaygindir. ęek Cumhuriyeti, Letonya, Belęika, Avusturya, 1talya ve Guney Afrika Cumhuriyeti nde ise her birinde den az etnik Polonyali yajamaktadir.32 Goruldugu gibi Avrupa dan Afrika ya kadar, Asya dan Guney Amerika kitasina kadar dunyanin dort yanina Polonyalilar dagilmij durumda olsalar da Avrupa ve Kuzey Amerika kitalari en yuksek Polonyali nufus barindiran ana karalardir. Amerikan ve Bati Avrupa kaynaklarina gore bugun Belarus Cumhuriyeti nde yajayan etnik Polonyalilarin sayisi civarinda olup, Belarus kaynaklarina gore bu sayi civarindadir. Etnik kimliklerin tespiti karmajik ve zordur, etnik tanimlama ve algilama ise siyasi, degijken ve gorecelidir. Bu nedenle farkli kaynaklarda Polonya azinligi ile ilgili farkli degerlendirmeler ve farkli sayisal tespitlerin olmasi dogaldir. Ama istatistiki degerler ne olursa olsun bugun Belarus Cumhuriyeti en kalabalik etnik Polonyali barindiran ulke siralamasinda ilk 10 da yer almaktadir. Bugunku Belarus Cumhuriyeti nde Ruslardan sonra en kalabalik azinligi Polonyalilar olujturmaktadirlar yilinda Belarus ta toplam etnik Polonyali yajarken, bu sayi 2009 yilinda azalmij ve 2050 yilina kadar da in altina dujecegi tahmin edilmektedir yil gibi kisa bir zaman diliminde Belarus ta yajayan Polonyalilarin yari yariya azalmasi irdelenmesi ve tartijilmasi gereken bir konudur. Onumuzdeki yil ięinde Belarus un BDT uyeliginden ęikip Avrupa Birligi uyesi olma ihtimalini dujunursek demografik tablo daha da karamsar olacaktir. Olasi bir AB uyeligi kujkusuz binlerce Polonyali ailenin Belarus u terk edip Polonya ve diger AB ulkelerine goę etmeleri ile sonuęlanacaktir. Bu nedenle Belarus topraklarindaki Polonyali diasporasi ile ilgili bilimsel ongorulerde veya gelecek tahminlerinde bulunmak ięin guvenilir ve geęerli delillerimizin olmadigi ortadadir. 31 Bu ulkelerden her birinde den fazla etnik Polonyali yajamaktadir. 32 Daha fazla bilgi ięin bakiniz:

19 Emin A t a s o y A b d u l l a h So yk an Elena G a la y J a n A. Wendt l KAYNAKLAR Atasoy, E. Belarus Cumhuriyetinin Baęlica Beęeri ve Demografik Sorunlari, Demografi Yazilari, MKM Yayinlari, Bursa, 2013 Atasoy, E. Beęeri Sorunlar Kiskacinda Belarus, Dogu Avrupa Ulke Araętirmalari, Sentez Yayinlari, Bursa, 2015 Atasoy, E., enęekerci, E., Tarihsel, Cografi ve Sosyo-Ekonomik Boyutlariyla Belarus, Sentez Yayincilik, Bursa, 2015 Atasoy E., Galay, E. Mazbaev, O. Idari ve Bolgesel Cografya Perspektifinden Belarus Cumhuriyeti, Marmara Cografya Dergisi, Sayi: 30, Istanbul, 2014 Atasoy E., ęaliękan, V. Galay, E., Belarus un Cografi Konumu ve Fiziki Cografya Ozellikleri Uludag Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayi:1, 2014 Atasoy, E. Dogu Avrupa Ulke Araętirmalari, Sentez Yayinlari, Bursa, 2015 Brilevskiy, M. N., Smolyakov, G. S., Geografiya Belarusi, Izdatelskiy Dom Narodnaya Asveta, Minsk, 2012 Golubovię, V. 1., Bohan, Y. N., Istoriya Belarusi v Kontekste Mirovih Tsivilizatsiy, Izdatelstvo Ekoperspektiva, Minsk, Jmoydak, R. A., Geografiya BelarusiAtlas, Izdatelskiy Dom ęetirie ęetverti, Minsk, 2009 Kostevię, 1. A., Izuęaem Belarus. Statistika Dlya kolnikov, Natisonalniy Statistięeskiy Komitet Respubliki Belarus, 1zdatelstvo Adukatsiya i Viyhavanne, Minsk, 2012 Lokotko, A. 1., Babosov, E. M., Koęelev, V. S., Kto Jivet v Belarusi, Izdatelstvo Belaruskaya Nauka, Minsk, 2012 Zinovskiy, V. 1., Palkovskaya, E. M., Belarus v Tsifrah Statistięeskiy Spravoęnik, Natsionalniy Statistięeskiy Komitet Respublika Belarus, Minsk, 2012