Polonya daki Ulusal, Etnik ve Dini Azinliklarin Oluęumlari ile Tarihsel ve Cografi-Politik Koęullari

Transkript

1 Polonya daki Ulusal, Etnik ve Dini Azinliklarin Oluęumlari ile Tarihsel ve Cografi-Politik Koęullari Andrzej RYKAŁA Giri : Polonya daki Ulusal ve Dini Azinliklarin Cografi Degerlendirmelerinin Anlami Polonya, ulusal ve dini azinliklar aęisindan yekpare bir devlet olarak kabul edilmektedir. Son yillarda %97 ye ulaęan etnik baglilik endeksi, Polonya yi yalnizca Avrupa da degil, dunya ęapinda da ilk siralara yerleętiriyor. Ornegin Yunanistan da bu oran %98, Bulgaristan da ise %84 dur. Biręok Avrupa ulkesinin aksine, 2011 de Polonya da nufusun %85 inden fazlasi kendisini Roma Katolik mezhebi ięinde gormektedir. Karęilaętirmak gerekirse: Diger Katolik ulkelerden Irlanda ve Macaristan da bu oran sirasiyla %84 ve %37 dir. Katolik Kilisesi nin mensubu olan Polonya uyruklu insanlarin yuksek oranda olmasi, Polonya yi bir ulus ve mezhep devleti yapmaz. Ulusal ve dini ęogunluga ilave olarak Polonya, ulusal ve dini azinliklari da ięerir. Ulusal ve dini azinliklarin varligi, Polonya gibi demokratik ulkelerde bu gruplarin korunmasi adina onemlidir. Polonya tarih boyunca, ęeęitli ulusal ve dini gruplarin temsilcilerinin birlikte yaęadigi ęok kulturlu bir ulke olmuętur. Gunumuz Polonya sinda yaęayan azinliklar, toplam nufus ięinde sayisal olarak az olmalarina ragmen, Polonya topraklarindaki renkli ulusal ve dini mirasin kanitidir.

2 So s y a l B ilim le r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Bu azinliklarin varligi, daha az sayida topluluga mensup kijilerin yajamlarina ve faaliyetlerini etkiledigi ięin zaman zaman onemli bir sorunsala donujmektedir. Bu durum gunumuzun kuresellejmij ve ajiri laiklejmij dunyasinda geęerli bir durum haline gelmijtir. Ayrica, bu durum Katolik Hristiyanlarin goruj ve degerler sisteminin egemen oldugu Polonya nin toplumsal geręekliginde ozel bir oneme sahiptir. Bu makalenin genel amaci, ulusal ya da mezhepsel aidiyetleri aęisindan Polonyalilarin ęogunlugundan farklilik gosteren, ulusal ve dini kimligini bu ozel kultur baglaminda tutan topluluklari ortaya koymaktir. Bu genel hedefe ajagidakileri de ięeren ęok sayida ayrintili hedefler vasitasiyla ulajilacaktir: Ulusal, etnik ve dini azinliklarin kokenlerinin aęiklamasi; Polonya topraklarinda bu gruplarin bolgesel gelijiminin cografi ve politik unsurlarin ortaya konulmasi; Gunumuz Polonya sinda ulusal, etnik ve dini azinliklarin mięel degijimi, cografi dagilimi ve yasal konumlarinin analizi. Polonya daki Etnik ve Dini Donufumlerin Cografi ve Tarihi Unsurlari (X - XX. Yuzyillar) Polonya nin ulusal ve dini haritasinin olujumunu analiz etmeden once, Latin Hristiyanligin ęejitli kulturel unsurlar ve bazi jeopolitik ve dini kojullar araciligiyla baskin bir ulus-devlet anlayijinin olujmasinda rol oynadigini belirtmek gerekir. Bu kulturel sureę, 966 yilinda Polans kabilesinin ilk tarihi hukumdari ve Polonya devletinin yaraticisi olan Prens I. Mieszko tarafindan Hristiyanligin1 kabulu ile bajladi. Gunumuz Polonyasinda etnik ve dinsel azinliklarin varligi, buyuk olęude, devletin toprak olujumunun, ozellikle dogu ve kuzeydogudaki genijlemesinin sonucudur ( ekil 1). Daha onceki birkaę olaydan sonra Polonya nin topraklarinin doguya dogru olan gelijimi, 14. yuzyilda Buyuk Kral Casimir in Galicia-Volhynia ve Podolya ya yayilmasiyla bajlamijtir. Sonuę itibariyla, devletin sinirlari, esasen bugun Ukraynalilar ve Beyaz Ruslarin atalari olan Ortodoks ve Ruthen nufusunun yajadigi komju etnik ekumene ait paręalari ięeriyordu. Bu, ilk Piast lardan (Polonya nin ilk hukumdar ailesi) beri ayni olan siyasi sinirlarin ve Polonya ulusal ekumen sinirlarinin ayrilmasi anlamina geliyordu. Azinliklarla ilgili Polonya konumsal parametrelerindeki degijiklikler de diger ulkelerle farkli siyasi ittifaklara bagli olarak geręeklejti. Bunlar arasinda, Polonya Kralligi ile Buyuk Litvanya Dukaligi arasindaki kijisel (1385) ve geręek (1569) birliklerin Bu Kanun, Polonya halkinin H ristiyanlajmasinin bajlangicinin geleneksel adi olarak anlajilm a- lidir.

3 A n d r z e j Rykała yer aldigi ve doguda Polonya devletinin toprak olujumu ve kulturel etkisinin derinlejmesine katkida bulunan birlejmeler yer aliyordu. Entegrasyon sureci, yalnizca guęlu bir devletin temelini atmakla kalmayip ayni zamanda Litvanya nin Polonyalilar dijinda ikinci bir siyasi ulus haline geldigi Milletler Toplulugun sosyal ve kulturel alaninin ęejitliligini saglamlajtirdi. Goęmen nufus yogunlajmasi, Polonya daki yerli (o yorede asirlar boyunca yajayan) nufus ięinde olujtu. Orta ve Bati Avrupa da yajanan zulum ve baskilardan kurtulmak isteyen Yahudiler 11. ve 12. yuzyilin sonlarinda Polonya ya geldiginde, kalici yerlejimlerinin bajladigi yeni bir donem bajladi. Polonya tarafindan ilhak edilen (Oder ve Vistul kollarindan gelen) Ortodoks bolgelerden farkli olarak, en eski Yahudi nufusu yogunlugu Polonya ekumenikliginde kuruldu. ęo k yogun Ortodoks nufusun aksine, Yahudi nufusunun ęogunlugu dagilmijti. ekil 1: Tarihsel Sureę 1ęerisinde Polonya Sinirlarinin Degijimi (Kaynak: Rykała 2008, 2014a) XII ve XIII yuzyilin bajlarinda, Polonya da somurge kuran (yerlejim) ve ekonomik faaliyete bajlayan bir Alman akini yajandi. Almanyadan gelen yeni goęmen gruplarinin kademeli olarak akin etmesi, 16. yuzyilda Protestan dinine geęmeleriyle

4 So s y a l B ilim le r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i daha da guęlenen etnik ve dilsel ayrimciligin devam etmesine sebep oldu. Alman somurgeleętirme sureci ve Protestanligin gelięimi, Polonya topraklarinin devlete bagliligindaki degięiklikler de dahil olmak uzere cografi ve siyasi koęullardan etkilenmiętir. Bati Pomerania ve Silezya nin Polonya nin komęularinin eline geęmesi (kronolojik olarak: Bohemya, Avusturya, Prusya ve Almanya), 1138 de baęlayip, 1945 yilina kadar devam eden feodal paręalanma baęlamię ve etnik, kulturel ve dini etkilerin ęatięma alani haline getirmiętir. Ayni ęekilde 13. yuzyilda Alman Talimati ile (ilk baęta Baltik kabileleri yaęiyordu) ele geęirilen bolge 15. yuzyilda Polonya Kralligi (Warmia) tarafindan kismen ilhak edilmię ve kismen de derebeylik olarak kalmiętir. Kendilerini Milletler Toplulugu yasalarindan muaf ettikten sonra, Eski Prusya Dukaligi (Dukalik, 1657 de derebeyligi resmi olarak bitirdi), 1701 de Prusya Kralligi ni kurdu; bu, Alman somurgecilik surecini ve Alman kulturunun bolgeye yayilmasi surecini daha da hizlandirdi. Alman somurgeciligi, ozellikle Milletler Toplulugu dagildiktan sonra ęiddetlendi ve topraklarinin bir kismi Prusya egemenligine girdi ve daha sonra Almanya ile birleęti (1871). Ięgalci Almanya, yeni ięgal edilen bolgeleri (Royal Prussia ve Greater Poland) ulkenin geri kalan topraklariyla yogun bir ęekilde birleętirmeye baęladi. Daha once ilhak edilen bolgelerde denenen bu ięlemin temel unsurlari ęunlardi: Alman nufusunun yerleęimi ve Polonya nufusunun kitlesel olarak Almanlaęmasi. Bu topraklarda etnik yapinin degiętirilmesinin beklenen etkisi saglandi. 20. yuzyilin baęinda, Polonya kulturune bagliliklarini veya Alman kulturu dięindaki herhangi bir kulture bagliliklarini beyan eden insanlar azinlikta idi (Buyuk Polonya harię).

5 A n d r z e j Rykała frl Sekil 2: XVII. yuzyilda Milletler Toplulugundaki dinsel azinliklarin yogunlugu Kaynak: kendi ęalijmam. Musevilere ve Almanlara ilave olarak, goęmen nufus Tatarlar ve Karayinleri de kapsiyordu. Musevilerin bulundugu ilk gruba ait olanlar Altin Ordu Devleti multecileri ve Buyuk Dukalik hukumdari tarafindan tutuklanan mahkumlardi. XIV. yuzyilin sonunda Hazarlardan turemij diger Turkęe konujan halklarla (bajta Kipęaklar olmak uzere) asimile olan Kirim dan getirilen Karayimlerle birlikte Litvanya ya yerlejtiler. Ayrica, zamanla Ruthenize olan dag ęobani Vlachs in yani sira, Ruthenia ya yerlejm ij Ermeni tuccarlarin ięinde de goęmenleri bulabiliriz (Lemkos). Bu karmajik etnik yapi, Milletler Toplulugu nun dinsel ęejitliligine de yansiyordu ( ekil 2). Daha dogrusu, bu yapi dinsel ęejitlilik temelinde olujmujtur. Polonya daki ulusal kimligin karji gelijim surecinde meydana gelen degijiklikler, ust tabaka hala var oldugu halde Katolik ulusu fikrinin gelijmesine yol aęti. Bu, bir Katolik asilzadesinin Polonya ulusunun mejru temsilcisi sayildigi anlamina geliyordu. Boylece J. Topolski nin (2000) belirttigi gibi, Cizvit okulunun ogrettigi Polonyali olma ve Katoliklik arasindaki ejitlik kurallari asil ulus ięin giderek daha baglayici hale geldi. Biręok durumda, diger mezheplerin insanlarin Polonyaliliklarini dijlayarak toplumsal bilinci deforme etti. Polonya-Litvanya topraklarinda yajayanlar arasindaki etnik

6 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i bilinę XIX. yuzyilda jekillenmeye bajlandi. Bu, diger Orta ve Dogu Avrupa halklari arasinda ulusal duzeyde tomurcuklanan grup kimligi donemiydi. Din, bu surecin en onemli unsurlarindan biriydi. Ayrica degerler, etik tutumlar ve her jeyden once kultur ve gelenek ięin bir kaynak ve ana damar olarak hizmet ederken, genellikle kimlik duygusunun temelini olujturuyordu. Biręok azinligin ayri dini gruplar olujturmasi Polonya yi din aęisindan onemli olęude farkli kildi. Inanę ortakligi, Polonyalilarin once Litvanlar, ardindan Polonya daki reformasyona kadar da Almanlar ile siyasal birlik kurmasini sagladi. Bununla birlikte, Almanlar ęogunlukla yeni inanci (Lutheran) kabul etti. Ulkenin dogu kesiminde hakim olan Ruthenler Ortodoks Hristiyanlardi tarihli Katolik ve Ortodoks Hristiyan birligi sonrasinda, bir kismi yeni uniteryen usule geętiler. Dogu sinirlari olarak adlandirilan bolgelerde, etnik bolunmeler, tamamen olmasa da ulusal bolumlerle ortujuyordu. Polonyalilarin buyuk ęogunlugu Roman Katolik Kilisesi ne mensup iken, Belaruslular ęogunlukla Ortodoks ve Ukraynalilar ise Yunan Katoligi idiler. Bu yakinsama modeli Polonya nin bolunmesi sirasinda en kuvvetli bięimde katilajti. Beyaz Ruslar (Belaruslar) ve Ukraynalilarin bir bolumunun (Volhynia) yajadiklari topraklari ele geęiren Rusya, Uniate Kilisenin tasfiye edilmesine ve Ortodoks Kilisesi ne dahil edilmesine sebep oldu. Avusturya, Polonya nin etkilerini zayiflatma pahasina Ukrayna ulusal ve kulturel hareketi ięin Uniate usulunde kalmayi seęti (Uniates: Kendi ayin bięimlerini ve dillerini koruyan ancak Papa nin otoritesini kabul eden Dogu Katolik kilisesi). 19. yuzyilda Ukraynalilar ve Ruthenians (Lemkos) arasinda milli bilincin uyandirilmasinda temel bir rol oynamaya bajladi. Etnik yapi ve mezhep arasindaki ortujmenin ornekleri Yahudiler, Tatarlar (Islam mensuplari), Karayinler (Karaism mensuplari), Ermeniler (Ermeni Apostolik Kilisesi mensuplari) ve 17. yuzyilin ikinci yarisinda Polonya da Katolik Kilisesi - Ermeni Katolik Kilisesilerinde2 gorulebilmekteydi. Polonya daki Ermeni Katolikleri, Isa nrn Katolik ogretilerini kabul ettiler; ayinlerinde (Eski Ermeni dili gibi) bireysel ve dini ve torensel sistemleri muhafaza ederken, Papa nin ustunlugu kabul ediyorlardi.

7 A n d r z e j Rykała L\ M illiyetler Tablo 1: 1931 de Polonya nufusunun dinsel ve etnik dagilimi Sayi Sayi Din Bin Kięi % Bin Kięi % Polonyalilar ,9 Roman-Katolik ,8 Ukraynalilar ,9 Yunan Katolik ,5 Museviler ,6 Musevilik ,8 Beyaz Ruslar 990 3,1 Ortodoks ,8 Almanlar 741 2,3 Protestan 842 2,6 Diger ,2 Diger 152 0,5 Toplam ,0 Toplam ,0 Kaynak: J. Tomaszewski (1985ab, 1991), H. Chałupczak, T. Browarek (1998), A. Gawryszewski (2005), Rykała (2008, 2014a,b), P. Eberhardt (2010, 2011) e dayali kendi ęalięmam Milletler Toplulugunun (XVIII. Yuzyil) sonunda, Polonyalilar nufusun yaklaęik %45 ini oluęturuyordu (Maryański 1994). Bu sayi ęogunlukla Lehęe konuęan Katolikler tarafindan ifade edildi. O zaman Polonya-Litvanya devleti, dunyanin Yahudi nufusunun yaklaęik % 80 ine ev sahipligi yapiyordu. 123 yillik esaretten sonra Polonya 1918 de bagimsizligini kazanarak bir kez daha ęok uluslu bir ulke haline geldi (ęekil 1 ve ęekil 2). Ikinci Cumhuriyet, siyasi olarak tek uluslu bir devlet olsa da, ulusal ve dini azinliklarin % 30 undan fazlasini bunyesinde bulunduruyordu (Tablo 1). Fotograf 1: Lodz daki Demiryolu Parkindaki Yahudiler ve Polonyalilar (1936) (Kaynak: Lodz Devlet Aręivi koleksiyonlari)

8 L). So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Fotograf 2: Trakai deki Kenesa dan (Karaim Tapinagi) once Karayimler (20. Yuzyilda 1930 lar) (Kaynak: Yazarin kendi arjivi (M ariola Abkowicz koleksiyonundan) Bununla birlikte, 1921 ve 1931 de bagimsiz Polonya da yapilan nufus sayiminda elde edilen verilerde biręok hata yapilmijti. Yapilan ilk hata: Yukari Silezya ile beraber o zamanlar Polonya devletinin paręasi olmayan Vilnius bolgesi, Polonya ve Almanya nin bu bolgeyi kendilerine baglama mucadelesinin bir alani olmujtur. Ikinci sayim daha elverijli jartlar altinda yumtulmuj olsa da tamamen guvenilir degildir. Ozellikle guneydogu illerinde ęok sayida sahtecilik olmujtur. Bu sayim sonuęlari Ukraynalilarin ulusal kategorilerde kimligini ifade etme arzusunu zayiflatma girijim i olarak kullanildi (Tomaszewski 1985a,b, 1991, Rykała 2014b) nufus sayiminda, anadil ve mezhep sorularina dayali Polonya nufusunun etnik yapisini belirleme girijimleri oldu. Bu iki kategori, anadil kijinin kendisine en yakin kabul ettigi dil - algisi subjektif olmasina ragmen, etnik kim lik yerine geęecekti.

9 A n d r z e j Rykała a ekil 3: Polonya da savaj arasi donemde bolgelere gore anadilini Lehęe dijinda bir dil bildiren kiji sayisi (1931) Kaynak: kendi ęalijmam. Savaj arasi Polonya nin ulusal yapisi ęogunlukla dini yapi ile ortujuyordu. Diger kiliseler ve dini birlikler azinliklar tarafindan olujturulmuj olsa da Polonyalilarin ęogu Katolikti. Azinlik dini cemaatlerin mensuplarindan bazilari Polonya vatandajligina yakinlik duydugunu ilan ettiler. 1nsanlarin Polonyalilik kimlikleri hem objektif hem de subjektif faktorlerden etkilenmijtir. Objektif faktorler, atalari azinliklara ait olan ve ęogunlukla kendi toplumunun geleneklerine olan bagliliga katkida bulunan kijilerin Polonya kulturunde aldiklari egitimden (ornegin dil egitimi) kaynaklanmijtir. Subjektif faktorler ise, bir ulusa ait olmanin kijinin kendi tercihi olmasindan, kijinin tarihsel olarak kurulmuj bir toplulugun (azinlik) bir paręasi olmak istemesinin ya da kendi kimligini kendisinin ya da atalarinin geldigi gruptan ayri olarak olujturmaya karar vermesinin bireyin iradesinin bir hareketi oldugu inancindan kaynaklanir. Bir azinlik grubundan ayrilma, ęogunlukla azinliklara karji Polonya toplumunun

10 1 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i bir bolumunun sahip oldugu giderek artan duęmanligin (Antisemitizm gibi) neden oldugu faydacilik tarafindan dikte edilmiętir. Ikinci Dunya Savaęi ( ), Polonya da radikal bolgesel, etnik ve mezhepsel donuęumlere sebep oldu. Butun bu yaęananlar temel olarak, savaęlar oncesi donemde Polonya da yaęayan Yahudilerin yaklaęik %90 inin Uęuncu Reich tarafindan ortadan kaldirilmasindan dolayi geręekleęti. Bu ulusal (hem Yahudiler hem de Polonyalilar arasinda ortak olan) trajedi, yaklaęik bin yildir kendi kurduklari kulturun yikilmasina ve butun bu yaęananlarin diaspora tarihinde bir ilk olmasina neden oldu3. Soykirimi, Almanya nin ve Sovyetler Birligi nin genięlemecilik politikalarinin sebep oldugu, hem olęek olarak, hem de demografik karmaęiklik anlaminda buyuk goęler izledi. P. Eberhardt in yaptigi hesaplamalara gore (2010, 2011), bunlar tarihteki en buyuk goęlerinden biriydi ve yillari arasinda yaklaęik 30 milyon insani kapsayan bir hareket haline geldi. Hareketin katilimcilari, Savaęin son aęamalarinda A.B.D. ve Ingiltere gibi kazanan guęlerin ve savaętan sonra da Polonya hukumetinin onayiyla baęta Polonyalilar, Yahudiler, Almanlar ve Ukraynalilar olmak uzere bazi etnik gruplari ięermekteydi. Bu seęici ve etnik kokenli goę surecinde etnik koken ve mezhep siklikla birleętigi ięin dini bir donuęum sureci baęladi. Polonya daki etnik ve dinsel nfus yapisini etkileyen bu hareketleri yogunlaętiran bir unsur da siyasi sinirlarin yer degiętirmesiydi. Savaęin galipleri, Yalta (1943) ve Potsdam (1945) anlaęmalarinin hukumleri uyarinca, bireysel ulusal ekumenlere bakmaksizin keyfi bir ęekilde bu sinirlari ęizdi. Ancak, etnik gruplari bu sinirlari tanimaya zorladilar ve bu da yukarida bahsi geęen goęlere sebep oldu. Bu sinir degięimleri nedeniyle Polonya, 1945 sonrasi donemde ana topraklarin dogu kesimlerini kaybetti ( ekil 1). Kaybedilen topraklar Belarus ve Ukrayna arasinda boluęturuldu. Dogu Sinirlari olarak adlandirilan toprak kaybi, bundan once Almanya ya ait olan batidaki ve kuzeydeki (Kurtarilan Topraklar olarak adlandirilan) bazi bolgeler kazanilarak kismen telafi edildi (Koter, 1997, Wendt 1999). Savaę sonrasi ve dolayisiyla bugunku Polonya topraklari, X-XII. yuzyildaki Polonya nin asil topraklari denilen son ęeklini aldi. Boylece Marek Koter ve Mariusz Kulesza nin (2001) iddia ettigi gibi Polonya, tabiatin dogal olarak sinirlarini ęizdigi Polonya ekumeni bolgesine geri dondu. Alman ięgalcilerin yani sira, bazi yerel halk da ( komęular ) cinayetlere katildi. Bu nedenle, sadece 1941 de Almanlar tarafindan ięgal edilen Polonya topraklarinda (ozellikle de eski Sovyet ięgali sirasinda) biręok katliam geręekleęti. Bu katliamlar ęogunlukla etnik Polonyalilarin hakim oldugu bolgelerde geręekleęti (Tykocin, Szczuczyn, Goniądz, Kolno, Wasosz, Suchowola, Radziłów ve Jedwabne gibi). Musevileri hedef alan bu eylemler, ęok saygin akademisyenler tarafindan yapilan son araętirmalarda da belirtildigi gibi, Polonya halkinin buyuk oranda savaę geręegiyle ęarpilmię ahlaki koęullarin da etkisi altindaydi. Bu tur vahęice davranięlara, savaę arasi donemde Ozellikle Orta ve Dogu Polonya da ulusal gruplar ve Katolik basin tarafindan yapilan yogun Yahudi karęiti propaganda sebep olmuętu (Cała 2014, Rykała 2014).

11 A n d r z e j Rykała 1 Etnik tek bięimlilikten bajlayarak, ęoklu etnik yapidan geęerek, bir milletin belirgin sayisal baskinligina varana kadar, Polonya nin etnik yapisi, degijen sinirlari gibi bir sureęten geęti (Rykała 2011a). Cografi aęidan bakildiginda, yuzyillar oncesine dayanan demografik egilimlerde bir degijiklik oldu. Ornegin geętigimiz bin yil boyunca Polonya ve Alman nufusu yavaj yavaj doguya dogru ilerleyerek Ortaęagin erken donemine benzer etnik sinir uzerinde anlajmaya vardi. Degijen sinirlarla beraber bu degijimden kaynaklanan goęlerin bir sonucu olarak, neredeyse butun Almanlar Polonya tarafindan alinan topraklardan (bazilari ele geęirilen on cepheden korktuklari ięin savaj oncesi tahliye edildiler) surulduler ve buralara ęogunlukla Polonyalilar ile diger etnik ve dini gruplardan insanlar yerlejtirildi. Bolgesel degijiklikler sonucunda, Polonya ve Ruthenian (Belarus ve Ukraynali) ekumeni sinirlarinin en batisindaki kismi, Ortodoks ve Yunan Katolik dini mirasi ile birlikte Polonya sinirlari ięinde kaldi. Polonya-Almanya sinirinin aęik etnik ve dini farki, Dogu Polonya ya yansimadi. Bununla birlikte, Ortodoks Hristiyan ve Yunan Katoliklerin nufusunun yogun oldugu ulkenin dogu ve guneydogu kesimi, daha sonraki birkaę yil ięinde dini benzersiz olma ozelligini kaybetti. Bu, orada yajayan nufusun yeniden iskan edilmelerinin bir sonucu olarak geręeklejti: Harici olarak Sovyetler Birligi ne ( )4 ve dahili olarak da Vistula (1947) Operasyonunun bir paręasi olarak Kurtarilan Topraklar da denilen yer. Bu topraklari Ukrayna ya katmak uzere, yer alti Ukrayna hareketi faaliyetlerinin ilerlemesini onlemeyi amaęlayan bu operasyon, 1947 de dini kriterler (Yunan Katolik ya da Ortodoks Kilisesi uyeligi) kullanilarak geręeklejtirildi ve Polonya nin guneydogusundaki Ruthenianlara ait (Ukraynalilar, Lemkos u da ięeren) yerlejim birimlerinin ortadan kaldirilmasini kapsiyordu (Rykała 2011a). Yeniden iskan sonucunda Ortodoks Hristiyanlar ve Yunan Katoliklerin yogun nufusunun bulundugu orta dogu ve guneydogu Polonya daki bolgeler daha sonraki yillarda dini ozgullugunu yitirm ijlerdir (Barwiński 1999, Rykała 2013). Yeni kurulan Polonya, sinir otesi etno-dinsel azinliklar olmak uzere yalnizca birkaę topluluktan olujuyordu: Tatar kokenli Muslumanlar (Bohonikach, Kruszynianach, Bryamsk, Krynkach, Suchowoli Sokółce), Karayimler (m. W. W Warszawie i Podkowie Leśnej) ve Ermeniler (m.in. w Krakowie) (Rykała 2011b, 2013). Bu topluluklarin en buyugu Polonya dijindaydi. Buyuk olęude Polonya kulturune asimile olan bu topluluklarin biręok uyesi kuęuk anavatanlarini terk etmeye ve Polonya ya yerlejmeye karar verdiler. Goęmenlerin ęogu, Kurtarilan Topraklar diye anilan yere yerlejtiler. Ulkenin geri kalan kismina buyuk zarar ile birlikte yeni kazanilan bolgedeki yerlejim ve kal yillari arasinda SSCB ye goę eden savaj oncesi Polonya vatandajlari arasinda: Ukraynali (yaklajik Lemkos dahil), Belarus ve 1000 Litvanyali vardi (Chałupczak, Browarek 1998; Gawryszewski 2005; Rykała 2008; Barwiński 2013).

12 EK So s y a l B ilim le r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i kinma programinin uygulanmasi goęmenlere yajamak ięin fazla bir seęenek birakmadi. Binalarinin daha yuksek standartlari, daha zengin altyapisi, potansiyel ijler ve ayni zamanda korunmuj dini yapilari nedeniyle, goęmenler ięin bu topraklar yerlejmek ięin cazip bir yerdi (Rykała 2013). Bu tur yer degijtirmelere enlemesine duzenlilik eęlik etti; Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSCB) yatandaęlari ęogunlukla Alt Silezya ya goę ettirilirken, Kuzey Bolgelere (Kurtarilan Topraklar diye adlandirilan yer) Litvanya Cumhuriyetinden (LSSCB) bir goę akimi geręeklejti. Polonya ya eklenen bati ve kuzey kisimlarinda, eski dogu sinirlarina ozgu ulusal, etnik ve dini bir yapi meydana geldi. 1ki istisna, 1940 larin sonlarinda Polonya ya yerlejen Yunanlilar ve Makedonlardi5. Bazi gruplarin ortujtugu ulusal etnik ve dini azinliklar aęikęa diaspora niteligi tajiyordu. Kurtarilan Topraklar denilen bolgelerdeki azinliklarin kitlesi Sinir Bolgesi ndekinden ęok daha az yogun ve sayi olarak daha fazlaydi. Kendi oz topraklarindan, kulturel olarak yabanci bolgelerde yajami yeniden inja etme girijimlerinde bulunmak uzere goę etmenin (Ukraynalilar, Lemkos ve Boykos orneklerinde oldugu gibi bazen insanliktan uzak yer degijtirmeler jeklinde) azinlik gruplarinin milli ve etnik bilinęlerinin olujmasi uzerinde onemli bir etkisi oldu. Polonyali ęogunlukla etnik asimilasyon gittikęe ilerledi ve hakim olan Roma Katolik Kilisesi ya da sekulerlejme ile daha yakin baglar kurarak dini alana da yansidi. Kimlik donujumleri uzerine buyuk etkisi olan bir diger faktor de, ulusal ve etnik aęidan homojen bir toplum kurmayi amaęlayan devletin ideolojik politikasiydi (Yetkililer, etnik kokenlerini kurumsallajtirmaya yonelik azinlik faaliyetlerini sinirlandirdi ve dini yapilarin injasina ilijkin idari engeller koydu). Bunlara, yajamin modernizasyonu ilerlemesinin sebep oldugu nesnel asimilasyon ve sekularizasyon sureęleri ejlik etti. Degijen ulusal ve etnik tanimlamalara, ozellikle Kurtarilan Topraklar adi verilen bolgelerde, azinliklarin durumu da neden oldu: bolgesel dagilim ve yogunluk eksikligi; dię (yurtdięindan) ve ię (kirsaldan ęehre) goę; duęuk orgutlenme duzeyi; seękinlerin siradan halkin yajamina katilim eksikligi ile birlikte farkli kulturlerden, geleneklerden, goreneklerden ve dillerden unsurlarin topluma tanitilmasi (ęogunlukla Polonya Katolikleri ile yapilan sonucu olan karma evlilikler). Savaj zamani geręeklejen kayiplar dolayisiyla Polonya nufusunun azalmasi (neredeyse yarisi Yahudi olan yaklajik 6 milyon kiji), Polonya vatandaji olmayan insanlarin yurtdijinda kalmasi (ęogunlukla eski dogu sinirlarinda) ile birlikte savaj sonrasi yajanan goęler sonunda (Tahliyeler, firarlar, gonullu goęler ve Almanlarin 5 Yunanlilar ve Makedonlar, ęogunlukla Ajagi Silezya ya siginan sol gorujlu politik goęmenlerdi (ornegin Wroclaw da) ve Yukari Lusatia da (Zgorzelec de) ię savajtaki yenilgilerinden sonra ( ) bu bolgelere yerlejtiler. Bunlarin arasinda ęogunlukla Ortodoks geleneginin mensuplariyla beraber sol goruj idealleri nedeniyle ateist olan insanlar ęogunluktaydi.

13 A n d r z e j Rykała zorla surulmesi, Ukraynalilar, Beyaz Ruslar ve Litvanyalilarin SSCB ye goę ettirilmesinin yani sira Israil, Bati Avrupa ve Amerika ya Yahudi goęleri dahil) 1950 lerin baęinda Polonya da 27 milyon kięiden 650 bin (%2,4) kięinin azinlik oldugu bir durum ortaya ęikti. Kendilerini bu toplumlarla ozdeęleętirirken Polonya da kalanlara ilave olarak, azinlik topluluklarinin kuęuk ama ęok ęeęitli ulusal ve etnik mozaigine Yahudiler, Ermeniler, Tatarlar ve Karayimler den oluęan SSCB den ulkelerine geri gonderenler eklendi. Bu yeni koęullar altinda (toprak, etnik ve politik), Polonya daki komunist makamlar, yeni bir sosyalist toplum turu tarafindan ortaya konan tek uluslu bir devlet kavramini uyguladilar. Bu varsayimlara dayanan politika, diger ulusal, etnik veya bolgesel (yerel) gruplarin kendi kimligini vurgulamaya yonelik isteklerini bastirmiętir. Tek uluslu bir devlet kavramini uygulayarak, Polonya makamlari Belauslar, Almanlar, Tatarlar ya da Yahudiler gibi geleneksel etnik azinliklarin varligina izin verdi. Gruplarin sayi olarak nispeten kuęuk boyutlarda olmalari hukumet tarafindan taninmalarina sebep oldu. Belirli bir azinliga yonelik Polonya devletinin olumlu tutumunun en ęarpici kaniti, bu azinligin ęikarlarini temsil eden orgutlerin ięleyięinin onaylanmasiydi. Bu orgutler ęogunlukla yuzeyseldi. En baęindan itibaren, faaliyetleri uzerinde buyuk etkisi olan onde gelen partilerin (Polonya Birleęik Ięęi Partisi) oldukęa kati sinirlari ięerisinde faaliyet gosterdiler. Bu orgutler, ęogunlukla temsil ettikleri gruplarin ęikarlarini korumak pahasina parti ve devlet makamlarinin azinlik konulari ile ilgili yonergelerini yerine getirmię olsalar bile, yine de bu topluluklarin Polonya daki kimliginin korunmasinda onemli bir role sahip olduklari ifade edilmelidir. Geleneksel azinliklarin sorunlarini seslendirmesine izin veren etnik aęidan tek kimlilki devlet modelinde, Polonya halki ięinde yalnizca etnografik ve bolgesel bir grup olmaktan daha fazlasini isteyen, Polonya kokenli olmayan kimliklere ve azinliklara yer yoktu. Bu, Alman kulturunun etkisi gibi (Silezyalilar, Masurians, Warmians) ozellikle karmaęik geęmięi olan gruplara Polonyali olma ve karakter ozelliklerini taęima girięimlerinde geęerliydi. Ancak bu, azinliklarin ozgur kalma firsati bulamamasinin tek sebebinin hukumetin olumsuz tutumu oldugu anlamina gelmez. Kabul edilmediginde, bunlarin (or. Sileziyalilar) sosyal ve politik geręeklikte algi ve konumlari ayni derecede onemliydi. Halkin Polonya si hareketi de dine karęi ęeęitli baski bięimleriyle dini bir politika uyguladi. Bu hareketin ana ozelligi, hukumetin kiliselerin ve dini kuruluęlarin faaliyetlerinin ię yuzunu anlamak ięin araęlarin geliętirilmesi ve bu faaliyetlerin hukumetin istekleri dogrultusunda degiętirilmesiydi. Devlet yonetiminin bu tur topluluklara karęi tutumu ve bir butun olarak dine karęi tavri, 1940 larin ikinci yarisinda ve 1950 lerin baęinda kullanilan yonetim ve imha ęozumlerinden 1980 lerin sonlarinda

14 1 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i ortaya ęikan liberallejmeye donujmujmr dan sonra meydana gelen ideolojik ve ulusal donujumler, kendini tanimlama firsatindan kaynaklanan ęejitli sosyal gruplarin kultur kodunu yeniden jekillendirme firsati verdi. 21. Yuzyilin Bafinda Polonya daki Ulusal ve Etnik Azinliklar Ikinci Dunya Savaji nin sona ermesinden bu yana, Polonya halkinin ulusal kimligine ilijkin sorularini dogru bir jekilde cevaplamak olanaksizdi. Savajtan sonra, ilk kez bu konuyla ilgili bir soru da ięeren 2002 Ulusal Nufus Sayimina (STK) kadar, Polonya nin ulusal kimligi ięin ciddi istatistiki veri mevcut degildi. Nufus sayimi ijlemine tabi tutulanlarda ulusal kimlik duygusunu dogrulamak ięin, soru ju jekilde ifade edildi: K endinizi hangi m illiyete ait olarak goruyorsunuz? bu da, kendini herhangi bir etnik grupla ozdejlejtiren neredeyse tum insanlarin, kendileri ięin temel bir referans ijlevi goren jeye dikkat ęekme firsati kullandiklari anlamina geliyordu. Soru o kadar aęikti ki, anketi hazirlamak ięin kullanilan tanimi incelenmij olsa bile, nufus sayim anketine cevap vererek, soru kijiye terimi kendi anlayijlarina gore yanitlama jansi verdi (Rykała 2011a)6. Ulusal aidiyet gibi oznel olęutleri olarak kullanirken bile, belirli bir ulusla duygusal, kulturel veya soy baglari olan insanlar ięin dogru olani gostermek ęok aęik degildi. Nufus sayimi, kijinin Polonya uyrukluguna (Polonya nufusunun % 96,74 u), kijinin de Polonya dijinda bir uyruga sahip olduklarini gosterdi (%1,23); kijinin ise uyrugu belirlenemedi (%2,03)7. Uyrugu belli olmayan insanlarin sayisi, Polonya uyruguna sahip olmadigini bildiren insan sayisindan ęok daha fazlaydi8. Nufus sayimi sirasinda elde edilen veriler, daha once yapilan etnik azinlik sayilarinin tahminlerinin ajiri abartilmij oldugunu gosterdi. Ayrica, bu sonuęlar azinliklarin savaj sonrasi donem boyunca kademeli olarak asimilasyon surecinden geę- 6 Bu tanima gore: M illiyet, her bireyin belirli bir ulusla ilijkisini (oznel bir duyguya dayanan) duygusal, kulturel veya soy bilgisi olarak (anne babalarinin kokeni nedeniyle) ifade eden bir bildirim dir. 7 8 Merkezi Istatistik Ofisi hesaplamalari, uyrukluk beyanlari temelinde seęilmij 109 kategori, 91 i 1000 kijiden az bunlarin yarisi den az, uęte biri de - 50 den az kijiyi ięeriyordu. Nufus sayimdan sorumlu gorevliler, belli bir uyruga bir baglilik gostermekte zorlanan yaklajik kiji oldugunu bildirdi. Farkli bir uyrukla kendini tanimlanan insanlar arasinda geęici olarak kalan diger ulkelerin vatandajlari ile beraber Polonya kokenlerinden (ve ęogunlukla Lehęe dil bilgisine sahip olduklari ięin) dolayi yabanci jirketlerin Polonya burolarinda ęalijip, buraya gonderilen uzmanlarin oldugunu farz edebiliriz de Polonya da daimi ikamet edenlerin arasinda % 98,2 den fazlasi Polonya Cumhuriyeti vatandajlariydi.

15 A n d r z e j Rykała tiklerini teyit etti. Pek ęok dujuncenin aksine, diger ulkelerden gelen goęmen akini geleneksel azinlik sayisindaki artij uzerinde onemli bir etkiye sahip degildi, ancak bu topluluklarin sayisinin daha da azaldigini gosterdi (Tablo 2). Tablo 2: 2002 de Polonya daki ulusal ve etnik azinliklar 2002 yili ulusal nufus sayiminda bildirilen uyruk Polonya vatandajlarinin bildirdigi dil Ulusal ve etnik azinliklar 2002 nufus sayimindan onceki tahminler Toplam (bin kiji) Toplam Polonya nufusu ięindeki payi (%) Polonya uyrugu Polonya vatandajlarinin yuzdesi ( binli rakamlar) Toplam (bin kiji) (%) Belarus , , ,107 ę e k , , ,003 Karaim , , Litvanyali , , ,015 Lemko , , ,015 Alman , , ,524 Ermeni , , ,001 ęingene , , ,042 Rus , , ,032 Slovak , , ,002 Tatar , , ,000 Ukraynali , , ,056 Musevi , , a 0,001 Toplam , , ,798 Kaynak: CSO e dayali kendi tahmin ve verilerim. a Ibranice veya Yiddij (eski Ibranice) Polonya uyrugu olmayan nufus ęogunlukla uę bolge kokenliydi: Polonya uyrugundan farkli bir uyrugu olan Silezyali sayisi (Polonya vatandaji olmayan genel nufusun % 39,5 i), Opole uyrugu kięi (%28,3) ve Podlasie uyrugu kiji (%1,7) ( ekil 4). Silezya bolgesinde yajayan her on kijiden en az bir tanesi Polonyali degildi, diger iki eyalette ise Polonyali olmayanlar toplam nufusun %5 ini ajmadigi ięin bu oran ęok daha dujuktu.

16 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Kaynak: Kendi ęalięmam. ekil 4: 2002 de Polonya da illere gore ulusal ve etnik azinliklar 2002 de yapilan nufus sayiminin verileri, geleneksel ulusal azinliklar olarak adlandirilan gruplarin (Almanlar ve Ukraynalilar gibi) bir duęuę yaęadigini ortaya koydu. Bu guęlu bolgesel kimliklerin degięimi, kulturel ve sosyal bir hadiseydi. Nufus sayimi sonuęlari, Polonya da Polonya vatandaęligina sahip olup Silezya uyrugu deklare edenlerin kięi oldugunu gosteriyordu (Polonya vatandaęlarinin % 0,5 i). Polonyali olmayan gruplarin arasinda en buyuguydu9. Silezya uyrugunu deklare edenler iki bolgede bulunuyordu: Silezya ve Opole ( ekil 5). Bu deklare edenlerden neredeyse hepsi (%99,7) bu iki bolgede kayitliydilar. En buyuk insan topluluklari, Silezya bolgesi ięinde Yukari Silezya nin en sanayileęmię dogu kesiminin buyuk ęehirlerinde bulunuyordu. STK dan alinan verilere dayanarak.

17 A n d r z e j Rykała H ekil 5 : 2002 yilinda Silezya uyruklulugunu beyan edenlerin ilęelere gore dagilimi Kaynak: Kendi ęalijmam. Silezya kimligi buyuk anavatan (Polonya ve Almanya) ve kuęuk anavatan Silezya yanin tarihsel, siyasal ve ekonomik referanslari, degijen milli aidiyetler ve Polonyalilar, Almanlar ve ęeklerin kulturel etkileri altinda tarihsel ve kulturel bir demografik sonuę olarak jekillendi. Bu uę kulturun etkileri, bolgenin dogu kesiminde, Yukari Silezya da birbirleriyle ortujtu. Bati bolgesi (Ajagi Silezya), oldukęa hizli bir jekilde kendini Bohemya ve Almanya nin siyasi ve idari etkisi altinda bulurken, Yukari Silezya, Polonya nin egemenligi altinda daha uzun sure kaldi. Polonya nin savaj sonrasi geręekligiyle (ekonomik geri kalmijlik, azinlik gruplarinin bagimsizliginin tezahurlerinin bastirilmasi) karji karjiya kalan geęmijteki deneyim ve imgelerine bagli olarak (Alman devleti donemine dayanan) Silezya daki yerli halkin kimlik donujumu, degijen siyasi kojullarda Silezya ulusal kimliginin temeli olarak hizmet eden Silezya kimligi duygusunun olujmasina ve insanlarin Silezya kimligi ile ozdejlejmelerine yol aęti.

18 So s y a l B ilim le r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Bu nufus sayiminin sonuęlari, Polonya da yajayan azinliklarin hukuki durumunun duzenlenmesi ile ilgili ęalijmalarin hizla bajlamasinin nedenlerinden biriydi. Bu eylemlerin doruk noktasi, Ulusal ve Etnik Azinliklar ve Bolgesel Dil Kanununun 2005 yilinda kabul edilmesiydi ve bu kanuna gore Polonya da geleneklerine gore yajiyor diye adlandirilan 13 ulusal ve etnik azinlik bulunmaktaydi (Bu azinliklarin ozelligi Polonya topraklarinda en az 100 yildir yajiyor olmalaridir). Ulusal azinliklar (ulkelerinde orgutlenmij uluslarla kendilerini ozdejlejtirenler) junlardir: Belaruslar, ęekler, Litvanyalilar, Almanlar, Ermeniler, Ruslar, Slovaklar, Ukraynalilar ve Museviler; bagimsiz devleti olmayan etnik azinliklar ise ęunlardir: Karaim, Lemko, ęingene ve Tatar (Rykała 2008, 2011a). Ulusal azinligin statusunu elde etmek yalnizca grubun Polonya daki varliginin donum noktasina degil ayni zamanda diger kojullara da bagliydi. Yasaya gore, ulusal ve etnik azinliklar kendi tarihsel ulusal camiasinin farkinda olmali, ifadesine ve korunmasina odaklanmali, dile, kulture ve gelenege sahip diger vatandajlardan farkli olmali ve ayni zamanda onlari korumak ięin mucadele etmeliydi10. Yasada dogrudan belirttigi gibi, dil, belirli bir ulusal veya etnik toplulukla olan bagini gosteren en onemli kulturel ve sosyal gostergelerden biridir. Nufus sayimi verileri, evlerinde Lehęe dijindaki dillerde iletijim kuran kiji oldugunu gosterdi ( k iji yalnizca farkli bir dil kullaniyor)11. Lehęe, Polonya uyruguna sahip oldugunu deklare eden gruptaki insanlardan daha fazla (genel nufusun %97,8 i) insan tarafindan ev ortaminda kullaniliyordu. Ayni jey, yasal olarak taninan ulusal ve etnik azinliklarin ęogunlugu ięin de geęerlidir (Tablo 2). Ulusal ve etnik azinliklara ilijkin kanunda belirtildigi uzere, ęejitli azinliklar kendi kimliklerini ifade etme ve koruma girijimlerinde de bulunmujlardir. Bu ęabalar, digerlerinin yani sira, kurumsal ve grup kimligini guęlendirici ve tamamlayici ęabalardi, ayni zamanda yasal ve idari ęeręeveyi olujturdu sonrasi Polonya da meydana gelen siyasi degijimler sonucunda, ęejitli faaliyetlere yonelik ulusal, dini ve bolgesel olarak kendini kimliklendirmeye geęij mumkun hale geldi. Bunlar ęogunlukla Polonya vatandaji olmayan kijilerin sayisinin ęok oldugu ve etnik kokenlerinin kurumsallajmasini en aktif jekilde surdurdukleri yerlerde gozle gorulebiliyordu ( ekil 6). Ulusal ve etnik azinlik orgutleri esas olarak kulturlerini ve dillerini tanitmak, maddi mirasi gozetmek, devlet yetkilileri onunde uyelerini temsil etmek ve Polonya toplumu ile dostęa ilijkiler surdurmek uzerine yogunlajti Yili Kanunlari Dergisi no. 17, madde Genel olarak, ulkede yaęayan insanlar 87 farkli dil kullaniyordu; bu dillerden 20 tanesinin en fazla 1000 tane kullanicisi vardi. Polonya halki arasinda en populer yabanci dil, evlerinde kiji tarafindan konujulan Almancaydi.

19 A n d r z e j Rykała ekil 6: 2002 de Polonya da bajlica ulusal ve etnik azinlik orgutlerinin merkezleri ve jubeleri Kaynak: Kendi ęalijmam. Bu seęim ozgurlugu, en ęok faydayi kendilerini Alman olarak tanimlayan insanlara sagladi yilinda azinlik orgutlerinin uyesi vardi; bu sayi Polonya daki tum ulusal ve etnik derneklerdeki toplam uye sayisinin yaklajik %82 sine denk geliyordu (Rykała, Barwiński 2010). Alman orgutlerinin yaklajik %91 inin faaliyetleri adlarina da yansidigi jekilde yalnizca tek jehir veya bolgeyi kapsiyordu (or. Lidzbark daki Alman Azinlik Birligi Warmia ). Kanunla azinliklara saglanan en onemli haklardan birisi, belediye makamlariyla ilijkilerde azinlik dillerinin ikinci dil olarak kullanma imkaniydi. Ancak, ikinci dil

20 8 8 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i sadece azinliklara mensup kięilerin ilgili belediyenin toplam nufusunun %20 sinden daha az olmadigi belediyelerde kullanilabilirdi. Nufus sayimina gore, bu ęart sadece dort ulusal azinlik tarafindan karęilanmaktadir: Belarusęa (12 belediyede), Litvanca (1) ve Almanca (27) ile birlikte bir dil azinligi olan Kashubian dili (10). Yasa ayni zamanda, yerleęmię Polonya isimleri ile beraber, geleneksel cografi isimlerdeki azinlik dillerini kullanma hakkini da garanti ediyordu (kasaba, fizyografik nesneler ve sokak isimleri) yilinin sonunda 798 koyde ilave isimler kullanildi (397 Almanca, 335 Keęivan, 30 Litvanyaca, 27 Beyaz Rusęa ve 9 isim Lemko dilinde kullanildi) (Barwiński 2013) (3.,4.,5. ve 6. fotograf). Foto 3: Almanca yazilmię kasaba adinin bulundugu yol levhasi 12 Meskun ve boę kasaba, fizyografik nesne, sokak, vb. adlari azinlik nufusun genel nufusun en az % 20 sini oluęturdugu belediyelerde azinlik dillerinde de verilebilir. Ilave isimler, sayi kistasini karęilamayan belediyelerde bulunan meskun kasabalar ięin de kullanilabilir. Boyle bir durumda, ilave bir ad kullanmasi, istięare ve halkin % 50 den fazlasinin lehte oyunu gerektiriyor.

21 A n d r z e j Rykała Puńsk Punskas j Foto 4: Litvanca dilinde yazilmij kasaba adinin bulundugu yol levhasi Mydlita Medleta Foto 5: Kashubian dilinde yazilmij kasaba adinin bulundugu yol levhasi Gładyszów TnaAbiuiiB Foto 6: Lemko dilinde yazilmij kasaba adinin bulundugu yol levhalari Kaynak: yazarin kendisi

22 1 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Silezya vatandaęligini deklare edenler, en yuksek sayida olmasina ragmen, Silezya yasal anlamda bir azinlik olarak taninmamaktadir ve bu nedenle sunulan menfaatlerden mahrum kalmaktadir (kendi dilinin belediyeyle iliękilerde ikinci dil olarak kullanilmasi gibi. Bu dil cografi isimlerin yaziminda da kullanilamaz). Silezyalilarin milliyetęi arzulari ve orgutlerin farkindaliklarini tetikleyen faaliyetleri ve Yukari Silezya nin ozerklik fikirlerini teęvik etmesi, Polonya nin ulusal birligi ięin devlet makamlari tarafindan bir tehdit olarak goruluyordu. Geleneksel ulusal ve etnik Sileziler arasinda Silezilerin tanimasina gosterilecek herhangi bir rizanin, farkli bolgesel gruplar arasinda (Kashubianlar, Daglilar (Highlanders) gibi) ayni haklari talep etme konusunda benzer bir sureci baęlatacagi korkusu vardi.

23 A n d r z e j Rykała KAYNAKLAR Babiński G., 2004, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle spisu ludności z roku 2002, Studia Socjologiczne, 1 (172). Barwiński M., 1999, Współczesna tożsamość etniczna i kulturowa Łemków na obszarze Łemkowszczyzny uwarunkowania i konsekwencje, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 2, Łódź. Barwiński M., 2013, Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce p o 1944 roku, Łódź. Bikont A., 2004, My z Jedwabnego, Warszawa. Cała A., 2014, Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce. Chałupczak H., Browarek T., 1998, Mniejszości narodowe w Polsce , Lublin. Doktór T., 1990, Religijne i parareligijne ruchy hinduistyczne w Polsce, [in:] Doktór T., Karpowicz P. (ed.), Ruchy hinduistyczne i buddyjskie w Polsce, Studia nad ruchami społecznymi w Polsce, vol. 6, Warszawa. Eberhardt P., 2010, M igracje polityczne na ziemiach polskich ( ), Poznań. Eberhardt P., 2011, Political M igrations on Polish Territories ( ), Warszawa. Engelking B., 2011, Jest taki piękny słoneczny dzień... Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej , Warszawa. Gawryszewski A., 2005, Ludność Polski w XX wieku, Warszawa. Grabowski J., 2011, Judenjagd. Polowanie na Żydów Studium dziejów pewnego pow iatu, Warszawa. Gross J.T., 2000, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny. Koter M., 1997, Kresy państw ow e geneza i właściwości w św ietle doświadczeń geografii politycznej, [in:] Handke K. (ed.), Kresy p o jęcie i rzeczywistość. Zbiór studiów, Warszawa. Koter M., Kulesza M., 2001, Geographical and historical grounds o f form ation o f borders and present-day Poland, [in:] Koter M., Heffner K. (ed.), Changing role o f border areas and regional policies, Region and Regionalism, 5, Łódź Opole. Maryański A., 1994, Narodowości świata, Warszawa. Mędykowski W., 2012, W cieniu gigantów. Pogromy Żydów 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej. Kontekst historyczny, społeczny i kulturowy, Warszawa. Rykała A., 2007, Muzułmanie w polskich dziejach i przestrzeni, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica 8, Łódź. Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950), 1993, Tomaszewski J. (ed.), Warszawa. Rykała A., 2008, Changes o f the ethnic-religious map o f Poland after the post-war border shifts (on the example o f the so-called western territories), [in:] Siwek T. Baar V. (ed.), Globalisation and its im pact on localities, Ostrava. Rykała A., 2011a, Mniejszości religijne w Polsce geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne, Łódź.

24 1 So s y a l B il i m l e r I iginda P o l o n y a C u m h u r i y e t i Rykała A., 2011b, Mniejszość religijna mniejszość etniczna wspólnota kulturowa. Uwagi na temat genezy, aktywności i tożsamości Karaimów w Polsce, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica 11, Łódź. Rykała A., 2013, Ethno-Religious Heritage o f the Former Eastern Territories o f the Polish-Lithuanian Commonwealth in Contemporary Poland, European Spatial Research and Policy, vol. 20 no. 1. Rykała A., 2014a, National, Ethnic And Religious Minorities In Contemporary Poland, [in:] Marszał T. (ed.), Society and Space in Contemporary Poland in Łódź University Geographical Research, Łódź. Rykała A., 2014b, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce z perspektywy geografii politycznej, [in:] Sobczyński M. (ed.), Wybrane problemy badawcze geografii politycznej, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, No 17, Łódź,. Tomaszewski J., 1985a, Ojczyzna nie tylko Polaków, Warszawa. Tomaszewski J., 1985b, Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa. Tomaszewski J., 1991, Mniejszości narodowe w Polsce wxx w., Warszawa. Topolski J., 2000, Historia Polski, Poznań. Wendt J., Raczyński M., 1999, Granice Polski w XX wieku, Kwartalnik Geograficzny,vol. 3 (11), s Wyznania religijne Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce , 2003, Warszawa. Wyznania religijne Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce , 2006, Warszawa.