ERKEK SAĞLIĞI ve SAĞLIKLI YAŞLANMA

Transkript

1 ERKEK SAĞLIĞI ve SAĞLIKLI YAŞLANMA XXII. DÜZEN KLİNİK LABORATUVAR GÜNLERİ Ekim 2012 Sema ARAL

2 SAĞLIKLI YAŞLANMA VE ERKEK SAĞLIĞI KONUSUNDA FARKINDALIK YARATMAK Sağlıklı ve üretken bir yaşlılık için; Doğru ve dengeli beslenmek, Egzersiz yapmak, Dönemsel sağlık taraması yaptırmak, Hastalık durumunda uygun tedavi almak 2/50

3 ERKEK SAĞLIĞI HAFTASI Pek çok ülkede her yıl Babalar Gününü de içine alan Haziran tarihlerinde Ulusal Erkek Sağlığı Haftası geleneksel olarak kutlanmaktadır. Önlenebilir sağlık sorunları için ; Prediktif olmak Erken tanı ve Hedefe yönelik etkin tedavi konusunda farkındalık yaratacak aktivitelerde bulunulmaktadır. 3/50

4 ETKİNLİKLER Bireysel veya toplu olarak bir gün seçerek erkek sağlığı konusuna destek vermek ve farkındalık yaratmak üzere mavi giysiler giymek, Ev veya işlerine yakın hafta sonu ya da akşamları kolay başvurabilecekleri sağlık destekleyicileri bulmak, CDC gibi ( Erkek Sağlığı ile ilgili web sitelerine kayıt olarak sağlıklı, doğru, güncel haber ve bilgilere ulaşmak, Fizik aktiviteyi aktif tutacak uğraşılar planlamak, gibi konular ele alınmaktadır. 4/50

5 SAĞLIK KURULUŞLARI NELER YAPABİLİR? Erkek sağlığı, sağlıklı yaşam ve koruyucu sağlık hizmetleri konusunda eğitim ve sunumlar düzenlemek, Erkek Sağlığı ile ilgili konularda sağlık profesyonellerine, yayın ve materyale, ulusal veri ve kılavuzlara, destekleyici kişi ve kuruluşlara ulaşılabilecek bağlantılar oluşturmak, Sağlık sorunları olmasa da; erken tanı ve tedavi için, düzenli kontrol yaptırılmasına yönlendirmek 5/50

6 BABALAR GÜNÜNE ÖZEL PANELİMİZ Biyokimyasal Testler Açlık Kan Şekeri Kreatinin, Ürik Asit ALP, ALT, AST, GGT Tam Kan Sayımı ve Indeksler Tam İdrar Tetkiki Homosistein Total Kolesterol HDL ve LDL Kolesterol Trigliserit h-crp Prostat Spesifik Antijen (PSA) (Total ve Serbest) Görüntüleme Testleri Tüm Batın Ultrasonografisi Akciğer Grafisi EKG Vücut kitle indeksi, tansiyon ve bel çevresi ölçümü Fizik muayene, sonuçların yazılı değerlendirilmesi 6/50

7 KONU SEÇİMİ Konular güncel olmalı ve öncelikler göz önünde tutularak seçilmelidir. Obezite, sağlıklı beslenme ve beslenme bozuklukları Kemik sağlığı Kanser Diyabet Demans 7/50

8 KONU SEÇİMİ Çevre sağlığı, Genel sağlık taramaları, Kardiyovasküler hastalıklar ve inme, Koruyucu Sağlık Önlem ve Hizmetleri, HIV/ AIDS Korunma ve Tedavi, Bağışıklık ve Aşılanma, Yaralanmalar, Ruh Sağlığı, 8/50

9 KONU SEÇİMİ Fizik Aktivite, Üreme Sağlığı, Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, Sigara ve diğer tütün ürünleri, Aşılar, İş sağlığı ve güvenliği, 9/50

10 OBEZİTE İLE KANSER İLİŞKİSİ Johns Hopkins University Health Alert Linking Obesity and Aggresive Prostate Cancer Posted in Prostate Disorders on March Reviewed January yıllık izlem sonrası VKİ 35 ve daha yukarı olan bireylerde kanser tanısında gecikme ve prostat kanseri nedeniyle ölüm oranının normal kilolu kişilerden ( VKİ <25 ) iki kat daha fazla olduğu saptanmıştır. 10/50

11 OBEZİTE İLE KANSER İLİŞKİSİ *** Olası açıklamalar: * Obezlerdeki ösrtojen/testosteron oranlarının değişikliği ve kanser gelişimini uyaran IGF-1 düzeylerindeki artış olabilir. * Başka bir olasılık da obez bireylerin sağlıkları konusunda daha az duyarlı olmaları, hekime başvuru, muayene ve tetkik ihmalleri ile tanı ve tedavideki gecikmelerdir. * Obezitede muayene ve biyopsi zorlukları da tanısal başarıyı kısıtlamakta ve geciktirmektedir. 11/50

12 TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER Kaynak: CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS):June 14,2010 OLUMLU DEĞİŞİKLİKLER Sigara İçen Erkekler 12/50

13 OLUMLU DEĞİŞİKLİKLER: TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER Alkol (bir seferde 5 ve daha fazla) Alan Erkekler: 13/50

14 TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER Angina veya Koroner Kalp Hastalığı Tanısı Alan Erkekler: 14/50

15 OLUMLU DEĞİŞİKLİKLER: TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER Ciddi Fizik Aktivitesi Olmayan Erkekler: 15/50

16 TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER OLUMLU DEĞİŞİKLİKLER: Ilımlı Fizik Aktivitelere Katılan Erkekler (Haftada 5 veya daha fazla gün 30 dakika ve daha fazla fizik aktivite gösteren erişkinler veya haftada 3 veya daha fazla gün 20 dakika ve daha fazla yüksek tempolu fizik aktivite) 16/50

17 OLUMSUZ DEĞİŞİKLİKLER: TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER DİYABET Tanısı Alan Erkekler: 17/50

18 OLUMSUZ DEĞİŞİKLİKLER: TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER HİPERTANSİYON Tanısı Alan Erkekler: 18/50

19 TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER OLUMSUZ DEĞİŞİKLİKLER: Kolesterol Kontrolü Yaptırarak Yüksek Olduğunu Beyan Eden Erkekler: 19/50

20 OLUMSUZ DEĞİŞİKLİKLER OBEZ Erkekler (VKİ> 30.0) TOPLUMSAL DEĞİŞİMLER 20/50

21 ERKEKLERDE OSTEOPOROZ 2008 Mayıs ayında American College of Physicians osteoporoz taramaları için yeni guideline yayınlamıştır. American College of Physicians erkeklerde periyodik taramaların yapılmasını önermektedir. Osteoporoz yalnız postmenopozal kadınlara has bir hastalık değildir!!!. Taranan yaşlı erkek sayısı yeterli değildir. Örn., tarihleri arasında laboratuvara kabul edilen hasta sayısı: BMD Testi : 530 %6 25 OH Vitamin D : 9200 %23 21/50

22 ERKEKLERDE OSTEOPOROZ Yeni Kılavuzda; Klinisyenler tarafından yaşlı erkeklerde osteoporoz risk faktörlerinin periyodik olarak taranması, Risk faktörlerinin belirlenmesi ve tedavi ajanlarının seçimi için periyodik BMD (DXA = Dual-energy X-Ray absorpsiometry) ölçümlerinin yapılması, Erkeklerde osteoporoz taraması için daha fazla laboratuvar (Kemik yıkım ürünleri, D-Vit, Osteocalcin vb) testlerin uygulamaya konulması, Erkeklerde Osteoporoz temel risk faktörlerinin ayrıntılı olarak belirlenmesi önerilmektedir. 22/50

23 CİNSEL YOLLA BULUŞAN HASTALIKLAR Clamydia, Gonore, Genital Herpes, HIV/AIDS, Human Papiloma Virus (HPV), Sifiliz, Trikomoniasis, 23/50

24 ERKEKLERDE HPV ENFEKSİYONU American Cancer Society 2012 yılında USA da 1570 penis ve 2250 anal kanser tanısı bildirmektedir. Anal kanser riski heteroseksüel erkeklere oranla homoseksüel ve/veya biseksüel cinsel yaşamı olan erkeklerde 17 kat daha fazladır. HIV (+) erkeklerde de anal kanser riskinin daha fazla olduğu görülmüştür. 24/50

25 ERKEKLERDE HPV ENFEKSİYONU Erkeklerde HPV Enfeksiyonu Testleri: Genital verrukopapillamatöz lezyonların tanısı fizik muayenede gözlenir. Vinegar solüsyonu görülebilir olmayan deriden yükselmemiş lezyonların tanımlamasına yardımcı olabilmektedir. Ancak, bu test hatalı sonuç verebilmekte, normal deri de yanıltıcı olarak patolojik olarak değerlendirilebilmektedir. 25/50

26 LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN HPV TESTİ HPV Enfeksiyonu Testi: HPV Yüksek Risk Tip Tayini Yeni uygulama ile yüksek riskli kabul edilen 16,18,31,33,35,39,45,51,52,56,58,59,66,68 HPV tiplerinin varlığı aranmaktadır. 26/50

27 ERKEKLERDE HPV AŞISI Erkeklere HPV aşısı uygulaması: CDC yaş erkekler için aşı önermektedir. HPV taşıyıcılığı oranının yüksek olduğu bilinen, özellikle Amerika ve Avustralya da bir çok merkez, risk gurubu içindeki erkeklere ilerideki olası portörlüklerini engellemek ve penis kanserine yakalanma risklerini azaltmak için HPV aşısı uygulaması yapmaktadır. 27/50

28 SİGARA ve ÜREME SAĞLIĞI Erkeğin sigara içmesi ya da sigara dumanına maruziyeti üreme işlevlerine zarar vermektedir; Sperm konsantrasyonunu azaltır, Sigarada bulunan nikotin sperm hareketini azaltır, Morfolojik olarak normal sperm sayısını azaltır, Spermin penetrasyon yeteneğini azaltır, Sperm hücrelerinde DNA hasarının artmasına neden olur. Erkek infertilitesi için : Sperm DNA Hasarı Testi Sperm DNA Hasarı ve Genetik Tarama testleri laboratuvarımızda çalışılmaktadır. 28/50

29 PROSTAT ve LABORATUVAR Total PSA, Serbest PSA, S/T PSA, PCA3 Prostate Canser Antigen Gene 3 Yeni bir moleküler test, Sadece prostat kanserine spesifik mrna, Rektal tuşe sonrası alınan idrar örneğinde çalışılıyor, ilk biyopsi sonucu NEGATİF olan hastalarda ikinci biyopsi kararı verilmeden önce çalışılabilir. TPSA ( ng/ml ) olan hastalar için önerilmektedir tarihleri arasında laboratuvara başvuran PCA3 hasta sayısı 48 dir. 29/50

30 HİPOGONADİZM VE LABORATUVAR Hipogonadizm tanısında serum testosteron düzeylerinin düşüklüğü kadar, hipogonadizm semptomlarının varlığının da önemi vardır. Ancak hipogonadizm semptomları subjektif olup, sorgulama formları kullanılır. Total testosteron özellikle genç erkeklerde hipogonadizm tanısı için en iyi tarama testidir. 30/50

31 TESTOSTERON Yaşlılıkla Total Testosteron azalmaktadır. Bu azalma 50 yaşından sonra yıllık %0,4-1 kadardır. < 60 yaş biyokimyasal hipogonadizm %7 oranındadır. > 60 yaş bu oran %20 ye çıkar. Esas değişim SHBG miktarındaki yıllık %1,2 lik artış ve buna bağlı bioavailable testosteron daki %1,2 lik azalmadır. Bu nedenle serbest testosteron veya bioavailable testosteron ölçümü/hesaplaması önerilir. Hipogonadizm tanısında bioavailable testosteron ölçümleri esas alındığında 60 yaş üzerinde biyokimyasal hipogonadizm insidansı çok daha yüksek oranlara ulaşmaktadır. 31/50

32 TESTOSTERON Biyokimyasal değerlendirmede; Total Testosteron (TT) < 231 ng/dl değerler hipogonad olarak kabul edilir. TT > 346 ng/dl ise semptomlara yol açabilecek başka nedenler aranmalıdır. TT ng/dl olan durumlarda Serbest Testosteron ve Bioavailable Testosteron değerlendirmesi gerekir. 32/50

33 SERBEST TESTOSTERON Serbest testosteron için ideal ölçüm yöntemi equilibrium diyalizdir. İmmunoassay yöntemlerde kullanılır. ( RIA v.b ) Bioavailable ve onun alt grubu olarak serbest testosteron değerlerinin ölçülmesi yerine serum total testosteron, albumin ve SHBG ölçümleri kullanılarak hesaplanması önerilmektedir. 33/50

34 TESTOSTERON Hipogonadizmden şüphelenilen olgularda; Testosteron için kan örneği sabah 07:00-11:00 arasında alınmalıdır. Testosteron seviyesi normalin altında veya alt sınırda ise; FSH, LH ve Prolaktin testleri ile tanı desteklenmelidir. 34/50

35 ANDROJEN TEDAVİSİ VE LABORATUVAR Uzun süreli androjen replasman tedavisi öncesi ve takibinde; Karaciğer (ilk yıl 3 ayda bir, sonra yılda bir), Lipid profili (yılda bir), Kardiovasküler sistem (yılda bir), Eritropoez (ilk yıl 3 ayda bir, sonra yılda bir), Prostat (ilk yıl 3 ayda bir, sonra yılda bir), 35/50

36 TÜKÜRÜKTE TESTOSTERON Serum serbest testosteron düzeyleri, tükürükteki testosteron düzeyleri ile iyi korelasyon gösterir. Kan örneklerinin alınmasının olanaksızlığı veya pratik olmadığı durumlarda kolaylığı nedeniyle uygulanabilir. Tarama testi olarak kullanılabilir. Rutin klinik uygulamada plazma ölçümleri öncelikli seçenektir. 36/50

37 SHBG Normal erkeklerde SHBG dolaşan testosteronun % ını bağlar. Bu nedenle Total Testosteron düzeylerinin belirleyicilerinden biri olarak kabul edilir. 37/50

38 SHBG SHBG düzeyleri VKİ ile ters korelasyon gösterir. Düşük SHBG düzeyleri metabolik sendrom tanı kriterlerinden biri olarak kabul edilmektedir ve aterojenik lipid profili gösteren bireylerde total testosteron ve SHBG düzeyleri düşük bulunmaktadır. Düşük SHBG düzeyleri metabolik sendrom için olduğu kadar Tip-2 Diyabet gelişimi için de belirleyici kriter olarak kabul edilmektedir. 38/50

39 SHBG Yüksek SHBG GH Yetersizliği Östrojenler Androjen yetersizliği Hipertiroidism Porfiri Antikonvülzanlar Yaşlanma Düşük SHBG Obesite Hyperinsülinemi Glukokortikoidler Androjens Hipotiroidism GH fazlalığı Nefrotik sendrom Familial 39/50

40 SERBEST ve BIOAVAILABLE TESTOSTERON Total testosteron ölçümlemeleri her zaman testosteron yetersizliğinin gösterilmesi için yeterli olmayabilir. Sınır değerlerde veya klinik uyumsuzluk (obezite, Tip-2 DM, Metabolik sendrom,yaşlılık, hipertiroidizm) halinde Serbest Testosteron veya Bioavailable testosteron düzeyleri çok daha belirleyicidir. 40/50

41 SERBEST ve BIOAVAILABLE TESTOSTERON Bioaviable Testosteron Calculator Uygulama Adresleri: Çalışılacak Testler: Albumin SHBG Testosteron Hesaplanan Testler: FTI Serbest Testosteron indeksi FTc Hesaplanan Serbest Testosteron BATc Hesaplanan Bioavailable Testosteron 41/50

42 KORTİZOL / DHEAS ORANI Sağlıklı yaşlı bireylerde bu oran genç kontrollere göre önemli derecede yüksektir. Demanslı bireylerde ise yükselmenin daha fazla olduğu belirlenmiştir. İleri yaş bilişsel performans sorunu ile bağlantılıdır. Alzheimer hastalarında Anti-Glukokortikoidlerin tedavi amaçlı kullanımı gündeme gelmektedir. 42/50

43 DİHİDROTESTOSTERON Testosteron 5-Alfaredüktaz enzimi aracılığı ile bioaktif metaboliti olan Dihidrotestosterona (DHT) dönüştürülür. 5-AR Tip-1 Karaciğer, deri, beyin, over, prostat ve testislerde bulunur. 5-AR Tip-2 ise prostat, seminal veziküller, epididim ve deride bulunur. DHT un % 20 si testislerden salgılanır. Geri kalanı ise diğer dokularda biyokonversiyonla oluşur. Transdermal DHT ve Oral Testosteron kullanımında interferans nedeniyle ST, BAT hesaplamaları güvenli olmamaktadır. 43/50

44 DİĞER HORMONLAR Erişkin erkeklerde estron ve estradiol düzeylerinin Jinekomasti olguları dışında kullanımı pek yoktur. Obezite ve metabolik sendrom gibi olgulardaki değişimler tanısal olmaktan çok araştırma amaçlıdır. FSH, LH testlerinin erkeklerde kullanımı daha çok hipogonadizm tiplendirmesi, infertilite gibi durumlarda yaygındır. 44/50

45 DİĞER HORMONLAR Yaşla beraber diğer endokrin sistemler de önemli değişiklikler olmaktadır. DHEA, DHEA-S, melatonin, GH ve IGF-1 düzeylerinde de yaşlanma ile değişiklikler gözlenir. Komplike olmayan geç başlayan hipogonadizm sendromu tedavisi için ölçümlenmeleri her zaman gerekli değildir. 45/50

46 DHEA-S DHEA / DHEA-S 46/50

47 DİĞER HORMONLAR Yaşlılıkla azalan DHEA / DHEA-S ( mg/gün) replasmanının yaşam kalitesini arttırdığı ve ciddi yan etkisinin olmadığı yönünde yayınlar vardır. DHEA / DHEA-S replasmanının özellikle adrenal korteks yetmezliği (Addison S.) olgularında yapılmasının gerekli olduğu görüşü de giderek güçlenmektedir. 47/50

48 DİĞER HORMONLAR İNHİBİN: Testis ve overlerde üretilen glikoprotein yapısında bir hormon olup FSH için selektif negatif feedback kontrolü vardır. Sertoli hücreleri tarafından üretilir. Primer testis yetersizliklerinde ve yaşa bağlı olarak düşük bulunur. Genelde FSH yüksekliğiyle birliktedir. (Hipergonadotropik hipogonadizm veya senil hipogonadizm) 48/50

49 49/50

50 TÜM KATILIMCILARA SAĞLIKLI YAŞLANMA SÜRECİ DİLEKLERİMİZLE 9