Halkla Ýliþkiler Profesyonelleri, Ýletiþim Fakülteleri Mezunlarýnda Neler Arýyorlar: Ajans Yöneticilerinin Bakýþ Açýlarý

Transkript

1 Halkla Ýliþkiler Profesyonelleri, Ýletiþim Fakülteleri Mezunlarýnda Neler Arýyorlar: Ajans Yöneticilerinin Bakýþ Açýlarý Öðr. Gör. Tuðçe GÜREL Ýstanbul Üniversitesi Sanat ve Tasarým Fakültesi ÖZET Türkiye'de halkla iliþkiler alanýnda dünyadaki geliþmeleri takip eden ve projeleriyle uluslararasý ödüllere layýk görülen ajanslarýn varlýðý gözlemlenmektedir. Ancak ülkemizde gündemde olmasý gerektiðine inandýðýmýz bir konu da; Ýletiþim Fakülteleri'nden mezun olan yüzlerce gence raðmen iletiþim sektörünün -personel ihtiyaçlarýnda- halkla iliþkiler formasyonu haricinde, farklý eðitimler almýþ kiþileri de görev için uygun bulmalarýdýr. Önerilen çalýþmada halkla iliþkiler profesyonellerinin hangi niteliklere sahip kiþileri çatýlarýnda barýndýrmak istediðinin cevabý aranacaktýr. Çalýþmanýn çerçevesi; Alesta Halkla Ýliþkiler, Bersay Ýletiþim Danýþmanlýðý, BG Ýletiþim, Effect Halkla Ýliþkiler, Excel Halkla Ýliþkiler/ Hill & Knowlton, Global Tanýtým, Grup 7 Ýletiþim, MPR Pazarlama Halkla Ýliþkiler, N PR Halkla Ýliþkiler, Orsa Stratejik Ýletiþim Danýþmanlýðý, PR Aktif Ýletiþim Hizmetleri, Rekta/Ketchum Halkla Ýliþkiler, Tribeca Ýletiþim Danýþmanlýðý, Zarakol Ýletiþim Hizmetleri'nin - sadece halkla iliþkiler ajanslarýnýn- üyeliði ile 6 Eylül 2004'de kurulmuþ olan ÝDA (Ýletiþim Danýþmanlýðý Þirketleri Derneði) ile sýnýrlandýrýlacaktýr. Çalýþan sayýsý ve Türkiye'nin büyük kurumlarýndan oluþan 100'ün üzerinde yýllýk sözleþmeli müþterisiyle sektörün önemli bir bölümünü temsil ettiði düþünülen ÝDA, ayný zamanda Uluslararasý Ýletiþim Danýþmanlarý Birliði ICCO'nun da Türkiye Temsilciliði ni yapmaktadýr. Yapacaðýmýz çalýþmada amaç, ÝDA üyesi olan ajanslarda iletiþim fakültesi mezunlarýnýn istihdamýna yönelik bilimsel verileri ortaya koyabilmektir. Çalýþmada ajanslarýn aþaðýdaki konulardaki görüþleri araþtýrýlacaktýr. 1. Yýllardýr çeþitli eserlerde yer verilen "halkla iliþkiler uzmaný nasýl olmalý" konusu 2. Ýþe alým aþamasýnda vakýf ve devlet üniversitesi mezunlarýna olan bakýþ açýsý 3. Varolan bilgilerin haricinde; olmasý istenilen, ihtiyaç duyulduðu dile getirilen konularda öneri ve tavsiyeler Açýk uçlu sorularla ÝDA üyesi 14 ajansýn en üst düzey temsilcisi ile anket yapýlmasý öngörülmektedir. Çalýþmamýzýn; ajanslarda Ýletiþim Fakültesi mezunlarýnýn istihdamýný arttýrabilmek için, gerekli özelliklere sahip kalifiye iþgücünü yetiþtirebilmeye yönelik ihtiyaçlarýný somut bir þekilde ortaya koyacaðýný ve yol gösterici olacaðýna inanýyoruz.

2 352 GÝRÝÞ Hepimizin sürekli maruz kaldýðý; farklý kanallardan iletilen enformasyon bombardýmaný, hýzýna yetiþmeye çalýþtýðýmýz teknolojik deðiþimler, ürün ve hizmet çeþitliliði, farkýndalýk düzeyinin gitgide yükselen çýtasý, kendi pazarýnda varolma mücadelesi veren kurumlarý, çevresine duyarlý olmaya, þeffaflýða, toplumsal sorumluluðun farkýnda, iletiþimi iyi yönetilen projeleri geliþtirmeye mecbur tutmaktadýr. Kurumlar bu nedenle artýk iletiþimin deðerli, etkili gücünden her süreçte ve her þekliyle faydalanma yolunu seçmektedirler. Günümüzde, halkla iliþkiler, çalýþma sahasýný giderek geniþleten bir iþ alaný haline gelmiþtir. Halkla iliþkiler, özel sektör kurumlarý, kamu kuruluþlarý, STK'lar, siyasi partiler vb. yapýlarda uygulama alanýný geniþletmekte ve bu geniþleme de sektörel istihdam ve kaliteli iþ gücünün artmasý talebine karþýlýk gelmektedir. Bugün Türkiye'de; dünya üzerinde olduðu gibi sektörde yaþanan geliþmelerle birlikte, birçok kurumun yapýlanmasýnda kurum içinde yer alan halkla iliþkiler departmanlarý haricinde ajanslardan da destek alýnmasý durumununda artýþ gözlemlenmektedir. Yabancý firmalarla çalýþmalar yapan ajanslar birçok aþamada global standartlar konusunda beklentileri saðlama koþulunu yerine getirmektedirler. Bu iþ etik, çalýþma þartlarý vb. ile çalýþanlarýn profesyonel birikimleri ve standartlarý düzeylerini de etkilemektedir. Türkiye'de halkla iliþkiler danýþmanlýðý hizmeti veren ajanslar neredeyse ülkemizde halkla iliþkilerin profesyonel bir meslek olarak uygulanmaya baþlamasýndan beri faaliyet göstermektedir. "ilk halkla iliþkiler þirketi A&B'yi ise Dr. Alaeddin Asna 1974 yýlýnda kurmuþtur." (Aydede, 2002 : 24 ) Ajanslar, farklý sektörlerdeki müþterilerine verdikleri hizmetlerle hem uygulama hem teoride oldukça farklý know-how birikimine sahip olmaktadýrlar. Bu hizmet yelpazesi ajanslarýn da, dinamik ve dünyayý çok yakýndan takip eden kurumlar olarak þekillenmesini saðlamaktadýr. Yukarýda bahsettiðimiz, iletiþim sektörünün geniþleyen faaliyet alanýyla meydana çýkan kalifiye eleman ihtiyacý, bu konuda verilen eðitimin önemini ortaya koymaktadýr. Ortaya koyulan bu ihtiyaç, halkla iliþkiler sektöründe çalýþanlarýn bazen baþka uzmanlýk alanlarýndan da seçilebildiðine iþaret etmektedir. Bu tercih neden kaynaklanmaktadýr? Halkla iliþkilerin yapýsal durumundan mý, yoksa sektöre yetiþen gençlerin özel durumlarýndan mý? "performansý yüksek ve donanýmlý çalýþanlar" olarak tanýmlanan kiþiler hangi özelliklere sahip olmalýdýr? Bir Halkla Ýliþkiler Uzmaný Nasýl Olmalý? "Kiþiliðinizde sergilediðiniz bazý özellikler bu mesleðe ait olup olamayacaðýnýza dair belirtileri size geri yansýtabilir. Örneðin suskun, ürkek, içine kapanýk bir yapýnýz varsa kendinize baþka bir meslek arasanýz daha iyi olur! Ýki kelimeyi bir araya getirip kiþilik bir grup önünde konuþamayanlar halkla iliþ kilerle ilgili bir yüksek okulu bitirmiþ olsalar bile pek uzaða gidemeyeceklerini bilmeliler." (Kadýbeþegil, 1998 : 141 ) Yukarýda referans alýnan görüþe göre halkla iliþkiler alanýnda çalýþacak olan kiþilerde ilk aranýlan özellik her kiþiye göre farklýlýk gösteren ve " doðuþtan" diye tabir edilen kiþilik özellikleridir. Bir baþka görüþe göre ideal halkla iliþkiler uzmaný þu özelliklere sahip olmalýdýr ; - Halkla iliþkiler uzmaný, insan ve toplum psikolojisi, sosyoloji, ekonomi, iþletmecilik, hukuk ve genel kültür konularýnda bilgi sahibi olmalý, - Etkili yazma, etkili konuþma ve etkili dinleme konularýnda yetenekli olmalý,

3 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL - Yayýn ve raporlama konusunda bilgili olmalý, - Basýn, yayýn, halkla iliþkiler konusunda bir yüksek okuldan mezun olmalý, - Gazetecilik konusunda deneyimli olmalý, - Yaratýcý, araþtýrýcý ve yenilikçi bir kiþiliðe sahip olmalý, - Zor olmasýna karþýn iþini sevmeli, karþýlaþtýðý sorunlara karþý soðukkanlý, hoþgörülü ve sabýrlý olmalý, - Her þeyi sevmeli, fakat insanlarý herþeyden çok sevmeli ve baþkalarýna kendisini sevdirmeli, - Önce kendisine sonra baþkalarýna güvenmeli, - Halkla iliþkiler uzmaný en az bir yabancý dil bilmeli, - Karþý tarafa inanç ve ilgi saðlayacak bir dýþ görünüþe sahip olmalý, temiz ve düzgün giyinmeli, - Hepsinden önemlisi sevecen, sýcak bir davranýþ ve güler yüze sahip olmalýdýr. (Sabuncuoðlu, 1996 : 56 ) Burada da kiþisel özelliklere ilave olarak, gerekli donanýmlarda sýralanmýþtýr. Sýralanan çok yönlü nitelikler ve yetenekler günümüzde bir farklýlýk olmaktan çýkmýþ mýdýr ya da ilavelerle çeþitlenmiþ midir? Alaeddin Asna eserinde (s ), bir halkla iliþkiler elemanýnda olmasý gereken 10 temel nitelikten bahsetmektedir. Bu nitelikler ; 1. Dilini iyi kullanmasýný bilmeli 2. Genel kültür sahibi olmanýn üzerinde sosyal ve ekonomik konularda yeterli eðitimi almýþ olmalýdýr. 3. Gazetecilik deneyimi olmalýdýr 4. Dýþ görünümüne dikkat etmeli, ilk bakýþta insanlarý yanýna davet edebilmelidir 5. Ýnsanlarý sevmelidir 6. Kendi sorunlarýný bir yana býrakan, kýrgýnlýðýný, üzüntülerini içine atýp güleryüzlü olabilecek 7. Görgü kurallarý, topluluk içinde davranýþlarý çok iyi bilecek 8. Çabuk kavrayacak, olaylarý dürüstçe deðerlendirecek, eleþtirmeyi, insanlarý örgütlemeyi bilecek, esnek, saðduyulu, espri ve hayal gücü, araþtýrmacý 9. Kendi dili haricinde konuþtuðu yabancý dil sayýsý baþarý düzeyini arttýrýr, þeklinde sýralanabilir. Bugün kurumlarda halkla iliþkiler uzmanýnýn hangi süreçlerin içinde yer almasý gerektiði daha iyi tanýmlanmaktadýr. Bu taným, her zaman olduðu gibi halkla iliþkiler uzmanýnýn kendini sürekli öðrenmeye ve geliþmeye adamasýnýn bir hayat biçimi þeklinde algýlamasýna iþaret etmektedir. Bilgi ve sürekli öðrenme, yetenek yani doðuþtan sahip olunan özellikler halkla iliþkiler profesyonelleri arasýnda sýk sýk vurgu yapýlan gerekliliklerdir. "Üç yüz yýlý aþkýn bir süredir bilim adamlarý meslekle iþi birbirinden ayýran belli baþlý özellikler olduðunda ýsrar ederler. Bu özelliklerden biri, mesleðin entellektüel bir temele dayanmasýdýr. Etkili halkla iliþkiler çalýþmalarýnýn bilgi, yetenek ve akýl gerektirdiði yýllar boyunca dünya çapýnda kanýtlanmýþtýr." (Black, 1998: 12) Ceyda Aydede; medya mensuplarý, iþveren, meslektaþlar, toplumun ve müþterinin beklentileri açýsýndan iyi bir halkla iliþkiler uzmanýnýn nasýl olmasý gerektiðini maddelendirmiþtir. Kendisi de bir ajans baþkaný olan Ceyda Aydede iþverenin beklentileri açýsýndan iyi bir halkla iliþkilercinin sahip olmasý gereken özellikleri þöyle yansýtmaktadýr ; Birikim: Ýyi yazabilme, konuþma ve ikna kabiliyeti. Bilgi: medyayý tanýyýp anlama, yönetimin fonksiyonlarýný anlama, pazarlama bilgisi, bütçeleme ve bütçe yönetimi. 353

4 354 Yetenek: Problem çözme, karar verme, güven yaratma, sorumluluk bilinci. Kiþilik: Tutarlý ve saðduyulu, ilgili ve heyecanlý, meraklý ve farklý ilgi alanlarý olan, iyi dinleyici, stresle baþ edebilen. Kuruma ve iþine saygý: Çalýþtýðý kuruma ve kurumun müþterilerine ait bilgileri baþkalarýyla paylaþmayan, etik ilkelere duyarlý. (Aydede, 2004: 119) Yukarýda sýralanan maddelere ilave olarak, halkla iliþkiler profesyonelleri için gerekli beceriler ise ; 1. Etkili düzyazý (metin) yazabilme, 2. Baský altýnda doðru iletiþim kurabilme, 3. Çok yönlü düþünebilme. Örneðin, müþterinin ticari büyümesini kolaylaþtýrabilme veya kârlýlýðýný deðerlendirebilme, 4. Dinleyebilme ve müþteriden bilgi (brief) alabilme, 5. Sorumluluk alabilme ve iþ teslim tarihine uyabilme, 6. Internetten yararlanabilme, temel bilgi iþlem becerilerine sahip olabilme ve bunlarý deðerlendirebilme, 7. (Tercih edilme sebebi olarak) Birden fazla dili konuþabilme, 8. Ekip elemanlarý ile uyum içinde çalýþabilme, 9. Yaratýcý ve derin düþünebilme, 10. Sunuþ becerileri, þeklinde karþýmýza çýkmaktadýr. (Aydede, 2002: 81-82) Bu aþamada, halkla iliþkilerin, profesyonel uygulama aþamasýnda ihtiyaç duyduðu personelinin sahip olmasý gereken özelliklere vurgu yaparken eðitimle birlikte gerekli olan nitelik ve becerilerden de bahsetmek gerekmektedir. "Halkla iliþkiler alanýnda çalýþacak olan kiþiler, yukarýda da deðinildiði gibi, akademik eðitim yanýnda, sýnavla ölçülmesi zor ama uygulamada gerekli olan bazý niteliklere sahip olmalýdýr. Bunlar; saðduyu geniþliði, örgütlenme yeteneði, eleþtiri yeteneði ve tarafsýzlýk, diðer kiþilerin bakýþ açýlarýný anlayýp deðerlendirebilme yeteneði, soðukkanlýlýk, ayrýntýlarla ilgili sonsuz bir düþünce kapasitesi, sorgulayýcý bir zeka, gerekli olduðunda saat sýnýrý koymadan çalýþabilmek, mizah duygusu, yaratýcýlýk ve esneklik, ayný anda pek çok sorunla uðraþabilme yeteneði olarak özetlenebilir." (Peltekoðlu, 2001: 116) Buraya kadar yer verilen bilgiler bir halkla iliþkiler uzmanýnýn nasýl olmasý gerektiðine iliþkin görüþleri içermektedir. Halkla iliþkiler alanýnda profesyonelleþmek isteyenler için halkla iliþkiler eðitiminin önemi bir sonraki bölümde aktarýlacaktýr. Halkla Ýliþkiler Eðitimi Halkla iliþkiler eðitiminin nasýl yapýlmasý gerektiði, eksikliklerinin neler olduðu ve nasýl giderilebileceði dünya üzerinde uzun yýllardýr tartýþýlan bir konu olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Türkiye'de halkla iliþkiler eðitiminin verilmeye baþlanmasý neredeyse mesleðin profesyonel olarak uygulanmaya baþlamasýyla ayný tarihlere denk gelmektedir. "... Türkiye' de P.R. eðitimi 1966'da Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne baðlý Gazetecilik ve Halkla Ýliþkiler Yüksek Okulu'nda baþlamýþtýr. Ýstanbul Üniversitesi Ýktisat Fakültesine baðlý Gazetecilik Enstitüsü de o yýllarda iki yýldan dört yýla çýkarak, Public Relations eðitimi veren Basýn Yayýn Yüksek Okulu haline geldi." (Asna, 1997: 195) Ýlerleyen yýllarda Basýn Yayýn Yüksekokullarý, Ýletiþim Fakülteleri'ne dönüþmüþ, ilk zamanlardaki uzmanlýk alanlarýna yönelik bölüm ve derslerde farklýlaþma kaydedilmiþtir. O tarihlerden bu yana dünyanýn hýzlý deðiþimiyle birlikte halkla iliþkilerin profes-

5 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL yonel uygulama alanlarý da geniþlemiþ, çeþitlenmiþtir. Ancak deðiþmeyen noktalardan birinin halkla iliþkilerin kuramsal yapýsý içinde baþka disiplinlerle baðlýlýðý olduðu düþünülmektedir. Ýþte bu farklýlýk halkla iliþkilerin birçok meslek dalýna göre farklý bir eðitim tarzýný benimsemesine neden olmaktadýr. Çünkü en az kendi uzmanlýk dersleri kadar farklý uzmanlýk alanlarýna ait derslerin okutmasý ihtiyacý da mesleki donaným için þart olmaktadýr. Bir önceki bölümde aktarýldýðý gibi bir halkla iliþkiler uzmaný geniþ bir bilgi yelpazesine sahip olmalý ve sürekli bu bilgileri yenilemelidir. Halkla iliþkiler uzmanlarý, hýzlý deðiþen dünyada artýk sadece Ýngilizce bilmenin yeterli olamayacaðý (asgaride þart olduðu), gelecek vaadeden pazarlar için gitgide Çince'nin önemli bir dil olacaðýný bilip bu konuya yatýrým yapmasý gerektiðini takip eden, geliþmelerin farkýna varýp önceden yaþam ve geliþim programýna almýþ kiþiler olmalýdýr. Her þeyden önce halkla iliþkiler uzmanýnýn kurumun en üst düzey yöneticilerinden toplumun elt alt seviyedeki kiþileri ile çoðu zaman yüz yüze iletiþim içinde olduðu düþünülerek uyum, bilgi ve genel kültür daðarcýðýnýn her kesime hitap edebilir düzeyde olmasý gerekmektedir. "Halkla iliþkiler uzmanlarý üst yönetimle birlikte stratejileri, siyasalarý belirlese de gerçekte yöneticileri yönlendiren halkla iliþkiler uzmanlarýdýr. Halkla iliþkiler uzmanlarýnýn eðitimleri de, bu baðlamda önem kazanmaktadýr. Çünkü bilindiði gibi, halkla iliþkiler eðitiminde kalite, nitelik kurumiçi ve kurumdýþý halkla iliþkiler etkinliklerinde de etkinlik ve verim getirmektedir." (Zeybek, 2005: 61) Bir halkla iliþkiler uzmaný sadece kendi alanýndaki deðiþimleri deðil dünyayý yakýndan takip etmeli; ülkesinin; sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel ortamlarýn içinde bulunmalý, yeni açýlýmlar saðlayacak yaratýcý fikirler geliþtirebilmelidir. Ýþte üzerinde birleþilen ortak konular haricinde bir halkla iliþkiler eðitimi birçok farklý dalý da gündeminde bulundurmalý ve sürekli geliþtirmelidir. Günümüzde iþe alýmlarda halkla iliþkiler eðitiminin ya da sektör tecrübesinin tercihi konusu halen tartýþýlmaktadýr. Ýletiþim fakültelerinin, sektörün geliþimine odaklý eðitim vermeleri durumunda, farklý branþlarda eðitim gören kiþilerin ve/veya sektör tecrübesi olan kiþilerin iþe alýmlarda tercih edilmesi oranýnda azalma görüleceði düþüncesi de yaygýnlaþmaktadýr. "Üniversiteler bilindiði gibi, araþtýrmageliþtirme, eðitim-öðretim faaliyetleriyle topluma yarar saðlayan, toplumun geliþmesine öncülük eden, topluma ve iþ yaþamýna kaliteli insan yetiþtirme misyonunu üstlenen eðitim kurumlarýdýr. Kalifiye insan gücünün yetiþtirildiði en önemli kurumlardan biri olan üniversiteler ve sunduklarý hizmetlerin kalitesi bireyleri, iþ yaþamýný ve kuruluþlarý yakýndan etkilemektedir." (Yaylacý, 2004: 608) Ýþe alým aþamasýnda halkla iliþkiler eðitiminin önemi bilinmekte, gerekliliði üzerinde ise tartýþýlmaktadýr. ABD'deki durum hakkýndaki bir deðerlendirmede "Ýþe alýnma noktasýna gelindiðinde de, iþverenler, bir halkla iliþkiler eðitimini ya da iki büyük halkla iliþkiler örgütünün biri ya da diðerinden alýnmýþ bir akreditasyonu iþe girmenin koþullarý arasýnda gördüklerini gösteren hiçbir þey yapmamýþtýr." (Grunig, 2005: 481) denmektedir. Türkiye'ye yönelik bir deðerlendirme de ise; "Öncelikle bir tespit yapalým: "Herkes" halkla iliþkiler alanýnda kariyer yapabilir. Bu mesleðin okulunda okumuþ olmak belki teorik altyapýnýn güçlenmesi konusunda gerekli olabilir ancak, günümüzde söz konusu okullardan mezun olanlar profesyonel yaþamda en az üç yýl süre ile bir eðitimden daha geçiyorlarsa, "okullu" olmanýn ciddi bir avantaj oluþtur- 355

6 356 duðunu söyleyemeyiz." (Kadýbeþegil, 1998: 140) denmektedir. Halkla iliþkiler eðitimi sýrasýnda gündemde olmasý gereken diðer bir konu da profesyonel uygulama alaný ile fakültelerin iþbirliðine yöneliktir. Bu iþbirliði öðrencilerin daha donanýmlý ve sektöre hazýr girmelerinin yolunu açmaktadýr. Sýklýkla dile getirilen bir konu "üniversite mezunu gençlerin pratikte sýkýntý çektiði" yönündedir. Bu sýkýntýnýn aþýlmasýnda staj programlarý oldukça önemli görülmektedir. Halkla iliþkiler alanýnda uygulayýcý olmak ve bu alanda eðitim vermek birbirinden farklý sorumluluklarý, özellikleri olan profesyonel mesleklerdir. Bu nedenle her iki grup ve sektörel dernekler, gençlerin sektöre kazandýrýlmasýnda iþbirliðini saðlamalýdýrlar. Bu aþamada yapýlan çalýþmalarda öncelikle üzerinde durulan konulardan biri; gençlerin, üniversite ve bölüm tercihi sýrasýnda, kariyer yapmayý planladýðý, baþarýlý olabileceðini düþündüðü, nitelik ve yeteneklerine uygun olarak deðerlendirilen bir meslek dalýný seçmesi ve eðitimini bu doðrultuda almasý gerektiðinin önemidir. Hülya Yengin'in; akademik yýlýnda Marmara Bölgesi'nde bulunan devlet üniversitesi statüsündeki iletiþim fakülteleri birinci sýnýf öðrencilerine, yüz yüze görüþerek uygulamýþ olduðu anket sonuçlarý deðerlendirmesinde; "Anket sonuçlarýna göre, öðrencilerin üniversite öncesi sorunlarý, ilk-orta öðretim yetersizliði, tercih ettiði ve ilgilendiði halkla iliþkiler alanýnda bilgi sahibi olmadýðý ve böylelikle tercih esnasýnda el yordamýyla, sadece puanlama sýralamasý yaparak, açýkta kalma riskini göz önüne alarak sadece üniversiteye girmek amacýyla yaptýklarý ortaya çýkmaktadýr." (Yengin, 2004: 190) verisi elde edilmiþtir. Bir halkla iliþkiler uzmaný, çalýþmalarýnda hem kendine hem sorumluluðu olan gruplara karþý etik davranmalý, mesleðine iliþkin tüm bilgilere hâkim, iþini, dünyayý takip eden ve her þeyden önce yaptýðý mesleðe gönlünü vermiþ kiþiler olarak yetiþmelidir. 2. ARAÞTIRMA YÖNTEM VE TEKNÝKLERÝ Halkla iliþkiler sektörün büyümesi, istihdama yönelik geliþmenin de müjdecisi olarak görülmektedir. Sektörün ihtiyacý olan personelin karþýlanmasýnda iletiþim fakültelerinin rolü oldukça önemli olmaktadýr. Amaç, iletiþim fakültesi mezunlarýnýn ihtiyaç duyulan kadrolarda ilk tercih olarak deðerlendirilmelerinin saðlanmasýdýr. Bir önceki bölümde aktarýldýðý gibi iletiþim fakültesi mezunlarýnýn akademik eðitimleri sýrasýnda sektörel ihtiyaçlar doðrultusunda yetiþmeleri bu tercihte önemli bir yer tutmaktadýr. Bu aþamada sektör, dernekler ve fakültelerin iþbirliðinin önemi de bir kez daha ortaya çýkmaktadýr. Ýlk adýmda, sektör ve üniversitelerin iþbirliði öðrencilerin çalýþma koþullarýna hazýrlýðý açýsýndan, staj imkanlarý açýsýndan deðerlendirilmektedir. Halkla iliþkiler eðitimi sýrasýnda karþýlaþýlan bir baþka konu da halkla iliþkiler sektörünün, son yýllarda sayýsý artmakta olan vakýf üniversitelerinin iletiþim fakültelerinden mezun olan öðrencileriyle uzun yýllardýr öðrenci yetiþtiren devlet üniversitelerimiz arasýnda bir fark gözetip gözetilmediði yönünde olmaktadýr. Türkiye'de küreselleþen dünyanýn bir parçasý olarak, kurumlar yurtdýþýna açýlmaya, dünyanýn birçok yerinde iþ yapmaya, yabancý firmalarla ortaklaþa projeler geliþtirmeye baþlayan kurumlarýn sayýsý gitgide artmaktadýr. Bu nedenle iletiþimini maksimum verimle yapmak isteyen kurum sayýsý da hýzlý bir þekilde artmakta ve onlara danýþmanlýk hizmeti saðlayan halkla iliþkiler ajanslarýnda da standart gitgide yükselmektedir. Sektörün ihtiyaçlarý doðru analiz edildiðinde "aranýlan eleman"ýn özelliklerini net olarak tanýmlamanýn; baþarýlý bir platformda

7 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL mesleki geliþimi ve sahiplenmeyi arttýracaðýný düþünüyor, araþtýrmada elde edilen verilerin yol gösterici olmasýný umuyoruz. Çalýþmada incelemenin yürüttüleceði alan belirlenirken bir çerçeve ile sýnýrlama yapmak planlanmýþtýr. Türkiye'de halen halkla iliþkiler alanýnda faaliyet gösteren 6 dernek oluþumundan bahsedilmektedir. Bunlarýn 3'ü; Ýzmir, Bursa ve Ankara Halkla Ýliþkiler Dernek'leri, diðer üçü ise; merkezleri Ýstanbul'da bulunan, en çok sayýda bireysel üyeyi çatýsý altýnda toplayan Türkiye Halkla Ýliþkiler Derneði, Halkla Ýliþkiler Danýþmanlarý Derneði ve Ýletiþim Danýþmanlarý Derneði (ÝDA)'dir. Araþtýrmanýn yürütüldüðü, halkla iliþkiler ajanslarýn üyeliði ile 6 Eylül 2004'de kurulmuþ olan ÝDA, Uluslararasý Ýletiþim Danýþmanlarý Birliði ICCO'nun da Türkiye temsilciliðini yapmaktadýr. ÝDA, Türkiye genelinde çalýþan sayýsý ve Türkiye'nin büyük kurumlarýndan oluþan 200'e yakýn yýllýk sözleþmeli müþterileriyle sektörün önemli bir bölümünü temsil etmektedir. ÝDA'nýn kuruluþ amacý, ÝDA Kuruluþ Bildirgesi'nde þöyle açýklanmaktadýr ; - üyesi þirketlerin içinde bulunduðu halkla iliþkiler sektörünü geliþtirmek, geniþletmek ve itibarýný arttýrmak - sektörde haksýz rekabete, kayýt dýþý faaliyetlere ve etik dýþý davranýþlara karþý bilinç yaratmak - sektörden hizmet alan kuruluþlarýn, sektör hakkýnda doðru bilgilere ulaþmasýný saðlamak Üyelerinin ; - mesleðin ve piyasanýn sorunlarý karþýsýnda dayanýþmalarýný ve rekabet ortamýný zedelemeden ortak hareket etmeleri - uluslararasý hizmet standartlarýna ve etik kodlara uyarak örnek olmalarý - mesleki performanslarýný ve yönetim becerilerini arttýrarak hizmet kalitelerini yükseltmelerini saðlamaktýr. ÝDA, iletiþim danýþmanlýðý mesleðinin profesyonel deðerleri ve itibarýný koruma doðrultusunda, kuruluþuyla eþ zamanlý olarak "Meslek Ahlâk Ýlkeleri"ni belirlemiþ ve yayýnlamýþtýr. IPR, IPRA, CERP ve ICCO tarafýndan benimsenen ve 32 maddeden oluþan ahlâk ilkeleri, dernek üyeleri için bir rehber niteliðinde görülmektedir. Bu maddelerden; "çalýþanlarýna karþý sorumluluklarý doðrultusunda" baþlýðýný taþýyan bölümde þu alt açýklamalar yer almaktadýr; 30. Sektörün nitelikli insan kaynaklarý ile donatýlmasýna yönelik giriþimler ile, akademik dünyanýn bu doðrultuda faaliyetlerini destekler, 31. Çalýþanlarýnýn hak, hukuk ve menfaatlerini korurlar, 32. Çalýþanlarýnýn kariyer planlarýna yönelik eðitim ve geliþim faaliyetlerini desteklerler. Kuruluþu sýrasýnda 16 ajans olan ÝDA þu anda, 14 ajansý bünyesinde bulundurmaktadýr. ÝDA; Alesta Halkla Ýliþkiler, Bersay Ýletiþim Danýþmanlýðý, BG Ýletiþim, Effect Halkla Ýliþkiler, Excel Halkla Ýliþkiler/Hill&Knowlton, Global Tanýtým, Grup 7 Ýletiþim, MPR Pazarlama Halkla Ýliþkiler, N PR Halkla Ýliþkiler, Orsa Stratejik Ýletiþim Danýþmanlýðý, PR Aktif Ýletiþim Hizmetleri, Rekta/Ketchum Halkla Ýliþkiler, Tribeca Ýletiþim Danýþmanlýðý ve Zarakol Ýletiþim Hizmetleri'nden oluþmaktadýr. Araþtýrma, Ýletiþim Danýþmalýðý Þirketleri Derneði (ÝDA)'nin, ORSA ve Alesta haricindeki 12 ajansý ile gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþma için görüþülen kurumlar, kiþiler ve unvanlarý Tablo 1 de yer almaktadýr. Kullanýlan teknik, açýk uçlu sorularla anket uygulamasý þeklinde gerçekleþmiþtir. Açýk uçlu sorularla hedef; tutum ve düþüncelerin serbest olarak paylaþýlmasýný saðla- 357

8 Tablo 1: Görüþülen kurumlar, kiþiler ve ünvanlarý. Bersay Ýletiþim Danýþmanlýðý Ayþegül Meriç CEO BG Ýletiþim Elif Aydar Genel Müdür Effect Halkla Ýliþkiler Gonca Karakaþ YK Baþkaný Excel Halkla Ýliþkiler / Hill&Knowlton Figen Ýsbir Ajans Baþkaný Global Tanýtým Ceyda Aydede Baþkan Grup 7 Ýletiþim Cengiz Turhan Baþkan MPR Pazarlama Halkla Ýliþkiler Meral Saçkan Genel Müdür NPR Halka Ýliþkiler Ferah Çobanoðlu Ýd. ve Mali Ýþ. Koordinatörü PR Aktif Ýletiþim Hizmetleri Yavuz Can Yazýcý Genel Müdür Rekta /Ketchum Halkla Ýliþkiler Senem Berkan Ýþ Geliþtirme Yönetmeni Tribeca Ýletiþim Danýþmanlýk Ali Cem Ýlhan Genel Müdür Zarakol Necla Zarakol Kurucu Baþkan 358 maktýr. Anket uygulamasýnda hazýrlanan sorularla, konuya hâkim uzman kiþilerin görüþlerinin alýnmasý, çalýþmanýn sonuçlarýnda yapýlan araþtýrmaya yönelik bir sektörel bir veri saðlamasý planlanmaktadýr. Bu doðrultuda; ajans hakkýnda bilgilenme, staj ve iþe alým bölümlerini oluþturan 20 soru hazýrlanmýþtýr. Çalýþmada amaç, yukarýda sýralanan bilgiler ýþýðýnda, ÝDA'nýn üyesi olan ajanslarda iletiþim fakültesi mezunlarýnýn profesyonel istihdamýna yönelik bilimsel verileri ortaya koyabilmek ve iletiþim sektöründe geleceðin profesyonelleri olacak gençlerin "tercih edilmesine" yönelik görüþlerini almaktýr. 3. ARAÞTIRMA BULGULARI VE YORUMLAR 1. AJANSLARA AÝT GENEL DEÐERLENDÝRME ÝDA üyesi ajanslar arasýnda, en eski-en yeni ajans çerçevesinden bakýldýðýnda elde edilen veriler; 1989 yýlýnda kurulmuþ olan Global Tanýtým - Haziran 2000'de kurulmuþ olan PR Aktif'tir. Çalýþan sayýsý açýsýndan deðerlendirildiðinde ise; en fazla istihdam olanaðýna sahip ajansýn 90 kiþi ile Bersay Ýletiþim Grubu olduðu gözlemlenmiþtir. Tablo 2 AJANS ÇALIÞAN SAYISI ÝLE. FAK. MEZ. SÜRE BERSAY ay - 16 yýl BG yýl EFFECT yýl EXCEL ay - 8 yýl GLOBAL yýl GRUP yýl MPR yýl NPR yýl PR AKTÝF yýl REKTA yýl TRIBECA yýl ZARAKOL yýl TOPLAM Araþtýrmada elde edilen diðer bir veri de, ankete katýlan bütün ajanslarýn bünyesinde

9 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL iletiþim fakültesi mezunlarýnýn istihdam edildiði yönündedir. Görüldüðü gibi ÝDA üyesi ajanslarýn toplam istihdamý araþtýrmanýn yapýldýðý dönemde 364 kiþidir. Bu toplam sayý içinde; idari iþler, muhasebe vb. departmanlarý da barýndýrmaktadýr. Ýletiþim fakültesi mezunlarýnýn sayýsý, toplam istihdamýn ortalama üçte biri oranýndadýr. Çalýþma süreleri ise 1 ay ile 16 yýl arasýnda deðiþmektedir. Bu bölümde Zarakol Ýletiþim Hizmetleri, idari iþler haricinde çalýþanlarýn yarýdan fazlasýnýn iletiþim fakültesi mezunu olduðuna dikkat çekmektedir. 2. STAJ OLANAKLARI ÝDA üyesi tüm ajanslarda staj imkaný mevcuttur. Konu ile ilgili soruya hiçbir ajanstan o- lumsuz yanýt gelmemiþtir. Stajyer alýmýna iliþkin "ajansýnýzda kaç yýldýr stajyer alýmý yapýlmaktadýr" sorusunun yanýtlarý ve ajanslarýn kuruluþ yýllarýna yönelik karþýlaþtýrmalý tablosu aþaðýdaki gibidir. Tablo 3 AJANS KURULUÞ YILI STAJ. ALIMI / yýl yýlý hariç tutularak iletilmiþtir. Bununla birlikte Global Tanýtým'ýn kurulduðu tarihten bu yana stajyer alýmý gerçekleþtirdiði görülmüþtür. Stajyer alýmýnda periyodlar ve kaç kiþinin istihdam edildiðine yönelik soruya alýnan yanýtlar Tablo 4 te gösterilmektedir. Stajyer alýmýna yönelik "stajyer alýmýnda üniversite tercihi yapýlmakta mýdýr" sorusuna verilen yanýt; 8 ajanstan "tercih yapmýyorum", 4 ajanstan "tercih yapýyorum" þeklinde olmuþtur. (Þekil 1) Tablo 4 AJANS BERSAY BG EFFECT EXCEL GLOBAL GRUP 7 VERÝLEN YANITLAR 3 ayda 1-2 kiþi, ancak ihtiyaca göre deðiþebilir 1 stajyer tüm yaz, 2 stajyer her biri 1,5 ay olmak üzere Özellikle yaz döneminde 2-3 kiþi Her yýl maksimum 5 kiþi Ýhtiyaca göre belirleniyor ancak yazýn daha çok yýlda 1 kez, 1-2 kiþi BERSAY BG EFFECT EXCEL GLOBAL GRUP MPR NPR PR AKTÝF REKTA TRIBECA ZARAKOL MPR NPR PR AKTÝF REKTA TRIBECA ZARAKOL yazýn 3 kiþi, kýþýn Bilgi Üniversitesi'nden öðrencilerinden 1'er aylýk periodlarlar,özel üniversitelerden 3'er kiþi, aylýk periodlarla yani her iki ofiste 2'þer kiþi yýlda en az 2 kiþi, 6 aylýk periodlarla medya ve müþteri iliþkileri için 2 kiþi, gelecek vaadeden kiþiler daha uzun süre de kalabiliyor,aksi durumda 1-2 ay sonunda tamamlanýyor yaz döneminde 2 kiþi yazýn 2-4 arasý,ancak ders programý müsait olan öðrenciler her dönem alýnabiliyor.ofiste her dönem stajyer mevcut Bu ajanslardan PR Aktif'in rakamlarý

10 Þekil 1 "Tercih yapanlar" arasýndan "tercih yapýlan üniversiteler" þöyle daðýlmaktadýr ; Þekil 2 yapmaya uygun olanlarý da stajyer olarak kabul ederiz" görüþü de belirtilmiþtir. Stajyer alýmý yapan ajanslara, "son iki yýl içerisinde stajdan sonra iþe aldýðýnýz stajyer oldu mu" diye sorulduðunda; Grup 7 hariç tüm ajanslar, staj dönemi sonrasýnda iþe alýmýný gerçekleþtirdikleri kiþiler olduðu bilgisini aktarmýþlardýr. Anketteki "Staj programý uygulamasýný nasýl yürütüyorsunuz" sorusu; sunulan yanýtlarla birlikte, "diðer" baþlýðýnda ilave edilenler eklenerek deðerlendirildiðinde ; Þekil Stajyer alýmýna iliþkin olarak "bölüm tercihi yapýlmakta mýdýr?" sorusuna Bersay, hariç tüm ajanslar "tercih yaptýklarý" biçiminde yanýt vermiþ ve farklý birkaç görüþ paylaþmýþlardýr. Verilen yanýtlar aþaðýda gösterilmektedir; Þekil 3 Excel Halkla Ýliþkiler; önceliði iletiþim fakültelerine tanýdýklarýný ancak kendileriyle çalýþmak isteyen herkese kapýlarýnýn açýk olduðunu belirtmiþtir. Yukarýda sýralanan tercihler haricinde "önceliði iletiþim fakültelerine tanýrýz ama PR Bu yöntemlerin içinde Bersay Ýletiþim Danýþmanlýðý'nýn belirlediði yöntem, Bersay tarafýndan 3 ayda bir staj sýnavý açýlmasý þeklindedir. Bu sýnavýn duyurusu iletiþim fakülteleri kanalýyla yapýlmaktadýr. Sýnavda en yüksek puaný alanlar arasýndan gerçekleþtirilen mülâkat sonucunda stajyer olarak alýnacak öðrenciler belirlenmektedir. Araþtýrmada stajyer alýmýna yönelik "stajyer alma nedenlerinizi yazýnýz" sorusuna verilen yanýtlarda, ajanslar amaçlarýný kendi cümlelerinde birkaç farklý nedenle açýklamýþlardýr. Öðrencilere ve sektöre fayda yönünden ; - Mesleðe doðru ve yetkin insan kaynaðý yetiþtirmek (2 görüþ) - Sorumluluklarýn yerine getirilmesi (2 görüþ)

11 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL - Stajyerlere verilen eðitimler,iþ süreçlerine katýlýmlarýyla destek saðlamak, - Öðrencilerin uygulama alanýndaki bilgilerini geliþletmek, - Ýletiþim fakültesi öðrencilerine iþ deneyimi kazandýrmak, - Öðrencilerin iletiþim þirketlerinde iþlerin nasýl yürüdüðünü anlamasýna katkýda bulunmak, - Genç meslektaþlarýn sektöre, iþleyiþi bilerek girmelerini saðlamak, - Yetenekli öðrencilerle kalýcý iþbirliði için kapý açmak, - Deneyimleri mesleðe yeni adým atan gençlerle paylaþmak, - Þirket kültür ve prensipleriyle yoðurulan, sektör ve þirkete yararlý olacak insan kaynaðý oluþturmak, - Üniversite-sektör iþbirliðine katkýda bulunmak. Ajansa fayda açýsýndan ; - Çalýþanlarýn iþ yoðunluðunu hafifletmek (2 görüþ), - Nitelikli insan kaynaðýný tanýma fýrsatýný yakalamak, - Ýþlere katkýda bulunmalarýný saðlamak, - Genç bakýþ açýsýný ajans içine sokmak, - Ajansýn, stajyer yönetimi konusundaki performansýný yükseltmek, - Ajanstaki ekiplerin stajyer programý ile iþleyiþ,iþ yapýþ anlayýþý vb. konularda tazelenmek, - Destek hizmetlerin yürütülmesinde yararlanmak. "Stajyer almama nedenlerinizi yazýnýz" önerisine ise, stajyer alýmýnda bulunan firmalardan iki tanesi bazen stajyer almama durumlarýný; stajyere yeterince zaman ayýramama ve ofiste fiziksel alan olmamasý durumu olarak açýklamýþlardýr. 3. ÝÞE ALIM "Ýþe alýmlarda hangi yöntemleri kullanýyorsunuz" sorusuna, hazýrlanan yöntemlerle ilgili iletilen görüþler ve tercih aralýklarý þöyle deðerlendirilmektedir; Tablo 5 Yöntemler Bu tabloda özellikle dikkat çeken; özel yahoo gruplarýn, sektör yayýnlarýnýn ve üniversitelerle iþbirliði yapmanýn iþe alým yöntemlerinden sýralamasýnda, öncelikli tercih edilenler arasýnda sýralanmamasýdýr. Bu yöntemler haricinde; kariyernet, iç duyuru, referans, direkt baþvuru, staj sýrasýndaki gözlemler, kiþisel baþvurular, gazeteden transfer etme yanýtlarý da elde edilmiþtir. Ýþe alýmla ilgili diðer bir konu da üzerinde tartýþýlan "sizce bir halkla iliþkiler uzmaný kim olmalý" sorusuna verilen yanýtlar ve önem dereceleriyle aþaðýdaki gibi deðerlendirilmektedir; Yukarýda yer alan görüþler dahilinde bir halkla iliþkiler uzmanýndan her zaman bekle- hiçbir zaman ( 1 ) arasýra ( 2 ) bazen ( 3 ) çoðunlukla (4 ) her zaman ( 5 ) Ýlan Web Özel yahoo gruplarý Sektör yayýnlarý Üniversitelerle iþbirliði Tavsiye

12 362 nen nitelikler; takým çalýþmasýna yatkýn, dürüst, yaratýcý ve sabýrlý olmasý olarak sýralanabilmektedir. Duygusal olmasý ise, beklenen kriterler arasýnda son sýrada sayýlabilir. Tablo 6 Kiþisel Özellikler Hiçbir zaman (1 ) arasýra ( 2 ) bazen ( 3 ) çoðunlukla (4 ) her zaman ( 5 ) Giriþken Sabýrlý Konuþkan Güleryüzlü Bakýmlý Takým çalýþmasýna yatkýn Lider özelliklere sahip Duygusal Yaratýcý Dürüst Açýksözlü Bu görüþ ve deðerlendirmelere ilave olarak Zarakol Ýletiþim Hizmetleri; yukarýda yer alan tüm özelliklerin temel olarak "olmasý gereken özellikler" olduðunu ancak kriterlerinin bunlarýn dýþýnda; toplumsal sorunlara duyarlý, meraklý, ilgili, entellektüel kapasitesi yüksek, teknolojiye ve yeni yönetim anlayýþýna yatkýn, fikri takip yeteneði geliþmiþ olma düzeyleri olduðunu belirtmiþtir. Burada sayýlan her özelliðin de her zaman (5) öneminde olduðu aktarýlmýþtýr. Ýþe alýma yönelik olarak "iþe alýmlarda iletiþim fakültesi mezunlarýna bir ayrýcalýk ya da öncelik gösteriyor musunuz" sorusunda 6 ajansdan olumlu, 6 ajanda da olumsuz yanýt alýnmýþtýr. Olumlu yanýt verenler "iþe alýmlarda iletiþim fakülteleri mezunlarýný seçme nedenini/lerini belirtiniz" sorusu yönetilmiþ ve kendi cümleleriyle aþaðýdaki görüþler alýnmýþtýr ; - Mesleðin eðitimini almýþ olmalarý (2 görüþ), - Yaptýðýmýz iþi meslek haline getirmek istiyorsak eðitim veren kurumlarý da desteklemeliyiz, - Mesleðe kalite kazandýrma, - Mesleðin daha çok pratikte öðrenildiðine inanmakla birlikte, iletiþim fakültelerinin doðru altyapý oluþturmadaki ayrýcalýðýný dikkate alýyoruz, - Temel kavramlara yakýn olduklarýný varsaymak ve bu sektörde yükselme ve uzmanlaþma hýrsý taþýdýklarýný düþünmek, - Stratejik bakýþ açýsý, global vizyon, - Eðitimleri sýrasýnda aldýklarý teorik bilgi, staj döneminde pratik bilgiyle birleþtirildiðinde, daha etkin bir iþ gücü oluþuyor. Ancak iletiþim fakültesi mezunu olmak tek baþýna yeterli bir kriter deðil, iþ tecrübesine de çok önem veriyoruz, - Temel birikime sahip olmalarý, - Ayný terminolojiye hâkim olmamýz. Bu deðerlendirmeler sonucunda, halkla iliþkiler alanýnda eðitim alan kiþilerin uzmanlýk alanlarýna ait terminolojiye ve teorik bilgilere sahip olmalarý, tercih kriteri olarak belirtilmektedir. Anketin diðer bir sorusu "iþe alýmlarda iletiþim fakülteleri içinden devlet ve vakýf üniversiteleri arasýnda bir ayrým gözetiyor musunuz" þeklinde gerçekleþmiþtir. Alýnan cevaplar aþaðýda grafik ile gösterilmektedir ; ÝDA üyesi ajanslara sorulan diðer bir soru "iletiþim fakültesi mezunlarýnda gözlemlediðiniz bir eksiklik var mýdýr" þeklinde olmuþ, alýnan yanýtlar aþaðýdaki tabloda gösterilmiþtir.

13 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL Þekil 5 Þekil 6 "EVET" diyen ajanslarýn konu ile ilgili yapmýþ olduklarý açýklamalarda ayný ajansýn birkaç farklý neden gösterdiði gözlemlenmiþtir. Bu görüþler, bir kereden fazla belirtilenler ilk sýralarda olmak üzere þöyle sýralanabilmektedir; - yabancý dilde yetersizlik: konuya iliþkin bir görüþte özellikle devlet okulundan gelenlerde yabancý dil eksikliði olduðu belirtilmiþtir - pratik eksikliði: bu konudaki görüþlerden biri staj programlarýnýn verimsizliði nedeniyle gençlerin piyasa iþleyiþinin uzaðýnda, iþ hayatýndan habersiz olduklarý yönündedir - analitik düþünme yeteneði yoksunluðu, analiz ve sentez yeteneðinin olmamasý - kiþisel özellikler: yazý yazma, ifade etme, yenilikçi, yaratýcý olma, empati kurma, hedef ve hýrs konusunda zaaf içinde olmak, devlet okullarýndan gelenlerin prezentasyon konusunda özensizliði, vakýf okullarýndan gelenlerde yaþam koþullarý bilgisinin eksikliði - genel kültür eksikliði: bu konuda belirtilen bir görüþ, gazete okuma alýþkanlýklarýnýn geliþmemiþ olduðu yönündedir - bilgi düzeyinde eksiklik - gereksiz teorik bilgilerle doldurulmuþ - dünyayý ve ülkeyi anlama bilgi ve becerileri yetersiz - ekonomide neler olduðunu anlamaktan uzak "HAYIR" diyen ajanslarýn yorumlarý ise þöyle sýralanmaktadýr; - bazen teorik þartlanma nedeniyle pratikte zorlanma - iletiþim fakültesi eðitimine raðmen uygulamada yaþanan problemler Araþtýrmadaki diðer bir anket sorusu, ÝDA üyesi ajanslara "iþe alýmlarda (iletiþim fakültesi dâhilinde ya da haricinde) tercih ettiðiniz fakülteler var mýdýr" olmuþtur. Bu soruya; 7 ajans "evet", 4 ajans da "hayýr" yanýtý vermiþtir. Þekil 7 Tercih edilen diðer fakültelere iliþkin bilgi þöyle aktarýlmýþtýr; Ankete katýlan bir ajans, iletiþim fakültesi 363

14 364 mezuniyeti konusunda hassas olduklarýný, iletiþim fakültesi haricinde ise özel bir tercihte bulunmadýklarýný belirtmiþtir. Ýþe alýmlarda "iletiþim fakültesi haricinde tercihte bulunmam" diyenlerden de; ekonomi, psikoloji, sosyoloji eðitimi almýþ olanlarýn iletiþim sektörüne kolay uyum saðladýklarý görüþü ilave edilmiþtir. Araþtýrmaya katýlan ajanslardan Zarakol, vermiþ olduklarý yanýtlara ilave olarak; 4 yýllýk halkla iliþkiler eðitimi yerine farklý bir alanda lisans eðitiminin yapýlmasýnýn ve yüksek lisans eðitiminde iletiþim okunmasýnýn faydalý olduðu görüþünü aktarmýþtýr. Kendileri de iletiþim fakültesi mezunu olmalarýna raðmen Zarakol Ýletiþim'in kurucu ortaklarý, yapmýþ olduklarý gözlemlerde bu tip eðitim alanlarýn baþarýsýný ölçümlemiþ olduklarýný aktarmýþlardýr. Kendileri ayrýca iletiþim fakültesi mezunlarýnýn, yabancý dil, tarih, ekonomi, hukuk, antropoloji ve sanat tarihi alanlarýnda da yetersiz eðitim aldýklarýna olan görüþlerini aktarmýþlardýr. 4. SONUÇ VE ÖNERÝLER Araþtýrmanýn giriþ bölümünde de aktarýldýðý gibi halkla iliþkiler "doðuþtan" sahip olunan özelliklerin mesleki profesyonel baþarý üzerinde oldukça etkili olduðu bir meslek olarak görülmektedir. Ancak günümüzde, bu özelliklerin büyük bir bölümünün eðitim ile giderilmesi gibi bir imkân da mevcut bulunmaktadýr. Halka iliþkiler eðitimi ise her þeyin gitgide daha da profesyonelleþtiði dünyada, bu mesleðe gönül vermiþ kiþilerin göz ardý edemeyecekleri kadar önemli bir konu olmaktadýr. Uzun yýllardýr hem dünya da hem Türkiye'de tartýþýlan halkla iliþkiler alanýnda mesleki eðitimin gerekliliði konusunda; "halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyor: Ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý" baþlýklý araþtýrmada sektörel geliþim için önemli olduðuna inanýlan veriler elde edilmiþtir. Bugün, Türkiye'nin iletiþim danýþmanlarýný çatýsý altýnda toplayan tek sivil toplum kuruluþu olan ve ICCO'nun Türkiye temsilciliðini yürüten ÝDA bünyesindeki ajanslar verdikleri cevaplarda, halkla iliþkiler alanýnda mesleki eðitimin önemini vurgulamaktadýrlar. Ancak bu vurguyu yaparken iletiþim fakültesinden mezun olan gençlerde gözlemledikleri eksiklikleri de sýralamýþlardýr. Amaç, mezunlarýn mesleki kariyerlerinde baþarýlý olmalarý ve mesleðin itibarýný yükseltecek projelere imza atabilmeleridir. Dünya üzerinde birçok ortaklýk geliþtiren Türk þirketleri, çokuluslu þirketlerin Türkiye' ye yapmýþ olduklarý yatýrýmlar, siyasetçiler, sivil toplum kuruluþlarý vb. bugün iletiþimlerini iyi yönetebilmek için kendi bünyelerinde halkla iliþkiler profesyonelleri istihdam etmekte ve/veya dýþarýdan danýþmanlýk hizmetleri almaktadýrlar. Bu süreçte halkla iliþkiler pazarý da büyümekte ve büyüyen pazarda gitgide dünyayý yakýndan takip eden, standardý yüksek, yaratýcý elemanlara ihtiyaç duyulmaktadýr. Eleman ihtiyacýný karþýlamada ilk baþvurulan adres iletiþim fakülteleri olmalýdýr. ÝDA üyesi ajanslar, kurulduklarý tarihten bugüne kadar iletiþim fakültesi mezunlarýna iþ olanaðý, staj imkâný saðlamalarý, kurucularýnýn arasýnda da fakülte mezunu olan halkla iliþkiler danýþmanlýðý þirketleri var olmasý ayrýca bu konuda sorulan sorulara verilen cevaplar da deðerlendirildiði zaman sektörel yaklaþýmlar ortaya çýkmaktadýr. Ancak alýnan yanýtlar doðrultusunda baþka arayýþlarýnda devam etmekte olduðunu gözlemlenmektedir. Özellikle araþtýrmada dile getirilen bazý eksikliklerin telafi edilmesi, ajanslarýn iletiþim fakülteleri mezunlarýna kapýlarýný sonuna kadar açmalarýnýn önünde hiçbir engel olmadýðýnýn en net göstergesi olmaktadýr. Halkla iliþkiler sektörü gençlerin, profesyonel meslek hayatýna kazandýrýlmasýnda desteðini açýkça belirtmektedir.

15 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL Duyulan ihtiyaçlar, eksiklikler; yabancý dil bilgisi, gündemi takip etmeyen, kiþisel nitelikleri geliþmemiþ, teorik ile pratik arasýnda denge kuramayan vb. olarak sýralanmaktadýr. Halkla iliþkiler sektörünün iletiþim fakültelerine destek vermesi konusunda ölçümlenen baþka bir gösterge de staj imkânlarý konusundadýr. Araþtýrmanýn gerçekleþtirildiði tüm ajanslarda iletiþim fakültesi öðrencilerine staj imkâný tanýnmasý ve bu imkâný tanýma gerekçeleri, sektörün de kendi üzerine düþen sorumluluðun bilincinde olduðunu göstermektedir. Sektör ve üniversitelerin iþbirliði ise iletiþim eðitimi alan gençlerin baþarýsý için gerekliliklerin baþýnda gelmektedir. Araþtýrmada elde edilen baþka bir veri de staj olanaðýnýn öneminin üzerinde durulmasýna neden olmaktadýr. Staj sonrasýnda, iþe alýmý gerçekleþtiren ajans sayýsýnýn 12 üzerinden 11 olmasý ve stajyer istihdamýnýn gerekçesine yönelik sorulan sorulara alýnan yanýtlardan, "insan kaynaðýna ulaþýlmasýndaki önemli yollardan biri" olarak tanýmlanmasý, "staj"ýn önemini vurgulamanýn gerekliliðine iþaret etmektedir. Ajanslar, staj dönemini kurumlar için doðru olabilecek, gelecek vaat eden personelin tercihi dönemi olarak da deðerlendirmektedirler. Stajyer alýmýnda aðýrlýklý olarak tercih edilen yöntemler arasýnda; okulun baþvurusu, tanýdýk kanalý ile gelen öneriler, ÝDA kanalý ile yapýlan deðerlendirmeler ve öðrencilerin kendi talepleri doðrultusunda gelen baþvurular olarak sýralanmaktadýr. Staj dönemi ile ilgili ÝDA'dan edinilen diðer bir bilgi ise ÝDA'nýn kendi çatýsýnda ve Bersay'ýn kendi organizasyonu ile açmýþ olduklarý staj sýnavlarýdýr. Staj dönemine iliþkin diðer bir veri de ÝDA üyesi ajanslarýn staj dönemini çift taraflý fayda dönemi olarak gördükleri yönündedir. Sorulan sorulara alýnan yanýtlar staj dönemlerinin; stajyer öðrencilere ajansýn içinde eðitim desteði ile, sektörel projelerin iþleyiþleri süreçlerinde katkýlarýyla yetiþtirilmelerine yönelik bir hizmet verildiði ve onlarýn da genç bakýþ açýlarýnýn iþlere kazandýrýlmasý baðlantýsýnýn kurulduðu, karþýlýklý verim odaklý süreçler olarak tanýmlandýðý yönündedir. Ancak staj dönemlerinde yapýlan gözlemler; "bir halkla iliþkiler uzmaný kim olmalý" ve "iþe alým aþamasýnda hangi kriterlere göre deðerlendirme yapýyorsunuz" sorularýna alýnan yanýtlarla birleþtirildiðinde, halkla iliþkiler eðitimi alan öðrencilerin yetiþtirilmesinde yol gösterici olabileceðini düþündüren bazý bilgilere ulaþýlmaktadýr. Halkla iliþkiler uzmaný kim olmalý sorusunda; takým çalýþmasýna yatkýn, dürüst, yaratýcý, sabýrlý, bakýmlý, giriþken, açýksözlü ve çoðunlukla lider olmalý görüþleri aktarýlýrken, ilave olarak, bunlarýn ayný zamanda "olmasý gereken" nitelikler olduðu da belirtilmiþtir. Artýk bu niteliklerin üzerinde kriterler de koyulmaktadýr. Türkiye'de, devlet üniversiteleri ve vakýf üniversiteleri arasýnda karþýlaþtýrma yapýldýðýnda ise tercihte bir farklýlýk gözetilmediði ölçümlenmiþtir. Genel deðerlendirme tüm iletiþim fakültesi mezunlarýna yönelik olmuþtur. Araþtýrmada istihdam için "neden bir iletiþim fakültesi mezununu tercih edersiniz" þeklindeki soruya, tercih nedeni olarak verilen yanýt; mesleðe iliþkin temel bilgilerin fakültede verilmesi ve iyi bir pratik geliþimle sektörel kalitenin artacaðýna yönelik inanç olmuþtur. Amaç, ayný zamanda baþarýlý projelerle mesleðin itibarýný da yükseltebilmektir. Ancak iletiþim fakültesinden mezun olanlarda eksiklikler gözlemlendiði de aktarýlmýþtýr. Bu gözlem içinde, vizyon eksikliði, ülke ve dünyayý takip etmeme, teori ile pratik arasýnda baðlantý kuramama, gazete okumama, genel kültürü az olan, kiþisel yetenekleri geliþmemiþ vb. þeklinde sýralanmaktadýr. Bu beklentiler, halen danýþmanlýk hizmeti veren 365

16 366 ajanslarý baþka formasyonlardan gelen önerileri deðerlendirme yoluna itmektedir. Bu formasyonlar da ise uluslararasý iliþkiler ve iþletmenin ilk sýralarda olduðu gözlemlenmiþtir. "Kaliteli bir halkla iliþkiler eðitimi"nin nasýl olmasý gerektiði üzerinde çok uzun yýllardýr tartýþýlan bir konu olmaktadýr. Bu konuda hazýrlanmýþ sayýsýz eser ve gerçekleþtirilmiþ birçok araþtýrma yayýnlanmýþtýr. Yukarýda sýralanan ihtiyaçlarýn hangilerinin, hangi düzeylerde fakültelerde kazandýrýlabilineceði ise kesinlik taþýmamaktadýr. Bu aþamada, sektörden gelen dilekler, tespit edilen veriler ve açýklanan ihtiyaçlar doðrultusunda önerimiz halkla iliþkiler eðitiminin ; 1. Bu mesleðe gönül verecek, kariyerini halkla iliþkiler mesleði üzerinde planlayacak ve kabiliyetleri geliþtirilebilecek öðrencilerin ön yetenek sýnavlarýnda belirlenemesi, 2. Öðrencilerin teori-pratik dengesini kurmalarýna yönelik yatýrým olarak uygulamaya yönelik derslerin arttýrýlmasý, 3. Ýlgili sektörler ve halkla iliþkiler sektörü ile öðrenci buluþmalarýnýn daha sýk ve 1. sýnýftan itibaren saðlanmasý, 4. Staj programýnýn geniþletilmesi (süre, içerik, periyot vb. açýsýndan) 5. Eðitim programlarýnýn, genel kültür geliþtirmeye, eksikliklerin ise tamamlanmasýna yönelik düzenlenmesi olacaktýr. Her mesleði uygulayan kiþilerin bu mesleðin eðitimini almýþ, gerekli donanýmlara sahip kiþilerden oluþmasýnýn gerekliliðine olan inançla; üniversiteler, iletiþim sektörü ve ilgili sivil toplum kuruluþlarýnýn dayanýþmasýnýn önemini bir kez daha vurgulamak istiyoruz. KAYNAKLAR [1] Asna, A. PR Dünden Bugüne Bir Sanat- Meslek Öyküsü. Ýstanbul: Sabah Kitaplarý, [2] Aydede, C. Profesyonel Bir Ýliþki: Medya ve Halkla Ýliþkiler. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [3] Aydede, C. Teorik ve Uygulamalý Halkla Ýliþkiler Kampanyalarý. Ankara: Mediacat Kitaplarý, [4] Berth K. ve G. Sjöberg. Halkla Ýliþkiler Eðitiminin Evrimi ve Küreselleþmenin Etkisi. IPRA-Uluslararasý Halkla Ýliþkiler Derneði Altýn Kitap, Sayý: 12. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [5] Býçakçý, Ý. Ýletiþim ve Halkla Ýliþkiler. Ankara: Mediacat Yayýnlarý, [6] Black, S. Halkla Ýliþkiler Eðitimi. IPRA- Uluslararasý Halkla Ýliþkiler Derneði Altýn Kitap, Sayý: 7. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [7] Grunig, J. Halkla Ýliþkiler ve Ýletiþim Yönetiminde Mükemmellik. (Çev: Elif Özsayar). Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [8] Kadýbeþegil, S. Halkla Ýliþkilere Nereden Baþlamalý. Ankara: Mediacat Yayýnlarý, [9] Oeckl, A. Dünyada Halkla Ýliþkiler Eðitimi. IPRA-Uluslararasý Halkla Ýliþkiler Derneði Altýn Kitap, Sayý: 2. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [10] Peltekoðlu, F. Halkla Ýliþkiler Nedir? Ýstanbul: Beta Yayýnlarý, [11] Sabuncuoðlu, Z. Ýþletmelerde Halkla Ýliþkiler. Bursa, [12] Sjöberg, G. Mesleki Uygulama Ýçin Bir Halkla Ýliþkiler Eðitim Modeli. IPRA- Uluslararasý Halkla Ýliþkiler Derneði Altýn Kitap, Sayý: 4. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý, [13] Yaylacý, G. Kiþisel Geliþim ve Kurumsal

17 halkla iliþkiler profesyonelleri, iletiþim fakülteleri mezunlarýnda neler arýyorlar: ajans yöneticilerinin bakýþ açýlarý Tuðçe GÜREL Diyalog Yönetiminde' Ýletiþim Eðitiminin Rolü", 2nd International Symposium Communication in the Millennium, Volume: 2, Ýstanbul, Mart [14] Yengin, H. "Türkiye' de Halkla Ýliþkiler Öðrenimi ve Sorunlarý", 2nd International Symposium Communication in the Millennium, Volume: 1, Ýstanbul, Mart [15] Zeybek, I. Yönetiþimde Halkla Ýliþkilerin Yeri ve Kullandýðý Teknikler. Ýstanbul: Arýkan Yayýnlarý,

18 368