YIKICI DAVRANIfi BOZUKLUKLARINDA DSM-IV BEL RT LER AÇISINDAN ANNE VE Ö RETMEN VER LER N N UYUMU

Transkript

1 YIKICI DAVRANIfi BOZUKLUKLARINDA DSM-IV BEL RT LER AÇISINDAN ANNE VE Ö RETMEN VER LER N N UYUMU Aynur Pekcanlar Akay*, Süha Miral**, Beyaz t Yemez***, Kendal Çakar**** ÖZET Amaç: Bu çal flmada DSM-IV tan ölçütlerine göre y k c davran fl bozuklu u tan s alm fl çocuk ve ergenlerde; ev ve okul ortam ndaki Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u (DEHB) ve di er y k c davran fl bozukluklar n n belirtilerinin uyumunun araflt r lmas, DSM-IV belirtileri tek tek incelendi inde anne ve ö retmen verileri aras nda herhangi bir farkl l k olup olmad n n incelenmesi, anne ve ö retmen verilerinin klinik tan yla uyumlar n n de erlendirilmesi amaçlanm flt r. Yöntem: Araflt rma May s 999-May s tarihleri aras nda Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi poliklini ine baflvuran DSM-IV tan ölçütlerine göre DEHB tan s alm fl çocuk üzerinde gerçeklefltirilmifltir. ve ö retmenlerin DSM-IV tan ölçütlerine dayal olarak gelifltirilen Turgay Y - k c Davran fl Bozukluklar Belirti Tarama Ölçe ine verdikleri yan tlar karfl laflt r lm flt r. Di er y k c davran fl bozukluklar tan lar ve DEHB alt tiplemeleri DSM-IV e göre de erlendirilmifltir. Bulgular: Dikkat eksikli i tan s koyma aç s ndan anne ve ö retmen verileri karfl laflt r ld nda anlaml fark saptanamazken, istatistiksel olarak anlaml fark olmamas na ra men annelerden (%8.) ö retmenlere göre (%.9) daha fazla hiperaktivite tan s düflündürecek veriler elde edilmifltir. ler (%.) ö retmenlere göre (%.9) daha fazla karfl t olma karfl gelme bozuklu u tan s düflündürecek bilgi verirken, ö retmenler (%5) annelere göre (%.9) daha fazla davran m bozuklu u tan s na yönelik veri bildirmifllerdir. Klinik tan lar ile anne ve ö retmen tan lar aras nda anlaml fark d r. Klinik olarak DEHB bileflik tip tan s konulan hastalar n anneleri %. oran nda (n:) DEHB hiperaktivite-impulsivite bask n tip, ö retmenleri %.9 oran nda (n:) DEHB dikkat eksikli i bask n tip tan s n destekleyecek veriler bildirmifllerdir. Tart flma: Sadece bir bilgilendirici göz önüne al nd nda DEHB bileflik tip tan s azalmaktad r. Bu bulgularla DEHB alt tiplerinin tan land r lmas nda bilgilendiricilerin güvenirli inin sorgulanmas önemli bir konudur. Bu nedenle kesin tan ya ulaflmak için pek çok bilgilendiriciden bilgi al nmas na gereksinim d r. Anahtar sözcükler: Dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u, DSM-IV belirtileri, anne-ö retmen uyumu SUMMARY: CONCORDANCE OF MOTHER AND TEACHER RATINGS FOR DSM-IV CRITERIA OF DISTRUPTIVE BEHAVIOR DISORDERS Object ve: The purpose of this study is to examine the concordance for DSM-IV criteria of ADHD and other disruptive behavior disorders in home and school settings, the differences between reports of mothers and teachers about DSM-IV symptoms and the concordance of mothers and teachers reports and clinical diagnosis. Method: This study was conducted between May 999 and May in Dokuz Eylul University Medical Faculty Child Psychiatry out-patient unit on children with ADHD. Turgay DSM-IV Based Disruptive Behavior Disorders Screening and Rating Scale were completed by mothers and teachers of children with ADHD. The diagnosis of other disruptive behavior disorders and subtypes of ADHD were assessed according to DSM-IV. Results: There was a high agreement between mothers and teachers reports for attention deficit symptoms. Although not statistically significant, mothers reported more hyperactivity symptoms (8.% vs.9%) and reported more oppositional defiant disorder symptoms (.% vs.9%) than teachers. However, teachers reported more conduct disorder symptoms than mothers (5% vs.9%). There was a statistical difference between the clinical diagnosis and the mothers -teachers reports. Among 5 children ADHD combined type according to clinical diagnosis were ADHD predominantly hyperactive-impulsive subtype according to mothers (.%, n:) and ADHD predominantly inattentive subtype according to teachers (.9%, n:). Discussion: If only one informant queried, the child would be less likely to recieve the diagnosis of ADHD combined subtype. These findings raise important questions about the crossinformant reliability of ADHD subtypes. This suggests that diagnosis of ADHD must be based on data from several informants. Key words: Attention deficit hiperactivity disorder, DSM-IV criteria, mother-teacher concordance * Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniv. T p Fak. Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, zmir. ** Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniv. T p Fak. Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, zmir. *** Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniv. T p Fak. Psikiyatri Anabilim Dal, zmir. **** Psikoloji Bölümü Ö rencisi, Hacettepe Üniv. Psikoloji Bölümü, Ankara. G R fi Y k c davran fl bozukluklar (YDB), dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (DEHB), karfl t olma karfl gelme bozuklu u (KOKGB) ve davran m bozuklu u (DB) nu içine alan bozukluklar Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 9()

2 AKAY VE ARK. kümesidir. DEHB çocukluk ça bozukluklar aras nda s k görülen bozukluklardan birisidir. Okul ça çocuklar nda yaklafl k %5 oran nda görüldü ü saptanm flt r (APA 99). DEHB tan s konan olgularda en s k görülen efl zamanl bozukluklar KOKGB ve DB dir (Akay ve ark., Turgay ve ark. 99). DEHB ile KOKGB %-95 (Faraone ve ark. 998, Lalonde ve ark. 998, Wolraich ve ark. 99), DEHB ile DB %-5 (Grillo ve ark. 99, Mc. Ardle ve ark. 995) oran nda efl zamanl görülmektedir. Ülkemizde, DEHB ve di er y k c davran fl bozukluklar n n birlikteli i üzerine yap lm fl olan çal flmada DEHB tan s olan olgular n %5 ünde karfl t olma karfl gelme bozuklu u ya da davran m bozuklu u gösterilmifltir (fienol 99). Erman ve arkadafllar n n () yapt klar bir çal flmada, Türk annelerle Kanada l annelerin DSM-IV ölçütlerine göre yapt klar de erlendirmeler karfl laflt r lm fl dikkat eksikli i belirtileri aç s ndan anlaml bir fark bulunamazken, Türk çocuklar n n Kanada l çocuklara göre daha fazla afl r hareketli ve dürtüsel olarak de erlendirildi ini saptam fllard r. DSM-IV ölçütleri DEHB li ve DEHB li olmayan örnekleri etkin bir biçimde ayr mlaflt rabilir (Conners 998). Lahey ve arkadafllar n n (999) yüz yirmi alt - yafl grubu çocukta ve ayn say daki kontrol gruplar nda DSM-IV tan ölçütlerinin geçerlili ini test etti i çal flmalar nda DEHB tan s hem annebaba hem de ö retmenlerce desteklenmifltir. McBurnet ve arkadafllar (999) DSM-III R ve DSM-IV tan ölçütlerini annebaba ve ö retmen ölçekleriyle karfl laflt rm fllar ve DSM-III R a göre alt gruplar n homojenli- i ve olguyu s n flama yetene i aç s ndan DSM- IV ün daha üstün oldu unu saptam fllard r. DSM-IV e göre DEHB un tan m nda farkl ortamda görülmesi gerekmektedir. Ancak farkl gözlemciler taraf ndan belirtilerin alg lanmas tan m n bir parças de ildir. Mitsis ve arkadafllar n n () yapt klar çal flmada annebabalar ve ö retmenler aras ndaki DEHB tan s ve alt tipleri için uyum düflük ç km flt r. Bu nedenle tek bir bilgilendirici ile tan n n geçerli inin az olabilece- i ve birden fazla bilgilendirici kullan lmas gerekti i bildirilmifltir. Ülkemizde DEHB ve di er y k c davran fl bozukluklar aç s ndan anne ve ö retmen verilerinin karfl laflt r ld bir baflka çal flma bulunmamaktad r. DEHB için önerilen de erlendirme ifllemi klinik gözlem, öykü, annebaba ve ö retmenin gözlemleri, psikolojik testler ve de erlendirme ölçeklerinin kullan m n içerir (Barkley ve ark. 988). Bu çal flmadaki amac m z, dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u ve di er y k c davran fl bozukluklar n n tan lar n n konmas için iki ortamda olmas gerekti inden, ev ve okul ortam ndaki verilerin uyumunu incelemek ve bu verilerin klinik tan yla uyumlar n araflt rmak ve DSM-IV belirtileri tek tek incelendi inde annelerin ve ö retmenlerin verileri aras nda herhangi bir farkl - l k olup olmad n incelemektir. YÖNTEM Örneklem Araflt rma May s 999 ile May s tarihleri aras nda Dokuz Eylül Üniversitesi Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar bölümüne baflvuran ve DEHB tan s alan, efl zamanl olarak zeka özürü (zeka bölümü 8'nin alt nda olanlar), yayg n geliflimsel bozukluk, epilepsi ve di er nörolojik bozukluklar ve süregen sistemik hastal k tan s olmayan -5 yafl grubundaki 9 çocuk üzerinde gerçeklefltirilmifltir. Bunlardan çocu un ö retmen verileri elimize ulaflm flt r. Klinikte görevli uzman çocuk psikiyatristi taraf ndan klinik görüflme ile DEHB muayeneleri uygulanm flt r. Yap land r lmam fl klinik görüflme ile DEHB ve efl zamanl y k c davran fl bozukluklar tan lar DSM-IV (APA 99) ölçütlerine göre konulmufltur. DEHB alt tiplemesi DSM-IV (APA 99) temel al narak yap lm flt r. Veri Toplama Araçlar Çocuk ve Ergen Davran fl Bozukluklar için DSM-IV e dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i Bu ölçek Turgay (995) taraf ndan DSM-IV tan ölçütleri temel al narak gelifltirilmifltir. 9'u dikkat 8

3 YBD de anne ve ö retmen verilerinin uyumu eksikli ini, 9'u hiperaktivite ve dürtüselli i, 8' i karfl t olma-karfl gelme bozuklu unu, 5'i davran m bozuklu unu sorgulayan sorudan oluflmufltur. Her madde :hiç, :biraz, :oldukça fazla, :çok fazla biçiminde puanlanmaktad r. DEHB tan s için 9 dikkat eksikli ini sorgulayan maddenin en az s n ya da, 9 hiperaktivite ve dürtüselli i sorgulayan maddenin en az s n ya da olarak karfl lanmas gerekmektedir. KOKGB tan s için 8 maddenin en az ünü ya da olarak karfl lanmas, DB içinse 5 adet maddenin en az sini ay ya da y l süre ile karfl lamas gerekmektedir. Türkiye de geçerlilik güvenirlilik çal flmas Ercan ve arkadafllar () taraf ndan yap lm flt r. fllem Araflt rma May s 999 ile May s tarihleri aras nda Dokuz Eylül Üniversitesi Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar bölümüne baflvuruda bulunan olgular üzerinde gerçeklefltirilmifltir. Birinci görüflmeci taraf ndan olgular ve annebabalar yla DSM-IV (APA 99) ölçütlerine göre görüflme yap lm flt r. DEHB tan s konan olgular n annelerinden Çocuk ve Ergen Davran fl Bozukluklar için DSM-IV e dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe ini (Turgay 995) doldurmalar istenmifltir. Daha sonra ikinci görüflmeci taraf ndan çal flmada yer alan olgular ve annebabalar yla yeniden görüflme ve çocuklara dikkat eksikli i, hiperaktivite ve dürtüselli i muayene etmeye yönelik testler yap lm fl ve DEHB tan s kesinlefltirilen olgular çal flmaya al nm flt r. Ailelere s n f ö retmenlerine ulaflt r lmak üzere kapal zarf içinde Çocuk ve Ergen Davran fl Bozukluklar için DSM-IV e dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i verilmifltir. Çal flmaya al nan 9 çocuktan 'ünün ö retmen verileri geri dönmüfltür. DEHB ve efl zamanl y k c davran fl bozukluklar tan lar DSM-IV (APA 99) ölçütlerine göre konulmufltur. DEHB alt tiplemesi DSM- IV (APA 99) temel al narak yap lm flt r. Verilerin yüzde hesab olarak dökümü yap lm flt r. statistiksel analizleri SPSS (Statistical Package for Social Sciences, for Windows Release., SPSS Inc.,) paket program ile de- erlendirilmifltir. Parametrik verilerin de erlendirilmesinde paired-t testi ve Cohen in kappa x testi, nonparametrik veriler için de x testi, Fisher kesin x testi kullan lm flt r. BULGULAR Çal flmaya kat lan çocu un ortalama yafllar 9,5±, (-5) dir. Çal flmaya kat lan çocuklar n 5 si erkek (%89.), si k z (%.9) olarak saptanm flt r. K z/erkek oran : /8. dir. Cinsiyet aç s ndan annelerin dikkat eksikli i (DE), hiperaktivite-impulsivite (H ), KOKGB ve DB puanlar aras nda anlaml fark saptanamam flt r (Tablo ). Cinsiyet aç s ndan ö retmenlerin Tur- Tablo : lerin ve ö retmenlerin cinsiyet aç s ndan y k c davran fl bozukluklar n de erlendirmeleri DE DE H H KOKGB KOKGB DB DB erkek k z X,9,,8,,,,5, P,5,,8,98,8,8,,8 Fisher p,59,,5,,58,5,59,5 * DE: dikkat eksikli i, H : hiperaktivite-impulsivite, KOKGB: karfl t olma karfl gelme bozuklu u, DB: davran m bozuklu u 9

4 AKAY VE ARK. gay puanlar incelendi inde DE, H, KOKGB ve DB belirtileri aras nda anlaml fark saptanamam flt r (Tablo ). DE belirtileri aç s ndan anne ve ö retmen verileri karfl laflt r ld nda anlaml fark saptanamam flt r (p>.5). H belirtileri aç s ndan anne ve ö retmen verileri karfl laflt r ld nda; istatistiksel olarak anlaml fark olmamas na karfl n, annelerden (%8,5) ö retmenlere göre (%,8) daha fazla H tan s düflündürecek veriler elde edilmifltir (p<.5). KOKGB belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler karfl laflt r ld nda; istatistiksel olarak anlaml fark olmamas na karfl n, annelerden (%,) ö retmenlere göre (%,9) daha fazla KOKGB tan s düflündürecek veriler elde edilmifltir (p>.5). DB belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler karfl laflt r ld nda istatistiksel olarak anlaml fark olmamas na karfl n, ö retmenlerden (%5) annelere göre (%,8) daha fazla DB tan s n düflündürecek veriler elde edilmifltir (p>.5) (Tablo ). olguda (%) klinik ile anne verilerinden elde edilen alt tipleme sonuçlar ayn bulunmufltur (%5 DEHB bileflik tip n:, % DEHB H bask n tip n:). Klinik olarak DEHB bileflik tip tan - s konmufl çocuklarda annelerin i (%.) DEHB H bask n tip tan s n düflündürtmüfllerdir. (%9.) klinik olarak tan ald halde çocuklar nda tan koyduracak kadar belirti bildirmemifllerdir. Klinik tan ile anne verilerinden elde edilen tan - Tablo : lerin ve ö retmenlerin DEHB alt tipleri ve di er y k c davran fl bozukluklar de erlendirmeleri DE H KOKGB DB X,5,98,, p,59,5,5,8 Tablo : lerin ve ö retmenlerin DEHB alt tipleri ve di er y k c davran fl bozukluklar de erlendirmelerinin klinik tan ve uyumlar Klinik Tan Tan Tan Tan Toplam Tan Tan Tan Tan Toplam Tan Tan Tan Toplam X,, p,, * Tan : DEHB bileflik tip, tan : DEHB dikkat eksikli i bask n tip, tan : DEHB hiperaktiviteimpulsivite bask n tip, tan : DEHB 8

5 YBD de anne ve ö retmen verilerinin uyumu lar aras nda anlaml fark d r. (x :,, (p<.5). olguda (%5) klinik ile ö retmen verileri uyumlu iken (%. DEHB bileflik tip n:5, %. DEHB H bask n tip n:) ö retmenler klinik olarak DEHB bileflik tip tan s alan, olguda (%.9) DEHB DE bask n tip, hastada (%.) DEHB H bask n tip tan lar n destekleyecek veriler bildirmifllerdir. 5 (%.8) klinik olarak tan ald halde çocuklarda tan koyduracak kadar belirti bildirmemifllerdir. Klinik tan ile ö retmen verilerinden elde edilen tan lar aras nda anlaml fark d r (x :,, (p<.5) (Tablo ). DSM-IV Y k c Davran fl Bozukluklar De erlendirme Ölçe inin maddeleri tek tek anne ve ö retmen aç s ndan de erlendirilmifltir. Sonuçlar Tablo te özetlenmifltir. ve ö retmenlerin en çok üzerinde anlaflabildikleri dikkat eksikli i maddeleri. madde ço u zaman sürekli kafa çal flt rmay gerektiren görevlerden kaç n r, bunlar sevmez ya da bunlarda yer almaya karfl isteksizdir ve. madde ço u zaman üzerine ald görevler ve etkinlikler için gerekli olan fleyleri kaybeder dir. ve ö retmenlerin üzerinde uyum sa lad klar hiperaktivite-impulsivite belirtileri ise. madde ço u zaman sakin bir biçimde bofl zamanlar n geçirme ya da oyun oynama zorlu u d r ve 8. madde ço u zaman baflkalar n n sözünü keser ya da yapt klar n n aras na girer dir. ve ö retmenlerin en çok üzerinde anlaflabildikleri KOKGB belirtileri. madde s k s k büyükleriyle tart flmaya girer ve. madde kendi yaramazl klar için ço u zaman baflkalar n suçlar dir. ve ö retmenlerin en çok üzerinde uyum sa layabildikleri DB belirtileri. madde insanlara karfl fiziksel olarak ac mas z davranm flt r,. madde hayvanlara karfl fiziksel olarak ac mas z davranm flt r,. madde baflkalar - n n gözü önünde çalm flt r,. madde birisini cinsel etkinlikte bulunmas için zorlam flt r,. madde ciddi hasar vermek amac yla isteyerek yang n ç karm flt r,. madde bir fley elde etmek, bir ç kar sa lamak ya da yükümlülüklerinden kaç nmak için ço u zaman yalan söyler,. madde hiç kimse görmeden de erli bir fley çalm flt r,. madde yafl ndan önce bafllayarak, ailenin yasaklamas na karfl n ço u zaman geceyi d flar da geçirmifltir,. madde ana-babas n n ya da onlar n yerini tutan kiflilerin evinde yaflarken en az iki geceleyin evden kaçm flt r ve. madde yafl ndan önce bafllayarak, ço- u zaman okuldan kaçm flt r dir. TARTIfiMA Çal flmaya kat lan olgular n yafl ortalamas 9,5 olarak saptanm flt r. DEHB un ilkokul ça çocuklarda en yüksek oranda görüldü ü bilinmektedir (Arnold ve Jensen 995, Barkley 99). Bu durum zihinsel çaba gerektiren ders çal flma, ödev yapma, s n fta ders dinleme güçlü ü gibi dikkat eksikli i ve s n fta sürekli oturma güçlü- ü gibi hiperaktivite belirtilerinin okul döneminde ön plana ç kmas ile ilgili olabilir. Çal flmam zda DEHB tan s n n erkeklerde k zlara oranla 8. kat daha fazla görülmesi kaynaklar ile uygunluk göstermektedir. Klinik örnekli bir çal flmada k z/erkek oran /9 olarak saptanm flt r (Biederman ve ark. 999). DEHB un erkek çocuklar nda k zlara oranla daha fazla görüldü ü bilinmektedir. Cinsiyet aç s ndan annelerin ve ö retmenlerin DE, H, KOKGB ve DB belirti bildirilerinden elde edilen tan lar aras nda anlaml fark saptanamam flt r. Bu bulgular k zlar n olas l kla DEHB DE bask n tip tan s n erkeklere göre daha fazla ald fleklindeki görüfllerle uyumlu de ildir (Sharp ve ark.999, Weiler ve ark. 999), ancak çal flmam zdaki k z say s n n çok az olmas bu konuda yorum yapabilmemize k s tl l k getirmektedir. Bu çal flman n sonuçlar anne ve ö retmen aras nda fikir birli ini aç a ç kartm flt r ancak fikir birli i alt tipler aç s ndan göreceli olarak zay ft r. DE belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler aras nda anlaml fark bulunmam flt r. H belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler karfl laflt r ld n- 8

6 8 AKAY VE ARK. Tablo : Turgay DSM-IV kökenli y k c davran fl bozukluklar ölçe ine verilen yan tlarda anne ve ö retmen verilerinin uyumu N % 8,5,,, 59,,9 5,8 8,5,9 9, 8, 5 5, 8,8 5, 5, 8, 85,9 5,9 8, 5,8 5,, 5,,8, 5, 9,, 9,,,5, 9,,,5,5 N %, 5, 5,,,5,9 5, 8,8,5 85,9,, 5, 9,, 5,8 9,, 5, 5, 5,8 5, 59, 5,,8,5, 5,,,9,,,,5,9, 8,8,5,,,5 -,5,8,,9, -,,,,59,8, -,, -,5,9,9,,,,,,,9,,,,,9,5,,,5,59,,,58,5,,,88,5,8,,,9,598,88,,8,55,,5,,,,,,5,,9,8,9,,5,8,,,,,,,, Kappa P

7 YBD de anne ve ö retmen verilerinin uyumu da istatistiksel olarak anlaml fark olmamas na karfl n, anneler ö retmenlere göre daha fazla H tan s düflündürtecek belirti bildirmifllerdir. Bu da okul ortam n n daha yap land r lm fl ve kurall bir ortam olmas nedeniyle çocu un az da olsa daha az hareketlilik ve dürtüsellik gösterebilece indendir. Bu bulgular çocuklar n farkl ortamda da benzer belirtileri sergilediklerini ve farkl bilgilendiricinin de çocuklar n belirtilerini benzer flekilde yorumlad klar n kan tlamaktad r. Bu konuda de iflik görüfller d r. Baz yay nlarda anne ve ö retmen aras ndaki fikir birli inin düflük oldu u ve alt tipleme aç s ndan fikir birli i olmad yolunda (Mitsis ve ark. ) baz lar nda fikir birli i oldu u yolundad r. (Weiler ve ark. 999) KOKGB belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler aras nda anlaml fark olmamas na karfl n anneler ö retmenlere göre daha fazla belirti bildirmifllerdir. Bu da anne-çocuk iliflkilerinin ö retmen-çocuk iliflkilerinden daha sorunlu olabilece- inin göstergesi olabilir. Ayr ca ev ortam n n okula oranla daha az yap land r lm fl olmas ndan ve anne tutumlar n n ö retmenle k yasland nda tutarl l k aç s ndan fark göstermesinden kaynaklanabilir. DB belirtileri aç s ndan anne ve ö retmenler aras nda anlaml fark olmamas na karfl n ö retmenler annelere göre daha fazla belirti bildirmifller; bu da okul ortam nda s n f ve teneffüslerde arkadafl iliflkilerinin önem kazanmas ndan ileri gelmifl olabilir. Buradaki DB belirtileri daha çok sald rganl kla ilgili belirtilerdir. DEHB tan s n koymak gerçekten güçtür. Önerilen de erlendirme süreci annebaba, ö retmen, kardefl ve arkadafllar ndan bilgi almak ve klinikte çocu un davran fllar n izlemek fleklindedir. (Barkley 99, Schaughency ve Rotllind 99) Araflt rmam zda klinik tan larla anne verilerinden elde edilen tan lar % hastada uyumlu bulunmufltur. Klinik olarak DEHB bileflik tip tan s konulan hastalar n, %. ine anneler DEHB H bask n tipi belirlemifller dikkat eksikli ini ay rt edememifllerdir. Klinik tan larla ö retmen verilerinin %5 si uyumlu iken ö retmenler DEHB bileflik tip tan - s konulan hastalar n %.9 una DEHB DE bask n tip düflünüp hiperaktivite ve dürtüselli i daha az ay rt etmifllerdir. Bir ortamda DE, bir di er ortamda H sergileyebilen çocuk her iki ortam da yans tan bir tan almal d r. Sadece bir bilgilendirici oldu unda DEHB bileflik tip tan s koymak olas de ildir (Mitsis ve ark. ). Bu çal flmada anne ve ö retmen bilgileri birlefltirildi inde DEHB tan s artm fl ve di er alt tiplerin azald görülmüfltür. Bu da sadece DE veya H tan lar n n tek bilgilendirici ile konuldu u sonucunu ortaya ç karabilir ve tan n n geçersizli ini gösterebilir. Buna karfl t olarak da DEHB bileflik tip tan s tek bilgilendiriciden al nd ndan olas l kla do rudur. Bu bulgularla DEHB alt tiplerinin tan s n n konulmas nda bilgilendiricilerin güvenirlili i önemli bir soru haline gelmektedir. DEHB alt tiplerinin tan s göz önüne al nd nda belirti kesme noktas almas anne ile ö retmen ayr l klar n n kayna olabilir. Bilgilendiriciler aras ndaki uyumsuzlu u - belirti farkl l ç kartm fl olabilir. ve ö retmenlerin üzerinde en çok anlaflabildikleri belirtiler 5,,,, 8,,,,,,,,,,,, ve. maddelerdir. Bunlardan 5,,. maddeler görev ve etkinlikleri düzenlemede güçlük çeker uzun süreli dikkat gerektiren ifllerden (okul ödevi) kaç n r, bunlardan hofllanmaz ve bunlara karfl isteksizdir üzerine ald görev ya da etkinlikler için gerekli olan eflyalar (kalem, kitap, oyuncak, araç-gereç gibi) kaybeder her iki ortamda da ön plana ç kacak ve eflit de erlendirilebilecek belirtiler için anne ve ö retmen uyumu d r. Hiperaktivite belirtilerinden sakince oyun oynamakta ya da bofl zaman etkinliklerine kat lmakta güçlük çeker impulsivite belirtilerinden baflkalar n n sözünü keser ya da yapt klar n n aras na girer, baflkalar n n konuflmalar na ya da oyunlar na burnunu sokar da uyum oldu u görülmektedir. KOKGB belirtilerinden eriflkinlerle tart fl r ve 8

8 AKAY VE ARK. hatalar yada yanl fl davran fllar için baflkalar - n suçlar için anneler ve ö retmenler aras nda uyum d r. DB aç s ndan pek çok maddede uyum d r. Bu bulgular n yorumlanmas annebaba ve ö retmen raporlar aras nda ayr l klar oldu u zaman kim do rudur saptanmas konusunda alt n standart lu u nedeniyle kar flm flt r. Yine de çal flma sonuçlar epidemiyolojik örneklere uyarlanamasa da klinik ortamdaki DEHB tan s uygulama için çok önemlidir. baba ve ö retmen verileri beraber de erlendirildi inde DE ve H bask n tip tan lar bileflik tipe göre daha az konmaktad r. Epidemiyolojik örneklerde e itim koflullar ndan veri toplan rsa DE bask n tip tan - s olas l kla artabilir. DSM-IV DEHB tan s için en az ortamda belirtilerin görülmesi gerektirdi inden, en iyi de erlendirme pek çok bilgilendiricinin verilerinden yararlan larak yap lmal d r. Ancak bu her zaman olas de ildir. Genellikle okulla ilgili veriler ço unlukla annebabadan toplan r. Bu veriler annebabalar n çocuklar n davran fl problemlerini bilmelerine ra men, okul ortam nda özellikle H belirtilerini daha az ay rt edebildiklerini ortaya ç karm flt r ve raporlar n n çocu un evdeki durumundan etkilendi ini göstermektedir. Bu çal flma, DEHB tan s koyma ve alt tiplere ay rabilmek için anne, ö retmen verilerinin uyumunu ve bunlar n klinik tan ile tutarl l n araflt ran, ülkemizde ilk kez yap lan önemli bir çal flmad r. Ancak olgu say s n n art r larak özellikle cinsiyet ve yafl n olgular, annebabalar ve ö retmenler üzerindeki etkileri incelenmelidir. Bu çal flma do ru tan koyduracak flekilde epidemiyolojik tarama çal flmalar n n düzenlenmesinde önemli bir basamak teflkil edebilir. KAYNAKLAR Akay A, Turgay A, Miral S () Dikkat eksikili i hiperaktivite bozuklu unda efl zamanl tan lar. zmir Atatürk E itim Hastanesi T p Dergisi, ():-. American Psychiatric Association (99) Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fourth Edition, (DSM-IV) American Psychiatric Association, Washington D.C. Arnold LE, Jensen PS (995) Attention Deficit Disorders. Comprehensive Textbook of psychiatry içinde, Kaplan ve Sadock (ed) Williams&Wilkins, Baltimore,s:95-. Barkley RA (99) Attention Deficit Hyperactivity Disorder:A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford, New York. Barkley RA, Fischer M, Newby RF ve ark. (988) Development of a multimodal clinical protocol for assessing stimulant drug response in children with attention deficit disorder. J Clin Child Psycol : -. Biederman J, Faraone SV, Mick E ve ark. (999) Clinical corelates of ADHD in females: findings from a large group of girls ascertained from pediatric and pyschiatric referral sources. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry : Conners CK (998) Rating Scales in attentiondeficit/hyperactivity disorder, use in assessment and treatment monitoring. J Clin Psychiatry :-. Ercan ES, Amado S, Somer O ve ark. () Dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u ve y k c davran m bozukluklar için bir test bataryas gelifltirme çabas. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi 8():-. Erman H, Öncü B, Türkbay T ve ark. () ki farkl kültürde dikkat eksikli i afl r hareketlilik bozuklu u ve karfl gelme bozuklu u belirtilerinin karfl laflt r lmas. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi (): Faraone SV, Biederman J, Weber W, ve ark. (998) Psychiatric, neuropsychological, and psychosocial features of DSM-IV subtypes of attention-deficit / hyperactivity disorder result from a clinically refermed sample. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry :85-9. Grillo CM, Becker DF, Fehon DC ve ark. (99) Conduct disorder, substance use disorders, and coexisting conduct and substance use disorders in adolescent inpatients. Am J Psychiatry 5:9-9. Lahey BD, Pelham WE, Stein MA ve ark. (998) Validity of DSM-IV attention-deficit/hyperactivity disorder for younger children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry ():95-. Lalonde J, Turgay A, Hudson J (998) Attention deficit/hyperactivity subtypes and comorbid distruptive behavior disorders in a child and adolescent mental health clinic. Can J Psychiatry Mc Ardle D, O Brien G, Kelvin I (995) Hiperactivity prevalance and relationship with conduct disorder. J Child Psychol Psychiatry :9-. Mc Burnett K, Pfiffner LJ, Willcutt E ve ark. (999) Experimental cross- validation of DSM-IV types of attention-deficit/hyperactivity disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; ():-. Mitsis EM, Mckay KE, Schulz Kpve ark. () Parentteacher concordance for DSM-IV attention deficit/hiperactivity disorder in a clinic-refered sample. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; ():-. 8

9 YBD de anne ve ö retmen verilerinin uyumu Schaughency EA, Rothlind J (99) Assessment and classification of attention deficit hiperactivity disorders. Sch Psychol Rev :8-. Sharp WS, Walter JM, Marsh WL ve ark. (999) ADHD in girls; clinical comparability of a research sample. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; :-. fienol S (99) Dikkat eksikli i y k c davran fl bozukluklar n n klinik özellikleri, ayr grup ve di er DSM-IV tan lar yla birliktelikleri, risklerin ve tedavi e ilimlerinin belirlenmesi. Çocuk psikiyatrisi uzmanl k tezi GÜTF Çocuk Psikiyatrisi Bilim Dal, Ankara. Turgay A, Gordon E, Vigdor M ve ark. (99) ADHD and comorbidity in the study group. Abstract published in the APA Annual Meeting s New Research Section, Washington DC. Turgay A (995) Çocuk ve Ergenlerde Davran m Bozukluklar için DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i (yay nlanmam fl ölçek) ntegrative Therapy nstitute Toronto, Kanada. Weiler MD, Bellinger D, Marmorj D ve ark. (999) Mother and teacher reports of ADHD symptoms:-. Wolraich ML, Hannah JN, Pinnock TY, ve ark. (99) Comparison of diagnostic criteria for ADHD in countrywide saple. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 5:-. D KKAT LOGO G RECEK ÖDÜLÜ Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi Yay n Kurulu, ülkemizde çocuk ve ergen ruh sa l alan nda yap lan çal flmalar desteklemek, özellikle genç meslekdafllar nitelikli yay n yapma konusunda yüreklendirmek amac yla, 995 y l ndan bafllayarak, her y l o y l kapsayan yaz lar aras ndan bir yaz ya ödül verilmesini kararlaflt rm flt r. Ödül için seçilecek yaz lar, araflt rma yaz lar, özgün olgu sunumlar ya da kapsaml ve özgün görüfllere yer veren gözden geçirme yaz lar aras ndan belirlenecektir. Ödül alan yaz, her y l, Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Kongresinde duyurulacakt r. SEÇ C KURUL : Prof. Dr. Cahide Ayd n Prof. Dr. Saynur Canat Prof. Dr. Füsun Çuhadaro lu Prof. Dr. Bahar Gökler Psk. Prof. Dr. Ferhunde Öktem Psk. Prof. Dr. Ayfle Yal n 85