Yem: Yem maddesi: Rasyon: Yem katkı maddesi:

Transkript

1 YEMLER Yem: Madde ve enerji bakımından yaşama ve verim payı ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hayvanlara yedirilebilen sağlığa zararsız bitkisel ve hayvansal kökenli doğal maddelerin hepsine yem adı verilir. Yem maddesi: Aynı amaçla hayvanlara yedirilen ve besinsel değere sahip doğal ya da sentetik tüm maddelere yem maddesi denir. Rasyon: Bir günde bir hayvana verilen total yem miktarına rasyon denir. Yem katkı maddesi: Çeşitli amaçlar için yemlere katılan besin maddesi niteliğinde olmayan maddelere yem katkı maddesi adı verilir.

2 Yemlerin sınıflandırılması: 1. Yemlerin kaynaklarına göre sınıflandırılması: Yem Maddeleri İşletme yemleri Ticari yemler Yeşil yemler Tane yemler Kök ve yumrular Endüstri kalıntıları Dolgu mad zen yemler Değirmencilik Konserve yemler Şeker endüstrisi Kuru ot Nişasta endüstrisi Silaj Fermentasyon endüstrisi Yağ endüstrisi Hayvansal kökenli yemler

3 2. Yemlerin besin maddelerine göre sınıflandırılması: Enerji bakımından zengin yemler (Kuru maddede 5 MJ/kg NEL, 9 MJ/kg ME veya 500 NB enerji bulunduran yemlerdir). Protein bakımından zengin yemler (Kuru maddede % 30'dan fazla HP bulunduran yemlerdir). Dolgu maddesince zengin yemler (Kuru maddede % 18'den fazla HS bulunduran yemlerdir). Vitamin yemleri Mineral yemler (Yapısında bir ya da daha fazla mineral maddeyi yüksek düzeyde bulunduran yemlerdir).

4 1. Kuru kaba yemler 3. NRC ye göre sınıflandırma: Kuru ot, Baklagil kuru otları, Baklagil olmayan kuru otlar, Samanlar, Saplar, Koçanlar, Kabuk ve kavuzlar 2. Mera otları ve diğer yeşil yemler 3. Silajlar Mısır, Baklagil, Ot 4. Enerji bakımından zengin yemler Tane yemler, Değirmencilik yan ürünleri, Kök ve yumrular, Meyveler, Sert kabuklu meyveler 5. Protein bakımından zengin yemler Bitkisel, Hayvansal 6. Mineral katkıları 7. Vitamin katkıları 8. Yem katkı maddeleri

5 KURU OT KURU KABA YEMLER Yeşil yemlerin üretilmesi ve kullanılması belirli dönemlerde mümkündür. Fazla miktarda su, enzimler, mikroorganizma faaliyetleri Güneşte kurutma: basit ve pratik Kuru otun kalitesinin belirlenmesi: a. Kimyasal metotlar: Weende analiz metotları yetersizdir. NDF ve ADF NDF miktarı (kuru madde tüketimi), ADF miktarı (organik maddesinin sindirilme derecesi).

6 B. Fiziksel muayeneler: Yaprak miktarı: Baklagil kuru otlarında yaprak oranı % 40 kadar olmalıdır. Renk ve aroma: Parlak yeşil renk, hoş bir aromaya sahip olmalıdır. Yumuşaklık ve esneklik: Erken dönemde biçildiğini, besin maddeleri konsantrasyonunun yüksek olduğunu ve hayvanlar tarafından sevilerek tüketileceğini gösterir. Yabancı ot ve maddeler: yabancı ot, toksik bitkiler ve toprak gibi yabancı maddeler Toz ve küf:

7 Kuru otun kalitesini etkileyen faktörler a. Biçim zamanı: Biçim zamanı kaliteyi etkileyen önemli faktörlerden biridir. En uygun biçim zamanı baklagil otlarında çoğunlukla çiçeklenme başlangıcı, buğdaygil otlarında ise başakların ilk gözlendiği andır. Biçim zamanı tespit edilirken birim alandan elde edilecek besin madde miktarı baz olarak alınır.

8 Buğday hasılında biçim zamanına göre değişen bazı kriterler, %,KM de Gün KM HP HS Lignin NDF 43 11,0 23,7 17,4 3,3 45, ,9 19,9 21,7 3,3 51, ,4 16,5 25,4 4,9 54, ,5 13,3 27,6 5,5 56, ,8 11,3 29,1 6,2 58,9 125(çiç.baş.) 23,1 9,9 29,0 6,6 58,2 137(süt dön.) 28,3 9,1 24,7 5,3 46,9 149(hamur dön.) 37,9 9,0 20,5 3,0 48,1

9 Biçim zamanına göre besin maddeleri değişiklikleri g/kg Ham protein Nişasta birimi Ham selüloz 0 T omurcuklanma öncesi Çiçeklenme başlangıcı Biçim zam anı Olgun

10 Bir buğdaygil kuru otunun biçim zamanının sığırlarda besi performansına etkisi (Ensminger et al, 1990) Biçim Zamanı Verim HP, % KM, sin. Tüketim, YYO GCCA, g kg/dekar der. kg/gün/hayvan Başak Öncesi Başak Başlangıcı Süt Taneli

11 b. Biçim sayısı: Baklagil otlarında yılda birden fazla biçim yapılmaktadır ve ot kalitesi otun kaçıncı biçimden elde edildiğine göre değişir. Baklagil ekili sahalarda özellikle ilk biçimde buğdaygil otları baklagillerden daha çabuk geliştiğinden karışık ot elde edilir. Bunu takip eden dönemlerde buğdaygil oranı giderek azalır. Bunun yanında HP ve HS oranlarında da önemli değişiklikler görülür.

12 c. Kurutma şekli: Yerde kurutma: Güneş ışınları ve hava akımı, su miktarı % Çok fazla kurumadan kaldırılmalı, alt üst edilmeli, yığma yapılmamalıdır. Besin maddeleri kaybı: 1. Fermentasyona bağlı kayıplar: enzimler kol. eriyen CHO'ları oksitleyerek CO 2 ve su.karotin kaybı. 2. İklim şartlarının oluşturduğu kayıplar: yağmur (çürüme, kolay eriyebilir besin maddelerinde kayıplar N, K, P tuzları, nitrojenli maddeler, şekerler). 3. Yaprak kaybı: protein, vitamin, mineral maddelerin kaybı

13 Suni kurutma: Yeşil bitkilerdeki suyun buharlaştırılarak uçurulması esasına dayanır. Kaliteli kuru ot, maliyet Sehpada kurutma: Güneş ve rüzgar geniş yüzeyleri etkilemekte, kuruma hızlı olmaktadır. Fermentasyona bağlı kayıp az, besin maddeleri kaybı daha azdır. Ek masraf,depolama. Kapalı yerlerde kurutma: kapalı bir yerde havalandırılarak kurutma.

14 Yeşil yemlerde kurutma kayıpları (Kılıç, A., 1988) Kurutma Enerji Kaybı, Bitki Ufalanma Yağmur Fermentasyon Şekli % Solunumu Yerde İyi Kötü Sehpada Gölgede /- Suni

15 BAKLAGİL KURU OTLARI YONCA: En fazla üretilen kuru ottur. Kuraklığa dayanıklıdır ve çok değişik iklim ve topraklara adapte olmuştur. Birim alandan en fazla ağırlıkta ve protein içerindeolan baklagil kuru otudur. Tek başına ya da diğer çayır ve baklagillerle birlikte büyütülebilir. Ca, protein, karoten ve çoğu mineral ve vitaminlerce zengindir. En fazla kullanılan kaba yemdir. YONCA UNU: İyi kaliteli ve yapraklı kuru yoncadan yapılır. HS % 30'un altında, HP % 16'nın üzerindedir. Tavuk ve genç hayvanların rasyonlarında % 2-5, A ve K vitaminlerince zengindir. Üçgüller, taş yoncası, korunga, fiğ, burçak, soya fasulyesi, bezelye kuru otları

16 BUĞDAYGİLLERE AİT KURU OTLAR Tahıl kuru otları: Arpa, yulaf, çavdar ve buğday dal ve yaprakları henüz yeşilken biçildiğinde Baklagillerle kıyaslandığında daha az ot, protein, Ca ve karoten. Baklagil kuru otlarıyla birlikte verilmeleri uygun olur. Yulaf kuru otu atlar için mükemmel bir yemdir Çayır kuru otları: Protein ve Ca yetersiz, selülozca zengin, baklagil otları ile kıyaslandığında daha lezzetsizdirler. Sudan otu ve darı nisbeten yüksek verimlidir.

17 SAMANLAR Samanlar hasat esnasında bitkinin sap ve yapraklarından elde edilir.besin maddeleri bakımından fakir, HS ve lignin bakımından zengindir. Yaklaşık % HS, % 3-4 HP, % azotsuz öz maddelerin (% 32 lignin, % 54 pentozanlar ve % 14 diğer karbonhidratlar). Baklagil samanları buğdaygil samanlarına göre protein ve Ca bakımından daha zengindir. Mercimek ve bezelye samanları kuru ota yakındır. Yulaf samanı, yazlık buğday samanı, arpa samanı, çavdar samanı. Yazlık samanlar vejetasyon süresi kısa, besin madde.sap ve yapraklarda kalır, yaprak daha çoktur ve saplar daha yumuşaktır.

18 samanlar; taze ve doğal renkte, küf ve koku olmamalı, zararlı otlar içermemeli, sap halinde olmamalıdır (sığırlar için cm, koyunlar için cm uzunlukta olmalı) KAVUZ VE KABUKLAR: Bunlar meyve veya tohumların üzerini örten kısımların hasat esnasında çıkarılmasıyla elde edilirler. Bakla, bezelye, fiğ, burçak, mercimek ve soya kılıfları orta kalitedeki çayır kuru otu ayarındadır. Buğdaygil kavuzlarının yem değeri düşüktür, yine de kendi samanlarına göre daha iyidir.yulaf ve arpa kavuzu (kılçıksız) en çok kullanılanlardır. Yeşil yemlerle karıştırılıp yumuşatılarak veya ıslatılarak verilebilir.

19 MISIR KOÇANI: Koçan kılıfları ayrıldıktan ve taneler alındıktan sonra geriye kalan kısımdır. HS bakımından zengin, proteince fakirdir. Doğranarak ya da kaba öğütülerek yedirilebilir. Rasyonun protein, mineral ve vitamin eksiği tamamlanarak verim beklenmeyen hayvanların kış yemlenmesinde kullanılabilir. PAMUK TOHUMU KAPÇIĞI: Pamuk tohumundan yağ çıkarılırken elde edilir. İçinde bir miktar linter ve tohum bulunmaktadır. Yaklaşık % 4-5 HP, % HS içermektedir. Mineral ve vitamin bakımından fakirdir. Besi sığırlarında tek kaba yem olarak kullanılabilir. Ancak süt ineklerinde uzun süre tek başına verilmemelidir.

20 Dolgu (balast) maddesi ve hayvan beslemedeki önemi: Bir yem ya da rasyonun sindirilmeyen organik kısmına dolgu maddesi denir. Saman, kavuz ve kabuklar dolgu maddesince zengin yemlerdir. Dolgu maddesi mekanik doyumun sağlanması ve düzenli sindirim için gereklidir. Rasyonda dolgu maddesi yetersiz olursa hayvanlar yataklıkları yemek, tahtaları, yemlikleri kemirmek suretiyle ihtiyacını karşılamaya çalışır. Yemlerin sindirim kanalından geçişi hızlı olur ve yeterince değerlendirilemezler, dolayısıyla besin maddeleri israfı söz konusudur. Bunun aksine rasyonda dolgu maddesi fazla bulunursa çeşitli sindirim bozuklukları görülür, yemler iyi değerlendirilemez ve fizyolojik açlık oluşur.

21 3. ÇAYIR VE MERALAR: Otları biçilmeye elverişli alanlara çayır, hayvanları otlanmak amacıyla kullanılan alanlara mera adı verilir. Buğdaygil ve baklagil bitkileri. Bitki florası toprağın ve iklimin özelliğine göre bölgelere göre farklılık göstermektedir. Çayır ve meralar daha az besin maddesi kapsamasına karşılık tohum ekmek, sulamak, hasat etmek gibi işgücü ve masraf gerektirmez, ekonomiktir, ayrıca toprağı su ve rüzgar erozyonundan korur. Ekonomik bir hayvancılık ancak kaliteli meralarla mümkün olur.

22 Meraların kalitelerini etkileyen faktörler: 1. Mera bitkilerinin türü: a. Buğdaygil otları b. Baklagil otları c. Çeşitli çalı ve bodur ağaçların yaprak, sürgün ve dalları d. İlk üç sınıflandırmaya girmeyen hayvanların otlayabildiği çeşitli yabani otlar. Baklagillerin merada daha yoğun bulunması, hem protein hem Ca ve P gibi mineraller bakımından zenginleştirir, mera otu tüketimini önemli ölçüde artırır. Tanenler, yabancı otlar ya da çalılıklar. 2. Toprağın yapısı ve gübreleme: a. Ürün miktarı artırılır. b. Baklagil oranı artar. c. Otlama süresi uzar d. Protein miktarında ve lezzetlerinde artış e. Ca ve P gibi mineral maddelerin oranı artar

23 3. Bitkilerin Vejetatif Dönemleri: Bitkiler kartlaştıkça; Protein düzeyi düşer: Başlangıcında baklagil otlarında % 25'e kadar buğdaygil otlarında ise % 16'ya kadar HP. Protein miktarı % 2'lere kadar inebilir. Genç bitkilerde NPN. Selüloz ve lignin artar : Genç bitkilerde selüloz oldukça düşük düzeydedir (% 20). Bitkinin gelişimine parelel olarak hem selüloz miktarında (% 40) hem de lignifikasyonda artış görülür (sindirilme derecesinde önemli azalmalar görülür). Mineral ve vitamin düzeylerinde azalma görülür: Körpe meralar Ca, P bakımından zengindir. Yine körpe merada fazlaca bulunan karotin vejetasyon ilerledikçe düşmektedir.

24 4. Bitkilerin büyüme hızı ve yılın etkisi: Hızlı büyüyen bitkiler protein ve diğer besin maddelerince daha zengindirler. Bakım, ıslah ve gübreleme. Hava şartları uygun ise verim artar, kuraklık olumsuz yönde etkileyebilir. 5. Otlatma: Büyüyünceye kadar otlatılmasına müsade edilmemesi ile sürekli otlatmaya göre % daha fazla ürün. Ağır otlatma birim alan başına çok sayıda hayvanın otlatılması ya da Erken otlatma bitkilerin henüz büyüme döneminde iken otlatılmaya başlanması.

25 Mera idaresinde dikkat edilecek noktalar 1. Kontrollü otlatma: a. ilk yıl otlatma yapılmamalıdır. b. tuzluklar, suluklar ve gölgelikler c. İlk baharda otların boylarının en az 15 cm olması beklenmelidir. d. Sonbaharda meraların aşırı otlatılmasına mani olunmalıdır. Kışa girerken en az 10 cm. e. yeterince otlatılmaması da kaliteyi bozar. 2. Zararlı otların uzaklaştırılması, 3. Gübreleme, 4. Temizlik, 5. Farklı hayvan türleri ile otlatma, 6. Sulama,

26 7. Rotasyon uygulaması: Meraları hayvan sayısına ve yüzölçümüne göre bölgelere ayırarak otlatmak. Daha verimli bir şekilde değerlendirme, paraziter ve enfeksiyoz hastalıklarla mücadele. Çitlerle ya da elektrik verilmiş teller. Bölge, iklim ve toprağın yapısına bağlı olarak otlatılmış bir alandaki bitkilerin yeniden büyümesi ve otlanabilir duruma gelmesi için 3-5 hafta gereklidir. Meranın verimine bağlı olarak belirli bir alanda hayvanlar 3-7 gün boyunca otlatılmalı, sonra otların yeniden büyüyebilmesi için terkedilmelidir.

27 Meraların hayvan beslemedeki yeri Mera orta ve iyi kaliteli ise damızlık inek ve genç hayvanlar mineral takviyesi yeterlidir (kaya tuzu, kemik unu). Kötü kaliteli ise enerji, protein ve mineral takviyesi. Buzağılara tane yem karması, sütten kesilenlere protein takviyesi ile birlikte tane yem verilmesi gereklidir. Kurudaki inekler ve genç hayvanlar için iyi kaliteli mera yeterlidir.düşük verimli olanlara bir miktar tane yem, yüksek verimli olanlara ise daha fazla enerji ve protein saplementleri vermek gereklidir. Koyunlar sadece mineral ilavesi yeterlidir. İş yapmayan atlara mineral, çalışanlara ise tane yem ilavesi uygundur.

28 Merada besleme programlarının avantajları; 1. Yem maliyetini düşürür. 2. Kaliteli protein, bazı vitaminleri, mineralleri ve bilinmeyen faktörleri 3. Salgın hastalıkların bulaşması daha az 4. Bina ve ekipman problemi yoktur, sadece gölgelik 5. Fazla beceri istemez. 6. Sezon boyunca değerliliği fazla değişmeyen yem sağlarlar. 7. Egzersiz yapma imkanı sağlar. 8. İyi bir program yapılırsa mera alanından maksimum düzeyde yararlanılır.

29 Dezavantajları; 1. Bir hayvanın beslenebilmesi için fazla alana ihtiyaç vardır. 2.Besin değeri toprağa bağlıdır. Bazı mineraller yetersiz olabileceği gibi, bazılara da yüksek olabilir. 3. Mera olarak kullanılan arazi başka şekilde değerlendirildiğinde daha fazla gelir getirebilir.

30 BAKLAGİL YEŞİL YEMLERİ -Diğer yem bitkilerine nazaran daha lezzetli ve daha fazla miktarda ot verirler. -Protein bakımından zengindirler, ilave protein yemlerinden tasarruf ve rasyonun ucuz olmasını sağlarlar. Ayrıca buğdaygil proteinlerinin biyolojik değerini artırırlar. -Ca bakımından zengindirler. -Vitamin A bakımından zengindirler, diğer vitaminler de iyi durumdadır. -Yetiştikleri toprakların verimliliğini artırırlar

31 YONCA: Dünyada en fazla yetiştirilen yem bitkisidir. Fazla ürün, lezzet, protein, Ca, Mg, K ve vitaminler bakımından zengin. Havanın azotunu alarak köklerindeki yumrularda depo etmektedir. Yılda 3-4, hatta iyi bakımla 7 kez biçilebilir. Çiçeklenmeden önce veya ilk çiçekteyken biçilirse bitki zayıflamakta ve ömrü kısalmaktadır. Ülkemizde en çok kullanılan adi yonca-kaba yonca olarak bilinen mavi çiçekli yoncadır. Alıştırma (gaz ve şişkinlik) pektin metil esteraz enzimi Soldurma, kuru ot, kurutulmuş ŞPP, kepek, saman veya pamuk tohumu kapçığı ile birlikte verilmesi tavsiye edilir. Süt ineklerine günde kg'a kadar yedirilebilir.

32 Vejetasyon dönemine göre yoncanın besin madde miktarları Vejetasyon dönemi KM,% HP, % HS, % Tomurcuklanma öncesi Tomurcuklanma Çiçeklenme başlangıcı Çiçeklenme Çiçeklenme sonrası

33 Yoncanın yaprak ve saplardaki besin madde miktarları Vejetasyon dönemi HK, % HP, % HS, % Yapraklar Sap (gövde)

34 TIRFIL (ÜÇGÜL): Besleyici değeri yoncaya yakındır (% ). Ca ve Mg bakımından zengin, P bakımından orta durumda, 3-4 yıl verim alınabilir. Süt ineklerine karbonhidratca zengin yemlerle birlikte kg'a kadar verilebilir. Ülkemizde en yaygın olanları beyaz üçgül ve çayır üçgülüdür. Beyaz üçgül, daha ziyade mera oluşturmak ya da hayvanları otlatmak üzere ekilir. Hayvanlar tarafından sevilerek yenir. Kısa saplı, Siyanoglikozit Çayır üçgülü daha çok biçilmek üzere yetiştirilir. İki biçim, Çiçeklenme başında veya en geç yarı çiçeklendiğinde biçilmelidir. Geç kalınırsa saplar odunlaşacağı için sancı ve sindirim bozukluklarına yol açabilir, bazen yavru atmaya sebep olabilir.

35 TAŞ YONCASI Yonca ve tırfılın yetişmediği kurak ve çorak arazilerde, dayanıklı, hızlı büyür, yaban otlarının büyümesini engeller. Yaprak bakımından fakirdir, çabuk odunlaşır. Bu nedenle çiçeklenmeden önce yaklaşık 30 cm boyundayken biçilmelidir. Sığırlara günde kg'a kadar verilebilir. Kumarin dikumarol'e çevrilir kanın pıhtılaşmasını önleyerek iç kanamalara sebep olur. Bu duruma taş yoncası hastalığı (sweet clover disease) denir. Tedavi için K vitamini uygulanır.

36 KORUNGA Lezzetli, kolay sindirilebilir, gaz sancılarına ve şişkinliğe sebep olmaz. Soğuğa ve kuraklığa dayanıklı, kalker içeriği yüksek topraklarda iyi verim alınabilir. Biçim sayısı 3-4 ü geçmez. 3 yıl verim. Adi korunga yılda bir kez biçilerek yaklaşık 7 yıl ürün verir. Çiçekten önce biçildiğinde en yüksek değerdedir. Bununla birlikte biçme zamanı geciktirilirse ot verimi arttırılır. Yarı yarıya çiçeklendiğinde biçilmesi tavsiye edilir. Protein içeriği yoncadan biraz düşüktür (% ), Ca bakımından oldukça zengindir. Sığırlara günde 50 kg'a kadar verilebilir.

37 FİĞ Tek yıllık bir bitki, otlatmaya çok hassastır. Adi fiğ, Macar fiği (Orta, Doğu ve geçit bölgelerinde kışa dayanıklı), Koca fiğ. Çiçeklenme devresine kadar biçilirse çayır üçgülünün besin değeri ile aynıdır. Daha geç biçilirse biraz acılaşır ve fazla yedirilirse sütte acılık meydana getirir. Yulaf ile birlikte ekilirse acılık ortadan kalkar. Çiçek başlangıcında % 3.7 HP içerir. Tek başına verilmesi pek uygun değildir. Genelde çavdar, yulaf, arpa gibi buğdaygillerle birlikte ekilip karışık ot elde edilir.

38 LUPEN: Beyaz, mavi ve sarı çiçekli, Ca ve Mg bakımından zengin, % HP, alkoloitler (lupinin, lupanin, lupinotoksin, lipinidin) ve glikozitler (luponoid, vernin),alıştırma. Fazla tüketilirse zehirlenmelere (lupinoz) ve ölümlere yol açabilirler. Tatlı türleri süt ineklerine 45, koyunlara 7, keçilere 6 kg'a kadar verilebilir. YEMLİK BEZELYE: Çiçeklenme başlangıcında % HP içerir, Ca, P ve Fe bakımından zengindir. Sağımdan 4-5 saat önce veya sonra verilmelidir. Tek başına verilmesi uygun değildir.

39 BUĞDAYGİLLERE AİT YEŞİL YEMLER Başaklanmadan önce biçildiklerinde besleyici değerleri en yüksektir ve hayvanlar tarafından sevilerek tüketilirler. Fazla miktarlarda gaz ve şişkinlik. Baklagillerle kıyaslandığında protein ve karoten düzeyleri düşüktür. Ca bakımından fakir ancak P bakımından zengindirler. Bu nedenle baklagillerle birlikte yedirilmeleri uygundur.

40 DARI: Bol yapraklı, lezzetli hidrosiyanik asit bulundurabilir. Protein (%1.5) ve mineral bakımından fakirdir. MISIR HASILI: Proteince fakir, şeker ve nişasta bakımından zengindir. Taneleri yarı yarıya sertleşinceye kadar ki dönemde biçilebilir. Daha çok silolanmak üzere yetiştirilir. İshal, süt yağını azaltır, tereyağını yumuşatır ve tadını değiştirir. Süt miktarı ve kalitesini besi sığırlarında ağırlık kazancını artırır. Ca, Mg, Fe bakımından yeterli, P bakımından orta, Mn, Cu, Co bakımından fakirdir. Karoten bakımından zengin bir yemdir.

41 TAHIL HASILLARI: Arpa, buğday, çavdar ve yulaf, başaktan önce biçilirse protein, karoten ve B grubu vitaminlerce zengindir. SUDAN OTU: Kuraklığa dayanıklı yıllık bir bitkidir. Sıcak iklimlerde verimli ve azot bakımından zengin topraklarda iyi gelişir ve ikinci ürün olarak yetiştirilebilir. Yılda 4 kez biçilebilir. Bol yapraklıdır. Büyüdükçe sapları sertleşmektedir. İçerdiği kamış şekerinden dolayı tatlıdır. Süt inekleri için yaz ortasında diğer yeşil yemlerin az olduğu devrede lezzetli ve sulu kaba yem kaynağıdır. Hidrosiyanik asit içerir, ancak darıdaki kadar fazla değildir. Yaklaşık 60 cm boyunda iken biçilirse bu asit daha az olur. HP bakımından fakir (% 1.9) olduğu için baklagillerle birlikte ekilir veya yedirilir.

42 Bazı buğdaygil bitkilerinin besin madde miktarları, % Bitki KM HP HS N'suz ÖM Mısır hasılı (süt taneli) Arpa (çiçeklenme başlangıcı) Çavdar (sürgünde) Yulaf (çiçeklenme başlangıcı) Sudan otu (çiçekte) Sorgum

43 AYÇİÇEĞİ YEŞİLİ: CHO bakımından zengin, proteince fakir (% ). 1/3 oranında çiçeklendiği zaman biçim LAHANA: Protein bakımından zengin (% ), sindirilme derecesi yüksektir. Soğuğa karşı dayanıklı Süt ineklerine en çok günde 10 kg, besi sığırlarına 20 kg kadar PANCAR YAPRAKLARI: Hayvan pancarı yaprakları, Süt ineklerine 30 kg'dan fazla verilmediği takdirde oksalik asitin zararlı etkisi görülmez. Şeker pancarı yaprakları % 2-3 HP içerir. Saponin ve oksalik asit. İshal, tereyağını sertleştirici etkisi vardır. Her kg taze yaprak için g CaCO 3 ilavesi tavsiye edilmektedir. Soldurularak verildiği zaman oksalik asitin zararlı etkisi azaltılabilir. REPKO: Trakya, Marmara, Ege ve Güney Anadolu gibi ılıman bölgelerimizde ara ürün veya ikinci ürün olarak

44 Bazı yeşil yemlerde verim Ortalama yeşil yem, Bitki kg/dekar Yemlik mısır Ayçiçeği Lahana Kırmızı üçgül Yonca Fiğ+Çavdar Şeker pancarı yaprakları Hayvan pancarı Fiğ+Arpa+Yulaf 2000

45 SİLAJ Kontrollü olarak aneorobik şartlarda fermente edilmiş yeşil yada yeterli rutubeti olan yemlere silaj, Yapılan işleme silolama Yapıldığı yere silo Silajın Yapılışı: Özel makinalar, küçük parçalama, soldurulma Silo tipine göre sıkıştırma (traktör ya da benzer araçlarla), naylon ile örtme, naylonu sap ve toprakla örtülmesi, bir aylık bekleme

46 Silajın avantajları 1. Düşük maliyetli bir yemdir, 2. Besin maddeleri kaybı daha azdır. 3. Kötü hava şartlarında en iyi saklama metodudur, 4. Lezzetlidir 5. Yangın tehlikesi yoktur, 6. Sürekli yeşil yem kaynağıdır 7. Toksik maddeler detoksifiye olur, 8. Depolama kolaylığı 9. laksatif etki, 10. yem israfını önler, 11. ikinci bir ürün elde etme imkanı doğar, yabani otların gelişmesi kontrol altına alınabilir, 12. Bazı yan ürünlerin bozulmadan saklanabilmesi için en uygun ve ekonomik yöntemdir.

47 Silajın mahsurları: 1. Özel ekipman ve silo ister. Küçük çiftlikler için maliyeti artırır. 2. Kuru yemlere göre 2-3 kat daha ağır olması ekipman olmadığı taktirde işçiliğin artmasına sebep olur. 3. Vitamin D düzeyi kurutulmuş yemlere göre daha azdır. 4. Taşınması ve satılması oldukça zordur.

48 Silaj yemi ile beslemenin, merada beslemeye göre avantajları -bölme ve gölgelik gerektirmez, -birim alandan daha fazla kaba yem elde edilir, -bitki optimum olgunlukta hasat edilir, -bir örnek yem elde edilir, -gaz ve şişkinlik olayları çok azdır, -hayvan daha yakından kontrol edilir, tüketilen miktar bellidir, -toprağın üst tabakasında hayvanların gezinmesine bağlı olarak ortaya çıkan kayıplar azalır.

49 Silaj yapımı esnasında faaliyet gösteren mikroorganizmalar: 1. Süt asiti bakterileri, üremeleri istenir. 2. Tereyağ asiti bakterileri, üremeleri istenmez. 3. Sirke asiti bakterileri, üremeleri istenmez. 4. Koliaerojen bakteriler, üremeleri istenmez. 5. Çeşitli kokuşma bakterileri, üremeleri istenmez. 6. Mayalar, üremeleri istenmez.

50 Silolama Sırasında Meydana Gelen Değişiklikler 1. Aerob faz: oksijen tüketme (solunuma, enzimler ve aerob bakteriler, kolay eriyebilir maddeler, fermentasyon, ısı, C0 2 ve su) optimum 5-7 saat 2. Aneorob faz: asit oluşturan ve proteolitik bakterilerin oranı artar, aerob maya ve küfler ölür, laktik asit, asetik ve diğer asitler ve alkoller, proteinler amonyak, amino asit, amin ve amidlere dönüşür. 3. Sabit faz: ortamın ph sı 4 civarına iner, silaj bu şekilde yıl değişmeden kalabilir.

51 İyi bir silajın özellikleri - Ortama hakim olan bakteriler laktik asit bakterileridir (homofermentatif bakteriler). Bazen heterofermantatif bakterilerin etkisi ile laktik asit yanında asetik asit, etanol ve sorbitol de oluşur. - Ortamın ph sı arasında olmalıdır. - Silajın rutubeti % arasında olmalıdır. Ancak yeterince soldurma uygulanmayan taze yeşil yemlerde bu oran % 75'lere kadar çıkabilir.

52 İstenmeyen fermentasyonlar sonucunda - Çoğunlukla bütirik asit üreten bakteriler çoğalır ve istenen ph'ya bir türlü inilemez, - silajın rengi kızışmalar nedeniyle koyulaşır, - silajın kendine has hoş kokusu kaybolarak yerine çok kötü bir koku hakim olur. - besin maddeleri, dolaysıyla kuru madde kaybı artar ve silajdan beklenen yararların hiç biri sağlanamaz -bu tip silajların hayvanlar tarafından tüketilmesi zor ve zararlı olduğundan yem ziyan edilmiş olur.

53 Kaliteli bir silaj elde etmek için gerekli şartlar - CHO bakımından zengin yemler - Bitkilerin parçalanması ve soldurulması - Isı: 8-30 C - ph: Anaerob ortam

54 Çeşitli silajların birim alandaki ağırlıkları,kg/m 3 Çayır otu Üçgül Şeker pancarı Şeker ve hayvan pancarı yaprakları 900 Patates Mısır hasılı Yonca (% 25 KM) 650 Yonca (% 40 KM) 400

55 İyi bir silonun özellikleri şunlardır. 1. hayvan sayısına, günlük silaj tüketimine ve silaj yapılacak bitkilerin miktarına uygun olmalıdır. 2. hava girişi olmamalı, yan duvarları düz ve yüzeyi pürüzsüz 3. yeterli derinlikte olmalıdır. 4. sağlam olmalıdır. Çayır silajları silo duvarı üzerinde mısır silajından kat daha fazla basınç oluşturur. 5. fazla suyun akışı sağlanmalıdır. 6. doldurma ve boşaltma işlemlerinin her türlü hava şartlarında yapılabilmesine uygun olmalıdır. 7. maliyeti düşük olmalıdır. 8. Yapı materyali yemin suyunu emmemelidir, silajın suyundan etkilenmemelidir.

56 Silo Tipleri: 1. Yüksek silolar: silindirik kule şeklinde, tahta, beton, tuğladan yapılabilir. Gaz sızdırmayan tipleri vardır. Bu tip silolar metal, çelik, aliminyum gibi materyalden yapılır. Fermentasyon riski çok az, pahalıdır, özel ekipman gerektirir. 2. Çukur silolar: Kuyu şeklinde,yanma ve donma tehlikesi yoktur, fazla sıkıştırma gerektirmez, besin maddesi kaybı azdır, boşaltma işlemi zordur, siloda CO 2 gazı birikebilir.

57 3. Yatay silolar: Ülkemizde en yaygın silo tipidir. Toprak yüzeyinin altına yerleştirilir. Yapımı, doldurma ve boşaltma işlemleri kolaydır, maliyeti düşüktür. Yamaca inşa edilmesi tercih edilir (üzerine bir çatı), silonun yan duvarlarına genelde 1/3 oranında eğim verilir, bir veya iki tarafı açık olabilir, yan duvarlar beton, taş, tuğla, biriket veya katranlanmış ahşaptan olabilir(koruyucu materyal), tabanı toprak, taş, çakıl ve beton olabilir, fazla suyun akabilmesi için tabana belirli bir eğim verilir (% 1-5) Sandık şeklinde olanları da vardır (toprak seviyesinin üzerinde), tabanı betondan, yan duvarlar tahta, beton veya başka bir maddeden olabilir. Sığırların direkt silodan yemesi için yapılır.

58 Silo büyüklüğünün tespit edilmesi Yedirilecek silaj yemi miktarı belirlenir. Örneğin elimizde 30 adet sığır var ve kışın 240 gün süreyle silaj yedirmeyi planlıyoruz. 30 hayvan besleme periyodu boyunca günde 15 kg silaj tüketirse günlük silaj yemi ihtiyacı 30 X 15 = 450 kg'dır. O halde kış boyunca 240 X 450 = kg yani 108 ton silaj yemi gereklidir. Çukur silolardan hergün 10 cm'lik bir dilim çıkarılır, yaz aylarında biraz daha kalın dilim tercih edilir. En uygun silo derinliği 2.4 m olarak bildirilmektedir. Bitkilerin silonun yüksekliğinin 0.9 m daha yukarısına kadar yığılması uygundur.

59 Silaj Yapılacak Yemler: 1. Kolay silolanan yemler: Kaliteli silajlar, katkı maddesine ihtiyaç duymazlar. Mısır, ayçiçeği, yerelmasının yeşil kısımları, darı hasılı, yemlik lahana, şeker ve hayvan pancarlarının yaprakları 2. Orta derecede silolanma özelliğinde olan yemler: Nispeten daha güç silolanırlar. % şeker veya % 1-2 melas tavsiye edilebilir. Çavdar hasılı, bakla, baklagil ve tırfıl otları ve bunların karışımları, lüpen çeşitleri, yeşil hardal, körpe ayçiçeği, çayır otları bu gruptadır. 3. Güç silo edilebilen yemler: Körpe mera otları, körpe üçgüller, yonca, fiğ ve bezelye, tatlı lüpen bu gruptadır ve bu yemlerle kaliteli bir silaj elde edebilmek oldukça zordur.

60 Silaj Katkı Maddeleri 1. Silajı besin maddeleri yönünden zenginleştirmek için katılanlar: a. Tane yemler ve diğer yem maddeleri: mısır, arpa ve yulaf % fermentasyon kolaylaşır,besin maddeleri yönünden zenginleştirilir lezzeti artar. Kuru şeker pancarı posası (% 2.5-3), kuru narenciye posası, samanlar, yulaf kapçıkları ve pamuk tohumu kapçığı b. Melas: Melas içerisindeki kolay eriyebilir karbonhidratlar silaj oluşumuna katkıda bulunur. Yemin lezzetini artırır. Özellikle baklagil silajı yapılacağında melas ilavesi önemlidir. Yine kuru madde içeriği yüksek bazı yemlerin silolanmaları sırasında da melasdan iyi bir katkı maddesi olarak yararlanılabilir, % 1-6 oranında kullanılabilir.

61 c. Üre: maksimum % 0.05 düzeyinde. Üre katmakla düşük proteinli silajların HP i % 8-12'ye kadar çıkabilir. Oluşan amonyak olumsuz fermentasyonun oluşmasını önler. d. Kireç taşı: (% 0.5-1) Ca yönünden zenginleştirme, asit üretimini teşvik e. Kurutulmuş peynir suyu: Kolay eriyebilir CHO kaynağı olması yanında protein ve mineral maddeler bakımından da silajı zenginleştirir, % 1-3 düzeyinde katılır ve sulandırılarak ilave edilir.

62 2. Fermentasyonu kolaylaştırmak amacıyla katılanlar: Laktik asit üreten bakterilerin kültürleri, maya kültürü ve çeşitli enzimler 3. Asit ortamı güçlendirmek amacıyla katılanlar: İnorganik ve organik asitler. Her iki asit grubu da mikrobiyel faliyetleri durdurarak silajın stabilitesine yardımcı olur. Sülfirik asit, hidroklorik asit ve fosforik asit. Propiyonik, asetik, laktik, sitrik ve formik asit gibi organik asitler daha az zararlıdır ve antifungal (küflenmeyi önleyici) olarak da görev yaparlar. 4. Prezervatif olarak olarak katılanlar: Antibiyotikler, Na diasetat, Na meta bisülfit (4-6 kg/ton), Na benzoat, Na nitrat ve Ca format, tuz (% 1-1.5)

63 Silaj yapılırken dikkat edilecek noktalar: 1. Silajlık bitkinin biçim zamanı: Baklagil ve buğdaygil otlarının kuru ot üretimi için en uygun biçim zamanı silaj üretimi için de geçerlidir. Mısır için tanenin koçanla birleştiği yerde siyah bir tabakanın oluştuğu dönem biçim için en uygun olan zamandır. Silajlık materyalin en uygun hasat zamanının öğleden sonra veya akşam saatlerinde olduğu bildirilmektedir. Çünkü günün bu saatlerinde bitkinin şeker içeriği biraz daha yüksektir.

64 2. Silajlık bitkinin parçalara ayrılması: 3. Silajlık bitkinin nem oranı: En uygun nem oranı % Nem oranın yüksek olması durumunda daha ağır bir yem elde edilir. Bunun yanısıra su miktarı arttıkça silajın kalitesinde de düşüş gözlenir (bütirik asit, küflenme, kokuşma, sızıntı ile besin maddeleri kaybı, asitliğin artmasına bağlı olarak silo duvarı tahrip olabilir silaj yapılırken kuru madde miktarını artırmak için 1. Soldurma: (3-4 saat) 2. Kuru ot veya saman ilave etme: (% 5-20) 3. Kuru maddesi yüksek silajlık materyal ile karıştırmak 4. Kuru katkı maddeleri ilave etmek: kurutulmuş şeker pancarı posası, kuru melas, kuru narenciye posası öğütülmüş tane yemler kullanılabilir. Bitki fazla kuru ise siloya su ilave edilir ya da çok taze ve yeşil otlar karıştırılır.

65 4. Silonun doldurma süresi: Silo çabuk doldurulmalıdır. Silo en geç iki gün içerisinde doldurularak üzeri kapatılmalıdır. 5. Silonun kapatılması: Silajın bozulmadan korunabilmesi için üstünün hava geçirmeyecek bir şekilde kapatılması gerekir.

66 Silajlarda kalitenin belirlenmesi: İyi bir silaj yeminin fiziksel özellikleri: 1. Koku, 2. Tat, 3. Küflenme ve çürüme yoktur 4. Bir örnek görünümdedir. 5. İyi bir silaj yemi hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir. Kimyasal yöntem (kuru maddesi, besi madde miktarları, ph sı, organik asit içeriği, amonyak düzey) Fleig puanı = (2 X % Silaj KM si) 40 X Silaj ph sı Fleig puanı normal silajlarda genelde arasında bulunur puan arası, kötü; 21-40, orta; memnuniyet verici; 61-80, iyi; , pekiyi olarak değerlendirilir. Kaliteli bir silajda laktik asidinin min. % 2, asetik asit % 0.8 in altında, bütirik asitin ise 0 olması istenir (% ). NH 3 (% )

67 Silajın hayvan beslemede kullanımı: Silajda nitrojenli maddeler ve proteinler NPN halinde HY oranı ve HY'ın sindirilme derecesi artmıştır. Azotsuz öz maddeler azalmıştır. HS miktarı artmıştır. Mineral madde içeriği değişmez vitaminler bakımından da herhangi bir kayıp oluşmaz. Silaj yemleri lezzetlidir, kısa bir alıştırma döneminden sonra hayvanlar tarafından iştahla tüketilir. Süt ineklerine sağımdan sonra kg, kurudakilere daha az, düvelere 5-10 kg, besi sığırlarına kg, danalara kg, atlara 6-15 kg, koyunlara 2 kg/100 kg CA miktarında verilir.

68 KURU MADDE ORANI YÜKSEK SİLAJLAR (HAYLAJ) Genellikle çayır veya baklagil otlarından yapılır. Soldurularak nem oranı % 40-55'e düşürülür. Yapımı, depolanması ve hayvan beslemede kullanılması aynı silajdaki gibidir. Sadece kuru madde miktarı daha yüksektir. Uygun şartlarda yapılmış haylaj hoş bir aromaya ve lezzete sahiptir. Kaliteli bir yemdir. Özellikle süt ineklerinde gittikçe artan bir kullanım alanına sahiptir.