TÜRKĐYE de ÖZEL SEKTÖR

Transkript

1 TÜRKĐYE de ÖZEL SEKTÖR HĐDROELEKTRĐK YATIRIMLARININ SERÜVENĐ N. Nadi BAKIR, Đnş.Yük.Müh. 2,200 ÜLKELERĐN TEKNĐK ve EKONOMĐK HĐDROELEKTRĐK POTANSĐYELLERĐ 2,000 1,920 1,800 1,670 Teknik Potansiyel 1,600 1,488 Ekonomik Potansiyel Potansiyel (TWh/Yıl) 1,400 1,200 1, , Çin Rusya Brezilya Kanada Hindistan Kongo ABD Tacikistan Peru Habeşistan Norveç Nepal Kolombiya Venezuela Pakistan Türkiye

2 250 AVRUPADA HĐDROELEKTRĐK POTANSĐYEL ve FĐĐLĐ ÜRETĐM Teknik Potansiyel 150 Ekonomik Potansiyel TWh/Yıl 1999 Yılı Fiili Üretim Türkiye Norveç Đsveç Đtalya Fransa Đspanya Đzlanda Avusturya Đsviçre Almanya 6 14,000 Türkiye'de Hidroelektrik Kurulu Güç ve Üretim 56,000 12,000 10,000 Kurulu Güç Yıllık Üretim 48,000 40,000 Kurulu Güç (MW) 8,000 6,000 4,000 32,000 24,000 16,000 2, Üretim (GWh) 8,000 0

3 HAVZALARA GÖRE POTANSĐYEL HAVZA DSĐ'ce Hesaplanan Ekonomik Üretim Potans. (GWh) Kurulu Güç (MW) Yeni Kriterlere Göre Tahmin Ekonomik Üretim Potans. (GWh) Kurulu Güç (M W) Fırat 38,072 9, Dicle 16,912 4, Doğu Karadeniz 11,346 3, Doğu Akdeniz 6,039 1, Antalya 5,262 1, Batı Karadeniz 1, Batı Akdeniz 2, Seyhan 8,012 2, Ceyhan 5,558 1, Kızılırmak 6,181 2, Sakarya 2,523 1, Çoruh 10,706 3, Yeşilırmak 5,321 1, Susurluk 1, Aras 2, Diğer 2, Toplam 126,109 35, TÜRKĐYE DE HĐDROELEKTRĐK 1993 te Kurulu Güç : 9,682 MW 2006 te Kurulu Güç : 13,363 MW Bu Hızla; DSĐ ce Hesaplanan Kapasiteyi ancak 80 Yılda Bizim Hesapladığımız Kapasiteyi ise 150 Yılda Geliştirebiliriz. TEAŞ Verileri ve Elektrik Üretim Planlama Çalışmasına Göre: 1997 de 2010 da 2020 de Yerli Yakıtla Üretim % 33.2 % 24.4 % 18.4 Đthal Yakıtla Üretim % 28.3 % 51.0 % 65.0 Hidroelektrik Üretim % 38.5 % 24.6 % 16.6 AB de Toplam Yeşil Enerji % 13.9 % 22.0 % 22.0

4 % YILINDAKĐ PLANLAMAYA GÖRE TÜRKĐYE'DE KAYNAĞA GÖRE ELEKTRĐK ÜRETĐMĐ PROJEKSĐYONU ve 2005'te FĐĐLĐ DURUM %60 %50 Hidrolik Yerli Yakıtla T ermik Đthal Yakıtla T ermik %65.0 %55.3 %40 %51.0 %30 %20 %10 %38.5 %33.2 %28.3 %24.6 %24.4 %16.6 %18.4 %24.5 %20.2 % Fiili %40 TOPLAM ELEKTRĐK ÜRETĐMĐNDE PAY %35 %30 %38.5 Türkiye'de Hidrolik AB'de Yenilenebilir %25 %20 %15 %24.6 %22.0 %22.0 %10 %5 %13.9 %16.6 %

5 BAŞLANGIÇ YID MODELĐ 3096 Sayılı Kanun ( ) Bu Kanunlarla Đlgili Değişiklikler, Yönetmelikler, Yüksek Yargı Kararlarının Sonuçlanması ( ) 1996) 3996 Sayılı Kanun ( ) de Đşletmede : 12 Đnşa Halinde : 8 Sözleşmeli : 20 Diğer :159 YID Modelli Hidroelektrik Santral Projeleri Özet Liste ( ) Gerçekleşme Aşaması Toplam Tesis Sayısı Toplam Kurulu Güç (MW) Üretilecek Enerji (GWh/yıl) Đşletmeye Açılan Santrallar Đnşa Halindeki Santrallar ,604 Sözleşmesi Đmzalanan Projeler (Danıştay onaylı) 20 1,843 6,377 Đmzalanma Sürecindeki Projeler (Danıştay onaylı) ,144 Danıştay Görüşü Beklenen Projeler Sözleşme Görüşmeleri Başlamış Projeler (DPT'de) ,236 Değerlendirmedeki Projeler (Makam onaylı) ,816 Revize Fizibilite ve Mali Analiz aşamasındakiler 53 2,736 10,749 Fizibilite Raporu için Süre Verilen Projeler Başvuru Aşamasındaki Projeler 73 2,239 9,257 GENEL TOPLAM : ,124 38,417

6 Nisan-2007 de ĐŞLETMEDEKĐ YID HĐDROLĐK SANTRALLAR Tesis Krl.Güç Üretim Tesis Krl.Güç Üretim 1. Gönen Çayk.Aksu Gaziler Birecik , Fethiye Çamlıca Çal Tohma-Med Suçatı Girl.Mercan Kısık Berdan Ahiköy I Hasanlar Ahiköy II Yamula Sütçüler TOPLAM , Dinar II SUÇATI HES, ĐLK SSB (RCC) GÖVDELĐ BARAJ

7 SERBEST PĐYASA 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ( ) Su Kullanım Hakkı Yönetmeliği ( ) Dağıtım Özelleştir- meleri (?.?.????) Lisans Yönetmeliği ( ) 5346 Sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu ( ) 2 NĐSAN 2007 ĐTĐBARIYLA SU KULLANIM HAKKI ANLAŞMASI ve LĐSANS ĐÇĐN HES MÜRACAATLARI DSI ve EIE Kaynaklı Projeler (Tablo ) Özel Sektörce Geliştirilen Projeler (Tablo 3) Hangi Safhada EPDK Listelerindeki Diğer HES Lisansları Tüm Özel Sektör HES Projeleri Adet Kurulu Güç (MW) Üretim (GWh) Toplam Müracaat 268 9, ,393.9 Lisans Değerlendirme 65 2, ,930.0 Lisans Alanlar 54 2, ,199.0 Toplam Müracaat 694 7, ,980.0 Lisans Değerlendirme 214 1, ,678.2 Lisans Alanlar , , ,604.0 Genel Toplam , ,977.9 Lisans Değerlendirme 279 4, ,608.2 Lisans Alanlar 172 4, ,605.2 Đnşaatı Başlamış ( Đlerleme > % 10 ) : ,483.0 Đşletmede : ,361.7

8 Nisan-2007 de ĐŞLETMEDEKĐ LĐSANSLI HĐDROLĐK SANTRALLAR Tesis Krl.Güç Üretim 1. Birkapılı Pamuk Pamukova Yuk.Mercan Molu Dodur.I&II Süleymanlı Aşğ.Dalam Bağcı Berek.I&II Eşen II Feslek Tesis Krl.Güç Üretim 13. Murgul Kargılık Hacılar Kalealtı Mentaş Kızıldüz Şahmallar Gökyar Başaran Kirazdere Çaygören TOPLAM Ocak-2007 de Đnşa Halindeki (Đlerleme>%10) Hidrolik Santrallar Tesis Krl.Güç Üretim 1. Akocak Akköy Đncesu Tınaztepe Koyulhisar Cansu Bağışlı Çaldere Adacami Çamlıkaya Pembelik Tatar Çakıt Yalnızca Sarmaşık I Sarmaşık II Çataloluk Tesis Krl.Güç Üretim 18. Taşova Y. Manahoz Çalkışla Kalen I-II Köprüler-Gem Karasu Fırnıs Tahta Erenler Niksar Bayramhacılı Kebanderesi Erkenek Gözede Hamzalı Suşehri TOPLAM ,483.0

9 BĐRKAPILI HES, 1010 m DÜŞÜ MUT/DAĞPAZARI ĐLKÖĞRETĐM OKULU

10 MUT/YAPINTI ĐLKÖĞRETĐM OKULU EK BĐNASI ve ÇOK AMAÇLI SALONU GAZĐPAŞA PROJESĐ, ŞAHMALLAR HES ve KIZILDÜZ HES

11 Türkiye nin Cevaplaması Gereken Soru: Enerji Yat atırımlarını ırımlarını, Özel zellikle likle de Yenilenebilir Enerji ve HES Yat atırımlarını Özel Sekt ektör mü Yapmal apmalı? DSĐ KURULDUĞUNDAN ĐTĐBAREN GEÇEN 51 YILDA Toplam HES : MW Yılda Ortalama : ~ 200 MW 2000 Yılında Bitirilen HES Yatırımlarının Doğrudan Maliyeti : $ / kw (*) (*) faizler, genel gider, iletim hatları, kamulaştırma, yol relokasyonu, vs hariç ÖZEL SEKTÖR MÜRACAATLARININ TÜMÜ (2 Nisan 2007) Müracaat Sayısı : 1,004 Kurulu Güç : 18,784 MW Đşletmede Olan veya Đnşaatına Başlanmış Tesis Sayısı : 56 Bunların Krl. Gücü : 1,284 MW Yatırım Maliyeti : Nehir Santralı : $/kw Barajlı : 700-1,100 $/kw Türkiye de Hidroelektrik Niye Önemli? Almanya 2000 Yılında Çıkardığı Teşvik Yasasında Rüzgar a 8.9 cent cent/kwh Gerekçe : Türbin Sanayiini, Đhracatı ve Đstihdamı Artırmak, Yeni Đş Gerçekleşen : 2006 Yılında Türbin Sanayii Đstihdamı Kurulu Güç MW Türkiye de Durum Hidroelektrik Santrallar : Yatırım Maliyeti : Nehir Santralı : $/kw Barajlı : $/kw Kapasite Faktörü : % Rüzgar Santralları : Yatırım Maliyeti : $/kw Kapasite Faktörü : % BU TABLOYA GÖRE TÜRKĐYE NE YAPMALI?

12 TEŞVĐK NASIL OLMALI Nehir Tipi Santrallar için Toplam 1,004 Adet Müracaat Var Bunların Kurulu Güç, Proje Düşü ve Debisi Gibi Bilgileri Açıklanırsa; Đmalat Sektöründe Çalışan Birçok Firmaya Yeni Đş Đmkanı, Gelişme ve Büyüme Đçin Fırsat, Đstihdam ve Devlet Đçin de Đlave Vergi Geliri Yolu Açılacaktır; Çünkü : Türkiye de Bir Hidroelektrik Santralın Tüm Elektro-Mekanik Aksamı ile Kontrol-Kumanda Sistemini Üretebilecek Đmalat Altyapısı ve Beceri Mevcuttur. Đhtiyaç Duyulan Đki Temel Eksiklik; 1. Tasarım (Design) ve Patentli Know-how 2. Üretici Firmalara Finansman Desteği Bilgiler Açıklanırsa ve Finansman için Đhtisas Bankalarına Fon Aktarılırsa ; Tip Projeler Geliştirilebilir, Patent Alınabilir HES Yatırımları Daha Ucuz ve Süratle Gerçekleştirilir ÜRETĐMDE MEVCUT DURUM Elektrik Üretiminde Paylar (2005 Fiili) ÜRETĐCĐ TWh % ÜRETĐCĐ TWh % EÜAŞ %38.1 Otoprodüktör %10.6 Bağlı Ortk % 3.3 Serb.Ürt.Şrkl % 6.7_ Özellş.Kaps %4.0 Toplam %100 YID %8.5 YI %25.8 Kamu Knt %82.7 Đşletm.H.Dvr %2.5 Reel Sekt %17.3 Mobil Santr %0.5

13 ÜRETĐMDE MEVCUT DURUM Elektrik Üretiminde Paylar (2007 Program) ÜRETĐCĐ TWh % ÜRETĐCĐ TWh % _ EÜAŞ 70.8 %37.7 Otoprodüktör 20.3 %10.8 Bağlı Ort % 8.2 Serb.Ürt.Şrkl % 8.3_ Özellş.Kaps Toplam %100 YID 15.0 % 8.0 YI 46.1 %24.5 Kamu Knt %80.9 Đşletm.H.Dvr. 4.5 % 2.4 Reel Sekt %19.1 Mobil Santr. 0.1 % 0.1 Toptan Elektrik Fiyatları (2006) Trakya Körfez Bedaş 9.59 EÜAŞ YID ve YI TETAŞ TEDAŞ 8.27 EPDK Toptan Elektrik Fiyatı 8.36 (Elektrik Arzının %82.4 ü) Kayseri 8.18 Boğaziçi 9.06 Meram 9.91

14 Toptan Elektrik Fiyatları (2007) Tüm Dağıtım Bölgeleri 9,80 Ykr EPDK Toptan Elektrik Fiyatı 9,13 Ykr EÜAŞ YID ve YI (Elektrik Arzının %82.4 ü) TETAŞ TEDAŞ 9,80 DUY a Göre PMUM da Oluşan Fiyat (Ocak-Mart SDF) 11,90 13,00 Ykr TÜRKĐYE de KAYIP-KAÇAK KAÇAK TÜRKĐYE GENELĐ Kentlerde Kayıp - Kaçak Yüzdesi (2004) YIL 2002 KAYIP-KAÇAK KAÇAK %23.2 Bursa % %19.6 Bilecik % %17.4 (?) Đzmir %7.0 Kentlerde En Yüksek Kayıp - Kaçak Miktarları (2004) Diyarbakır %61.7 Boğaziçi TWh %19.3 Hakkari %67.1 Şanlıurfa TWh %58.3 Şırnak %71.1 Diyarbakır TWh %61.7 Mardin %71.6 Mardin TWh %71.6

15 25% 23.2% OECD ÜLKELERĐ KAYIP-KAÇAK ORANLARI (2002) 20% 18.1% 15% 10% 5% 13.2% 13.1% 12.0% 9.6% 9.1% 9.1% 9.0% 9.0% 8.8% 8.7% 8.3% 8.2% 7.7% 7.6% 7.2% 6.8% 6.7% 6.6% 6.6% 5.7% 5.2% 5.0% 5.0% 4.7% 4.5% 4.0% 3.6% 3.5% 0% TÜRKĐYE MEKSĐKA MACARĐSTAN POLONYA YENĐ ZELANDA KANADA ÇEK CUMH. ĐRLANDA ĐSPANYA ĐNGĐLT NORVEÇ ĐSVEÇ PORTEKĐZ YUNANĐSTAN FRANSA AVUSTRALYA ĐSVĐÇRE ĐTALYA DANĐMARKA KORE ABD AVUSTURYA ĐZLANDA JAPONYA ALMANYA BELÇĐKA SLOVAKYA HOLLANDA FĐNLANDĐYA LÜKSEMBURG Kayıp-Kaçak Oranı AVRUPA ile BAĞLANTI ve YEŞĐL ENERJĐ DENGESĐ Mevcut Bulgaristan Bağlantısı : 1,250 MW (400kV) Planlanan Yunanistan Bağlantısı : 750 MW Bu Bağlantılarla TWh/Yıl Elektrik Đhracatı Yapılabilir. AB ÜLKELERĐNĐN 2010 YILI YEŞĐL ENERJĐ AÇIĞI : 200 TWh/Yıl (2020 de 300 TWh/Yıl Yıl) TÜRKĐYE NĐN HENÜZ GELĐŞTĐREMEDĐĞĐ HĐDROELEKTRĐK (YEŞĐL) KAPASĐTESĐ : 150 TWh/Yıl (Ekonomik Değeri 9.0 Milyar Dolar)

16 YEŞĐL ENERJĐ YATIRIM DENGESĐ TÜRKĐYE DEKĐ BAKĐYE HĐDROELEKTRĐK ve RÜZGAR POTANSĐYELĐ = 200 TWh / Yıl BU POTANSĐYELĐ GELĐŞTĐRMEK ĐÇĐN GKEN KAYNAK = 65 Milyar Dolar = 50 Milyar Euro BAĞLANTI ve KAYNAK TRANSFERĐ ĐÇĐN ARAÇLAR UCTE ÜYELĐĞĐ, AB BAĞLANTISININ KAPASĐTESĐNĐ ARTIRMAK KYOTO PROTOKOLU MEKANĐZMALARINDAN YARARLANMAK AB de YEŞĐL ENERJĐ AÇIĞI 2010 da 200 TWh / Yıl 2020 de 300 TWh / Yıl AVRUPA BĐRLĐĞĐNĐN BU AÇIĞI KAPATMAK ĐÇĐN YILINA KADAR YAPILACAĞINI TAHMĐN ETTĐĞĐ YATIRIM TUTARI MĐLYAR EURO AB ÜLKELERĐNDE GERÇEKLEŞEN TOPLAM SERA GAZI SALINIMLARI (Baz Yılın Yüzdesi Olarak) AB (15 ülke) Belçika Danimarka Almanya Yunanistan Đspanya Fransa Irlanda Italya Luksemburg Hollanda Avusturya Portekiz Finlandiya Đsveç Birleşik Krallık ABD Japonya

17 SONUÇ ve ÖNERĐLER Türkiye de Liberal Elektrik Piyasasının Gerçek Anlamda Yerleşmesi için Dağıtım Özelleştirmeleri En Kısa Sürede Gerçekleştirilmelidir. Türkiye Yeniden Model Değişikliğine Gitmemelidir. Türkiye nin Elektrik Üretim Stratejisinde Birinci Öncelik Hidroelektrik Potansiyelin Geliştirilmesi Olmalıdır. Küçük ve Mini Hidroelektrik Tesislerin Elektro-Mekanik Aksamı ile Kontrol-Kumanda Kumanda Sisteminin Türkiye de Geliştirilmesi Teşvik Edilmelidir. Almanya, Đspanya ve Danimarka nın Rüzgar için Yaptığını, Türkiye Hem Rüzgar Hem de Küçük Hidrolik Yatırımları Đçin Yapmalıdır. Türkiye de Hiçbir Teşvik Olmadan da Yapılabilecek Ekonomik Verimlilikte Birçok Hidroelektrik Tesis Vardır. Hidroelektrik Tesislere Yatırım Yapmayı Arzu Eden Özel Teşebbüsün Önündeki Đdari ve Bürokratik Engeller Kaldırılmalı, Yatırım Đçin Güven Ortamı Yaratılmalıdır. SONUÇ ve ÖNERĐLER Hidroelektrik Başta Olmak Üzere Yeşil Enerjide Arz Fazlası ve AB Ülkelerine Elektrik Đhracatı (Özellikle Puant Saatlerde) Hedeflenmelidir. AB Ülkelerine Yeşil Enerji Đhracatı için Đletim ve Dağıtım AB Standartlarına Getirilmeli (UCTE), Avrupa Bağlantılarının Kapasite ve Kalitesi Artırılmalıdır BM Đklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinin Uygulanmasına Đlişkin Hazırlanacak Ulusal Bildirim de, Kyoto Protokolu Mekanizmalarından Yararlanabilmek ve Bu Yolla Türkiye nin Hidroelektrik Kapasitesinin Geliştirilmesine Daha Fazla Dış Kaynak ve Dış Finansman Sağlamak En Önemli Hedeflerden Biri Olmalıdır (Bunun Đçin Kyoto Protokoluna Taraf Olmak Gerekecektir).

18 TÜRKĐYE DE YENĐLENEBĐLĐR ENERJĐ MEVZUATI ELEKTRĐK PĐYASASI LĐSANS YÖNETMELĐĞĐ Hidroelektrik için Yenilenebilir Tanımı : 50 MW ve Altındaki Nehir Santralları ile Rezervuar Hacmi 100 milyon m 3 veya Rezervuar Alanı 15 km 2 den Küçük Barajlı Santrallar Lisans Alma Bedelinin Yalnızca Yüzde 1 ini Öderler Đşletmenin Đlk 8 Yılında Yıllık Lisans Bedeli Ödemezler Perakende Lisans Sahipleri Üretilen Elektriği TETTAŞ ın Ortalama Satış Fiyatından (Halen %10 Altında Uygulanıyor) Satın Almak Zorundadır Piyasadan (Toptan) Üretimleri Kadar Elektrik Satın Alabilirler Đletim ve/veya Dağıtım Sistemine Bağlantıda Öncelikleri Vardır Dengeleme Birimi Olma Yükümlülüğünden Muaf Tutulurlar TÜRKĐYE DE YENĐLENEBĐLĐR ENERJĐ MEVZUATI YENĐLENEBĐLĐR ENERJĐ KAYNAKLARINDAN ELEKTRĐK ÜRETĐMĐNĐ TEŞVĐK KANUNU Hidroelektrik için Yenilenebilir Tanımı : Nehir Santralları ile Rezervuar Alanı 15 km 2 den Küçük Barajlı Santrallar EPDK Yenilenebilir Elektriğe YEK Belgesi Verecektir Perakende Lisans Sahipleri Öncelikle YEK Belgeli Elektrik Üretimini Satın Almak Zorundadır 2011 Sonuna Kadar Perakende Lisans Sahipleri Üretilen Elektriği EPDK nın Tespit Ettiği Bir Yıl Öncenin Toptan Satış Fiyatından Satın Almak Zorundadır. ( Eurocent arasında sabitlendi) Bakanlar Kurulu Bu Fiyatı En Çok %20 Artırmaya Yetkilidir Orman ve Kamu Arazileri için Yatırım Döneminde Kira ve Đzin Bedeli vs. Đçin %50 Đndirim (%85 e çıkarıldı) Uygulanır. Orman Arazilerinden ORKÖY ve Ağaçlandırma Özel Ödenek Gelirleri Alınmaz Müşterek Tesisler Đçin DSĐ ye Ödenecek Katılım Payları Hesabında Đlk Keşif Bedeli En Çok %30 Artırılabilir

19 OECD Ülkelerinde 2005 Yılı Sanayi Elektrik Fiyatları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) Sanayi Elektrik Fiyatı (cent/kwh) ĐTALYA JAPONYA TÜRKĐYE ĐRLANDA MACARĐSTAN PORTEKĐZ AVUSTURYA DANĐMARKA SLOVAKYA ĐSVĐÇRE ÇEK CUMH. ĐNGĐLT ALMANYA FĐNLANDĐYA POLONYA MEKSĐKA YUNANĐSTAN ĐSPANYA ABD YENĐ ZELANDA KORE KANADA FRANSA NORVEÇ AVUSTURALYA OECD Ülkelerinde 2005 Yılı Konut Elektrik Fiyatları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) DANĐMARKA HOLLANDA JAPONYA ALMANYA ĐTALYA PORTEKĐZ ĐRLANDA AVUSTURYA LÜKSEMBURG ĐSPANYA MACARĐSTAN ĐNGĐLT FRANSA ĐSVĐÇRE Konut Elektrik Fiyatı (cent/kwh) SLOVAKYA YENĐ ZELANDA FĐNLANDĐYA POLONYA TÜRKĐYE YUNANĐSTAN ÇEK CUMH. ABD KORE MEKSĐKA AVUSTURALYA KANADA NORVEÇ

20 OECD Ülkelerinde Konut / Sanayi Elektrik Fiyatı Oranları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) DANĐMARKA FRANSA ALMANYA ĐSPANYA YENĐ ZELANDA Konut / Sanayi Elektrik Fiyat Oranı ĐNGĐLT PORTEKĐZ AVUSTURYA ĐRLANDA AVUSTURALYA FĐNLANDĐYA YUNANĐSTAN ABD ĐSVĐÇRE POLONYA NORVEÇ JAPONYA SLOVAKYA MACARĐSTAN KORE ÇEK CUMH. KANADA ĐTALYA TÜRKĐYE MEKSĐKA