Bilişim Teknolojileri Öğretmenlerinin Üstlendikleri Roller ve Onlardan Beklentiler * Fatma Burcu TOPU **, Yuksel GOKTAS ***

Transkript

1 Bilişim Teknolojileri Öğretmenlerinin Üstlendikleri Roller ve Onlardan Beklentiler * Fatma Burcu TOPU **, Yuksel GOKTAS *** Erzurum Atatürk Üniversitesi Öz Bu çalıģma; BT öğretmenlerinin görev alanlarının daha iyi anlaģılabilmesi, okul yöneticileri ve diğer branģ öğretmenlerinin BT öğretmenlerinin görev alanlarına iliģkin algılarının ortaya çıkarılabilmesi, BT öğretmenlerinin lisans döneminde aldıkları eğitimle onlara yüklenen görev ve sorumluluklar arasındaki benzerlik ve farklılıkların saptanması açısından önemlidir. ÇalıĢma, nitel araģtırma yönteminin kullanıldığı bir durum çalıģmasıdır. AraĢtırma üç aģamada gerçekleģtirilmiģtir. Ġlkinde araģtırmanın ön çalıģması olarak BÖTE Bölümü öğretim üyesi ve BT öğretmeninin katıldığı odak grup görüģmesi, ikinci aģamasında 1 okul yöneticisi ve farklı branģ öğretmeniyle pilot görüģme, üçüncü aģamasında ise ilköğretim okullarında görev yapan 10 u okul yöneticisi, 11 i BT öğretmeni ve 1 si farklı branģ öğretmeni olmak üzere toplam kiģiyle yüz yüze görüģme yapılmıģtır. Elde edilen veriler içerik analizi tekniği ile çözümlenmiģtir. AraĢtırma bulguları, BT öğretmenlerinin okullarında MEB tarafından tanımlanan görev alanları dıģında da birçok görev üstlendiklerini ortaya koymaktadır. Bunun temel sebebinin ise; BT öğretmenlerinin teknolojiyle ilgili her konudan anlayan birer uzman, teknik servis elemanı ve memur gibi görülmeleri olduğu ortaya çıkmıģtır. Diğer taraftan BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle üstlendikleri görevler arasında farklılıklar olduğu ve BT öğretmenlerinin bile görev alanlarının ne olduğuna dair kesin ifadeler kullanamadıkları saptanmıģtır. Anahtar Kelimeler BT Öğretmenlerinin Rolleri, BT Öğretmenlerinden Beklentiler, Yöneticilerin ve Öğretmenlerin Algıları, BT Dersi, BÖTE. Ġçinde bulunduğumuz bilgi çağı, en belirgin özellikleri olan hızlı teknolojik değiģmeler ve küreselleģme ile ön plana çıkmaktadır. Bu çağ, bilimde geliģmenin çok hızlı bir Ģekilde transfer edildiği bir dönem olarak da tanımlanmaktadır (Karasar, 00; Seferoğlu ve Soylu, 007). Bu süreçte BiliĢim Teknolojileri (BT), pek çok getirisinin yanında bilgiye kısa sürede ulaģma imkânı sunarak hızla geliģmekte ve yaģamın her boyutunu etkilemektedir. Ayrıca yeni teknolojilerin getirdiği olanaklardan yararlanarak yaģamın niteliğini artırmak için de BT de görülen geliģim önem taģımaktadır (Akkoyunlu, 199). Bu geliģmelerden etkilenen sistemlerden birisi de hiç kuģkusuz eğitim sistemidir (Goktas, Yildirim ve Yildirim, 008a, 008b). Eğitimin öncelikli amaçlarından biri, bireyleri toplumun ihtiyaçları doğrultusunda yetiģtirmektir. Bu aģamada eğitim sisteminin varoluģ nedeni; topluma, bilgiyi yaratmada gerekli araçları sunarak insanların bilgiye ulaģmalarına yardımcı olmaktır (Varol, 00). Bu nedenle, 1. yüzyılda eğitimde üzerinde önemle durulması gereken konulardan birisi de teknolojinin etkin kullanımıdır (Seferoğlu, 007). UNESCO (009); içinde bulunduğumuz çağın gerekleri göz önüne alındığında öğretimle ilgili her türlü faaliyette genelde bilgi teknolojileri, özelde de bilgisayarların aktif olarak kullanılmasının kaçınılmaz bir gerçek olduğunu, bunun yanı sıra eğitimde BT nin kullanımının dünyada artık hem bir gereklilik hem de bir fırsat olarak görüldüğünü * Bu çalıģma; Fatma Burcu Topu nun yüksek lisans tezinin bir kısmını içermektedir. ÇalıĢmanın sınırlı hali 7-9 Ekim 009 tarihleri arasında Trabzon da düzenlenen III. Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu nda sunulmuģ olup, konferans Bilim ve Düzenleme Kurulu tarafından Prof. Dr. Cevat ALKAN özel ödülüne layık bulunmuģtur. ** Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 0, Erzurum / Türkiye. Elektronik Posta: burcu.topu@hotmail.com *** Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 0, Erzurum / Türkiye. Elektronik Posta: yukselgoktas@atauni.edu.tr 1

2 vurgulamıģtır. Çünkü eğitime yansımayan teknolojinin toplumun öteki katmanlarında etkin olarak kullanılır hale gelmesi beklenemez (Karasar, 00). Ülkemizde değiģim ve geliģmeleri bir fırsat olarak değerlendirerek ülkeyi çağdaģ bilgi toplumları arasına katma, hatta bunların önüne geçme amacıyla dünyada eğitim üzerine yapılan araģtırmalar göz önüne alınarak birçok çalıģma baģlatılmıģtır. Bu çerçevede; 1997 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), temel eğitimin kalitesini artırmak amacıyla kapsamlı yeni Temel Eğitim Kanunu nu onaylamıģtır (DB, 009). Bu kanunla birlikte Milli Eğitim Bakanlığı (MEB); Temel Eğitim Projesi (TEP) 1. Fazını 1998 yılında uygulamaya koymuģtur. Proje kapsamında öğretmen ve öğrencilerin bilgisayar okuryazarı olmaları için eğitimin her kademesinde bilgisayar okuryazarlığı yaygınlaģtırılmaya çalıģılmıģtır. Böylece Bilgisayar dersi ilköğretim okulları programında ilk kez 1998 yılında yer almıģtır (EĞĠTEK, 001). Buna bağlı olarak birçok okulda BT sınıfı açılmıģ ve okullar teknolojik araçlarla donatılmaya baģlamıģtır (DB, 1998; TD, 1998; MEB, 009). 00 yılında yapılan değiģikliklerle bilgisayar dersinin -8. sınıflar arasında seçmeli olarak okutulmasına karar verilmiģtir (TTK, 00). Daha sonra Talim Terbiye Kurulu (TTK) BaĢkanlığı nın 007/111 sayılı kararıyla Türkiye de ilköğretim okullarında seçmeli ders olarak sunulan bilgisayar dersinin ismi, biliģim teknolojileri olarak değiģtirilmiģtir (MEB, 007a). BT branģının ilköğretim okullarında yerini almasıyla birlikte bu dersi okutacak ve öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandıracak eğitimcilere ihtiyaç duyulmuģtur. Bu nedenle 1998 yılında YÖK tarafından eğitim fakülteleri bünyesinde, bilgisayar ve diğer bilgi teknolojileri konusunda lisans eğitimi vererek ilk ve orta öğretimde görev yapacak bilgisayar öğretmenlerini yetiģtirmek amacıyla Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE) programları açılmıģtır (YÖK, 1998). Diğer taraftan MEB; okullarda mevcut olan BT sınıflarının düzenli bir Ģekilde iģletilmesi, bilgisayar destekli eğitimin (BDE) verimli yapılabilmesi, yönetici, öğretmen ve memurların çalıģma ortamlarında bilgisayarı yetkin kullanabilmeleri için okullara BT formatör öğretmenleri görevlendirmiģtir. Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü (EĞĠTEK) nün 001 yılında yayınladığı bilgi teknolojileri kullanımı konulu genelgede de; BT sınıfı bulunan her okulda en az bir formatör öğretmenin bulunması gerektiği ve formatör öğretmenlerin görevleri belirtilmiģtir. Diğer taraftan MEB(007b) in BT Entegrasyonu Temel AraĢtırma Raporu nda, bilgisayarlarda sürekli ortaya çıkan teknik sorunların çözümü için okullarda teknik elemanlara ihtiyaç duyulduğu belirtilmiģtir. Seferoğlu (009) nun yaptığı çalıģmada da bu görüģü destekler nitelikte sonuçlara ulaģılmıģtır. Bu noktada teknolojik araçların bulunduğu her ortamda teknolojik sorunlara çözüm üretebilecek bilgili ve deneyimli personelin bulunması gerektiğini göz önünde bulunduran MEB; 199 yılında yayınladığı 78 sayılı tebliğler dergisinde il ve ilçe merkezlerinde bilgisayar veya elektrik elektronik öğrenimi görmüģ bakım-onarım personeli bulundurulması gerektiğini belirtmiģtir (TD, 199). Böylece formatör öğretmenler ve onlara yardımcı teknik personeller ile eğitimin her kademesinde teknolojinin etkin ve verimli kullanılması sağlanmaya çalıģılmıģtır. EĞĠTEK (001) in aynı genelgesinde ayrıca formatör öğretmenlerin görev, yetki ve sorumluluk alanlarının bilgisayar öğretmenlerininkiyle karıģtırılmaması, bilgisayar öğretmenlerine verilmesi gereken görevlerin bu öğretmenlere verilmemesi gerektiği de vurgulanmıģtır (EĞĠTEK, 001). Ancak Er (007), Orhan ve Akkoyunlu (00), Özoğul (00) ile Seferoğlu ve Akbıyık (007) ın çalıģmaları incelendiğinde; bu genelgeye ve YÖK ün 00 yılında güncellediği, BÖTE lisans programı öğretim müfredatına rağmen BT öğretmenlerinden görev ve sorumlulukları dıģında farklı beklentiler olduğu saptanmıģtır. Bu durum yönetici ve öğretmenlerin BT öğretmenlerinin görevlerini algılayıģ biçimlerinde farklılıklar olduğunu göstermektedir. Seferoğlu nun çalıģmasında bu farklı algı ve çeģitli beklentilerin BT

3 öğretmenlerinin asli görevlerini aksatmalarına neden olduğu sonucuna da ulaģılmıģtır. Bunun yanı sıra EĞĠTEK in 007 yılında okullara bilgisayar formatör öğretmen görevlendirmesi ve BT sınıflarının halka açılmasıyla ilgili yayınladığı genelgelerde ise; BT sınıfı bulunan her okulda bu sınıfların iģletilmesinden sorumlu en az bir bilgisayar formatör öğretmenin bulunmasının esas olduğunu; bilgisayar formatör öğretmenlerinin, okullarında görev yapan yöneticilere, öğretmenlere, öğrencilere ve diğer personel ile halka bilgisayar okuryazarlığı konusunda gerektiğinde eğitimler vereceğini de ifade etmesi (EĞĠTEK, 007), BT öğretmenlerinden beklentiler arasında formatör öğretmenler tarafından yerine getirilebilecek görevler olduğunu göstermektedir. Ayrıca MEB (007b) in BT Entegrasyonu Temel AraĢtırma Raporu nda belirtilen ve Akbıyık ve Seferoğlu (009) ile Çağıltay, Çakıroğlu, Çağıltay ve Çakıroğlu (001) nun çalıģmalarından da elde edilen; bazı eğitimcilerin teknolojiyi öğretim ortamında sınırlı becerilerle kullanıyor olması ve bilgisayar okuryazarlığı düzeylerinin düģük seviyede olması da beklentilerin sebepleri arasında sayılabilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde okul yöneticilerinin ve diğer branģ öğretmenlerinin BT öğretmenlerinden beklentilerinin ortaya çıkarılması; onların BT öğretmenlerine yönelik algılarının belirlenmesi ve BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle onlardan beklentilerin karģılaģtırılabilmesi açısından önemlidir. Diğer taraftan. Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu Panel Raporu nda birçok katılımcı BT öğretmeni ve panelistin, BT öğretmenlerinin lisans düzeyinde aldıkları eğitim ile çalıģtıkları okullarda onlardan beklenenler arasında farklılıklar olduğunu belirtmesine karģılık az sayıda panelistin BÖTE bölümlerinin bilgisayar öğretmeni yetiģtirmekten ziyade diğer branģ öğretmenlerine bilgisayarı derslerine nasıl entegre edebileceklerini öğreten eğitimciler yetiģtirmesi gerektiğini savunduğu saptanmıģtır (Karal ve Timuçin, 010). Bu görüģ farklılığının BÖTE lisans programı amaçlarının ve BT öğretmenlerinin görev tanımlarının net olarak ortaya konmamasından (Çuhadar ve Dursun, 010) kaynaklandığı söylenebilir. BÖTE bölümlerinin köklü bir geçmiģe sahip olmaması ve bu alanda yapılan araģtırmaların azlığı nedeniyle ulaģılabilinen mevcut çalıģmalar arasından bu araģtırmaya kaynak teģkil eden araģtırma sonuçları da dikkate alındığında, BT öğretmenlerinin üstlendikleri görevlerle ilgili bazı sorunlar yaģadıkları ve kendilerinden beklenilenlerin eğitim öğretim dıģı iģlerde yoğunlaģtığı saptanmıģtır. Bu araģtırma ise; BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle üstlendikleri görev ve sorumluluklar arasındaki benzerlik ve farklılıkların belirlenerek, yöneticilerin ve öğretmenlerin BT öğretmenlerine yönelik algılarının bu açıdan belirlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla yapılmıģtır. AraĢtırmada ortaya çıkarılan sonuçlar ise; ilköğretimdeki BT programının MEB tarafından, bu eğitimi veren BT öğretmenlerinin yetiģtirildiği BÖTE öğretim programının ise YÖK tarafından yeniden gözden geçirilmesinde, öğretmenlerin ve yöneticilerin gerek hizmet öncesi gerekse hizmet içi eğitimlerindeki aksaklık ve eksikliklerin giderilmesinde kullanılabilir. ÇalıĢma, bu yönleriyle konuyla ilgili kapsamlı araģtırmaların azlığı nedeniyle ileriki çalıģmalar için de kaynak ve temel olabilecek niteliktedir. Çalışmanın Amacı Bu çalıģmayla; Erzurum ili ilköğretim okullarında görev yapan BT öğretmenlerinin; okullarında üstlendikleri rollerin neler olduğunun belirlenmesi, okullardaki yöneticilerin ve öğretmenlerin onlardan beklentilerinin ortaya çıkarılması ve aldıkları eğitimle okullarda üstlendikleri görevler arasındaki benzerlik ve farklılıkların saptanması amaçlanmıģtır. ÇalıĢmaya yön veren araģtırma soruları Ģunlardır: 1. BT öğretmenlerinin okullarında üstlendikleri roller (görev ve sorumluluklar) nelerdir?. Görevli oldukları okullardaki yöneticilerin ve diğer öğretmenlerin BT öğretmenlerinden beklentileri nelerdir?

4 . Lisans döneminde aldıkları eğitimle okullarında BT öğretmenlerine yüklenen görev ve sorumluluklar arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? Yöntem Bu çalıģma, nitel araģtırma yönteminin kullanıldığı bir durum çalıģmasıdır. Durum çalıģması; nasıl ve niçin sorularını temel alan, araģtırmacının kontrol edemediği bir olgu ya da olayı, derinlemesine aynı zamanda bütüncül olarak incelemesine olanak veren araģtırma yöntemidir (Merriam, 1998; Yıldırım ve ġimģek 00). Nitel araģtırma ise Creswell (1998) e göre; sosyal yaģamı ve insanla ilgili problemleri kendine özgü metotlarla sorgulayarak, anlamlandırma sürecidir. Bu araģtırmada nitel araģtırma yönteminin kullanılma sebebi olarak; yöneticilerin ve öğretmenlerin BT öğretmenlerinden beklentilerine yönelik algılarını ayrıntılı olarak incelenmek amacıyla, zengin veri elde etmeye imkân veren, araģtırma problemlerine yorumlayıcı yaklaģımı benimseyen, insanların yargı, tutum, algılarını ortaya koyan ve böylece konuyu derinlemesine incelemeyi sağlayan bir yöntem oluģu gösterilebilir (Ekiz, 007). Katılımcılar AraĢtırmanın katılımcı grubunu; eğitim öğretim yılında Erzurum ili ilköğretim okullarında görev yapan 11 BT öğretmeni, 10 okul yöneticisi ve 1 branģ öğretmeni oluģturmaktadır. Ayrıca pilot görüģmelerde 1 okul yöneticisi, farklı branģ öğretmeni ile yüz yüze görüģme, BÖTE Bölümü öğretim üyesi ve BT öğretmeni ile de odak grup görüģmesi yapılmıģtır. Katılımcılar amaçsal örnekleme yöntemi kullanılarak ve gönüllülük esasına bağlı kalınarak seçilmiģtir. Tablo 1 de, katılımcıların yarısından fazlasının erkek ve büyük bir çoğunluğunun 0- yaģ aralığında olduğu görülmektedir. Tabloda dikkat çeken noktalardan biri katılımcılardan yönetici ve diğer branģ öğretmenlerinin büyük bir kısmının bilgisayarla ilgili herhangi bir hizmet öncesi ya da hizmet içi eğitim almamıģ olmasıdır. Tablo 1. Katılımcıların Profilleri Cinsiyet f % Hizmet içi BT eğitimi alma f % Lisansta bilgisayar dersi alma durumu durumu Erkek 0 Evet 8 Evet 11 % Kadın 18 0 Hayır 17 8 Hayır 1 Yaş Ünvan Hizmet yılı Öğretim üyesi BT öğretmeni Formatör Okul yöneticisi üzeri 7 1 Farklı branģ öğretmeni 1 1 üzeri 11 Araştırmacının Rolü ÇalıĢma iki araģtırmacı tarafından sürdürülmüģtür. Her iki araģtırmacı da bilgisayar ve öğretim teknolojileri alanında görev yapmaktadır. Birinci araģtırmacı alandaki tecrübesi nedeniyle çalıģmanın danıģmanı, ikinci araģtırmacı ise yürütücüsü olarak araģtırmada yer almıģtır. Veri toplama araçlarının geliģtirilmesi, verilerin toplanması ve analizi; araģtırmanın yürütücüsü tarafından yapılmıģtır. Diğer taraftan birinci araģtırmacı veri toplama araçlarının geliģtirilmesi ve veri analizi sürecinde çalıģmanın geçerlik güvenirliğini sağlamak amacıyla gerekli inceleme ve düzeltmeleri yapmıģtır. f

5 Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması AraĢtırmanın ön çalıģması olan odak grup görüģmesi, araģtırmacılar tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmıģ görüģme rehberleri kullanılarak yapılmıģtır. GörüĢme katılımcılardan izin alınarak hem sesli hem de görüntülü olarak kaydedilmiģtir. Ön çalıģmada toplanan verilerin araģtırma soruları çerçevesinde analizinden elde edilen kod ve temalar ıģığında, araģtırmanın ikinci aģaması olan pilot görüģmelerde ve üçüncü aģaması olan bireysel görüģmeler yapılmıģtır. Bu görüģmelerde derinlemesine bilgi edinebilmek için yüz yüze görüģme yöntemi kullanılmıģtır. GörüĢme rehberleri; okul yöneticileri, BT öğretmenleri ve diğer branģ öğretmenlerine yönelik olarak üç ayrı kategoride araģtırmacılar tarafından hazırlanmıģtır. AraĢtırma soruları ve odak grup görüģmesi sonuçları temel alınarak hazırlanan görüģme rehberleri, geçerliklerinin sağlanması amacıyla öncelikle akran araģtırmacı tarafından incelenmiģtir. Düzeltilen görüģme rehberleri 7 konu alanı uzmanı ve Türkçe dil uzmanı tarafından incelenmiģtir. Ayrıca güvenirliklerinin sağlanması amacıyla, hazırlanan görüģme rehberleri kullanılarak 1 okul yöneticisi ve farklı branģ öğretmeniyle pilot uygulama yapılmıģtır. Elde edilen veriler ve uzman görüģleri ıģığında rehberlere son hali verilerek görüģmelere geçilmiģtir. AraĢtırmanın sağlıklı sonuçlar verebilmesi için yüz yüze görüģmeler katılımcıların izni alınarak sesli olarak kaydedilmiģtir. Verilerin Analizi AraĢtırmanın her aģamasında elde edilen veriler araģtırma soruları ve araģtırmanın amacı dikkate alınarak içerik analizi yöntemi kullanılarak çözümlenmiģtir. Bunun için öncelikle ses ve video kayıtları dinlenerek katılımcı konuģmaları yazıya aktarılmıģtır. Anlamlı kodlamanın yapılabilmesi için BT öğretmenleri, okul yöneticileri ve diğer branģ öğretmenlerine ait görüģme kayıtlarından elde edilen veriler ayrı ayrı gruplandırılmıģtır. Her bir grupta ortak anlamlı kodlar belirlenmiģtir. Bu kodlar araģtırma sorularıyla karģılaģtırılarak sınıflandırılmıģ ve temalar oluģturulmuģtur. Temalar araģtırma sorularına göre kategorize edilmiģtir. Analizlerden elde edilen bulgular, daha kolay anlaģılması için sayısallaģtırılarak frekans tabloları oluģturulmuģtur. Bulgular Elde edilen bulgular, araģtırma soruları temel alınarak BT öğretmenlerinin, yöneticilerin ve diğer branģ öğretmenlerinin görüģlerinin daha açık ortaya konması açısından sınıflandırılarak sunulmuģtur. Verilerin sayısallaģtırılmasında frekans tabloların kullanılmıģtır. Bulgular aktarılırken ortaya çıkan kategori ve kodlara iliģkin örnekler vermek amacıyla katılımcıların görüģlerinden doğrudan alıntılar yapılmıģtır. Hangi alıntının hangi katılımcı tarafından ifade edildiğini belirtmek için ise, katılımcı isimleri gizli tutulmuģ ancak BT öğretmenleri için BT x, yöneticiler için Y x, diğer branģ öğretmenleri için ise Ö x kodu, kadın ve erkek olma durumlarına göre ise E, K kodları kullanılmıģtır. 1. BT Öğretmenlerinin Okullarında Üstlendikleri Roller 1.1. BT öğretmenlerine göre okullarında üstlendikleri roller BT öğretmenlerinin okullarında üstlendikleri rollerle ilgili bulgular Tablo de ders içi ve ders dıģında üstlendikleri görevler Ģeklinde kategorize edilerek verilmiģtir. Tabloda BT öğretmenlerinin ders içinde üstlendikleri görevlerin baģında; müfredat doğrultusunda öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandırmak, ders dıģında üstlendiklerin görevlerin baģında ise okuldaki öğretmenlere ve yöneticilere BT konusunda yardımcı olmak ve teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek olduğu dikkat çekmektedir. Tablo. BT Öğretmenlerine Göre Okullarında Üstlendikleri Roller

6 Kategoriler Kodlar Sıklık Ders içinde üstlenilen roller Ders dıģında üstlenilen roller Müfredat doğrultusunda dersleri iģlemek Öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandırmak Eğitsel yazılımlardan yararlanarak ders iģlemek Öğrencilerin bilgisayarı yalnızca oyun ve eğlence aracı olarak görmelerini engellemeye çalıģmak Bilgisayar baģına üç öğrenci düģtüğü durumlarda bile dersi uygulamalı yapmak Ders esnasında bilgisayarlarda oluģan teknik sorunları anında gidererek dersin kesintiye uğramasını engellemek Okulda görev yapan diğer öğretmenlere BT konusunda yardım etmek Okuldaki teknolojik araçların yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek Okuldaki teknolojik araçların donanımsal sorunlarıyla ilgilenmek Okulda görev yapan yöneticilere BT konusunda yardım etmek Diğer derslere materyal bulmak ya da hazırlamak E-okul iģlemlerini yapmak BT sınıfının; genel düzenini sağlayarak sorunlarını tespit edip çözmek Okul web sitesini hazırlamak ve güncel tutmak Yeni teknolojiler konusunda yöneticilere, öğretmenlere bilgilendirmeler yapmak BT sınıfını serbest kullanım zamanlarında öğrencilere yardımcı olmak Bayram, tören ve kutlama programları için sunu ve davetiye hazırlamak Web de bulunan ders kaynakları hakkında öğretmenleri bilgilendirmek Öğretmenlere derslerini bilgisayar destekli iģlemeleri için yardım etmek Okulda görev yapan memurlara BT konusunda yardım etmek BT hakkında herkesi bilgilendirmek, yönlendirmek BT Kulübü kurmak Tablo de sıralanan rollerle ilgi BT öğretmenlerinin görüģlerinden bazıları Ģu Ģekildedir: Branşımızla alakalı ders içinde uymamız gereken bir müfredat var. Ancak kitaplardaki etkinlikleri birebir işlemek yerine dersleri daha anlaşılır şekilde öğrencilere sunmaya çalışıyorum (BT 7 E). Bu dersin oyun dersi olmadığını öğrettim. Bu konuda hiç taviz vermiyorum. İlk başlarda; Öğretmenim sizden önceki öğretmenimiz bize oyun oynatıyordu. Siz hiç oyun oynatmıyorsunuz diyorlardı. Ben de; İşlememiz gereken konular var. Bu derste bize bir müfredat verilmiş. Bunu

7 işlemememiz gerekiyor diyordum. Sanıyorum artık anladılar, oyun oynayalım ifadesini çok kullanmıyorlar (BT 10 K). BT sınıfını faal tutacaksınız, bozulan makineyi tamir edeceksiniz, yazılımı çökmüşse onu yeniden yükleyeceksiniz (BT E). Okullarda şu anda teknik anlamda donanımsal işlerden sorumlu veya anlayabilecek kapasitede kimse olmadığı için mecburen biz yapıyoruz bu işleri (BT E). Kesinlikle e-okul benim üstüme kaldı diyebilirim. Çünkü e-okul yöneticisi olarak beni görevlendirdi okul idarem (BT E). Eğer bizim mesleğimizin sonunda öğretmenlik varsa o zaman görevi öğretmenlik yapmaktır. Öğretmenin de görevi derse girmektir. Yani BT öğretmeninin görevi; Matematik öğretmeninin, Fen Bilgisi öğretmeninin görevi gibi derse girmektir (BT 10 K). 1.. Yöneticilere göre BT öğretmenlerinin okullarında üstlendikleri roller Yöneticilere göre, BT öğretmenlerinin okullarda üstlendikleri roller ile ilgili bulgular Tablo te ders içi ve ders dıģında üstlendikleri görevler Ģeklinde kategorize edilerek sunulmuģtur. Yöneticilere göre BT öğretmenlerinin ders içerisinde üstlendikleri görevler arasında müfredat doğrultusunda dersleri iģlemek, ders dıģında üstlendikleri görevler arasında ise okuldaki teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek ifadelerinin frekanslarının yüksek olduğu görülmektedir. Tablo. Yöneticilere Göre BT Öğretmenlerinin Okullarında Üstlendikleri Roller Kategoriler Kodlar Sıklık BT öğretmenlerinin ders içinde üstlendikleri roller BT öğretmenlerinin ders dıģında üstlendikleri roller Müfredat doğrultusunda dersleri iģlemek Öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandırmak Öğrencilerin günlük yaģamdaki ihtiyaçları doğrultusunda bilgisayarı etkili ve verimli kullanmaları için gerekli programları öğretmek Bilgisayar baģına üç öğrenci düģtüğü durumlarda bile dersin uygulamalarını baģarıyla yapmak Notu dahi olmayan 1 saatlik dersin öğretmeni olmak Okuldaki teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek Yöneticilere ve diğer öğretmenlere BT konusunda yardımcı olmak Yöneticilere ve diğer öğretmenlere e-okulla ilgili iģlemlerde yardımcı olmak BT sınıfını sürekli açık tutmak, eksikliklerini gidermek ve sorunlarını çözmek Halkın BT sınıfını kullanmasını sağlamak Okul Web sitesini hazırlamak ve güncel tutmak 7

8 Öğrencilerin BT sınıfını kullanmaları için serbest kullanım zamanı sağlamak, ödev araģtıranlara yardımcı olmak Yöneticiler ve öğretmenleri yeni teknolojiler konusunda bilgilendirmek Diğer dersler için materyaller bulmak ya da hazırlamak Tablo te yöneticilere göre sıralanan BT öğretmenlerinin rolleriyle ilgi görüģlerinden bazı alıntılar Ģu Ģekildedir: BT sınıfında ders veren BT öğretmenlerimiz; öğrencilerine hem güncelliği yakalamak hem de teknolojiyi verimli ve etkili kullanmak açısından azami uğraş veriyorlar (Y 1 E). Biliyorsunuz notla değerlendirilen bir ders değil. Bunun dezavantajı var tabii ki. Yani bir öğrenciyi ölçme kriteriniz yok. Bu yüzden nasılsa notla değerlendirilmeyen bir ders diye düşünen art niyetli öğrencilerimiz de var. Bence BT dersinin de notu olması lazım (Y E). BT öğretmeninin; sadece BT derslerinin işlenmesiyle ilgili görevinin olmaması lazım. Bence BT öğretmeninin BT ile ilgili her konuda rehber olması lazım, öncü olması lazım, yenilikleri de kıskanmadan herkese anında iletmesi lazım (Y E). BT öğretmenimiz okul idaresinin ihtiyaç duyduğu kendi alanıyla ilgili bütün işlerimizde yardımcı olmalı (Y E). Mesela yeni bir teknoloji ürünü çıkmış. BT öğretmeni hemen gelip bize; Çok güzel bir şey çıkmış hocam, alma imkânımız var mı? Bunun her okulda olması lazım diyor (Y E). Öğretmen arkadaşlar birbirleriyle genellikle etkileşim halinde oldukları için akıllarına takılan herhangi bir problemi veya sunu hazırlamada yapamadıkları bir şeyi olursa onu soruyorlar BT öğretmenine, sorarak öğreniyorlar. Ama Gelin size sunu yapma yolunu göstereyim ya da onun hakkında bir kurs vereyim şeklinde bir çalışması yok BT öğretmeninin (Y 7 E). 1.. Diğer branş öğretmenlerine göre BT öğretmenlerinin okullarında üstlendikleri roller Diğer branģ öğretmenlerine göre, BT öğretmenlerinin okullarında üstlendikleri roller ile ilgili bulgular Tablo te ders içi ve ders dıģında üstlendikleri görevler Ģeklinde kategorize edilerek verilmiģtir. Tabloda diğer branģ öğretmenlerine göre BT öğretmenlerinin ders içinde üstlendikleri görevlerden müfredat doğrultusunda dersleri iģlemek, ders dıģında üstlendikleri görevlerden e-okulla ilgili iģlemlerde öğretmenlere yardımcı olmak ve yeni teknolojiler hakkında yönetici ve öğretmenlere bilgilendirme yapmak ifadelerinin sık kullanıldığı görülmektedir. Tablo. Diğer Branş Öğretmenlerine Göre BT Öğretmenlerinin Okullarında Üstlendikleri Roller Kategoriler Kodlar Sıklık BT öğretmenlerinin ders içinde Müfredat doğrultusunda dersleri iģlemek Pek bilgim yok 7 8

9 üstlendikleri roller Öğrencilere temel bilgisayar okuryazarlığını kazandırmak BT öğretmenlerinin ders dıģında üstlendikleri roller E-okulla ilgili iģlemlerde diğer öğretmenlere yardımcı olmak Yöneticiler ve öğretmenleri yeni teknolojiler konusunda bilgilendirmek Ġdari iģlerde görev almak Teknolojik araç ve programların kullanımında yöneticilere ve öğretmenlere yardımcı olmak Diğer dersler için materyal bulmak ya da hazırlamak Okuldaki teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek Web de bulunan ders kaynakları hakkında öğretmenleri bilgilendirmek Öğrencilerin BT sınıfını kullanmaları için serbest kullanım zamanı sağlamak, ödev araģtıranlara yardımcı olmak Bayram, tören ve kutlama programları için slayt hazırlamak, bilgisayar ve ek araç gereçleri düzenlemek 7 7 Tablo te diğer branģ öğretmenlerine göre sıralanan BT öğretmenlerinin rolleriyle ilgi görüģlerden alıntılar Ģu Ģekildedir: BT öğretmeninin görevi; öğrencilere bilgisayarı tanıtmak, bilgisayarın nasıl kullanabileceği hakkında temel bilgiler vermek, en önemlisi bilgisayarı sevdirmek (Ö E). Donanım açısından özellikle bilgisayar alacak ya da herhangi bir teknolojik malzeme alacak öğretmenlerimizin taleplerine göre onlara gerekli bilgileri veriyor, yardım ediyor, kolaylık gösteriyor. Yani yönlendirme yapıyor (Ö 11 E). Bilgisayarla ilgili her konuda idaremize çok fazla yardımları dokunuyor. Teneffüslerde bile bilgisayarlarda bir şeyler yaptığını, çalıştığını görüyorum (Ö K). Bilgisayar öğretmenimiz aynı zamanda okulumuzun formatörü. Bu nedenle okulumuzla ilgili BT konusundaki gerekli düzenlemeleri kendisi yapıyor. Düzenleme derken öğrenci dosyalarından tutun da öğrencilerin çeşitli bilgilerini bilgisayara, e- okula girme işlerine kadar hepsini BT öğretmeni yapıyor. Yani ders dışında bu gibi şeylerle de uğraşıyor (Ö 1 K). Açıkçası bilgisayardan pek anlamıyorum. Bu nedenle mesela; Atatürk Haftası olduğu zaman hocamdan neler yapabileceğimiz konusunda yardım istiyorum. O bana zaten gereken her şeyi sunuyor. Yani teknoloji hocamıza sadece Ne yapabiliriz? demek onun için yeterli oluyor. Çünkü kendisi gerçekten bilgisayarı anlatabilmek için çok istekli. Hocam şu konuda size ihtiyacım var. dediğimiz zaman zaten o yapabileceği her şeyi gösteriyor bize (Ö 10 E). 9

10 . BT Öğretmenlerinden Beklentiler.1. BT öğretmenlerine göre okullarında kendilerinden beklenilenler BT öğretmenleriyle yapılan görüģmelerden elde edilen verilere göre BT öğretmenlerinin görev yaptıkları okullardaki yöneticilerin, diğer branģ öğretmenlerinin, memurların ve öğrencilerin onlardan beklentilerinin neler olduğu ile ilgili bulgular Tablo te sıralanmıģtır. Tabloda en çok BT öğretmenlerinden donanımsal ve yazılımsal sorunlara çözüm üretmelerinin ve e-okulla ilgili iģlemlerde yardımcı olmalarının beklendiği görülmektedir. Tablo. Yöneticilerin, Diğer Branş Öğretmenlerinin, Memurların ve Öğrencilerin BT Öğretmenlerinden Beklentileri Kategoriler Kodlar Sıklık Yöneticilerin beklentileri Diğer branģ öğretmenlerinin beklentileri Memurların beklentileri Öğrencilerin beklentileri Yazılımsal sorunlarda yardımcı olmalı Donanımsal sorunlarda yardımcı olmalı E-okulla ilgili iģlemleri yapmalı Program kullanmada yardımcı olmalı Teknolojiyle ilgili her Ģeyden sorumlu olmalı Program kullanmada yardımcı olmalı Dersler için materyal bulmalı ya da hazırlamalı E-okulla ilgili iģlemleri yapmalı Donanımsal sorunlarda yardımcı olmalı Teknolojik araç gerek kullanmada yardımcı olmalı Donanımsal sorunlarda yardımcı olmalı Yazılımsal sorunlarda yardımcı olmalı Program kullanmada yardımcı olmalı Ders saatlerinde serbest bırakmalı Oyun oynatmalı Ödev araģtırırken yardımcı olmalı KiĢisel bilgisayarlardaki donanımsal ve yazılımsal sorunlarda yardımcı olmalı Tablo te BT öğretmenlerine göre sıralanan kendilerinden beklentiler ile ilgili görüģlerden bazı alıntılar Ģu Ģekildedir: Nerde olursam olayım, derste bile olsam Internet bağlantısı kesildiği an hemen beni çağırıyorlar. Ben de gidiyorum (BT K). Telefonda saat teknik servis imkânı sağlıyoruz arkadaşlarımıza (BT 7 E). 10

11 Bazı arkadaşlarımız Hocam dersimizi öğrencilerin daha iyi anlayabilmesi için bize önerebileceğiniz bir kaynak, resim veya site var mı? diye soruyorlar. Ben de yardımcı olmaya çalışıyorum (BT E). Formatör olmasa da bilgisayar öğretmeni her şeyi bilmeli diye düşünülüyor. Ama benim bunu ne kadar karşılayacağım şüpheli. Ben eğitimciyim sonuç itibariyle (BT K). Okulda öğrencilere bilgisayarı anlatmaktan ziyade, bilgisayarların düzenli bir şekilde çalışmasını sağlayan, sınıfı temiz tutan, devletin vermiş olduğu malzemelere iyi bakan bir bilgisayar öğretmeninin olmasını istiyor yöneticiler (BT E). Derste öğrenci ne ister? Ders işlemeyip oyun oynamak, Internet e girip müzik dinlemek, video izlemek ister (BT E). Ders haricinde de öğrencilerin; Öğretmenim bilgisayarımda şöyle bir problem oldu ne yapabilirim ya da Internet te şöyle bir problem oldu ne yapabilirim? gibi sorularıyla karşılaşıyorum (BT 10 K). Ders dıģında gerek yöneticilerin gerek diğer öğretmenlerin gerekse memurların çok farklı isteklerde bulundukları dikkati çekmiģ ve bu isteklerinin sebeplerinin neler olabileceği BT öğretmenlerine sorulmuģtur. BT öğretmenlerinin bu konudaki görüģleri Tablo da sıralanmıģtır. Bu muhtemel nedenlerden yöneticilerin ve diğer öğretmenlerin aldıkları hizmet içi eğitimlerdeki yetersizlikler ile teknolojiyi kullanmaya karģı isteksiz ve ilgisiz olmaları dikkat çeken noktalar arasındadır. Tablo. BT Öğretmenlerine Göre Onlardan Beklentilerin Muhtemel Nedenleri Kategoriler Kodlar Sıklık Yöneticilerin ve memurların bilgisayar okuryazarlığı seviyesi Diğer öğretmenlerin bilgisayar okuryazarlığı seviyesi BT öğretmenlerinin görev alanlarının tam bilinmemesi BT konusundaki hizmet içi eğitimlerin nicelik ve nitelik açısından yetersiz olması BT yi derslerine entegre etmeye karģı isteksiz olmaları BT ye karģı ilgisiz olmaları BT konusundaki hizmet içi eğitimlerin nicelik ve nitelik açısından yetersiz olması BT nin eğitimle bütünleģtirilmesinin önemini henüz kavrayamamıģ olmaları Hizmet yılı fazla olan öğretmenlerin teknolojiye karģı olumsuz tutum sergilemeleri Teknik eleman olarak algılanmaları Teknolojik araçlarla ilgili her türlü soruna çözüm üreten kiģi olarak algılanmaları Teknolojiyle ilgili her Ģeyden sorumlu kiģi olarak algılanmaları Formatör öğretmen olarak algılanmaları

12 Memur olarak algılanmaları Donanımsal ve yazılımsal iģlerle ilgilenecek baģka personelin olmaması Okullarda teknik eleman olmadığı için, bilgisayardan anlayan kiģi olarak BT öğretmenlerinden yardım istenmesi Yöneticilerin; yazıģma, e-okul iģlerini yetiģtiremedikleri için BT öğretmeninin bu iģleri yapmasını istemeleri Tablo da sıralanan BT öğretmenlerine göre beklentilerin muhtemel nedenleriyle ilgili görüģlerden bazı alıntılar Ģu Ģekildedir: Öğretmenlerin kesinlikle bilgisayar ve Internet kullanımı hakkında hizmet içi eğitim alması gerekiyor (BT 8 K). Birçoğunun sertifikası var, ama bilgisayarlarla çok ilgilenmiyorlar (BT K). Klavyenin tuşuna basmaktan korkan arkadaşlarımız da mevcut. Bu konuda sizin kadar iyi olan farklı branştan arkadaşlarımız da mevcut. Bu biraz ilgilenmeyle, hevesle alakalı bir durum (BT E). Yöneticilerimizin bizleri birer teknisyen olarak görmelerinden vazgeçmelerini istiyorum (BT E). Mesela okula gittiğim anda bir öğretmen; Benim bilgisayarımda şu sıkıntı var, diğeri; bana şu program lazım diyor. O arada nöbetçi öğrenci; Müdür sizi çağırıyor, yazıcı bozulmuş diyor. Bu durum çoğu zaman beni zor durumda bırakıyor. Hangi tarafa koşacaksın? Teneffüsünü kendine mi ayıracaksın, dinlenecek misin, yoksa arkadaşların dertleriyle mi uğraşacaksın? (BT 7 E). Okulda BT işleriyle ilgilenen, bu işlerden anlayan teknik eleman olmadığı için her şey bizden bekleniyor. Okullarda teknik eleman olması gerek (BT K)...Yöneticilerin BT öğretmenlerinden beklentileri Yöneticilerle yapılan görüģmelerden elde edilen verilere göre yöneticilerin BT öğretmenlerinden beklentilerinin neler olduğu Tablo 7 de sıralanmıģtır. Bu beklentilerden okul web sayfasını güncel tutmaları ile teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarına çözüm üretmelerini isteme dikkat çeken noktalar arasındadır. Tablo 7. Yöneticilerin BT Öğretmenlerinden Beklentileri Kodlar Web sayfasını güncel tutmalı Donanımsal ve yazılımsal sorunlara çözüm üretmeli Gerek yöneticilere gerekse öğretmenlere program yükleme ve kullanmada yardımcı olmalı Gerek yöneticilere gerekse öğretmenlere e-okulla ilgili iģlemlerde yardımcı olmalı BDE için materyal bulma ve hazırlamada diğer öğretmenlere yardımcı olmalı Sıklık 9 1

13 Tablo 7 de sıralanan yöneticilerin BT öğretmenlerinden beklentileriyle ilgili görüģlerinden bazı alıntılar Ģu Ģekildedir: Web sitesi güncelleniyor ama bizim istediğimiz, beklentilerimizi karşılayacak şekilde olmuyor (Y E). Bilgisayar öğretmenlerinden her zaman bilgisayarla ilgili her sorunda teknik destek olsun, yazılım desteği olsun, bilgi desteği olsun yardım almak; yani onları sürekli aktif halde görmek isteriz (Y 1 E). Yazıcılarımızın bilgisayara tanıtılacağı veya yazıcıda herhangi bir problem olduğu, bilgisayarlara format atılacağı, anti virüs programı yükleneceği zaman yani çağırdığımız zaman her şekilde bize yardımcı oluyor BT öğretmeni (Y E). BT öğretmeni bazen idari işlerde bile gelip bize yardımcı oluyor. Bilhassa karnelerin çıkarılmasında, diplomaların dökümünde tecrübesinden faydalanıyoruz (Y E). Yöneticilerin; ders dıģında BT öğretmenlerinden farklı isteklerinin sebeplerinin neler olabileceği yöneticilere sorulmuģtur. Yöneticilerin bu konudaki görüģleri Tablo 8 de sıralanmıģtır. Bu muhtemel nedenlerden hizmet yılı fazla olan yöneticilerin ve öğretmenlerin teknolojiye karģı olumsuz tutumları, bilgisayar okuryazarlıklarındaki yetersizlik ile hizmet içi eğitimlerdeki eksiklik ve yetersizlikler dikkat çeken noktalar arasındadır. Tablo 8. Yöneticilerin BT Öğretmenlerinden İstek ve Beklentilerinin Nedenleri Kategoriler Kodlar Sıklık Yöneticilerin ve diğer öğretmenlerin bilgisayar okuryazarlığı seviyesi Hizmet yılı fazla olan öğretmenlerin teknolojiye karģı olumsuz tutumları Öğretmenlerin bilgisayar okur-yazarlığındaki yetersizlikleri BT konusunda hizmet içi eğitimler almalarına rağmen eksik kalmaları BT öğretmenlerinin görev alanlarının tam bilinmemesi Teknolojiyle ilgili her Ģeyden sorumlu kiģi olarak algılanması Donanımsal ve yazılımsal iģlerle ilgilenecek baģka personelin olmaması Okullarda teknik eleman olmadığı için, bilgisayardan anlayan kiģi olarak BT öğretmenlerinden yardım istenmesi 1 Tablo 8 de sıralanan yöneticilere göre BT öğretmenlerinden beklentilerin nedenleriyle ilgili görüģlerden alıntılardan bazıları Ģu Ģekildedir: Emeklilik çağına ulaştıkları için bazı öğretmenler, ne fakültede bilgisayar görmüşler ne de sonradan herhangi bir kursa veya seminere katılmışlar. Dolayısıyla bilgileri yok. Kendi notlarını dahi başkalarına girdirmek için çaba sarf ediyorlar. Başkalarının yardımıyla notları giriyorlar (Y 7 E). Şöyle bir anlayış da var: bilgisayar öğretmeniyse bilgisayarla hep o ilgilenir (Y E). 1

14 Teknik sorunlarımızı bir şekilde gideriyoruz ama bu uzun vadeli bir çözüm değil. Teknik eleman şart. Yani bilgisayarlı ortamda eğitim verilirken teknik arızalardan kaynaklanan verim düşüklüğünü giderecek bir birim olmalı. Bilgisayarın bulunduğu her ortamda, her birimde, her kurumda teknik personel olmalı ki verimli çalışılabilsin (Y 1 E)... Diğer branş öğretmenlerinin BT öğretmenlerinden beklentileri Diğer branģ öğretmenlerinin BT öğretmenlerinden beklentilerinin neler olduğu Tablo 9 da sıralanmıģtır. Bu beklentilerden e-okulla ilgili iģlerde yardımcı olmalarını, donanımsal ve yazılımsal sorunlara çözüm üretmelerini istemeleri dikkat çeken noktalar arasındadır. Tablo 9. Diğer Branş Öğretmenlerinin BT Öğretmenlerinden Beklentileri Kodlar E-okulla ilgili iģlemlerde yardımcı olmalı Program yükleme ve kullanmada yardımcı olmalı Donanımsal ve yazılımsal sorunlara çözüm üretmeli Öğretmenler için temel bilgisayar kursu açmalı BDE için materyal bulma ve hazırlamada diğer öğretmenlere yardım etmeli Bayram, tören ve kutlama programları için slayt hazırlayarak ilgili araç gereçleri düzenlemeli BT ile ilgili pano hazırlamalı Sıklık 7 7 Tablo 9 da sıralanan diğer branģ öğretmenlerine göre BT öğretmenlerinden beklentilerle ilgili görüģlerden alıntılar Ģu Ģekildedir: Genellikle bizim e-okulda işimiz çok fazla oluyor. E-okulda bize hep yardımcı oluyor. Hatta neredeyse biz yapmıyoruz, o yapıyor (Ö K). Öğretmenler odasındaki veya idaredeki herhangi bir bilgisayarda bir şey olduğu zaman söylüyoruz, yardımcı oluyor (Ö E). Kişisel bilgisayarlarımızda meydana gelen aksaklıkları kendisine gösteriyoruz. Bize yardımcı oluyor (Ö 1 K). Genellikle yazıcıyı kullanırken çok yardımcı oluyor bana. Açıkçası yazıcının nasıl kullanılacağını, bir yazıda nasıl kes-kopyala-yapıştır yapıldığını BT hocamızdan öğrendim (Ö K). Okuldaki diğer öğretmenlere, personellere programları daha etkili bir şekilde nasıl kullanabileceğimiz konusunda ders vermesini isterim (Ö K). Diğer branģ öğretmenlerinin; ders dıģında BT öğretmenlerinden farklı isteklerde bulundukları dikkati çekmiģ ve bu isteklerin sebeplerinin neler olabileceği kendilerine sorulmuģtur. Diğer branģ öğretmenlerinin bu konudaki görüģleri Tablo 10 da sıralanmıģtır. Tablo 10. Diğer Branş Öğretmenlerinin BT Öğretmenlerinden İstek ve Beklentilerinin Nedenleri 1

15 Kategoriler Kodlar Sıklık Öğretmenlerin okuryazarlığı seviyesi bilgisayar Bilgisayar okuryazarlığındaki yetersizliği BT konusundaki hizmet içi eğitimlerin nicelik ve nitelik açısından yetersizliği Üniversitede alınan bilgisayarla ilgili derslerin nicelik ve nitelik açısından yetersizliği Hizmet yılı fazla olan öğretmenlerin ve yöneticilerin teknolojiye karģı olumsuz tutumu BT öğretmenlerinin görev alanlarının tam bilinmemesi Teknolojiyle ilgili her Ģeyden sorumlu kiģi olarak algılanması Donanımsal ve yazılımsal iģlerle ilgilenecek baģka personelin olmaması Okullarda teknik eleman olmadığı için, bilgisayardan anlayan kiģi olarak BT öğretmenlerinden yardım istenmesi 1 Tablo 10 da sıralanan diğer branģ öğretmenlerine göre BT öğretmenlerinden beklentilerin nedenleriyle ilgili görüģlerden alıntılar Ģu Ģekildedir: Kursa gittim. Kursa başladığımda hiç bir şey bilmiyordum. Bilgisayarın ne olduğuna, nasıl bir işlevi olduğuna dair hiç bir bilgim yoktu. Daha sonra onu kullanmaya başladıktan sonra çok fazla olmasa da biraz bilgi sahibi oldum. Ama çok eksiğim var. Özellikle donanım bakımından (Ö 1 K). Üniversitede bilgisayar eğitimi aldım, ama saatti haftada. 0 kişiydik sınıfta. Onun için iki gruba ayırdılar bizi. Yani birer saat ders aldık. Yani ne kadar etkili olabilir ki o ders. Zaten bilgisayarım da yoktu, uygulama da yapamadım evde (Ö K). Bizim sınıf öğretmenlerimiz yaşça büyük oldukları için bilgisayara yabancılar. Onlara not girme, öğrenci bilgilerini girme işlemlerinde bilgisayar öğretmenimiz yardımcı oluyor (Ö 1 K). Bilgisayardan çok anlayan kimse yok okulumuzda. Bu nedenle sanki bilgisayarla ilgili her şeyi o yapmalıymış gibi geliyor bize. Yani bilgisayar bozulduysa o yapmalı. Tamirci çağırmamıza gerek yok diye düşünüyor hem okul idaresi hem öğretmenler (Ö K). Gözlemlediğim kadarıyla ders dışı işleri yapmak BT öğretmeninin görevi değil ama başka anlayan birisi olmadığı için o yapıyor. Yani üzerinde bir nevi sorumluluk hissediyor (Ö E).. Alınan Eğitimle Üstlenilen Rollerin Karşılaştırılması BT öğretmenlerinin okullarda üstlendikleri bazı görevlerin lisans döneminde alınan eğitimle örtüģmediğini belirtmeleri üzerine aldıkları eğitimle, okullarda onlara yüklenen görev ve sorumluluklar ile onlardan istek ve beklentilerin neler olduğu sorulmuģ ve alınan cevaplardan öne çıkan bulgular Tablo 11 de sıralanmıģtır. 1

16 Tablo 11. BT Öğretmenlerine Göre Aldıkları Eğitim ile Okullarında Üstlendikleri Görev ve Sorumluluklar Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar Kategoriler Kodlar Sıklık Ders içi etkinlikler için alınan eğitim yeterli 11 Donanım eğitimi yetersiz 11 Aldığımız eğitimle okuldan bizden beklenenler çok farklı Ders dıģındaki beklentiler için alınan eğitim yetersiz Alınan eğitimi lisans Aldığımız üst seviye yazılım eğitimini kullanmıyoruz Alan dersleri diğer derslerden daha az verildi Ġlköğretim müfredatına göre eğitim almalıydık Üniversitede her Ģey öğretilemez, kendimizi geliģtirmeliyiz Üniversitede ders veren öğretim üyelerinin daha donanımlı olması gerek Yönetmeliklere göre BT öğretmeninin yapacağı görevler düģünüldüğünde alınan eğitim yeterli Donanım 11 Artırılması gereken dersler Azaltılması gereken dersler Office programları ĠĢletim sistemleri Ġngilizce Sınıf yönetimi, öğretim yöntem ve teknikleri gibi eğitim bilimleri dersleri Fizik, kimya, biyoloji gibi diğer dersler Programlama dilleri 9 Tablo 11 de sıralanan BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle okullarında üstlendikleri sorumluluklarla ilgili BT öğretmenlerinin görüģlerinden alıntılar Ģu Ģekildedir: Öğretmenlik ve eğitim üzerineydi bizim derslerimiz. Öğrenciye bilgisayarın en iyi nasıl öğretebileceği üzerine eğitim aldık biz. Bilgisayar mühendisi ya da teknisyeni yetiştiren bir yer değildi ki bizim okulumuz. İşte bunu anlatamıyorsun ya da anlayamıyorlar (BT K). Donanımla ilgili isteklere yeterince cevap verememem lisans döneminde aldığım donanım dersindeki eksiklikten kaynaklanıyor. Bizim bölümümüz için donanım bilgisi mecburi. Karşımdaki bilgisayar bir anda donduğu zaman ona çözüm bulmak zorundayım. Çünkü ders vaktini geçirmeden öğrencilere bilgiyi aktarmak mecburiyetindeyim (BT 11 K). 1

17 Bize üniversitede donanım dersi vermediler. Ama düşüncem; bizim bilgisayarlarla ilgimizin çok olması nedeniyle, bilgisayarları yeri geldiği zaman tamir etmemiz, yeri geldiği zaman bilgisayarlara programlar yüklememiz ve format atmamız gerekiyorsa donanım da görmemiz gerektiğini düşünüyorum. Ama üniversitede gördüğümü hatırlamıyorum (BT 1 E). Lisans döneminde öğrendiğim bilgilerin öğrencilere bir şeyleri anlatmak için çok fazla olduğunu söyleyebilirim. Öğrencilere bizim anlattığımız bilgiler çok düşük seviyedeki bilgisayar bilgileridir. Ama mesela bunun bir başka boyutu var: Yöneticilerin istekleri. Yöneticilerin isteklerine cevap verebileceğimizden az, öğrencilere öğretebileceğimizden çok bilgimiz var (BT E). Benim üniversitede öğrendiğim şeylerle okulda beklenenler birbirinden çok farklı (BT K). Bize üniversitede çok aşırı yükleme yapmak yerine ilköğretime yönelik eğitim verilseydi daha güzel olurdu diye düşünüyorum (BT 7 E). Bir yerlerde bir kopukluk var. Ya MEB bizim öğrendiklerimize yönelik olarak müfredatını değiştirmeli, biraz daha zenginleştirmeli ya da aldığımız eğitim değiştirilmeli diye düşünüyorum (BT 7 E). Ağ ve Bilgisayar Donanımı dersini biraz daha iyi almak isterdim. Çünkü en çok gereken onlar. Üniversite eğitiminde bu konularda uygulama eksikliği var (BT 9 K). İngilizce hem günlük hayat için hem de bilgisayar, Internet kullanımı konusunda çok gerekli bence. O nedenle biz daha fazla İngilizce eğitimi alabilirdik (BT 8 K). İşletim sistemleriyle ilgili çok fazla bilgi verildiğini düşünmüyorum. Bence nitelik olarak yeterli değildi (BT 10 K). Lisans döneminde matematik, fizik, kimya, biyoloji dersleri aldık. Bu derslerin de olması gerektiğini düşünüyorum. Ama ağırlığının çok olduğunu düşünüyorum (BT K). Tartışma 1. BT Öğretmenlerinin Okullarında Üstlendikleri Roller AraĢtırmaya katılan BT öğretmenlerinin tümünün, derslerindeki müfredat doğrultusunda öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandıracak etkinlikler yaptığı ortaya çıkmıģtır. Bu bulgu; YÖK ün BT öğretmenlerinin ilköğretim BT dersi (1-8. sınıflar) öğretim programındaki içeriği öğrencilere kazandıracak öğretmenler olduğu ifadesiyle örtüģmektedir (YÖK, 00). Öte yandan BT öğretmenlerinin; öğrenci sayısındaki fazlalık, ders saatinin az oluģu, ders notunun olmayıģı, bilgisayarlardaki yetersizlik ve sürekli oluģan teknik sorunlardan dolayı derslerini verimli iģleyemedikleri gibi problemlerle karģılaģtıkları belirlenmiģtir. Sonuçlar Kabakçı, Kurt ve Yıldırım (008), Özoğul (00), Seferoğlu ve Soylu (007) nun çalıģmalarında ulaģtıklarıyla örtüģmektedir. Bu bulgular BT dersinin ders saatinin ve içeriğinin yeniden düzenlenmesi, bilgisayar sayısının öğrenci sayısına göre ayarlanması, öğrencilerin derse karģı olumlu tutum sergilemeleri için ders notunun olması gerektiği sonuçlarını doğurmaktadır. AraĢtırmanın katılımcılarının büyük çoğunluğuna göre BT öğretmenlerinin ders dıģında okuldaki teknolojik araçların donanımsal ve yazılımsal sorunlarıyla ilgilenmek, yeni teknolojiler hakkında yöneticilere ve öğretmenlere bilgilendirme yapmak, BT ile ilgili konularda, özellikle e-okul iģlemlerinde yöneticilere, öğretmenlere ve memurlara yardımcı olmak, BDE için öğretmenlerin isteklerini yerine getirmek ve onlara destek 17

18 olmak gibi farklı iģlerde de görev almak durumunda kaldıkları ortaya çıkmıģtır. Elde edilen bulgular Kayak ve Orhan (009), Özoğul (00) ve Seferoğlu (009) nun çalıģmalarında elde edilenlere paralellik göstermektedir. Bu bulgular BT öğretmenlerinin Tebliğler Dergisi (TD) nde tanımlanan görev alanlarıyla uyumluluk göstermemektedir (TD, 199). Ġlgili tebliğde; BT öğretmenlerinin öğrencilere bilgisayar okuryazarlığını kazandırmak amacıyla ilköğretim okullarına atandıkları ifade edilmiģtir. Bu durumun BT öğretmenlerinin görev alanlarının hem yöneticiler hem de öğretmenler tarafından tam olarak bilinmediği gibi birçok nedeni olabilir. Bu nedenle Kayak ve Orhan (009) ın da ifade ettiği gibi MEB in görev tanımlaması dâhilinde olmamasına rağmen BT öğretmenlerinin okullarda gönüllü ya da mecburi olarak yaptıkları görevlerin önemi net olarak görülebilir. Elde edilen bulgulara göre; BT öğretmenlerinin ders saatlerinin ve ders dıģındaki iģ yüklerinin fazla oluģu nedeniyle çok yoruldukları ortaya çıkmıģtır. Bu durum ise; BT öğretmenlerinin hem ders içi hem ders dıģı iģlerle uğraģmalarının öğretimsel açıdan verimliliğini düģürebileceği sonucunu doğurabilir.. BT Öğretmenlerinden Beklentiler Bulgulardan, BT öğretmenlerinin bilgisayar ve bilgisayar teknolojileriyle ilgili her Ģeyden sorumlu ve her Ģeyi anlayan kiģiler olarak görüldükleri anlaģılabilir. Ayrıca derslerin BDE ile iģlenmesi için BT öğretmenlerinin gerekli program ve bilgisayar kaynaklı materyal hazırlamaları, bulmaları, önermeleri istenmektedir. Bu durumun, öğretmenlerin bilgisayarın eğitim ortamlarıyla bütünleģtirilerek eğitimin kalitesinin artması yönünde pozitif yaklaģımlarının bir göstergesi olduğu sonucu çıkarılabilir. Seferoğlu (009) nun çalıģma sonuçlarına benzer olarak, yöneticilerin büyük çoğunluğu BT öğretmenlerinin okul sitesinin hazırlanması ve güncellenmesi konusuna biraz daha önem vermeleri gerektiğine ve bu konuda beklentilerinin olduğuna yönelik bulgulara da ulaģılmıģtır. Bu durum BT öğretmenlerinin yöneticiler ve diğer branģ öğretmenleri tarafından; okullarda idari iģlerde görev alması gereken bir memur, teknolojik araçların bakımının yapılmasından sorumlu bir teknisyen gibi algılandığını göstermektedir. Ayrıca okul yöneticilerinin okulların tanıtım bilgilerinin web ortamlarında yer almasını istemeleri Seferoğlu nun aynı çalıģmasında da belirttiği gibi Internet teknolojilerinin kullanılması konusundaki olumlu yaklaģımlarına bağlanabilir. Diğer taraftan ders dıģında öğrencilerin; BT öğretmenlerinden, Internet ten ödev araģtırma konusunda kendilerine yardımcı olmalarını ya da kiģisel bilgisayarlarında oluģan sorunlara çözüm üretmelerini istedikleri ortaya çıkmıģtır. Bu durumun BT öğretmenlerinin öğrencilere BT konusunda yönlendirici ve rehber olma rollerinin önemi nedeniyle olumlu bir tutum olduğu ifade edilebilir. Yöneticilerin ve diğer branģ öğretmenlerinin aldıkları hizmet içi eğitimlerin niteliği veya niceliğindeki eksikliğin, gidilen bilgisayar kurslarında çok basit düzeyde bilgi veriliģinin, üniversitede alınan bilgisayar dersinin verimsizliğinin BT öğretmenlerinden beklentilerin temel nedenleri arasında olduğu saptanmıģtır. Çağıltay ve ark. (001), Karal ve Berigel (00), ĠĢman (001), Jamieson ve ark. (00) ve UĢun (009) un yaptıkları çalıģmalardan elde edilen sonuçlarla benzerlik gösteren bu bulgular öğretmenlerin bilgisayar okuryazarlıklarının ve eğitimde BT kullanımının gerekli düzeyde olmadığı sonucunu doğurmaktadır. Bu nedenle BT kullanımıyla ilgili hizmet içi eğitim kurslarının içeriklerinin katılımcı öğretmenlerin yeterliklerine göre periyodik olarak yenilenmesi, bu kurslarda sertifika vermek için kullanılan değerlendirme yöntemlerine alternatif değerlendirme yöntemlerinin eklenmesi gerekmektedir (ġimģek ve UrsavaĢ, 010). Bu noktada bilgisayar okuryazarlığı ifadesinde; öğretmenlerin sadece bilgisayar kullanma becerisine sahip olmaları değil aynı zamanda kendi branģlarında bilgisayarı nasıl kullanabilecekleri konusunda yeterlik sahibi olmaları anlamının da yattığı 18

19 düģünülmelidir (Willis, 001). Bu nedenle öğretmen adaylarına BT ile ilgili verilen derslerin etkililiğinin artması için teorik bilginin yeterli olmayacağı, bunun yanı sıra konu alanı uzmanları tarafından laboratuar ortamında uygulamalı eğitim verilerek öğretmen adaylarının kendi branģlarına BT yi nasıl entegre edebilecekleriyle ilgili becerilerin kazandırılması gerektiği sonucuna ulaģılabilir (ETS, 00; Goktas, Yildirim ve Yildirim, 008c; Kozma ve Schank, 1998). Bu nedenle hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerin, bilgisayar ve eğitim teknolojileri okuryazarlığını ve eğitim teknolojileri araçlarının öğretim ortamlarıyla nasıl etkili ve verimli Ģekilde bütünleģtirilebileceğini en iyi Ģekilde bireylere kazandıracak nitelikte olması gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. AraĢtırmada ayrıca katılımcıların büyük çoğunluğuna göre, okullardaki donanım ve yazılımdan anlayan personel eksikliğinin BT öğretmenlerinden beklentilerin muhtemel nedenleri arasında yer aldığı ifade ettikleri saptanmıģtır. BT öğretmenlerinin teknik servis elemanı, memur, teknolojiyle ilgili her Ģeyden anlayan ve sorumlu kiģiler olarak görülmelerinin onlardan istek ve beklentilerde önemli bir etken olduğunu düģündüklerine yönelik bulgularada ulaģılmıģtır. Bu bulgular Eyidoğan (009) ın çalıģmasından elde edilen BT öğretmenlerine teknik eleman gözüyle bakıldığı ve laboratuar bekçisi olarak değerlendirildikleri sonuçlarıyla örtüģmektedir. Ayrıca Özoğul (00) un yaptığı çalıģmadan elde edilen bilgisayar öğretmenlerinin teknik alanda karģılaģtıkları en büyük sorunun, bilgisayar laboratuarlarındaki bilgisayarların sık sık arızalanması olduğu, bu nedenle çok yoruldukları bulgusuyla uyuģmaktadır. Diğer taraftan Özoğul un aynı çalıģmasında ulaģtığı sonuca paralel olarak bu araģtırmada, gerek BT öğretmenleri gerek yöneticiler gerekse diğer branģ öğretenlerinin büyük çoğunluğunun okullarda teknik elemanın Ģart olduğunu, bu nedenle de okullarda BT öğretmenine yardımcı olacak bir teknik elemanın olması gerektiğini savundukları sonucu da ortaya çıkmıģtır. Benzer bir ifadeyle Orhan ve Akkoyunlu (00), da okullarda teknik elemanlara ihtiyaç duyulduğunu belirtmiģlerdir. Buna göre bir okulda teknolojik araçların bakım ve onarımından sorumlu personeller bulundurulabilir ya da bu konuda hizmet satın alınabilir. BT öğretmenlerinin büyük çoğunluğu kendilerinden beklentilerin onların görev alanlarının tam olarak bilinmemesinden kaynaklandığını, kendileri ile formatör öğretmenlerin görev alanlarının birbirine karıģtırıldığını düģündükleri belirlenmiģtir. Bu durum EĞĠTEK (001) in bilgi teknolojileri kullanımı konulu genelgesinde de; özellikle okul yöneticilerinin formatör öğretmenlerin görev, yetki ve sorumluluk alanları ile bilgisayar öğretmenlerinin görev yetki ve sorumluluk alanlarını birbirine karıģtırmamaları, bilgisayar öğretmenlerine vermeleri gereken görevleri formatör öğretmenlere verilmemeleri gerektiği Ģeklinde ifade edilmiģtir. Bu genelgede ayrıca formatör öğretmenlerin ve bilgisayar öğretmenlerinin görevlerini gereken Ģekilde yerine getirebilmeleri için bilgisayar dersleri ve laboratuarları dıģında görevlendirilmemesine özen gösterilmesi gerektiği de vurgulanmıģtır. Bu nedenle BT öğretmenleriyle formatör öğretmenlerin görev alanlarının gerek BT öğretmenlerine gerekse yöneticilere, diğer branģ öğretmenlerine ve memurlara iyi kavratılabilmesi için seminerler verilebilir.. Alınan Eğitimle Üstlenilen Rollerin Karşılaştırılması AraĢtırmada BT öğretmenlerinin aldıkları eğitim ile okullarında üstlendikleri görev ve sorumluluklar arasında benzerlik ya da farklılık olup olmadığı da incelenmiģtir. Seferoğlu (007) nun çalıģmasıyla örtüģür bir Ģekilde elde edilen bulgulara göre BT öğretmenlerinin tamamının aldıkları eğitimin; daha çok ders içi etkinlikler için yeterli düzeyde olduğunu, ders dıģında kendilerinden beklenenleri karģılayacak yeterlikte olmadığını belirttikleri 19

20 saptanmıģtır. Bu da BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle kendilerinden beklenenler arasında fark olduğu sonucunu doğurmuģtur. BT öğretmenlerinin büyük bir kısmı lisans döneminde alınan donanım eğitiminin yetersiz olduğunu, bu nedenle de donanımsal sorunlarla ilgili isteklere yeterince cevap veremediklerini ifade etmiģlerdir. Bu bulgu KarataĢ (010) ın öğretmen adaylarının BÖTE Bölümü nde aldıkları eğitimin teknik alanda sınırlı olduğu için bir BT öğretmeninin bilgisayar donanımı bilgisini, BÖTE Bölümü nde verilenin ötesinde kendi çabası ile öğrenmesi söz konusu olmamıģsa, kendini yetersiz ve bilgisiz görme olasılığının olabileceği ifadesiyle açıklanabilir. Bir kısım BT öğretmeni üniversitede ders veren öğretim üyelerinin daha donanımlı olması ve bilgilerini sürekli güncellemeleri gerektiğini savunmuģlardır. Bu noktada öğretmen adaylarına eğitim veren öğretim elemanlarının da alanlarında uzman, BT yeterliği olan bireylerden oluģması ve öğrencilere model olmaları gerekmektedir (Willis, 001). Watson (001) ın da belirttiği gibi öğretim elemanlarının BT öğretmen adaylarına değiģim ajanı olmayı öğretmeleri gerekmektedir. Bunun yanı sıra; lisans dönemindeki alan dıģı dersler ile programlama dili derslerinin ders saatlerinin azaltılması gerektiği bulgusuna da ulaģılmıģtır. Bu durum BT alanının sürekli değiģen ve geliģen bir alan olması nedeniyle yeniliklerin takip edilmesi gerekliliğiyle açıklanabilir. Diğer taraftan; BT öğretmenlerinin aldıkları eğitimle görev yaptıkları okullarda kendilerinden beklenenler arasında farklar olduğunun saptanması nedeniyle BÖTE bölümlerinin öğretim programının BT öğretmenlerinin görev alanlarıyla uygunluğunun tartıģılması, buna bağlı olarak hem YÖK ün BÖTE öğretim programında hem de MEB in ilköğretim programında iģbirliği içerisinde iyileģtirmeler yapması gerektiği söylenebilir. Sonuç ve Öneriler Sonuç olarak; BT öğretmenlerinin yalnızca MEB tarafından belirlenen görevlerle değil, bu görev alanları dıģında farklı iģlerle de ilgilendikleri; BT öğretmenleri arasında dahi görev alanlarının ne olduğuna dair kesin ifadeler olmadığı ve bu konuda fikir ayrılıklarına düģtükleri; okul yöneticileri, öğretmenler, memurlar ve öğrencilerin her birinin BT öğretmenlerinden ders dıģında farklı isteklerinin olduğu, bu istekleri yerine getirme noktasında BT öğretmeninin ve formatör öğretmenin görev alanlarının birbirine karıģtırıldığı saptanmıģtır. Bu noktada üstlendikleri görevleri daha net ortaya koymak açısından yöneticiler ve diğer branģ öğretmenleri tarafından BT öğretmenlerinin nasıl algılandıkları ġekil 1 de özetlenmiģtir. 0