VİNNETKA SİSTEMİ. (Sınıf Sistemi Bozulduğuna göre)

Transkript

1

2 1. BAŞLANGIÇ VİNNETKA SİSTEMİ (Sınıf Sistemi Bozulduğuna göre) Asrımız psikolojisi, iki ferdin tamamen biribirine benzemediğini artık isbat etmiş ve her ferdi aynı tarzda terbiye edemeyeceğimiz esasını yeniden kökleştirmiştir. Bugün, bu husustaki kanaatleri hiç bir kuvvet sarsacak halde değildir. Bugün en tanınmış pedagoglar: Tedris ve terbiyenin netice vermesi isteniliyorsa her şeyden evvel, onun ferdî olmasına ehemmiyet vermek lâzım geldiğini bir iddia ve dava halinde ortaya atıyorlar. Onlara göre terbiyenin gayesi, çocuğun fıtrî olan istidat ve kabiliyetlerini şümullü bir surette inkişaf ettirmektir. Bu esası kabul edenler için sınıf halinde terbiyenin, muayyen ders saatlerinin, ders sistemlerinin, daha yukarıki sınıflara geçme tarzlarının ve imtihan şekillerinin istenilen şümullü inkişafı temine kâfi gelemeyeceği ve muasır insanı tatmin etkiyeceği çok kuvvetli bir dava haline gelir. Bu davanın müdafileri, ferdî tedris ve terbiyeyi temin için yeni yollar ve tarzlar aramak, yeni mektepler açmak istiyorlar. Bu yeni mektepler, Birleşik Amerika Devletleri nde Vinnetka kasabacığında açılmıştır ve istenilen yahut aranılan yeni tarzlarla yollar, bu mekteplerde tatbik edilmektedir. 2. VİNNETKA NEDİR VE NEREDEDİR? Vinnetka, Şigago'nun kenar mahallelerinden biridir ve burası âdeta bir küçük kasaba halindedir. Vinnetka kelimesi, Amerika - Hind lisanından bir kelime olup çok güzel yer manasına gelmektedir. Bu küçük kasabacık Mişigan gölünün bir zamanlar sık meşe ormanlarıyla kaplı olan şimal sahilindedir. Bir zamanki ormanlar yerinde şimdi geniş büyük bahçelerle çevrilmiş süslü, mükemmel ve azametli binalar 2

3 yapılmış, halka mahsus pek çok parklar açılmış; kasabanın etrafında mis kokulu çayırlar yetiştirilmiştir. Bu saha üzerinde ve bütün bu medenî eserler arasında ötede beride, insanların merhametsiz ellerinden kurtulup kalmış ve sanki bu arazinin eski halini hatırlatmak için bir lütuf eseri olarak bırakılmış - ufku kaplamış gibi duran - yaşlı ve azametli bir kaç meşe ağacı, hâlâ göze çarpmakta ve bu yerlerin mazisine şahitlik yapmaktadır. Bu güzel kasabacığın ahalisi arasında günde bir kaç defa evine otomobille gidip gelen bankerlerle sabah, akşam tramvaylarla şimendiferlere binebilmek için kaçışan fakir muhacir işçiler de vardır. Fakat bu iki sınıf halkı para, maddî ve içtimaî vaziyet biribirinden ayırırken her iki sınıfı da birleştiren bir nokta vardır ki o da: Çocuklarına hayatta daha iyi, daha emin bir istikbal temin etmek arzusudur. Vinnetka kasabası halkının çoğu Şikago fabrikalarında çalışan gündelikçiler ve büyük maaşlar alan memurlardır. Bir sözle, Vinnetka kasabası hemşerileri fakir insanlar değildir; hattâ birçoğu zengindir. Bu sebepten bura halkı parayı -Şarkta ve kısmen Avrupa da olduğu gibi- tembelliğe sevkeden, gurura ve kabalığa sebep olan, efendilik yapmağa, emretmeğe ve elden gelen her fenalığı işlemeğe yardım eden bir vasıta gibi değil; bir medeniyet ve manevî terakki âmili saymakta, ilmî ve ahlâkî ilerlemenin aleti gibi kullanmaktadır. Bunun içindir ki, Vinnetka halkı, para nevinden vasıtalarının büyük kısmını, kıymetli eserler meydana getirmekte kullanırlar ve yine bu sebeptendir ki bugün, Vinnetka kasabacığının mekteplerine, kasabacığın ve mekteplerin kütüphanelerine, müzelerine, tiyatro salonlarına ve diğer müesseselerine yalnız Amerika kasabaları değil; bütün dünya gıpta gözüyle bakmakta ve oradaki eseri takdirle anmaktadır. 3. VİNNETKA MEKTEPLERİ Vinnetka'da dört mektep vardır. Bunların üçü 5 11 yaşlarındaki çocuklara mahsustur. Bu, tahsilin aşağı kursudur. Fakat yaşlarındaki çocuklara mahsus yüksek kurs namı verilen mektepler de 3

4 vardır. Bunları bitiren çocuklar, Vinnetka ile diğer komşu kasabaların çocuklarına mahsus olmak üzere açılan liselere geçerler. Bugün, ferdî terbiye tecrübeleri umumiyetle hususî mekteplerde veyahut pedagoji enstitülerine merbut olan mekteplerde yapılmaktadır. Lâkin Vinnetka müstesnadır ve belki, ferdî terbiye sistemini tatbik eden ilk ve biricik şehir belediyesi mektebidir. Bu mekteplerin hepsi, Vinnetka belediyesinin verdiği iane ile yaşamaktadır senesinde, Vinnetka belediye meclisi, oradaki mektepler için iki milyon dolar vermiştir. Vinnetka daki mekteplerin üçünde 1500 talebe vardır. Bu mekteplerden biri, tamamen yeni plân mucibince tertip ve teşkil edilmiştir. Bu mektep, bir katlıdır ve 500 talebe içindir. Bu mektebe merbut bir ana sınıfı olduğu gibi atölyeler, imalâthaneler, matbaa ve kütüphaneler gibi daha birçok tesisat vardır. İnsan buraya girince kendisini an'anevî olan sıralar ve diğer tertibat ve teşkilâtıyla görmeğe alıştığımız alelade bir mektepte değil: her şeyin yalnız çocuklar için tertip ve teşkil edildiği bir Çocuk Evi nde hisseder. Burada çalışma ve ders yapma odaları çok aydınlık ve geniş pencerelidir. Pencerelere, çocuklar tarafından dikilmiş - işlenmiş perdeler asılmıştır. Odaların döşemeleri linoleum la kaplanmıştır. Duvarlar ve tavanlar kül rengi, bej veyahut yeşilimtırak renkte yağlı boya ile boyanmıştır. Beyaz boya kullanılmamaktadır. Döşemeler, tavanlar ve duvarlar ; her akşam yıkanmaktadır. Sıralar yerine, çocukların boylarına göre yapılmış masalar ve sandalyeler kullanılmaktadır. Masalar, hilâl şeklinde dizilmiştir. Muallimin masası arkasında makara ile hareket eden bir yazı tahtası vardır. Bu tahtanın bir parçası yukarı kaldırıldığı zaman, diğer bir parçası aşağı iner. Her sınıfın 1 bir kütüphanesi vardır. Kütüphanede bulunan kitaplar, talebeler tarafından ciltlenmiştir. Küçük çocukların çalıştıkları, ders yaptıkları odalar, evlerin odaları gibi döşenmiştir: Buralarda karyolalar, çiçek saksıları, içinde kuşlar bulunan kafesler, sarı ve kırmızı balıklar yüzen akvaryumlar ve diğer eşya vardır. Odaların duvarlarında çocuklar tarafından yapılmış resimler, takvimler, günün sühunet değişikliğini gösteren levhalar gibi şeylerle süslenmiştir. Her tarafta, ince bir zevkle sıralanmış ve 1 Sınıf yerine Vinnetka mekteplerinde derece - grad isini kullanılmaktadır. 4

5 bakılmış çiçekler vardır. Yemek salonu ile mutfak, hususî bir talebe heyeti tarafından idare edilmektedir. Avrupa da olduğu gibi Amerika da dahi iki tip İleri Mektep vardır. Bunların birincisi; okumak, yazmak, hesap yapmak gibi derslerle diğer birçok ilim ve fenlerin tedrisinde eski usulleri muhafaza eder. Lâkin buna mukabil, elişlerine, gezintilere, tabiat bilgisine ve güzel sanatlara önem vermek suretiyle müfredat programını genişletir. İkinci tip İleri Mektep ise en basit ve başlangıç nevinden talimi işlere ve derslere varıncaya kadar bütün talim ve tedris faaliyetini çok esaslı bir surette değiştirmek ve yenileştirmek ister. Vinnetka'daki mektepler, bu ikinci tip ileri mektepler dendir. Bu mekteplerde çocuklar, tarih, coğrafya saatlerinde kendilerine anlatılan şeyleri, gezintiler esnasında gördüklerini, laboratuarlarda yaptıkları tecrübeleri ve bunların neticelerini kendi sözleriyle ve doğrudan doğruya güzel sanatlardan biri vasıtasıyla arkadaşlarına yine çocuklar tarafından idare edilen toplantılarda anlatırlar. Bunlardan bazı mevzuları dramatize etmek ve aynı zamanda müştereken yapılan tecrübelere dair müzakereler ve münakaşalar yapabilmek için temel bilgilerin tedrisini mümkün olduğu kadar basitleştirmek ve daha muvaffak yapmak arzusuyla çalışmaktadır. Vinnetka mektepleri, bu mühim vazifeyi cesaretle omuzlarına almış ve bu özlü meseleyi halletmek için talim ve tedrisi, en basit görünen bilgilere varıncaya kadar ferdileştirmeğe karar vermiştir. 4. VİNNETKA MEKTEPLERİNİN GAYESİ Vinnetka mekteplerinde takip olunan gayeyi bir kaç nokta halinde hulâsa etmek mümkündür. 1) İlmî araştırmalar yaparak hangi bilgilerle hüner ve melekelerin bütün çocuklar için lâzım ve zarurî olduğunu bulmak, bulunan bu zarurî bilgilerin en muvaffakiyetli bir surette nasıl öğrenileceklerini tayin etmek; 5

6 2) Mektebin teşkilâtı ile idaresini ve tedris faaliyetini çocukların kendi mizaç ve ihtiyaçlarına göre dizerek ve düzerek her çocuğa, gösterdiği kuvvet, gayret ve kabiliyet nisbetinde ilerlemek imkânını vermek. Yani çocukların ferdî farklarını göz önünde bulundurarak talim ve tedrisi idare etmek. Malûmatı her talebeye bir arada, ayni zamanda ve ayni ölçü içinde öğretmek isteyen fakat muvaffak olamayan eski tedris tarzı yerine muhtelif zamanlarda ve her tipin kendine mahsus olan gayret ve iktidarı nisbetinde ayrı ayrı yollardan yürünerek umumî gayelere ulaşılmasını temin eylemek; 3) Müfredat programında görünen temel bilgilerle fenlerin en iyi bir tarzda öğrenilmesini temin etmek; aynı zamanda ferdin şahsiyetini işletmeğe yardım eden serbest, umumî kollektif işlere her vakit mümkün olduğu kadar fazla zaman ayırmak, lâkin bu işlerle asıl olan tedris işinin çeki düzenini bozmamak; 4) Mektepler, o suretle teşkil ve tanzim edilmelidir ki hem çocukları yaşlılar gibi hayat için lâzım ve faydalı işleri yapmağa alıştırsın, hem de onlara, mektep içinde iyi ve tabiî bir çocukluk hayatı yaşamak imkânını versin ve bütün bunlarla birlikte çocukların daha sonraki hayata, hakikî hayata hazırlanmaları işinin çocukluğa mahsus tabiî bir fonksiyon olduğunu ve bütün bu işlerin tedris faaliyetleri esnasında birbirine uygun ve birbirini tamamlayıcı mahiyette olmasını temin etsin!.. 5) Yukarıda kaydolunan gayelerin hepsinin mihveri olacak bir nokta daha var ki o da, çocuklarda, bütün insanların müsavi olduklarını kabul ettirecek, hayatlarını tayine, tanzime ve kendi kendilerini idareye yarayacak bir umumî hissin inkişaf ve terbiyesine yardım etmektir. 5. TEMEL BİLGİLER Vinnetka mekteplerinde Temel bilgiler meselesi vardır. Bu, ferdî tedrisin tabiî isteklerinden biridir. Her çocuk mademki ferdî bir mahlûktur. Mektep veyahut tedris faaliyetleri her ferdi, mümkün olan 6

7 en mükemmel inkişaf derecesine yükseltecektir. Böyle bir inkişaf mertebesine yükselmeği çocuk ta bir hak gibi ister. Böyle olunca, artık çocukların bir arada tedris edilmeleri usulü; yerini, talebenin ferdî inkişaflarını daha emin bir surette temin edecek usullere terk etmelidir. Her ferdiyeti tam bir surette inkişaf ettirebilmek için üç iş safhası lâzımdır: 1) Çocuğa, umum tarafından kullanılan bilgilerle hüner ve melekeleri esaslı surette benimsemek; 2) Çocuğa, kendi ferdiyetini izhar etmek imkânını vermek ve onu ihtiraî iş yapmağa sevk eyleme; 3) Çocuğun içtimaî bir varlık olarak kendisini gösterebilmesine imkân hazırlamak. Terbiye ve tedris ilmi o kadar yenidir ki yukarıki üç meselenin ancak birinci safhasını, yani herkes tarafından kullanılan ve her kesin bilmesi mecburî olan bilgilerin çocuklara nasıl öğretileceği mes'elesini tenvir edebilmektedir. Hakikaten çocuğa, temel olan ve herkes tarafından bilinmesi lâzım gelen bilgileri benimsetmek ve öğretmek için her şeyden evvel, bu bilgilerin neler olduğunu, bunları çocuklara en iyi bir tarzda nasıl vereceğimizi bilmek zarureti vardır. Fakat bunun için de herkese lâzım olan temel bilgilerden anlaşılan mana nedir, onu tayin edelim: 1) Temel bilgiler demek, bütün çocukların hayat içinde ve hayat şartlarına kendilerini uydurmak için muhtaç oldukları bilgilerle melekeler demektir. Meselâ bazı bilgiler vardır ki bir marangoz için elzemdir de, güzel sanatlarla uğraşan bir kimse için lüzumsuzdur. Keza bazı bilgiler de vardır ki, bir hekim için bilinmesi son derece zarurî iken bir tramvay biletçisi için bu bilgilerin hiç bir kıymeti yoktur. Bu misalin aksi de doğrudur. Lâkin öyle bilgiler de vardır ki, işledikleri sanatlar ve aradıkları menfaatler ne olursa olsun, herkes için ayni derecede lüzumludur. İşte bunlar, temel bilgileridir. Bunlara basit 7

8 veya iptidaî bilgiler de denir. Bunları öğrenmek, bilmek ve işe tatbik etmek, her çocuğun hakkı ve vazifesidir. 2) Bu vaziyet karşısında Vinnetka mektepleri; herkesin bilmesi zarurî olan esas ilimler hangileridir mes'elesini halletmek vazifesini üzerine almıştır. Diğer taraftan Amerika da Millî Terbiye ve Talim Cemiyeti denilen bir teşekkül vardır ki, bu da; diğer birçok mütefekkirlerin yaptıkları tetkikler yanında çok büyük ilmî araştırmalar yaparak bu mevzuu halle çalışmaktadır. Vinnetka mektepleri, bu tetkiklerle araştırmalardan çok istifadeler temin etmiş ve şahsî tecrübeler vasıtasıyla temel bilgilerin mühim bir kısmını bulup tamamlamış ve neticede her çocuğun bilmesi mümkün ve lâzım olan bilgilerin cins ve miktarını tesbit etmeğe muvaffak olmuştur. Son on sene zarfında pedagoji ve psikoloji ilimleri de, aritmetikte, dilde, okuma meselesinde temel bilgilerin neler olduğunu tayin etmek hususunda oldukça büyük ileri adımlar atmıştır. 3) Alelade mekteplere mahsus müfredat programlarının sahifelerine geçen lüzumlu bilgiler yanında birçok da lüzumsuz müfredat yığını ile mukayese edilecek olursa, temel bilgilerin dikkatimizi çekecek ve hayretimizi artıracak kadar az oldukları görülür. Yalnız bir şey var: Herkese lüzumlu olan temel bilgileri en iyi bir surette nasıl öğreneceğimizi tayin meselesine gelince, pedagoji ilmi, çok yazık ki, çok az şey tesbit edebilmiş ve istenildiği kadar ileri adımlar atamamıştır. Fakat ne de olsa, bu sahada yine bazı iyi şeyler yapılmamış değildir. Meselâ, Şikago üniversitesinde, bir metin okuyan çocuğun göz hareketlerinin resimleri alınmış ve bir nevi hareket edici levhalar hazırlanmıştır. Bu levhalar bize, çocuklara verilecek okuma materyalinin tipini ve bunun için lâzım olan en iyi temrin tarzlarını tayin etmek imkânını vermiştir. Temel bilgiler, hakikî mahiyet ve tabiatları itibarıyla bütün çocuklar için değişmez. 7 ile 8 in 15 yaptığını bilmek, inkişafta zayıf olan çocuklarla çok zeki ve dahi çocuklar içinde lâzımdır. Bu bir hakikattir. Lâkin bazı çocuklar bu bilgiyi diğerlerinden daha çabuk öğrenirler. Vinnetka daki halk mektepleri, çocukların, herkese lüzumlu olan 8

9 temel bilgileri öğrenmede gösterdikleri çabukluğun ayrılık ve değişikliklerini göz önünde bulundurmakta ve tedrisatı, buna göre idare etmektedirler. Meselâ, eğer bir çocuk 3 hafta zarfında bir mevzuu öğreniyorsa, diğer bir çocuk ayni mevzuu 2 3 ay zarfında öğrenmektedir. Vinnetka mektepleri, bunu göz önünde bulundurarak mevzuunu 3 hafta zarfında bitiren talebeye, diğer mevzua geçmek imkânını verdikleri gibi, aynı mevzuu işlemek için 3 ay çalışmağa muhtaç olan çocuğa da (mevzuunu muvaffakiyetle işleyeceği, tam bir surette benimseyeceği ve işlediği vazifenin teferruatına akıl erdireceği zamana kadar) o mevzu üzerinde durup çalışmasına imkân vermektedir. Çocuklar, akıl, zihin ve zekâ kabiliyetleri itibarıyla biribirinden farklı oldukları için biz, ya ağır işleyen ve geri kalan çocukları, çabuk işleyen ve ileri giden çocuklar hesabına sevk ve idare etmeği muvafık görmeliyiz. Onları yetiştirmek için zorlamalıyız ki bu neticede, onların makul ve mantıkî bir surette işlemelerine imkân bırakmayacak bir tarz olacaktır. Yahut ileri giden ve çabuk işleyen çocuklarla meşgul olup diğerlerini ihmal etmek icap edecektir. Veyahut ta, her çocuğa, tabiat ve ferdiyetinin icap ettirdiği imkânı vermek ve kendi mizacına mahsus olan çabuklukla işlemesine yardım edecek bir tedris tarzı takip etmek lâzım gelecektir. Vinnetka mekteplerinde kabul ve tatbik olunan tedris tarzı, üçüncü şekildir. Esasen, ferdî tedrisin mahiyeti de her çocuğa, mensup olduğa derecede (sınıfta) olgunlaşıncaya kadar çalışmak ve mevzuunu iyice benimsediğine kanaat hâsıl ettikten sonra, başka dereceye geçmek imkânını vermesiyle izah olunabilir. 6- PROGRAM Vinnetka mekteplerinin programı iki kısımdan ibarettir. Bu iki kısmın gayeleri ayrı olduğu gibi karakterleri de ayrıdır. Bu sebepten, iki aynı usulün tatbikini icab ettirmektedir. Programın birinci kısmında şu temel dersler vardır: Okumak, yazmak, matematik, tarih, coğrafya. Bu dersler her ferdin benimsemesi icabeden temel bilgileri ve hünerleri ihtiva etmektedir. 9

10 Programın ikinci kısmında: İçtimaiyat, temsil (dramatize), san'at, el ve teknik işleri v.s. gibi dersler vardır ki, bunlara içtimaî bilgiler, yahut ifade dersleri denir. Programın birinci kısmındaki derslerle, insanları inkişaf ve kemal dereceleri itibarıyla müsavileştirmek; ikinci kısma ait derslerle de çocukların ferdî istidat ve kabiliyetlerinin bütün tenevvülerine ehemmiyet ve tezahür sahası vermek gibi bir gaye takip olunur. Birinci kısma ait dersler, muhteviyat ve usul itibarıyla kat'î surette tayin edilmişlerdir. Diğer dersler ise her hususta serbest bırakılmıştır. Mektep işlerinin bu iki türlü faaliyeti, Vinnetka'nın en karakteristik ve birinci derecede kıymetli esaslarındandır. Vinnetka sisteminde programın birinci kısmı, biribirini takip eden aşağıdaki üç mertebe gözönünde tutularak hazırlanmıştır: Birinci mertebe; birinci kısma giren derslerin benimsenecek kemiyet ve keyfiyetlerini, takip edilecek gayelere göre tayin etmek suretiyle programın tekrar organize edilmesi işinden ibarettir. Bu mertebenin dayandığı esaslı vaziyet: Çocuğun inkişaf ve tekemmüle muhtaç olması ve bazı temel bilgileri benimsemek suretiyle bu kemal derecesine yetişeceği kanaatidir. Bu dersler için müşahhas ve hususî materyal seçilir ve bunların seçilmesinde daha ağır çalışan normal talebenin kuvvetleri göz önünde bulundurulur ve bu materyal, müşahhas mes'eleler ve mevzular halinde hem muallime ve hem talebelere verilir. Bu maksat için (hedef kartları ) hazırlanmıştır. Materyali standardize ederken, Vinnetka sistemi ayni zamanda bu materyali benimsemek için lâzım olan vakti de hesaplamış ve tanı bir ferdiyet esasına sadık kalmış bulunuyor. Alelade mektep şartları içinde çalışan daha zayıf talebeler, materyalin daha az kısmını ve daha fena olarak benimser. Çünkü bütün talebe için verilen çalışma zamanı ferdî değildir; herkes için birdir. Bu hal daha kuvvetli talebenin bu zaman içinde yaptığım, zayıf talebenin yapamamasını intaç eylemektedir. Hâlbuki Vinnetka sistemindeki şartlar böyle değildir. Orada, materyalin kemiyet ve keyfiyeti tesbit 10

11 olunmuştur. Bu sebepten her talebe, muayyen materyali, muayyen kemiyet ve keyfiyetiyle benimsemek için muhtaç olduğu kadar zaman sarf etmek imkânına maliktir. İkinci mertebe; zaman işine aittir. Vinnetka da zaman itibarıyla ferdiyet, yine burada hazırlanan ferdî materyal ile temin edilmektedir. Bu, Vinnetka da işleri organize etmeğe yarayan ikinci mertebeyi teşkil eyler. Bu materyal, talebenin tetkik bürosunun ve bu sistemin müessisi olan Dr. Vaşbörn'ün müşterek gayretleriyle tesbit olunmuştur. Bu materyal, tedrisin ferdîleştirilmesi meselesinde çok kıymetli bir rol oynamaktadır. Bu ferdî materyalleri, bir kaç nokta ile karakterize etmek mümkündür: 1) Ferdî materyal, her şeyden evvel, ilmî esaslara istinat ettirilmiştir; teşhis testleri esas tutularak hazırlanmıştır ve çocuklara, her fende gösterdikleri zafiyetlerle yaptıkları hataları tanımak için verilmiştir. Meselâ, eğer çocuklardan mühim bir kısmının 7 ile 8 i toplamakta, 6x7 nin kaç ettiğini bulmakta hata yaptıkları görülürse, bu terkipleri daha iyi benimsemek için onlara daha fazla temrin verilebilir. Diğer derslerde de bu tarzda hareket olunabilir. Ferdî materyal, benimsenmesi birçok ikinci derecedeki vâkıaları çocuğa anlatacak mahiyette olan ve birinci derecede mühim bulunan tipik vakıalarla hâllere istinat ettirilir. Meselâ, çocuk kitaplarıyla çocuk hayatında kullanılan kelimeler, en mühim ve temel olan hesap ameliyeleri tesbit olunur. Çocuğun dilde ve diğer bilgilere ait mevzularda ve hesapta hiç kullanmayacağı veya pek seyrek müracaat edeceği kelimelerin öğrenilmesinden ziyade çok ince tetkikler neticesinde tesbit olunan kelimelerle en mühim vakıaların ifadesi olan tabirlerin öğretilmesine ehemmiyet verilir. Bu gibi kelimelerle vakıaları keşfetmek için, Vinnetka'da ve bütün Amerika da birçok tetkik ve tecrübe serileri yapılmıştır ve yapılmaktadır. Washburn'e göre ferdî okuma materyali, Şikago üniversitesinde yapılan tetkiklerden alman neticelerin tatbiki mahiyetinde bir tecrübeden ibarettir. Okuma materyalinde kullanılan lügatler, Horne, Gayts gibi daha birçok psikologlar tarafından bulunmuş ve en çok 11

12 kullanıldığı tesbit olunmuş kelimelerden ibarettir. Bundan başka Vinnetka içinde ve Washburn'ün idaresi altında bir tetkik bürosu tesis edilmiştir. Bu büro, büyük ölçüde tecrübî tetkikler yapmak vazifesini üzerine almıştır. Okuma için tesbit olunan materyal, bu tecrübelere iştirak eden 1500 mektebe gönderilmiş ve orada tekrar tatbik ve tecrübe edildikten sonra, hâlihazırda okuma derslerinde tatbik ve mütemadiyen kontrol edilen materyal tesbit olunmuştur. Yapılan bütün bu tetkiklerle tecrübeler, Vinnetka'daki ilmî işin mahiyetini ve ayni zamanda ferdî materyalin karakterini anlatmağa kâfidir. 2) Materyali meydana çıkaranların gösterdikleri ikinci umumî karakteristik vasıf, bütün ferdî materyalin çocukça olmasıdır. Yalnız, materyalin çocukça olması, çocuğu tanıma nisbetine göredir. Materyalin dış ve iç şekline gelince bunlar, çocuk ihtiyaçlarına yabancı şeyler gibi görünmektedir. Meselâ, matematik materyali tamamen mücerret adetlerle ameliyelerden mürekkeptir. Eğer, bu ferdî materyalin, mektebin diğer bütün faaliyetlerinden tecrit edilerek kullanıldığı düşünülecek olursa, bu materyalle işlemenin çocuklar için cazip bir iş olmayacağı tahmin edilebilir. Lâkin Vinnetka'daki mektepler ziyaret edilecek olursa, tahmin edilen usancın, alâkasızlığın baş göstermediği görülür. Çocuklar, orada, belki bu işin muvakkat bir zaman için olduğunu idrak ettikleri için büyük bir gayret ve alâka ile çalışmakta ve az sonra, çok canlı içtimaî hakikatlerle karşılaşmaktadırlar. 3) Vinnetka sistemindeki ferdî materyalin en mühim karakteristik ciheti, bunların çok kıymetli bir kendi kendini teşkil ve terbiye vasıtası olmalarıdır. Bu sistemle işlenirken, her çocuğa bir kılavuz defter verilir. Bunun Talebeye! başlıklı bir mukaddimesi vardır. Bu mukaddime talebeye, elindeki defteri nasıl kullanacağına dair bazı yollar göstermektedir. Bundan başka, işe başlayacak olan talebeye, muallim tarafından lüzum görülünce, basit ve doğrudan doğruya işe ait şifahî izahlar da verilir. Bundan sonra talebe kendi keyfine, daha doğrusu, elindeki kılavuz defterle baş başa bırakılır. Bu defter, talebeye; her müteakip 12

13 hareket tarzım gösterecek ve yaptığı hataları düzeltmesine yarayacak şekilde tertip edilmiştir. Çocuğa kendi kendisini ve kendi eserini tashih ettirmek; ferdî materyalin ve ferdî tedrisin çok mühim bir kendi kendini teşkil cephesidir. Muhtelif ferdî materyali burada tetkik etmece lüzum olmadığından, yalnız ilk okuma materyalini alarak umumî bir fikir vermeğe çalışacağım: İlk okuma için ferdî materyal: Her talebeye okumak için şu materyal verilir: 1. Altlarında hikâyecikleri yazılı 35 tane resimli kart. 2. Öğrenilecek (okunacak) 7 kart. 3. Satır halinde koparılmağa müsait 7 tane zımbalı kart. 4. Satırların yapıştırılmasına mahsus 4 kâğıt. 5. Benim Okuma Kitabım dan bir numune. Çocuklar, bu materyali mektep hayatlarının başlangıcında alırlar. Mektebe yeni gelen çocuklar, bir kaç haftayı serbest faaliyetlerle içtimaî tanışmağa tahsis ederler. Bu çocuğun mektebe gelmeden evvelki hayatı ile mektep arasında rabıta tesisi için yapılır. Fakat öğrenme meseleleri cephesinden bu bir iki haftalık vaktin kıymeti fazladır. Çünkü çocukların lügatlerini zenginleştirmesinde ve zengin tecrübelerle ileride işlenecek elan pek çok müşahhas tasavvurları çocuklara kazandırmış olmasında çok mühim roller oynamaktadır. Bu devreden sonra çocuklara, yukarıda sayılan materyal verilir. İlk materyal altlarında 3-4 satırlık bir hikâye yazılı olan 35 resimli karttır. Bu 35 kart anahtar denilen hikâyeleri ihtiva etmektedir. Çocuk, evvelâ her resim altında bulunan hikâyeciği okumağı öğrenir. Bu hikâye ile resmi, çocuk evvelden tanır. Çünkü bu hikâyeler üzerinde durulmuştur. Çocuğun şimdi yapacağı yeni iş, hikâyenin ifadesi olan işaretleri tanımaktır. Çocuk ; resme ilişik olan hikâyeyi resimle karşılaştırarak öğrendikten sonra, ayni hikâyenin yazılı olduğu diğer bir levhayı alır ve bu defa, resimlerin yardımı olmadan onu okumağa çalışır. Bunu da muvaffakiyetle yaparsa, çocuk ayni anahtar hikâyeleri 13

14 ihtiva eden ve büyük harflerle basılmış olan resimsiz öğrenme (okuma) kartını alır. Bu kartlardan birinde, dört kare halinde ve birinci neviden dört küçük hikâye vardır ki bunlar, birleşince daha büyük ve tam bir hikâyecik meydana getirir. Bu kartlar, bütün hikâyeyi resim yardımı olmadan okumanın daha ileri bir derecesini teşkil eder. Terkibi mahiyette olan bu kartlar, çocuğu, tahlil işine de sevk eyler: Bu kartların her birinin arkasında eğer hikâyeyi okuyabilmişse tanıması ve bilmesi lâzım gelen kelimeler vardır. Bu kelimeler, daha sonraları, ayrı kelimeler veya cümleler yapılacak işler için birer test ve anahtar gibi kullanılır ve bu maksat için de müteakip materyal alınır. Bu zımbalı 7 karttır; hikâye okuma kartlarının aynidir. Yalnız, her satır makassız koparılacak tarzda üst ve altından delinmiştir. Üzerinde cümleler yazılı olan ve koparıldığı zaman her satın bir şerbet manzarası arzeden bu kâğıtları çocuk alır; okuma (öğrenme) kartının üzerine koyar ve ayrı ayrı kelimeleri okumağa çalışır. Daha sonraları, hususî fonetik materyal yardımı ile çocuk fonetik temrinler yapar ve tahlil ede ede ayrı harfleri tanımağa başlar. 4) Dört kâğıtta da diğer kartlarla öğrenilen okunan hikâyeler yazılıdır. Yalnız bunlar, daha küçük harflerle yazılmıştır. Çocuk, kâğıtları tedricen keser ve bu kesilen parçalarla resimleri yazı ile ve hikâye halinde ifade etmeğe çalışır. Bu suretle çocuk, kendisine mahsus bir okuma kitapçığı tertip etmiş olur. Lâkin ayni zamanda kendisine matbu bir okuma kitabı da verilir. 5) Bu, çocuğun Benim Okuma Kitabım denilen ve kendisine numune olarak verilen kitaptır. Bunda okumaya ait diğer materyal vardır. Bu kitap, o suretle tertip edilmiştir ki, eğer çocuk kartlardaki ilk hikâyeciği ve onda bulunan kelimeleri ayrı ayrı okumağı öğrenmişse, matbu okuma kitabında bulunan ilk hikâyeciği kendi kendisine öğrenebilir. Çünkü karttaki hikâyelerde bulunan kelimeler, matbu okuma kitabındaki hikâyede, muhtelif terkipler halinde kullanılmıştır. Bütün okuma için ayni tarz takip olunmuştur. Okuma kitabının birinci ve ikinci kısımlarındaki hikâyelerde kartların serileriyle öğrenilen kelimenin muhtelif terkipleri kullanılmıştır. Bu 14

15 kelimeler, çocuğa, iki kısımdan ibaret olan tütün okuma kitabını kendi kendine ve ferdî bir surette öğrenmek imkânını verir. Muallim için materyal: Talebeye ait olan materyalden gayri ve onlara ilâve olarak muallim için de bir seri materyal vardır. Onlar: 1. Materyalin nasıl kullanılacakları hakkında muallime kılavuzluk yapacak tafsilâtlı izahlarla birlikle talebe kitabından bir kopya. 2. Talebeninkiler gibi resimli 35 hikâye kartı. Yalnız bu kartlar, çok büyütülmüştür ve peşinen yapılacak grup işlerinde kullanılmağa elverişli bir hale getirilmiştir şer kelimeyi ihtiva eden 12 büyük kart ki, bunların her biri cümle ve hikâyecik teşkilinde kullanılmak için kesilip çocukları yoklamağa elverişli olacak gibi tertip edilmiştir. Okuma materyalinden başka Vinnetka'da fonetik temrinler için hazırlanmış ve kullanılmakta bulunmuş olan hususî materyal de vardır. Bu materyalin nazariyesi: Bu materyalin ve bilhassa tahlilî okumanın istinat ettiği nazariyeye çok tipik bir Amerikan nazariyesi olarak bakılabilir. Çünkü bu materyalle işleyen çocuk, evvelâ aldığı hikâyeciğin hepsini resimler yardımıyla okuyor. Ondan sonra, o hikâyeciği teşkil eden kelimeleri tanıyor. Bundan sonra da öğrendiği kelimelerin yardımıyla daha geniş manada okuma temrinleri yapıyor. İlk okuma için kullanılan bu materyal, kendi kendini teşkil etmenin başlıca vasıtalarından olan okuma vetiresinin benimsendiği daha ileri derecelerde (sınıflarda) kullanılan materyalden daha as faydalı veyahut kendi kendini teşkile daha az yardımcı olmaktadır. Lâkin bu sahada Vinnetka'da yapılması lâzım gelen ve düşünülen her şey yapılmış ve en mühimi, çocuklara ferdî surette işlemek ve kendi ölçülerine göre ilerlemek imkânı verilmiştir. 15

16 Bir tenkid: Bütün iyi cihetlerine rağmen bu materyal ile Vinnetka'da tatbik olunan bütün ferdî teknik tarzının bası kusurları da vardır. Bunlar arasında daha aşağıda ayrıca söyleneceği gibi Vinnetka'daki sistemin ferdiyetçiler yetiştirmiş olmasını mühim bir kusur görenler ve ileri sürenler vardır. Lâkin bu itirazlar pek esaslı değildir. Bundan başka Vinnetka'nın ferdî tekniğine, ananevi sınıf usulü içinde kalarak tedrisat yapanların görüş hususiyetleriyle itiraz etmek de doğru değildir. Vinnetka'ya karşı yapılacak itirazlar, daha serbest ve yeni tip mektepler bakımından yapılırsa ehemmiyetli ve kıymetli olabilir. Bu tarzdaki itirazlardan biri: Vinnetka sistemi, temel bilgilere ait ders mevzularını olduğu gibi onların öğrenilmesini ve benimsenmesini de muayyen tekniklere ve teknik faaliyetlere istinat ettirmektedir. Meselâ, talebenin öğrenmesi lâzım gelen kelimeler, öğrenme vetiresinin derecelerine tâbi olacağı merhaleler, hep evvelden tayin olunmuş ve kılavuzlar tarafından gösterilmiştir. Vakıa, bütün bunlar, Vinnetka'da körü körüne tatbik olunmaz. Lâkin başka yerde ve mekteplerde bu işlerin mihanikileşmeyeceği temin olunabilir mi? Vinnetka daki ferdî sistemi tam olarak karakterize edebilmek için birinci mertebe ile alâkadar olan bedel kartlarının ne olduğunu da kısaca görmek lâzımdır. 7. HEDEF KARTLARI Vinnetka'daki programın her temel ders için hususî ve muayyen müşahhas meselelerle tekrar teşkil edildiği yukarıda kaydedilmişti. Bu müşahhas meseleler, hedef kartlarına temel olacak noktaları ortaya atarlar. Bunun için, her çocuğa, ona her vakit kılavuzluk yapacak bir hedef kartı verilir. Yukarıda, kartın gayesi, kullanılış tarzı ve anlaşılması için çocuklara ve ebeveynlerine ait izahlar vardır. Bunlardan sonra, bu kartlarda her esas ders için iki hane açılmıştır. Bu hanelerin solda bulunanına, talebenin birer birer yeneceği müşahhas gayeler yazılmıştır. Bu gayelerden her birinin karşısında boş bir yer bırakılmıştır. Buraya muallim, her meselenin (gayenin - hedefin) 16

17 halledildiği tarihi yazar. Talebenin muayyen hedefe yetişip yetişmediğini tayin işi yukarıda söylediğimiz testler yardımıyla kontrol edilir. Yaptığı işlerden dolayı talebeye numara atılmaz. Tarih, vazifesini bitirdiği tarih kaydolunur. Hedeflerin karşısına muallim tarafından konulan bu tarihler; meselenin hai ve gayesin istihsal edildiğini anlatılır. Bu suretle, tarihler; talebenin ilerleyiş derecesini tayin etmek için birer ölçü vazifesini görür. Talebe vakıa bir müşahhas meseleyi halletmek ve onun halli ile takip olunan gayeye varabilmek için istediği gibi ve arzu ettiği kadar çalışabilir. Lâkin zaman hususunda da riayet edilecek bazı kayıtlar vardır. Gayelerin yazılı bulunduğu hane, kesik hatlarla kısımlara bölünmüş, bu suretle 6 hanecik daha hâsıl olmuştur. Bu hanelere, her ağır işleyen fakat çalışkan ve işi seven talebe tarafından 8 hafta zarfında bitirilmesi icabeden vazifeler - işler yazılmıştır. Orta kabiliyetli bir talebenin bu 8 hafta zarfında biraz daha fazlasını; çok istidat ve kabiliyetli olanların ise, haneler arasında gösterilen materyalden çok daha fazlasını geçmiş bulunması lâzımdır. Bütün bu izahları ihtiva eden hedef kartının çocuk ebeveynlerine de gönderildiği düşünülürse zaman hususunda tahmin olunan serbestliğin o kadar mühim olmadığı anlaşılır. Hedef kartının asıl ehemmiyetini başka yerde bulabiliriz: O da, hedef kartının her çocuk için ne derece ilerlediğini hem kendisine, hem muallimine ve hem de ebeveynine gösterecek bir grafik manzarası arzetmesidir. Hedef kartındaki bütün kayıtlara rağmen, bu ilerleme tamamen ferdîdir. Çünkü hedef kartı, her ne kadar muayyen bir zaman içinde tahminen ne kadar materyal alınmasını tayin ediyorsa da bunun ne zaman alınabileceğini tayin etmektedir. İşte bu vaziyet her çocuğa, herhangi bir mevzu üzerinde istediği gibi, kâh daha ağır ve yavaş kâh daha çabuk yürümek ve bir bilgiyi veyahut bir sınıfı kafiyen tekrarlamamak imkânını vermekte, yani eski mektebin ipka cezasını kaldırmaktadır. Hattâ bir talebe, aynı zamanda ve ayni odada ikinci derecenin (sınıfın) matematik konuları üzerinde çalışabileceği gibi, ileri üçüncü derecenin okumasını ve başlangıç üçüncü derecenin yazı işlerini de yapabilir. 17

18 8. VINNEKA'DA TEKNİK Vinnetka mekteplerinde bir muallimin 30 ve daha fazla çocukla çalışmasındaki tekniği kısaca tasvir etmek istersek şöyle diyebiliriz: 1. Her çocuğun bir gayeler-mevzular kitabı vardır. Bu kitapçıkta her talebenin meselâ hesaptan öğrenmesi ve yetişmesi lâzım gelen temel bilgilerin - gaye ve mevzuların - miktarı, bu vazifeleri yapma zamanı, yapılan işin doğruluğu gösterilir. Burada okumakta ve anlamakta muhafaza edilmesi lâzım gelen kitapların isimleri, dilde benimsenmesi lâzım gelen tenkit unsurları ile cümle teşkilâtı ve diğer bütün öğrenilecek mevzular, ayrı ayrı gösterilmiştir. Bu gayeler - mevzular kitabı ayni zamanda yapılan işlerin miktarını gösteren kılavuz vazifesini de görmektedir. Çocuk, bu gayeler kitabım her vakit gözönünde bulundurarak kendi kendine öğrenilmesi lâzım gelen amelî işleri, temrinleri yapar, kendi iş ve vazifelerini kendi kendisine düzeltebilir. Talebe, kendi amelî iş defterlerinden ve onlardaki mevzulardan birini bitirdiği zaman, amelî bir test üzerinde çalışmağa başlar. Bu testi kendisi kullanır, kendisi tashih eder. Bu tarzda çalışan çocuk, mes'uliyet duygusuyla yaşar. Eğer çocuk, bu amelî testle istenilen inkişaf derecesine varacağına kanaat hâsıl ederse o zaman, muallimine müracaat eder. Ondan, kendisine real bir test vermesini ister. Bu, imtihan testidir. 9. İMTİHAN TARZI Vinnetka muallimleri, her çocuğun öğrenmesi mümkün ve bilmesi lâzım olan temel bilgilerin miktarım tespit ettikten sonra, talebenin hal ve vaziyetini, umumî ölçüye yani bilinmesi zarurî olan temel bilgilere göre öğrendikleriyle kazandıkları melekelerin miktar ve derecesini her zaman ölçmeğe yardım edecek testler hazırlamışlardır. Bunlar açık, tam ve mükemmeldir. Çocuklardan biri, her hangi bir ilim sahasında veyahut bir ihtisas işinde muayyen bir derece ve seviyeye geldiğini, işlerini hazırlayıp bitirdiğini anlayınca ve kazandığı bilginin doğruluğuna kanaat edince, 18

19 öğrendiği ve hazırladığı sahada imtihan edilmesini o sahayı idare eden muallimden rica eyler. Muallim de o talebenin hazırlığını testlerle yoklar. Talebeler, bu imtihanlara kendi kendilerini hazırlayabilsinler ve noksanlarını telâfi ederek daha mükemmel bir hale gelsinler diye muallimler; temrin ve tatbikat materyali seçmişler ve bunları, çocukların kendi başlarına okuyup öğrenecekleri kitaplara yazmışlardır. Bu tatbik ve temrin materyali; çocukları, bildikleri materyalden bilmediklerine ve müteakip materyali adım adım götürür, talebenin bilgi, marifet ve maharet sahasında ilerlemelerine imkân verir. Bir talebe, her hangi bir ilim veya fenne ait imtihanı muvaffakiyetle alınca, derhal müteakip dereceye geçer ve başka mevzular üzerinde çalışmağa başlar. Arkadaşlarının ayni imtihanı almasını beklemediği gibi, kendisinle diğer ilim ve fenlere ait imtihanlarını tamamen almasına da hacet yoktur. Temel ilim ve fenlere dair, sınıf imtihanları yoktur. Her çocuk, kendisi için fakat kendi istidat ve kabiliyeti ve kendi saikleri derecesinde işler. Bu sisteme göre yapılan tedrisatta, zamandan azamî derecede tasarruf edildiği gibi, öğrenilenlerin çok iyi bir surette benimsendiği de görülmekte ve bu hal, dikkat ve hayreti celb eylemektedir. Vinnetka mekteplerinde talebenin iki saat zarfında elde ettiği muvaffakiyet, alelade mekteplerde ancak dört saat zarfında temin olunabilir. Lâkin mevzular, yine bu sistemde olduğu kadar esaslı bir surette öğrenilmiş olmaz. Talebenin yaptığı tedris işi tamamen şahsidir, müstakilanedir, serbesttir. Çocuk ayni mevzu üzerinde isterse, birbiri arkasından bir veyahut iki hattâ daha fazla saat çalışabilir yahut iki - üç saat zarımda iki -üç mevzu üzerinde durup meşgul olabilir. Vinnetka mekteplerinde takrir tarsı yoktur. Alelâde mekteplerde takrir ve tahkiyeye tahsis olunan zaman, Vinnetka'da, talebenin kendi kendisini göstermesine yardım edecek işlerle içtimaî faaliyetlere ayrılmıştır. Tahminen her sabah ve öğleden sonra, tedris zamanının 19

20 yarısı temel bilgilere, taallûk eden ferdî iş ve faaliyetlere tahsis olunmuştur. Sabah ve öğleden sonraki iş zamanın diğer yarısı da kollektif ihtiraî işlere ayrılmıştır. Muallimin ve mektebin vazifesi, çocuklara teker teker ve gruplar halinde çalışmak imkânım hazırlamak ve çocukları, bu imkânlardan istifadeye sevk ve teşvik etmektir. Çocukların yazı temrinlerinde ve meselâ; mektebin gazetesi olan gazete muharriri nde, san'at işlerinde, daha küçüklerin el işlerinde, daha büyüklere mahsus olan atölye işlerinde, çocuklara daima icad etmek ve kendilerinde bulunanı ifade eylemek imkânı verilmekte ve bu cihete çok dikkat edilmektedir. Musikide de ayni ideal takip olunmaktadır. Vinnetka mekteplerinde talebeler, bildiğimiz manada imtihan kılıklı yoklamalara tâbi tutulmazlar. Her talebenin muayyen bir dersi veya bir kaç mevzuu vardır. Bunları muvaffakiyetle bitirince müteakip mevzulara geçebilir. Fakat bunun için talebe, muayyen miktarda mevzu üzerinde muvaffakiyetle çalıştığı kanaatini hâsıl ettikten ve testleri hal eyledikten sonra, muallimine gider öğrendiklerinin kontrol edilmesini ister. Eğer talebenin, bu mevzularda elde etmesi lâzım gelen %100 derecesine geldiği görülürse o saman, ayni mevzu ve meseleler üzerinde tekrar çalışması ve onlar iyice benimsediğine kanaat getirdikten sonra, kontrol için muallimine müracaat etmesi lâzım gelir. Eğer bir talebe, bir sene için kendisine verilen iş ve vazifeleri, sene sonundan evvel, muvaffakiyetle bitirirse o zaman, ayni sene içinde, kendisine, daha yüksek dereceye ait mevzuların üzerinde çalışmak hakkı da verilir. 10. DERS YAHUT İŞ ODALARI Her odada, muhtelif derecede çalışan talebeler bulunabilir. Sınıf sistemi kaldırılmıştır ve bu, Vinnetka'nın en hususî ve karakteristik vasıflarından biridir. Talebeye çok defa, bildiklerini tekrar tekrar dinleten ve zayıf talebe hesabına kuvvetli talebeyi bildiği mevzular üzerinde durmağa mecbur ederek ona, vakit kaybettiren ve kendi terakkisini zayıf arkadaşları hesabına durduran yahut zayıf talebeyi, 20

21 ilerleyen talebenin muvaffakiyetleri karşısında ye'se atan ve çocuk psikolojisine uymayan sınıf sisteminin atılıp yerine her talebeye kendi kuvvetleri nisbetinde terakki imkânı veren Vinnetka sistemi, başlı başına bir kazançtır. Ders odalarında çalışan çocuklar, istedikleri gibi hareket etmekte tamamen serbesttirler: İsterlerse birbirine yardım edebilecekleri gibi, lüzum gördükleri herhangi bir meseleyi, istedikleri zaman, muallimlerine takrar tekrar sorabilirler. Bir taraftan, talebenin, yaptıkları işlerin doğru olup olmadıklarını kendi kendilerine kontrol etmeleri, diğer taraftan muallimlerin, imtihanları peşinen hazırlamaları; buradaki muallimlerin vazifelerini, alelâde mekteplerde çocukla çalışan ve onların hazırlıkları ve imtihanlarıyla uğraşan muallimlerinin işlerinden çok daha hafifletmiştir. Kendi kendilerine çalışan çocukların tasarruf ettikleri zaman, Vinnetka mekteplerinde, kollektif işlere ve ayni zamanda tav'î ifadenin inkişafına alelade mekteplerden fazla ehemmiyet verilmesini ve dikkat edilmesini temin eylemektedir. Ders odalarında çalışma: Bu hususta bir fikir verebilmek için bir kaç misal almağı münasip gördük: Ana sınıfında: Ana sınıfı, mektebin hazırlama şubesidir ve birinci derece namıyla anılmaktadır. Buraya girilince, odanın bütün cenup tarafının büyük ve geniş bir pencereden ibaret olduğu görülür. Oda, umumiyetle çok cazip ve ince bir zevkle tanzim edilmiştir. Burada, odanın umumî rengi ile ahenktar düşen beyaza boyanmış küçük masacıklar, küçük iskemlecikler vardır. Odanın orta yerine döşenmiş güzel kilimcikler üzerine bazı çocuklar oturmuş vaziyette ya bir şeyle meşgul olur veyahut piyano dinlerler, Bazan da hakikî çocuk hayatından alınmış bir hikâyeyi anlatan muallim hanımın etrafına toplanırlar. Onu, büyük 21

22 bir dikkat ve alâka ile dinlerler. Muallim hanım, hikâyeyi anlatırken yerine göre sesine tatlılık, sertlik verir; elleriyle hareketler, yüzünün muhtelif çizgileriyle mimikler yapar. Hikâye biterken veyahut çok defa olduğu gibi, hikâye esnasında ve bilhassa sonlarında muallimin sesi: müziğe, şarkıya, hareketleriyle mimikleri de ritmik hareketlere ve danslara çevrilir. Biraz sonra, müzik ve dans birleşir. Daha sonra da öğrenilen melodinin ahengi ve sesi yardımıyla anlatılan hikâyenin dramatize edilmesine geçilir. O zaman, erkek çocuklardan bazıları masaları dizmeğe; karyolalar ve diğer ev eşyasını yerleştirmeğe; kız çocuklar ise hikâyenin kahramanları sayısı kadar kuklalar dikmeğe ve hazırlamağa başlarlar. Öğleden sonra, kuklalı tiyatro hazırlanmış olur. Temsil, büyük bir alâka ile takip ve takdir edilir. Bazan odanın bir köşesi, mukavva kutularla tahta sandıklardan yapılmış bir köy manzarası alır. Ve yine çok defa, bir müzik parçası ve ona refakat eden şen bir oyun veya dans bu manzarayı canlandırır, tamamlar. Bu manzara içinde çocukların çalınan musiki parçasını, çeşit ritmik hareketlerle ve serbest vaziyetlerle, anladıkları gibi ifade etmeleri, sıçrayıp kalkmaları, ince hareketler yapmaları ne kadar cazip olur. Diğer odalarda olduğu gibi bu odada dahi talebeye kılavuzluk eden muallimin oyunlarda ve bütün tedris faaliyetlerinde birçok hususîliklerini her an görmek mümkündür. Vinnetka'daki hazırlama şubeleri yahut ana sınıfları hiç bir gaye takip etmezler, Bu sınıfların açılması ve yaşatılması ile yapılmak istenen şey, çocuklara karşılıklı anlaşma esasına dayanan içtimaî itiyatlar kazandırmak ve ayni zamanda, çocukların yaratıcılık kudret ve kabiliyetlerini inkişaf ettirmektir. Birinci sınıfta: Bir ziyaretçi, çocukları muhtelif saatlerde muhtelif işler üzerinde çalışırken bulabilir. Eğer, ziyaret edilen ânda çocuklar, dil üzerinde çalışıyorlarsa, alfabesiz kıraat yaptıkları görülür. Bu esnada çocukların 22

23 bazıları, öğrenilen matbu yazılı kelimelerin basarî şekillerini alarak bunlardan başlı basma hikâyeler tertip ederler. Diğer bazıları ise, bu basarî şekillerden yalnız cümleler yaparlar. Her çocuk, kendi kuvvet ve kudretinin müsaadesi nisbetinde çalışır. Ayni cins işi yapan çocukların sayısı azdır. Muallim hanım çocuklar arasında dolaşır, onlarla şakalaşır, işlerine bakar ve bazılarının işini düzeltir. Bazı çocukları bir araya toplar, onlara sessizce bazı izahlarda bulunur. Çocuklar ne ile meşgul olurlarsa olsunlar, sınıfta hâkim olan hava, tam bir serbestlik içinde ciddî iş yapıldığını ifade eder. Zaman gelir çocuklara süt dağıtılır. Küçükler, içleri boş saman çöpleriyle hem sütlerini içerler; hem de cümlelerini ve hikâyelerini tertibe devam ederler. Bu küçük kahvaltıdan sonra çocuklar en yakın bir zamanda yaptıkları müşahedelerle gezintiler esnasında aldıkları intibaların canlı tesirleri üzerinde konuşmağa başlarlar. Meselâ; gidilen ve görülen yer, eğer bir çiftlik idiyse, onun modelini yapmak isterler. Çiftliğe temel olmak üzere bir bakkal çocuğunun mektebe getirdiği bir sandığın dibi alınır. Talebeden bir zümre, gider: çekiçlerle çöpleri getirir, çiftlik binasını kurmağa; diğer bir grup ta, çiftlikte görülen av ve kümes hayvanlarının modellerim yapmağa; kız çocuklardan bazıları da çiftlik sahibini; onun hanımını ve uşaklarını temsil edecek kuklaları hazırlamağa başlar. Talebeler, en mütenevvi işler ve faaliyetler içinde ve kat'iyen zayıflamayan bir alâka ile günü geçirirler. Talebenin çalışmaları, suni ders zilleriyle ve ders saatleriyle kesilmez. Fakat araya, çok defa, iş zamanından daha uzun teneffüsler ve oyunlar da girer. Mektep zili sabahleyin ve öğleden sonra, yalnız mektep içindeki işlere başlama ve bu işleri bırakma zamanını anlatmak için günde iki defa çalınır. Matematik odasında: Bu odaya giren her ziyaretçi, çocukların canlı alâkaları ve kendi kendilerine faaliyetleri karşısında hayran kalır. Sabahleyin çocuklar, hiçbir merasime tâbi olmadan, evlerine girdikleri gibi girerler. Adet hükmüne girmiş olan selâmdan sonra, her gelen 23

24 çocuk kendi dolabı önüne gider, sokakta giydiği ayakkabılarını çıkarır. Ayağına sandallarını geçirir. Elbisesi üstüne giydiği palto veya mantosunu atar; kurşunî önlüğünü giyer. Bundan sonra hiçbir haricî tesire tâbi olmadan kendi masasına gider, yerine oturur ve arkadaşlarının toplanmasını yahut mualliminin gelmesini beklemeden çalışmağa başlar. Hiçbir çocuk kitap veya defterini açmak veyahut işe haşlamak için ders zilinin çalmasını beklemez. Her talebe, kendi kendine ve tam bir serbestlik içinde çalışır. Bazıları, rakkamları yazar; bunları muhtelif adetlere böley temrinleri yapar. Bu ameliyeyi eğer ilk defa ve yeni olarak öğrenecekse, evvelâ aritmetik kitabını açar, bu bahse ait olan kısmı okur, anlar; ondan sonra çalışmağa başlar. Halledilecek meseleler, en kolaydan başlayıp zorlara doğru gitmek üzere tertip edildiği için, bunların hallinde zorluk çekmez. Kitapta, temrin olarak gösterilen meseleleri hallettikten sonra, bulduğu neticeyi hesap kitabında gösterilen cevapla mukayese eder; yanlış ise, tekrar halletmeğe ve hatanın neden ileri geldiğini aramağa başlar. Eğer, yenilemeyecek bir zorluk karşısında kalır ve işin içinden çıkamazsa, o zaman, aritmetik daha ileri bulunan arkadaşlarının kendisine yardım etmesini ister. Bayan öğretmenin yardımına pek seyrek hallerde ihtiyaç hâsıl olur. Talebe çalışırken, Bayan Öğretmen de çocukların aralarında dolaşır; talebenin uğradığı müşkülleri tam vaktinde karşılar, ne yapmak ve nasıl çalışmak lâzım geldiğini onlara gösterir. Bayan öğretmen, kendi yardımına ihtiyaç ve lüzum gösteren her talebeye ayrı ayrı yardım eder. Bütün sınıfa toplu olarak yardımda bulunmağa ihtiyaç hâsıl olmaz. O gün için tayin olunan aritmetik vazifelerini bitiren bazı çocuklar; öğretmenden izin almağa lüzum görmeden matematik odasını terk eder ve meselâ, İngilizce odasına geçer. İngilizce odasında: Bu odaya girilirse, ya çocukların büyük bir masa etrafına oturdukları veyahut bir ev odası tarzında döşenmiş sınıfın muhtelif köşelerine dağıldıkları görülür. Herkes nerede olursa olsun, kendisi için çalışır. 24

25 Tedrisat, tamamen ferdî olarak cereyan eder. Daha zeki ve müstait olanlar, daha ileride bulunur. Daha zayıflar geride kalırlar. Buradaki talebeler arasında meselâ sekizinci vazifeyi bitirenler olduğu gibi, henüz ikinci vazifeye yeni başlamış olanlar da vardır. Her çocuk, kendi mevzuu üzerinde çalışır. Öğretmen, burada da, çocuklar arasındadır: her zaman ve herkese istenilen yardımı yapmağa hazırdır. Oyun: Oyun vakti gelince, bir kaç ders odasından çıkan çocuklar, oyun sahasına doğru giderler. Orada, beden terbiyesi muallimi talebeyi beklemektedir. Talebe gelince Bayan Öğretmen, onların birbirleriyle müsabaka yapacak birkaç gruba ayrılmalarına yardım eder. Bu teşkilat bittikten sonra çocuklar, oynamağa başlarlar. Bayan öğretmen, seyirci vaziyetinde kalır yahut çocuklarla birlikte oynar; oyunları neşe ile takip eder. Oynanan bütün oyunlar, çocukların spor ve arkadaşlık hislerini inkişaf ettirecek tarzda tertip ve teşkil edilmiştir. Oyun vakti bitince çocuklar, söyledikleri bir marşın ahengine ayak uydurarak muntazam yürüyüşle ders odalarına doğru yollanırlar. Az sonra, oyun yerine başka çocuklar gelirler. Müzik ve şarkı: Oyun oynayan ve bir marş söyleyerek sahadan ayrılan birinci grup çocukların arkasından gidilirse, bunların şarkı ve müzik kabinesine girdikleri görülür. Piyano başında bekleyen veyahut bir hava çalmakla meşgul olan Bayan Öğretmen, talebenin kabineye girdiğini görünce, çaldığı parçayı bırakır. Talebe toplanınca, piyano ile bir işaret verir. Talebe susar. Bundan sonra, Bayan öğretmen çalmağa başlar. Talebe, evvelâ millî bir melodi öğrenir veyahut öğrenilen böyle bir melodiyi tekrarlar. Bundan sonra, bu melodi, ritmik hareketlerle canlandırılır. Musiki melodisi ile yapılan hareketler arasındaki rabıta, çok tabiî; hareketler, çok güzel olur. Burada her çocuk, yine ferdî bir surette yaptığı ve uydurduğu hareketleri, yalnız melodinin taktine değil; ayni zamanda arkadaşlarının yaptıkları hareketlere de uygun düşürmeğe 25

26 çalışır; hattâ buna çok dikkat eder. Çünkü böyle bir mecburiyet altında çalıştığını ve bunun lüzumunu bilir. Bu tarzdaki ritmik jimnastikler, çocuklardaki içtimaî hisleri kuvvetlendirecek ne güzel bir vasıta olur. Hattâ isterse bu sistem Demoor un, Dunkan'ın veyahut Daikroz'un olsun, vaziyet değişmez. Çocukların yorgunluk hissettiklerini görürse, Bayan öğretmen, piyanoyu bırakır ve bu defa onlara edebî bir eseri; bediî ve sanatkârane bir surette okumağa başlar. Bu okuyuşta, sesin şiddet ve sür'at kaideleriyle melodisi çok itinalı bir surette muhafaza edilir. Bayan öğretmen okurken talebeler, kendilerini metne o kadar verirler ve ruhlarını okunan parçaya o kadar bağlar ki, sanki hiç nefes almazlar; yerlerinde mıhlanmış gibi dururlar. Parçanın okunması bittikten sonra, hikâyenin kahramanlarını tenkide ve onların her birinin seciyelerini tahlile geçerler. Bu işi, mektepte henüz üçüncü veya dördüncü senesini geçirmekte olan çocuklar yaparlar. İçtimai ilimler: Vinnetka yı gezen Çekoslovakyalı bir pedagog yazıyor: İçtimaî ilimlerin nasıl tedris edildiklerini görmek istedik. Fakat bunun için 12 yaşındaki çocukların ders odalarını görmek lâzımdı. Gittik. Ders odasında çalışan talebeden bazıları Vaykinglere ait hikâyeleri okumuşlar, bazıları da bu hikâyeleri okumamışlardı. Vaykinglerin öğrenilmesi, ayni zamanda cesur Norveçlilerin tarih ve coğrafyasını da öğrenmeği temin ediyordu. Vinnetka mekteplerinde tarih ve coğrafya, bir ders (bir ilim) gibi tetkik ediliyordu. Vaykingleri okurken talebeden bazıları harita çiziyorlar; diğer bazıları, daha evvel çizdikleri haritalar üzerinde, bu kahramanların yaşadıkları yerleri işaret ediyorlardı. Talebeler, Vaykinglerin yaşayışlarını ve yaşadıkları yerleri bu tarzda öğrendikten sonra, dramatize işi başladı. Talebeler, gelecek haftanın günlerinden birini Vaykingler günü yapmağa karar verdiler. Bunun için de, ders odalarını Vaykingler salonu haline getirmek istediler. Evvelâ, Vaykinglere kılavuz ve reis olacak adamın oturacağı tahtını 26

27 yaptılar. Kız çocuklardan bir grup, evlerinden getirdikleri küçük kilimlerle tahtı süslediler. Diğer bir grup erkek çocuklar, Vaykinglerin kullandıkları kayıkları yapmağa, üçüncü grup da Vaykinglerin ok ve yaylarını, kargılarını v.s. yi hazırlamağa başladılar. Bütün bu işler esnasında talebeler, bu maksat için öğrendikleri millî Norveç şarkılarını soyuyorlardı. Bu arada, talebeden biri, elinde, kasap dükkânlarının birinden alınan bir öküz boynuzu olduğu halde ortaya çıktı. Talebenin neşesi birdenbire arttı, ruhî haleti değişti. Talebeden en iyi resim yapan bir kaç kişi, hikâyelerde yazılı olduğu gibi, boynuza, içki kadehim temsil edecek şekli vermeğe başladılar. Bütün bu hazırlıklar esnasında her talebe gücü yettiği ve istidadı müsaade ettiği nisbette faaliyet gösteriyordu. Sahne tertibatı da yapıldıktan sonra, umumun tenkit ve nezareti altında hikâyenin dramatize edilmesi provalarına başlandı. Hikâyeyi temsil edecek aktörler, talebe tarafından ve talebe arasından seçilmişti. Vaykingler günü gelince, bütün mektep talebesi ders odalarındaki işlerini bıraktılar; salona gelerek dramatize edilen Vaykingler hikâyesi ni seyrettiler. 11. VİNNETKA'NIN İÇTİMAÎ CEPHESİ Vinnetka, ferdî tedris sistemini tatbik etmekle içtimaîlik vasfını ve içtimaî muhit yaratmak kabiliyetini kaybetmiş değildir. Vinnetka'da da çocuklar, gruplar teşkil etmektedirler. Ve bu gruplar, şeklen bağlar gibi görünen lâkin hakikatte bağlayamayan akademik ilim ve fenlerle değil, serbest ve normal bir içtimaî yaşayışla birbirine bağlanmışlardır. Çocuk grupları onların akademik istidatları esasına göre değil, içtimaî temayülleri ve kabiliyetleri göz önünde bulundurularak meydana gelmiştir. Bu suretle teşekkül eden gruplar, Vinnetka'daki talimi işlerin ikinci cephesini teşkil eyleyen bütün faaliyetleri geçebilmektedir. Vinnetka'nın bu ikinci yani yaratıcı içtimaî cephesi, Amerika daki progresif mekteplerin çoğunda yapılan işlerden esas itibarıyla fazla ayrılmasa bile zamanımızda ve resmî mekteplerde, çocuklar için 27