SAĞLIK BİLİMLERİ DERGİSİ JOURNAL OF HEALTH SCIENCES Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayın Organıdır

Transkript

1 SAĞLIK BİLİMLERİ DERGİSİ JOURNAL OF HEALTH SCIENCES Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayın Organıdır Araştırma Yazısı 2014; 23: 1-9 HASTANE TEMİZLİK ÇALIŞANLARININ HASTANE ENFEKSİYONLARI VE KORUNMA İLE İLGİLİ BİLGİ, TUTUM VE DAVRANIŞLARI INFORMATION ABOUT HOSPITAL-ACQUIRED INFECTIONS, ATTITUDES AND BEHAVIORS OF THE HOSPITAL WORKERS ON HOSPITAL INFECTION AND PROTECTING 1 Fevziye ÇETİNKAYA, 1 Emine ALP 2 1 Erciyes Üniversitesi Hastaneleri Enfeksiyon Kontrol Kurulu, Kayseri 2 Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Kayseri 3 Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Kayseri ÖZET: Hastane temizlik çalışanları mikroorganizmaların yayılmasında dig er tu m sag lık çalışanları gibi o nemli rol oynarlar. Bu çalışmada hastane temizlik çalışanlarının hastane enfeksiyonları ve risklerinden korunma ile ilgili bilgi tutum ve davra- 376 temizlik çalışanının 287 si çalışmaya dahil edilmiştir. nim du zeyi ilkokul ve altında olanlar %41.5, ortaokul %31.0 ve lise ve u stu %27.5 di. Hastane enfeksiyonunun ne oldug u soruldug unda hiçbiri ne oldug unu tam bilmezken, %95.8 i eksik biliyordu. Çalışanların %51.6 sı hastane enfeksiyonları konusunda bilgilerini yeterli buluyordu. Enfeksiyonlardan korunmak için çalışanların %59.6 sı ekipman kullanmaya dikkat ettig ini, %37.6 sı el hijyenine ve %23.7 si genel hijyen kurallarına uydug unu ifade etti. Çalışmaya katılanların %95.5 i kendisini hastane enfeksiyonlarından korumanın en iyi yolunun el hijyeni oldug unu belirtti. Çalışanların %64.5 i hepatit B, % 26.5 i grip ve %24.0 u tetanoz aşısı yaptırdıklarını belirttiler. Hastane enfeksiyonları konusunda eg itim aldıklarını ifade edenlerin oranı %93.7 idi. Çalışmaya katılanların %33.1 i go revi esnasında delici-kesici aletlerle yaralanmış, bu yaralanmayı %68.4 u enfeksiyon birimine bildirmişti. Yu ksek riskli alanların temizlig inde deterjan ve dezenfeksiyon uygulaması yapılması gerektig ini bilenler %65.5 idi. Tıbbi atıkların kırmızı poşete atılması gerektig ini çalışanların %87.8 i biliyordu. Hastane temizlik çalışanlarının hastane enfeksiyonu ve korunma konusunda bilgi du zeyleri orta seviyede idi. Atık yo netimi konularında bilgi du zeyi yu ksekti. ABSTRACT: Hospital cleaning staff play an important role in the spread of microorganisms, like all other health professionals. The main goal of this study is determining the information about hospital infections, attitudes and behaviors of the cleaning staff on hospital infections and protecting. 287 of 376 cleaning staff has been included, in University of Erciyes. 61.0% of the participants were males and 39.0% were females. For the 41.5% of the participants, education level was primary school and below, for 31.0% it was secondary school and for 27.5% it was high school and college, respectively. When asked what the hospital-acquired infection is, none knew not exactly what it is, 95.8% knew incomplete. 51.6% of the staff -acquired infecprotecting themselves from infections by being careful with using equipment, 37.6% of the staff told that they are protecting themselves by following the hand hygiene rules and 27.7% of them told that they are following the general hygiene rules for protecting themselves from infections. 95.5% of the participants declared that the best way to protect themselves from hospital-acquired infections is following the hand hygiene rules. 64.5% of the staff are vaccinated for hepatitis B, 26.5% that they have education for hospital-acquired infections is 93.7%. 33.1% of the participants told that they have been injured by cutting and perforating equipment on duty, 68.4% of them have informed this incident to infection unit. The obligation to use detergents and applying disinfectant in cleaning of highly risked areas is known by 65.5% of the participants. 87.8% of the staff were aware of the need to use red plastic bags for disposing medical contaminants. Level of knowledge of the hospital cleaning staff on hospital-acquired infections and protection was average. The knowledge level on contaminant management was high. Anahtar kelimeler: Hastane enfeksiyonu, hastane temizlik çalışanları, tıbbi atık, el hijyeni, aşı Key words: Hospital-acquired infections, hospital cleaning workers, medical contaminant, hand hygiene, vaccine Makale Geliş Tarihi : Makale Kabul Tarihi: Erciye ersitesi, Tıp Faku ltesi Hastaneleri Enfeksiyon Kontrol Melikgazi, Kayseri, K YE Tel: +90 (352) Faks : +90 (352) Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1) 1

2 Hastane Temizlik Çalışanlarının Hastane Enfeksiyonları ve Korunma ile İlgili Bilgi, Turum ve Davranışları GİRİŞ VE AMAÇ Hastane enfeksiyonları hastanede bulunmayla sebep ilişkisi go steren hasta, sag lık personeli, hasta refakatçileri ve ziyaretçilerin sag lıg ını tehdit eden enfeksiyonlar olup gu nu mu zde daha geniş bir ifade ile sag lık hizmeti ilişkili enfeksiyonlar olarak belirtilmektedir (1). Hastane enfeksiyonları, hastanede kalış su resini, tedavi maliyetini ve işgu cu kaybını arttırmakta, hastalarda fonksiyonel bozukluklara, duygusal strese, yaşam kalitesinin du şmesine veya o lu me neden olabilmektedir (2). Yaşam su resinin uzaması, hastaların modern tedavi olanaklarına kavuşması, invaziv girişimlerin artması ve kritik cerrahi girişimlerin yaygın olarak kullanılmaya başlanması hastane enfeksiyonlarının o nemini bu tu n du nyada oldug u gibi u lkemizde de artırmaktadır (3). Gelişmiş u lkelerde hastane enfeksiyonları ile ilgili organize çalışmalar 1960 lı yıllara dayanmaktadır. Bu u lkelerde yapılan enfeksiyon kontrol çalışmaları ile, hastane enfeksiyonlarının go ru lme sıklıg ının ve hastane enfeksiyonlarına bag lı o lu mlerin azaldıg ı, tedavi maliyetlerinin du ştu g u go ru lmu ştu r (3). Tu rkiye de hastane enfeksiyon oranının %5-15 arasında deg iştig i kabul edilmektedir. Yog un bakım u nitelerinde bu oran %20-30 a kadar çıkmaktadır (3). Hastanelerdeki temizlik çalışanları, dig er sag lık çalışanları gibi hem kendilerini bu enfeksiyonlardan korumak, hem de enfeksiyonların hastane içerisinde yayılmasını o nlemek konusunda çok o nemli go rev ve sorumluluklara sahiptir. Bu nedenle hastane temizlig inde çalıştırılmak u zere işe başlayacak olan personel, hastanede çalışmaya başlamadan o nce hastane enfeksiyonları ve bu enfeksiyonlardan kendilerini ve hastaları nasıl koruyacakları konusunda eg itilmelidirler. Eg itim o ncelikle el hijyeni, hastane enfeksiyonlarının toplumdaki enfeksiyonlardan farkı ve o nemi, hastanede uygulanması gereken temizlik aşamaları, kişisel hijyen, bag ışıklama, tıbbi atık yo netimi gibi konuları içermelidir ve bu eg itimler su rekli olmalıdır (5). ri nde go rev yapan temizlik çalışanlarının hastane enfeksiyonları ve korunma yolları konusundaki bilgi, tutum ve davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM ri'nde çalışan tu m temizlik personeli u zerinde yatak kapasiteli olup, u çu ncu basamak yog un bakımların bulundug u, organ nakilleri de olmak u zere karmaşık cerrahi girişimlerin yapıldıg ı; Erişkin ve Pediatrik Hematoloji Onkoloji, Kemik bo lu mlerin bulundug u bir hastanedir. vardır. Çalışmaya Tıp Faku ltesi Dekanlıg ı na bag lı birimlerde çalışan 287 temizlik şirketi çalışanı dahil edildi. Çalışma konusunun hastane enfeksiyonları oldug u go z o nu ne alındıg ında, bahçe temizlig i, yabani hayvanlarla mu cadele, rekto rlu k ve temel tıp bilimleri dışında kalan dig er faku lteler gibi hastane enfeksiyonları açısından riskli olmayan alanlarda hizmet veren temizlik personeli çalışma dışı bırakılmıştır. Araştırma kapsamına alınan temizlik çalışanlarının cinsiyeti, yaşı, eg itim du zeyi, çalıştıg ı birim ve hizmet yılı gibi tanımlayıcı o zellikleri, go revi esnasında kendisine, hastadan hastaya, kendisinden hastalara enfeksiyon bulaşması konusundaki du şu nceleri, hastane enfeksiyonları hakkında bilgi du zeyleri ve korunma, aldıkları eg itim konuları, el hijyeni, aşı ve genel o nlemlere uyup uymadıkları, delici-kesici alet yaralanma, yu ksek riskli alanlar ve tıbbi atık konusundaki bilgi du zeyleri ve enfeksiyon kontrol uygulamalarına uyma durumları ile kendilerini bu konuda yeterli bulup bulmadıkları ile ilgili 34 soruluk anket yu z yu ze ve toplu bir şekilde uygulandı. Çalışma dışı bırakılanlar hariç tu m dig er çalışanlara ulaşıldı. Anket o ncesi o n test uygulaması daha o nce temizlik elemanı olarak çalışmış 5 hasta bakıcıya uygulandı, anlaşılmayan sorular du zenlendi ve gereksiz go ru len sorular anketten çıkartıldı. tesi Etik Kurulu ndan alındı (Etik kurul no: 09/34). Ayrıca hastane idaresinden ve çalışmaya katılan tu m çalışanlardan anket doldurma o ncesi so zlu izin alındı. Veriler bilgisayarda SPSS progra- Ki-kare testi kullanıldı ve p deg eri 0.05 in altında olanlar anlamlı kabul edildi. BULGULAR Araştırma grubunun yaş ortalaması, 33.6±8.24 (min:20, max:59) yıl idi. Hizmet yılı ortalaması 4.60±4.06 (min:0, max:17) yıl idi. Çalışmaya alınanların %61.0 i erkek, %39.0 u kadın idi. Araştırma grubunda klinikte çalışanların oranı %49.5 idi. Eg itim du zeyi ilkokul ve altı olanların yu zdesi %41.5, ortaokul du zeyinde olanlar % 31.0, lise ve u stu du zeyinde olanlar %27.5 idi. Eg itim du zeyi ortaokul olanların %72.1 inin, bir yılı aşkın su redir çalıştıg ı tespit edildi. 2 Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)

3 Çalışanların hiçbiri hastane enfeksiyonlarının ne oldug unu tam bilmezken, %95.8 i eksik biliyordu. Hastane enfeksiyonlarının ne oldug unu bilme açısından cinsiyet ve hizmet yılına go re fark yok iken, çalışılan birim ve eg itim du zeyine go re fark saptandı. Yog un bakım, atık toplama ve laboratuar çalışanlarının ve ortaokul du zeyindeki çalışanların hepsi eksik de olsa hastane enfeksiyonunun ne oldug unu biliyordu. Hastane enfeksiyonları konusunda bilgilerini yeterli buldug unu so yleyenlerin yu zdesi %51.6, kısmen yeterli buldug u- nu so yleyenler %27.9 ve yeterli olmadıg ını du şu - nenlerin yu zdesi %20.6 idi. Hastane enfeksiyonları konusunda bilgilerini yeterli bulma açısından birim, cinsiyet ve eg itim du zeyine go re fark bulunmaz iken hizmet yılına go re fark vardı. Bir yıldan daha az su redir çalışanlar ve lise ve u stu eg itim seviyesindekilerin hastane enfeksiyonları konusundaki bilgilerini yeterli bulma yu zdesi dig erlerine go re daha du şu ktu. Çalışanların %62.4 u go rev esnasında kendisine enfeksiyon bulaşabileceg ini, %51.9 u kendisinin hastadan hastaya hastalık bulaştırabileceg i- ni, %41.5 i kendisinden hastalara hastalık bulaşabileceg ini du şu nmekteydi (Tablo 1). Tablo 1. Hastane temizlik çalışanlarının go revleri esnasında enfeksiyon bulaşması konusundaki du şu ncelerinin dag ılımı Kendisine Enfeksiyon bulaşması konusundaki düşünceleri Evet Hayır Bilmiyorum Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Hastadan hastaya Kendisinden hastalara Hastane enfeksiyonlarından korunmak için hangi uygulamaları yaptıkları soruldug unda; % 59.6 sı ekipman kullanımına dikkat etme, % 37.6 sı el hijyenine uyma, %23.7 si genel hijyen kurallarına uyma ve %5.2 si aşı yaptırma olarak cevap vermişlerdir (Tablo 2). Çalışanların %90.9 u hastane enfeksiyonlarından korunma konusunda genel o nlemlere her zaman uydug unu, %7.7 si ara sıra uydug unu ve % 1.4 u hiçbir zaman uymadıg ını belirtti. Enfeksiyon kontrolu nde genel o nlemlere her zaman uydug u- nu belirtme açısından çalışılan birim, cinsiyet ve hizmet yılına go re fark bulunmazken iken eg itim durumuna go re fark saptandı. Bu oran lise ve u stu eg itime sahip olanlarda daha du şu ktu (%84.8). Tablo 2. Hastane temizlik çalışanlarının, enfeksiyonlardan korunma konusunda dikkat ettiklerini so yledikleri uygulamalara go re dag ılımı Uygulamalar Sayı % El hijyenine uyma Ekipman kullanımı Aşı yaptırma Genel hijyene uyma Toplam Ellerinde açık yara varsa eldiven giyilmesi gerektig ini so yleyenlerin oranı %71.1 idi. Hijyen kurallarına uyulmazsa mikroorganizmalar bir hastadan bir hastaya kolaylıkla taşınabilir diyenlerin oranı %72.5 idi. Çalışanların %28.6 sı hastanede çalışan meslek grupları içinde temizlik çalışanlarının hastane enfeksiyonlarından en az etkilenen grup oldug unu du şu nmekteydi. Çalışanların %95.5 i el hijyeninin, %88.9 u eldiven kullanımının hastane enfeksiyon kontrolu nde en etkili yo ntem oldug unu so ylemekteydi. Kendilerini hastane enfeksiyonlarından korumanın en iyi yolunun el hijyeni oldug unu ifade edenler arasında hizmet yılı ve eg itim du zeyine go re farklılık bulunmazken cinsiyete go re fark saptanmıştır. Kadınlar daha yu ksek oranda kendisini hastane enfeksiyonlarından korumanın en iyi yolunun el hijyeni oldug unu so ylemiştir (%99.1) (Tablo 3). Hijyen kurallarına uyulmazsa mikroorganizmalar bir hastadan bir hastaya kolaylıkla taşınabileceg ini so yleyenlerin oranı %69.3 olup elde edilen bu veri u zerinde; cinsiyet, hizmet yılı, eg i- tim ve çalışılan birim parametrelerinin etkisi belirlendi. Yog un bakım (%80.0) ve ameliyathane (%85.7) çalışanlarında el hijyenine uyulmazsa, mikroorganizmaların bir hastadan bir hastaya kolaylıkla taşınabileceg ini du şu nenlerin oranı % 80 ve u zerindeydi. Çalışanların %57.5 i toz alırken, %87.1 i ço p toplarken, %86.1 i tuvaleti temizlerken, %38.3 u paspas yaparken eldiven giydiklerini, %94.8 i işe başlarken, %98.6 sı her iş bitiminde, %96.9 u kirli yu zeylerle temas sonrası, %92.0 si eldiven giymeden o nce, %97.2 si eldiven çıkardıktan sonra ve %97.6 sı ço ple temas sonrası her zaman ellerini yıkadıklarını belirttiler. Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1) 3

4 Hastane Temizlik Çalışanlarının Hastane Enfeksiyonları ve Korunma ile İlgili Bilgi, Turum ve Davranışları Tablo 3. Hastane temizlik çalışanlarının, çalıştıg ı birim, cinsiyet, hizmet yılı ve eg itim durumuna go re Kendimi hastane enfeksiyonlarından korumanın en iyi yolu el hijyenidir ifadesini onaylama durumunun karşılaştırılması Özellikle r Çalıştığı birim İfadeyi onaylayanlar n Sayı % x²²² p İdari Klinik Poliklinik Yoğun bakım Ameliyathane Laboratuar Atık toplama Cinsiyet Erkek Kadın Hizmet yılı 1 yıl yıl yıl yıl ve üstü Eğitim düzeyi İlkokul ve altı Ortaokul Lise ve üstü Toplam p= p= p= p=0.918 Çalışanların enfeksiyonlardan korunmak için el hijyenine uydug unu ifade edenlerin yu zdesi % 37.6 idi. El hijyeni uyum durumu açısından çalışılan birim, hizmet yılı ve eg itim du zeyine go re fark yok iken cinsiyete go re fark oldug u saptandı. Kadınlar (%50.0) erkeklere go re (%29.7) el hijyenine uyduklarını daha yu ksek yu zdeyle ifade ettiler. Çalışmaya katılanların %93.7 si hastane enfeksiyonları ve korunma konusunda eg itim aldıklarını belirttiler. Eg itim alıp almadıklarını dile getirme durumu açısından çalışılan birim ve cinsiyetler arasında fark bulunmazken, hizmet yılı ve eg itim du zeyine go re fark saptanmıştır. Bir yıldan kısa su reli çalışanlar (%84.5) ve lise ve u stu du zeyinde çalışanlar (%88.6) daha az oranda eg itim aldıklarını dile getirmişlerdir. Çalışanlar en fazla genel temizlik, hastane enfeksiyonları ve o nemi, kişisel korunma ve hijyen kuralları konusunda eg itim aldıklarını belirttiler. Temizlik maddeleri (%56.4) ve bulaşıcı hastalıklar (%5.0) konusunda daha az yu zeyde eg i- tim aldıklarını belirttiler. Go reve başlamadan o nce hastane temizlig i ve bununla ilgili dikkat edilmesi gereken kurallar konusunda eg itim aldıg ını ifade edenlerin yu zdesi %75.3 olup; çalışılan birim, cinsiyet ve eg itim du zeyine go re fark bulunmazken hizmet yılına go re fark saptanmıştır. Bir yıldan daha az su redir çalışanlar (%61.6) daha az, 10 yıl ve daha uzun su re çalışanlar (%92.7) daha yu ksek du zeyde eg itim aldıklarını ifade ettiler. Çalışanların %77.7 si kesici-delici alet ile yaralandıg ında enfeksiyon birimine başvurması gerektig ini, %52.3 u yaralı alanı su ve sabunla yıkaması gerektig ini, %36.9 u yaralı alana batikon uygulaması gerektig ini ve %16.0 sı yaralı alanı kanatması gerektig ini belirtmiştir. Delici-kesici aletle yaralandıklarını ifade edenlerin yu zdesi %33.1 idi. Çalışanlarda kesicidelici alet batanların, bu yaralanmayı enfeksiyon birimine bildirme oranı %68.4 idi. Delici-kesici aletle yaralananların %31.6 sı bu durumu enfeksiyon birimine bildirmemiştir. Neden olarak % 33.3 u o nemsemedig i için, %33.3 u nereye bildireceg ini bilmedig i için ve %33.3 u aşıları tam oldug u için enfeksiyon birimine bildirmedig ini belirttiler (Tablo 4). Tablo 4. Hastane temizlik çalışanlarında delici-kesici aletle yaralanma oranının dag ılımı Batma (n= 287) Sayı % Evet 95 Hayır 192 Bildirme (n= 95) Sayı Evet 65 Hayır 30 Bildirmeme nedeni (n=30) Nereye bildireceg imi bilmiyorum Sayı Aşılarım tam % % Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)

5 Çalışırken kesici-delici aletle yaralandıg ını so yleyenler %33.1 olup, çalışılan birim açısından fark yokken, cinsiyet ve hizmet yılına go re fark saptandı. Bir yıl ve altında su redir çalışanlarda (%18.6) delici kesici batma oranı du şu ktu. Temizlik çalışanların %64.5 i hepatit B, % 24.0 ı tetanoz, %26.5 i grip, %7.7 si kızamıkkızamıkçık-kabakulak (KKK) ve %2.8 i suçiçeg i aşısını yaptırdıg ını ifade etmiştir. Hepatit B aşısı yaptırma durumu açısından çalışılan birim, cinsiyet ve eg itim du zeyine go re fark bulunmazken hizmet yılına go re fark saptanmıştır. Hizmet yılı bir yıldan kısa olan çalışanların hepatit B aşısını yaptırma yu zdesi daha du şu ktu (%47.7). Temizlik çalışanları yu ksek oranda ameliyathanenin, yog un bakım u nitesinin, hemodiyaliz u nitesinin, izolasyon odasının yu ksek riskli alan oldug unu belirttiler. Du şu k oranda no tropenik hasta odasının, hemşire ve doktor odası ile servis hasta odasının yu ksek riskli alan oldug unu belirttiler. Çalışanların %65.5 i yu ksek riskli alanlarda deterjan ile temizlik sonrası dezenfeksiyon yapılması gerektig ini belirttiler. Yalnızca deterjan uygulanmalı diyenlerin oranı %5.2, yalnızca dezenfeksiyon uygulanmalı diyenlerin oranı %21.6 ve Çalışanlarda uygun dezenfeksiyon (deterjan ile mekanik temizlik sonrası dezenfeksiyon) uygulama oranı %65.5 olup hizmet yılına go re fark bulunmazken, çalışılan birime go re fark saptanmıştır. Yog un bakımda çalışanlar (%92.0) yu ksek riskli alanlarda dezenfeksiyon işlemini dig er bo lu mlerde çalışanlara go re daha iyi biliyordu. Yu ksek riskli alanlarda kullanılan temizlik malzemeleri alana o zel olmalıdır, Eldivenli ellerle kapı kolu, telefon, masa vb. yu zeylere dokunulmamalıdır, Islak temizlik sonrası hemen kurulama uygulanmalıdır, Kan ve sekresyonla kirlenme varsa deterjanla temizlik yeterlidir, Tuvalet temizlig i bitirmek için en uygun noktadır, Temiz su için mavi, kirli su için kırmızı kova kullanılmalıdır, Kullanılan tu m paspaslar gu n sonunda sıcak su ve deterjanla çamaşır makinesinde yıkanıp kurutulduktan sonra tekrar kullanılabilir diyenlerin oranı yu ksekti. Temiz su hazırlanıp bir sonraki temizlik için o nceden hazır bekletilmelidir, Koridor temizlig e başlamak için en uygun noktadır ve Temizlik her zaman kirli alandan temiz alana dog ru yapılmalıdır. diyenlerin oranı du şu k- tu. Çalışanlarda tıbbi atıg ı dog ru ayrıştırdıg ını ifade edenlerin yu zdesi %87.8 idi. Tıbbi atıg ı dog ru ayrıştırma açısından çalışılan birim, cinsiyet ve hizmet yılına go re fark bulunmazken, eg itim eg itim du zeyinde olanlar tıbbi atıg ı ayrıştırma konusunda daha yetersiz idi. Çalışmaya katılan temizlik çalışanlarına tıbbi atık poşetinin rengi soruldug unda ilkokul ve altı %79.8, ortaokul du zeyi %92.1 ve lise ve u stu du - zeyinde olanlar %94.9 oranında dog ru cevap vermekteydi. Kadın (%91.1) çalışanlar, erkeklere (% 85.7) go re tıbbi atık poşetinin rengini bilme konusunda daha duyarlı idi. Çalışanların %85.7 si vu cut sıvı ve salgıları ve bunlarla kirlenmiş her tu r malzemenin, %81.9 u doku ve organ parçalarının, %72.1 i bakteri ve miş veya artmış kanser ilacı ve bunlarla kirlenmiş her tu r malzemenin, %66.6 sı boş serum ve ilaç torbalarının, %72.1 i izole edilmiş hasta atıklarının tıbbi atık oldug unu belirtmiştir. Evsel atıklar ve tıbbi atıkların aynı anda taşınmaması gerektig ini so yleyenlerin oranı % 84.7 idi. Her tu r delici kesici alet delinmeye dirençli kutuya atılmalıdır diyenlerin oranı %93.7 idi. Kesici delici alet kutularının do rtte u çu olunca ag zı kapatılıp kırmızı ço p poşetlerine konduktan sonra, geçici depolama alanına transfer edilmelidir diyenlerin oranı %95.1 idi. TARTIŞMA Hastane enfeksiyonlarının oluşma ve o nlenmesinde insan fakto ru son derece o nemli olup, programın temelini personelin davranışları oluşturmaktadır. Temizlik çalışanlarının hastanede çalışan dig er meslek grupları gibi hem kendilerini, hem de hastane ortamında bulunan dig er kişileri hastane enfeksiyonlarından koruma konusunda o nemli sorumlulukları vardır. Dolayısıyla hastane enfeksiyonları ve korunma konusunda bilgi sahibi olmalıdırlar (6). Çalışmamızda temizlik çalışanlarının %28.6 sı kendilerinin hastanede çalışan meslek grupları içinde hastane enfeksiyonlarından en az etkilenen grup oldug unu du şu nmekte idi. Temizlik çalışanlarının hiçbirinin hastane enfeksiyonlarının ne oldug unu tam bilmedig i ancak hastane enfeksiyonu tanımında geçen başlıklardan en az birini so yleyenlerin yu zdesinin % 95.8 oldug u tespit edildi. Çalışmada yog un bakım, atık toplama ve laboratuvar çalışanlarının hepsi hastane enfeksiyonunun ne oldug u konusunda bilgi sahibiydi. Ayrıca ortaokul du zeyindeki çalışanların hepsi eksik de olsa, hastane enfeksiyo- Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1) 5

6 Hastane Temizlik Çalışanlarının Hastane Enfeksiyonları ve Korunma ile İlgili Bilgi, Turum ve Davranışları nunun ne oldug unu biliyordu. Çalışma yapılan hastanede tu m çalışanlara yılda bir olmak u zere planlı enfeksiyon kontrol eg itimi du zenlenmesinin, ayrıca yog un bakım, atık toplama ve laboratuvar gibi riskli alanlarda çalışanlara rutin eg i- timlerin verilmesinin yanısıra, ev idaresi go zetmenleri, bo lu m sorumluları ve amirlerince konu ile ilgili su rekli eg itim verilmesinin sonucu olarak, hastane enfeksiyonu konusunda bilgilerinin daha kalıcı oldug u du şu nu ldu. Eg itim du zeyi ortaokul olanların %72.1 inin bir yılı aşkın su redir çalışmakta oldug u için yıllık rutin enfeksiyon kontrol eg itimine katılmış oldukları go z o nu ne alındıg ında, hastane enfeksiyonun ne oldug unu yu ksek oranda bilme nedeninin bununla ilgisi oldug u du şu nu ldu. Bir yıldan daha az su redir çalışanlar ve lise ve u stu eg itim seviyesindekilerin dig erlerine go re hastane enfeksiyonları konusundaki bilgilerini yeterli bulma yu zdesi daha du şu ktu. Eg itim du zeyi yu kseldikçe bilinç du zeyinin artıyor olması nedeni ile lise ve u stu eg itim du zeyinde olanlar, kendilerini daha du şu k oranda yetersiz buluyor olabilirler. Hastane ortamında bulunan hastalar, çalışanlar, ziyaretçiler enfeksiyon kontrol o nlemlerine uyulmadıg ı takdirde hastane enfeksiyonları açısından risk altındadır (4). Çalışanların %62.4 u go rev esnasında kendisine enfeksiyon bulaşabileceg ini, %51.6 sı kendisinin hastadan hastaya ve %41.5 i kendisinden hastalara hastalık bulaşabileceg ini du şu nmekteydi (Tablo 1). Hastane enfeksiyonlarının morbidite ve mortalite oranlarının çok yu ksek olmasına karşın bu enfeksiyonların el hijyeni uygulaması gibi basit, temel uygulamalarla %30 oranında o nlenebilir olması enfeksiyon kontrol uygulamalarının o nemini artırmaktadır (6). Sag lık çalışanlarında elleile bakteriyel kontaminasyonu engelleyerek, gelişmesi olası enfeksiyonların o nu ne geçecektir (8). Literatu rde bu temel bilgileri destekleyen çalışmalar bulunmasına rag men, sag lık çalışanlarının el hijyeni uygulamalarına uyumu yeterli du zeyde deg ildir (10). Çalışmaya katılanların % 95.5 i el hijyeninin en etkili yo ntem oldug unu onaylarken, bunların çog unu kadın çalışanlar oluşturuyordu (%99.1) (Tablo 2,3). Kan, sekresyon varlıg ında el hijyeninin yanı sıra eldiven giyilmelidir (7). Bu çalışmada bunun dog ru oldug unu du şu nenlerin yu zdesi %71.1 idi (Tablo 2). Yamazhan ve ark.'nın (9) 2009'da yaptıg ı bir çalışmada yog un bakımda çalışan temizlik personelinin %80.8'i el hijyeni kurallarına, % 90.4'u eldiven kullanımına uyduklarını belirtmişlerdir. Başka bir çalışmada temizlik çalışanlarının el yıkama ve alkol bazlı el antiseptig i kullanımına uyumun %0 oldug u rapor edilmiştir (10). Bu iki çalışmadaki go zle go ru nu r fark yıllar içinde enfeksiyon kontrolu ndeki gelişmelerin o nemini vurguladıg ı du şu nu ldu. Temizlik çalışanlarının yu ksek oranda genel o nlemlere uyduklarını so ylemelerine rag men, hangi o nlemlere uyduklarını yazmaları istendig inde oranlar du şu ktu. Her du zeyde çalışanın, çalıştıg ı birimdeki enfeksiyon riskleri, bulaş ve korunma yolları konusunda go reve başladıg ından itibaren bilgilendirilmesi ve bu eg itimin çalışma yaşamı boyunca su rdu ru lmesi o nemlidir (11). Yapılan bir çalışmada temizlik çalışanlarına enfeksiyonlardan korunma konusunda anket uygulanmış, aynı anket eg itim verildikten sonra tekrar uygulanmıştır. Eg itim sonrası temizlik çalışanlarının bilgi du zeylerinde anlamlı artış go ru lmu ş olup temizlik personelinin bilgi du zeyindeki artışın, zamanla davranış deg işiklig ini de beraberinde getireceg ini ve enfeksiyon oranlarını du şu receg i ileri su ru lmu ş- tu r (12). Çalışmaya katılan temizlik çalışanlarının %93.7 si hastane enfeksiyonları ve korunma konusunda eg itim aldıklarını belirttiler. Eg itim alıp almadıklarını dile getirme açısından çalışılan birim ve cinsiyet açısından fark bulunmazken, hizmet yılı ve eg itim du zeyine go re fark saptandı. Bir yıldan kısa su reli çalışanlar (%84.5) ve lise ve u stu du zeyinde çalışanlar (%88.6) daha az oranda eg itim aldıklarını dile getirdiler. Bir yıldan kısa su redir çalışanların her yıl rutin du zenlenen planlı eg itimi almamış olabilecekleri için eg itim aldıklarını daha du şu k oranda ifade ettikleri du - şu nu ldu. Go reve başlamadan o nce hastane temizlig i ve bununla ilgili dikkat edilmesi gereken kurallar konusunda eg itim aldıg ını ifade edenlerin yu zdesi %75.3 idi. Bir çalışmada temizlik çalışanlarının %87.5'i genel temizlik ile ilgili eg itim aldıklarını belirtmişlerdir (13). Çalışma yapılan hastanede her yıl temizlik çalışanlarına o zel hazırlanmış, içerig i hastane enfeksiyonları ve korunma, hijyen kuralları, hastane temizlig i, kullanılan malzeme ve u ru nler, bulaşıcı hastalıklar olan eg itimler verilmektedir. Gerekli o nlemlerin alınması ile o nlenebilecek olan delici kesici aletlerle yaralanma ve enfeksiyonlar sag lık çalışanları için o nde gelen mesleki riskler arasındadır. Tu rkiye de yapılan deg işik çalışmalarda sag lık çalışanları arasında delici kesici aletle yaralanma sıklıg ının (% ) yu ksek oldug unu saptanmıştır (16). Çalışmaya katılanların kesici-delici alet ile yaralandıklarını 6 Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)

7 ifade etme yu zdesi %33.1 idi. Başka bir çalışmada benzer oranda temizlik çalışanları arasında yıllık toplam 145 yaralanma olgusu saptanmış olup; yıllık yaralanma oranı %31.1 olarak bildirilmiştir (17). Yaralanma için çalışılan birim açısından fark yokken, cinsiyet ve hizmet yılına go re fark saptandı. Bir yıl ve daha az su redir çalışanlarda (%18.6) kesici-delici alet ile yaralanma oranı anlamlı o lçu de yu ksek iken, erkeklerde (% 39.4) kadınlara go re (%23.2) bu oran anlamlı o lçu de du şu ktu. Yaralanma oranı bizim çalışmamızın aksine kadın temizlik personelinde daha yu ksek saptanmıştır (17). Kadınların atık toplama biriminde çalışmadıg ı go z o nu ne alındıg ında bu bulgu normaldir. Kesici-delici alet ile yaralananların %31.6 sı bu durumu enfeksiyon birimine bildirmemiştir. Bildirmeme nedeni olarak o nemsememe, nereye bildireceg ini bilmeme ve aşılarının tam oldug u ifade edilmiştir. Eg itimlerde bu konu hakkında bilgi verilmesine karşın, bilgi eksiklig inin olması verilen eg itimlerin iyi algılanmadıg ını du şu ndu rmektedir (Tablo 4). Delici-kesici aletlerle yaralanma sonrası yapılması gerekenlerle ilgili, Ergo nu l ve ark.'nın (18) yaptıg ı çalışmada yara yerinin temizlig i yeterli diyenlerin oranı %36.4, uzman hekime başvurmak yeterli diyenlerin oranı %32.8 olarak bildirilmiştir. Çalışmaya katılanların %77.7 si kesici-delici alet ile yaralandıg ında enfeksiyon birimine başvurulması, %52.3 u yaralı alanı su ve sabunla yıkanması, %36.9 u yaralı alana batikon uygulanması ve %16.0 sı yanlış uygulama olan yaralı alanın kanatılması gerektig ini belirtti. Çalışanlara kesici-delici alet ile yaralanmadan nasıl korunacag ı anlatılmalı, ancak bu gibi bir durumla karşılaştıg ında yapması gereken uygulamalar da eg itime dahil edilmelidir (19). Hastane çalışanları aşıyla o nlenebilir hastalıklar açısından da risk altındadır (20). Temizlik çalışanlarının %64.5 i hepatit B, %24 u tetanoz, %26.5 i grip, %7.7 si KKK ve %2.8 i su çiçeg i aşısını yaptırdıg ını ifade etmiştir. Deveci ve ark.'nın (13) yaptıg ı çalışmada, temizlik çalışanlarında çalışma ortamı ile ilgili herhangi bir aşı yaptırdıg ını so yleyenlerin oranı %18.8'dir. Balcı ve ark.'nın (21) çalışmasında bu oranlar hepatit B için %23.1, tetanoz için %41.5'tir. Hizmet yılı bir yıldan kısa olan çalışanların hepatit B aşısını yaptırma yu zdesi daha du şu ktu (%47.7). Bu sonuç, işe başlama esnasında aşılanma konusunda yeterince o zen go sterilmedig ini ortaya koymaktadır. Çalışma yapılan hastanede işe başlayan temizlik personelinin aşı ile o nlenebilir hastalıklara karşı bag ışıklıg ının olup olmadıg ı sorgulanıp yaptırması konusunda teşvik edilmekte, enfeksiyon kontrol hemşiresi go zetiminde Personel Sag lıg ı Poliklinig i'nin de faaliyete başlaması ile kontrollerin daha sistematik olacag ı du şu nu lmektedir (22). Dig er çalışmalarla kıyaslandıg ında o zellikle hepatit B aşısını yaptırma oranının daha yu ksek oldug u go ru lmektedir. Hastanelerde yu ksek riskli alanlar deterjan ile temizlik sonrası, dezenfeksiyon uygulanması gereken alanlardır (23). Temizlik çalışanları bu alanlar hakkında bilgi sahibi olmalı, yapılması gereken temizlik işlemlerini bilmelidir. Kan ve sekresyona daha çok maruz kalan ameliyathane ve yog un bakım u nitelerinin yu ksek riskli alan oldug unun daha yu ksek oranda bilinmesi beklenen bir bulgudur. No tropenik hasta odalarının yu ksek riskli alan oldug unu so yleyenlerin oranının du şu k olması temizlik çalışanları için anlaşılır bir kelime kullanılmadıg ı için oldug u du şu nu ldu. Servis hasta odaları gibi yu ksek riskli alan olmamasına karşın, kan sekresyon bulaşı gibi durumlarda dezenfeksiyon uygulanması gereken alanların yu ksek riskli alan oldug unu so yleme oranı % 54.7 idi. Yatan hasta bakım alanı oldug u için bu oranın yu ksek oldug u du şu nu ldu. Yog un bakımda çalışanlar (%92.0) yu ksek riskli alanlarda dezenfeksiyon işlemini dig er bo lu mlerde çalışanlara go re daha iyi biliyordu. Bunun, yog un bakımlarda eg itimlerin sık ve su rekli olmasının sonucu oldug u du şu nu lmektedir. Hastane atıklarının %5-10'unun enfeksiyo z atık oldug u belirtilmektedir (25). Tu m hastane atıklarının enfekte atık olarak deg erlendirilmesi hem maliyeti, hem de iş gu cu kaybını arttıracag ından atıkların u retildig i yerde ayrıştırılması çok o nemlidir (25). Tıbbi atıkları toplanmasında yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; u zerinde go ru lebilecek bu yu klu kte ve her iki yu zu n- tik torbalar kullanılır. Çalışanlarda tıbbi atıg ı kırmızı atık poşetine attıg ını ifade edenlerin yu zdesi %87.8 idi. Kadın çalışanlar (%91.1), erkeklere (% 85.7) go re tıbbi atık poşetinin rengini ifade etme açısından daha bilgili idi. Bir çalışmada 'gu nlu k çalışmalarınız sırasında tıbbi atıkların uygun bir şekilde atılmasına dikkat ediyor musunuz?' sorusuna personelin %97.8'i dikkat ettig ini belirtmiştir. Ancak enfeksiyon kontrol hemşireleri tarafından yapılan servis ziyaretlerinde pek çok serviste tıbbi atık poşeti olan kırmızı poşetlerde evsel atıklara, evsel atık poşeti olan siyah poşetlerde ise tıbbi atıklara sıkça rastlanmaktadır. Bu go z- lem sonucunda çalışmayı yapanlar teoride dog ru Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1) 7

8 Hastane Temizlik Çalışanlarının Hastane Enfeksiyonları ve Korunma ile İlgili Bilgi, Turum ve Davranışları yanıtlananın, pratikte yanlış yapıldıg ını go sterdig ini du şu nmu şlerdir (25). Kan ve sekresyon bulaşı olan tu m malzemeler tıbbi atık olarak deg erlendirilmelidir (14). Evsel atıklar ve tıbbi atıkların aynı anda taşınmaması gerektig ini du şu nenlerin oranı % 84.7 idi. Yapılan bir çalışmada bu oran %52.0 ile daha du şu k bulunmuştur (26). Kesici delici alet kutularının do rtte u çu dolunca ag zı kapatılıp kırmızı ço p poşetlerine konduktan sonra geçici depolama alanına transfer edilmelidir. Çalışanların %95.1 dog ru cevap vermiştir. Bir çalışmada çalışanların %36.8'i Delici-kesici kaplar ag zına kadar dolması beklenip kapatılmalıdır. demiştir (27). Bu çalışmayla kıyaslandıg ında çalışmamızda tıbbi atık konusunda bilgi du zeyinin daha yu ksek oldug u tespit edildi. SONUÇ Çalışmaya katılanlar arasında hastane enfeksiyon tanımını tam olarak bilen kimse yoktu. Çalışanlar hastane enfeksiyonları konusunda kendilerini risk altında go rmelerine rag men go rev esnasında kendisine ve hastalara hastalık bulaşabileceg ini du şu nme oranı du şu ktu. Eg itim du zeyi lise ve u stu olanların kendilerini hastane enfeksiyonları ve korunma konusunda yeterli bulma oranı du şu ktu. Enfeksiyonlardan korunmada almaları gereken o nlemleri yazmaları istendig inde, el hijyenine uyum oranı du şu k olmasına karşın, genel o nlemlere her zaman uyarım diyenlerin oranı yu ksekti. Tu m çalışanların el hijyenine her zaman uyarım diyenlerin yu zdesi %90.9 idi. Erkeklerde, kadınlara go re el hijyenine her zaman uyarım diyenlerin oranı du şu ktu. Yu ksek riskli alanlar haricinde çalışanların, hastane enfeksiyonları, korunma, yu ksek riskli alan ve temizlig i konularındaki bilgi du zeyi du şu ktu. Delici-kesici aletlerle yaralanma oranı yu ksek olmasına karşın sonrasında yapılması gerekenlerle ilgili ihmal so z konusuydu. Erkeklerde (% 39.4), kadınlara (%23.2) go re delici -kesici alet ile yaralanma oranı yu ksekti. Eg itim du zeyi ilkokul ve altı olanların tıbbi atıkla ilgi bilgi du zeyleri du şu ktu. Kadınlarda (% 91.1), erkeklere (%85.7) go re tıbbi atık poşetinin rengini bilme oranı yu ksekti. Bu sonuçlar doğrultusunda; olma şartı getirilmeli, Hastaneden çalışacak olan personele, go reve başlamadan o nce hastane enfeksiyonları ve korunma ile ilgili kapsamlı, planlı eg itim verilmesine o zen go sterilmeli, sonrasında bilgi du zeyleri o lçu lu p go reve başlatılmalı, Yu ksek riskli alanlar dışında go rev yapan temizlik çalışanlarının da, hastane enfeksiyonları ve korunma konusunda hizmet içi eg itimleri su rekli tekrarlanmalı, Tu m hastane çalışanları bag ışıklanma konusunda teşvik edilmeli, bulaşıcı hastalıklar ve bag ışıklıg ın o nemi konusunda bilgi du zeyi arttırılmalı, Delici-kesici alet yaralanmalarına karşı korunma o nlemleri ve bu durumla karşılaşılırsa yapılması gerekenler konusunda bilgi du zeyinin arttırılması çalışmalarına o nem verilmeli, Tu m temizlik çalışanlarının hastane enfeksiyonları ve korunma, delici-kesici alet yaralanmaları ve bu durumla karşılaşıldıg ında yapılması gerekenler ve tıbbi atık yo netimi konularındaki hizmet içi eg itimlerine o ncelik verilmelidir. KAYNAKLAR ; 14: Ertek M. Hastane enfeksiyonları: Tu rkiye verileri. Hastane Enfeksiyonları: Korunma ve Kontrol Sempozyum Serisi 2008; 60: To reci K. Hastane infeksiyon kontrolu nu n tarihçesi: Du nyadaki ve Tu rkiye deki yeri. 4. kara 2003, ss eg itim ve immu nizasyon olanakları. Hastane Adana 2011, ss Samastı M. Hastanelerde dezenfeksiyon kullanım esasları, yapılan hatalar. Hastane Enfeksiyonları: Korunma ve Kontrol: Sempozyum Dizisi. 2008; 60: Tuncer K, Bayer A, Hu rmeriç V. Hastane kaynaklı go z enfeksiyonları. Kitap: Hastane En- 8 Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)

9 Pekcan M, (Yazarlar). GATA Basımevi Ankara, 2001; ss Arman D. El yıkama ve el dezenfeksiyonu. kara, 2003, ss Pittet D. Improving compliance with hand hygiene. In: Wenzel RP, Ed. Prevention and Control of Nosocomial Infections. (4th ed). Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia, 2003; pp Yamazhan T, Taşbakan MI, Çalık Ş, ve ark. Hastanemizde çalışan temizlik elemanlarının hastane enfeksiyonlarından korunmaya yo - nelik bilgi du zeylerinin deg erlendirilmesi. Turk J Med Sci 2009; 39: sitesi Tıp Faku ltesi yog un bakım u nitelerinde el temizlig i kurallarına uyumun deg erlendirilmesi. Yog un Bakım Dergisi 2005; 5: nel sag lıg ı, sag lık çalışanlarının yaralanma ve infeksiyonlardan korunması. Kitap: Hastane Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara 2003, ss Ko se Ş, Gu l S, Erson G, ve ark. Tepecik Eg itim ve Araştırma Hastanesi nde çalışan temizlik personellerinin hastane infeksiyonları ve temizlig i konusundaki eg itiminin deg erlendirilmesi. Tepecik Eg itim Hastanesi Dergisi 2011; 21: Deveci SE, Açık Y, Ercan E, ve ark. Bir u niversite hastanesinde temizlik çalışanlarının temizlik ve hijyen konusundaki davranışlarının Bilimleri Tıp Dergisi 2010;24: Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Guidelines for Enviromental Infection Control in Health-Care Facilities. Recommendations of CDC and The Health-Care Infection Control Advisory Comittee.(HICPAC) Atlanta, NIOSH ALERT. Preventing needlestick injuries in health care settings. DHHS (NIOH) Publication No: , Gu rbıyık A, Kaya T. Sag lık çalışanlarında kesici delici aletlerle yaralanma sıklıg ı ve etkileyen fakto rlerin incelenmesi. XI. Halk Sag lıg ı Kongresi Kongre Kitabı. Denizli, 2007, ss Tıp Faku ltesi Genel Cerrahi Klinig i çalışanlarında kesici-delici alet yaralanmaları. Hastane Enfeksiyonları Dergisi 2002; 6: Alamgir H, Yu S. Epidemiology of occupational injury among cleaners in the healthcare. Occup Med (Lond): 2008; 58: Numune Eg itim ve Araştırma Hastanesi sag lık çalışanlarının infeksiyon riskleri hakkında bilgi, tutum ve davranışlarının deg erlendirilmesi. Sag lık Çalışanlarının Sag lıg ı 1. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı. Ankara, 1999, ss Centers for Disease Control and Prevention. National institute for occupational safety and health. guidelines for protecting the safety and health of health care workers. (Erişim tarihi: ). 21. ramı Bildiri Kitabı. Adana, 2011, ss çalışan kişilerin temizlik ve sag lık davranışının deg erlendirilmesi. Erciyes Tıp Dergisi 2005; 27: sagliksagligi.pdf (Erişim tarihi: ) 24. tap: Sterilizasyon, Dezenfeksiyon ve Hastane Samsun, 2000, ss Erdinç ŞF. Oda temizlig i ve dezenfeksiyonunun deg erlendirilmesi ve iyileştirilmesi. Has- Antalya, 2010; ss Hasçuhadar M, Kaya Z, Şerbetçiog lu S, ve ark. Atatu rk Eg itim ve Araştırma Hastanesi personelinin tıbbi atık konusunda bilgi du zeyi. Turkish Medical Journal 2007; 1: Çamo zu E, Kitiş Y. Hastane temizlik hizmetleri personelinin tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve depolanması ile ilgili bilgi ve uygulamalarının belirlenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin 2011; 10: Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1) 9