PENDİK İLÇESİNDE COĞRAFYA EĞİTİMİ VE SORUNLARI (Yüksek Lisans Tezi)

Transkript

1 T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM VE SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI COĞRAFYA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI PENDİK İLÇESİNDE COĞRAFYA EĞİTİMİ VE SORUNLARI (Yüksek Lisans Tezi) DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT HAZIRLAYAN Hacı Murat GÜLER KONYA 2006

2 ÖNSÖZ Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan bu araştırmanın konusu; Pendik İlçesinde Coğrafya Eğitimi ve Sorunları dır. Eğitimde öğrenen kişinin istendik yönde davranış sergilemesi beklenir. Bireyin bir alanda eğitimi ise o bilimin özelliklerinin iyi bir şekilde kavranmış olması, daha önceki yanlışların düzeltilmesi yani sürekli ilerleme, yenileşme ile gerçekleşebilir. Coğrafya eğitimi bireyin ilgisini ve katılımını gerektirir. Coğrafya öğreniminde ezberci, soyut, verilerin tekrarına dayalı bir anlayışın yerinin olamayacağı açıktır. Bu araştırmanın amacı sınırları belirli bir alandaki coğrafya eğitimini değerlendirmek, varsa sorunları tespit etmektir. Bu çalışmada Pendik İlçesi nin örneklem olarak seçilmesinde İstanbul İli nin ana özelliklerinin burada gözlenebilmesi etkili olmuştur. Sanayi ile yerleşim alanlarının iç içe geçtiği, bir yandan planlı kentleşme hedeflerini kovalarken bir yandan engellenemeyen göç dalgalarıyla gecekondulaşan ve çehresi sürekli değişen Pendik İlçesi, İstanbul un tipik bir minyatürü görünümündedir. Araştırmanın birinci bölümünde Coğrafyanın tanımı ile bugüne kadar uygulanmış olan Coğrafya müfredatlarının genel özelliklerine yer verilmiştir. İkinci bölümde model açıklama, evren ve örneklem ile veri toplama esaslarıyla ilgili bilgiler mevcuttur. Üçüncü bölümde öğrenci ve öğretmenlere uygulanan anketlerin verilerinin değerlendirilmesi ve yorumu sunulmuştur. Dördüncü bölümde ise ulaştığımız sonuçlar ve öneriler yer almaktadır. Bu çalışma da bana bilgi ve tecrübeleriyle yol gösteren Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT e teşekkür ederim. Anket çalışmamızın uygulanmasında yardımlarını esirgemeyen öğretmen ve öğrencilere, idarecilerimize, sabır ve desteğiyle her zaman yanımda yer alan eşim ve aileme teşekkürü bir borç bilirim. Hacı Murat GÜLER EYLÜL 2006

3 ÖZET İstanbul ili ve özellikle ilçesi Pendik yurdumuzun en çok göç alan yerleşimleridir. Aynı zamanda İstanbul un hızla sanayileşen bu alanı liselerde eğitimi zorlaştırmaktadır. Artan nüfusu ile Pendik ilçesinin trafik, işsizlik, kirlilik ve düzensiz yerleşme gibi problemleri mevcuttur. Unutmayınız ki; çevresel etmenler eğitim yaşantısı üzerinde oldukça etkilidir. Bu araştırmada, Pendik İlçesi nde coğrafya eğitimi ve sorunları incelenmiştir. Problemleri tespit etmek amacıyla çeşitli okullardan 15 öğretmen ve 330 öğrenciye anket uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara dayanarak bu bölgedeki coğrafya eğitiminin genel yapısı ve temel sorunları tespit edilmiştir. Başlıca sorunlar; ders araç ve gereçleri aynı zamanda öğretmenler ve ders kaynaklarının yetersizliği olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte yeni coğrafya müfredatının uygulama problemleri mevcuttur. Diğer yandan bazı öğrenciler eğitimle ilgilenmemekte ve ailelerinin maddi imkânsızlıkları bulunmaktadır. Ulaşılan bu sonuçlara bağlı olarak çözüm önerilerine ise son bölümde yer verilmiştir. Bu çözümlerin başlıcaları; okul ve dersliklerin fiziki yapılarının düzeltilmesi, öğretmenlerin gelirlerinin arttırılması, ders materyallerinin modernizasyonu, velilerin maddi ve manevi desteklerinin sağlanması, gezilerin arttırılması ve öğrencilerin araştırmalara yönlendirilmesidir.

4 SUMMARY Istanbul country and especially his county Pendik is the most migration taken places of Turkey. At the same time fast industrialized part of Istanbul gets education harder in the high schools. With increasing population Pendik county has got problems such; traffic, unemployment, dirtiness and unsystematic buildings. Don t forget this; environmental factors make so many effects on the education life. In this study, geographical education and its problems in Pendik were examined. At the aim of finding this problems, from many schools 15 teachers and 330 students have been taken in pools. General construction of geographical education and its most problems in this region has been established from the results of these pools. The most important problems aperies like; the equipments also teachers and search of lessons are not enough. In the mean time, to apply the new 2006 geographical curriculums has using problems. From the other side some students aren t interested in education and their families have economical problems. The solutions of theese problems have been given at the end part of this study. Some of these solutions are ; repairing physical problems of schools and classes, increasing teachers incomes, modernization of lesson materials, getting parents moral and monetary supports, increasing geographical journeys and orientating students to the researches.

5 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ...I ÖZET...II SUMMARY...III İÇİNDEKİLER...IV TABLOLAR LİSTESİ...VI ŞEKİLLER LİSTESİ...VII GİRİŞ Coğrafyanın Tanımı...1 Dünya da Ve Türkiye de Coğrafyanın Önemi...2 BİRİNCİ BÖLÜM 1. Ülkemizde Coğrafya Öğretimi den Sonra Uygulanan Coğrafya Müfredat Programları Yılı Yeni Coğrafya Müfredatı...9 İKİNCİ BÖLÜM 2.1. Problem Amaç ve Metot Araştırmanın Önemi Sayıtlılar (Varsayımlar) Sınırlılıklar Araştırma Modeli ve Yöntem Evren ve Örneklem Verilerin Analizi...24

6 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.1. Pendik İlçesinde Coğrafya Eğitimi Alan Öğrencilerin Coğrafya Eğitimiyle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular Pendik İlçesindeki Coğrafya Öğretmenlerinin Coğrafya Öğretimiyle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular...49 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER...60 EKLER...64 KAYNAKÇA...72

7 TABLO LİSTESİ SAYFA NO Tablo 1: 1941 Coğrafya Müfredat Programına Göre Derslerin Dağılışı Tablo 2: Modern Programlarda Derslerin Dağılımı ( Dönemi).. 7 Tablo 3: de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programının Sınıflara Dağılımı..8 Tablo 4: de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı..8 Tablo5: da Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı..9 Tablo6: 2006 Yılı 9. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı Tablo7: 2006 Yılı 10. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı Tablo8: 2006 Yılı 11. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı Tablo9: 2006 Yılı 12. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı...17 Tablo10: Örneklem Okulların Anket Uygulanan Öğretmen ve Öğrenci Sayıları...23

8 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Öğrencilerin Demografik Özellikleri Şekil 2: Babanızın mesleği nedir?...26 Şekil 3: Annenizin mesleği nedir?...26 Şekil 4: Anne ve babanız birlikte mi yaşıyorlar?.27 Şekil 5: Ailenizde üvey fert var mı? 27 Şekil 6 : Kaç kardeşsiniz?...28 Şekil 7: Ailenizin gelir durumu nedir?...28 Şekil 8: Oturduğunuz mesken kira mı? 29 Şekil 9: Kendi çalışma odanız var mı?.29 Şekil 10: Bilgisayarınız var mı?...30 Şekil 11: Bir dershaneye gidiyor musunuz? 30 Şekil 12: Okul saatleri dışında bir işte çalışıyor musunuz?.31 Şekil 13: Ailenizde yüksek öğretim kurumlarına devam eden yahut bitirmiş birey var mı?.31 Şekil 14: Boş zamanlarınızı nasıl değerlendiriyorsunuz?...32 Şekil 15: Bugüne kadar kaç okul değiştirdiniz?...32 Şekil 16: Coğrafya dersini seviyor musunuz?..33 Şekil 17: Coğrafya derslerinde öğrendiğiniz bilgilerin gerekliliğine inanıyor musunuz?..34 Şekil 18: Sizce coğrafya eğitimi gereklimidir?..34

9 Şekil 19: Coğrafya derslerinde başarılı olduğunuza inanıyor musunuz?.35 Şekil 20: Coğrafyayla ilgili süreli bir yayın takip ediyor musunuz?...35 Şekil 21: Coğrafya derslerinde harita çiziyor musunuz?.36 Şekil 22: Coğrafya derslerine çalışırken atlasınızı kullanıyor musunuz? 36 Şekil 23: Sizce ders kitaplarınızdaki konular derslerinizde tamamıyla işleniyor mu?..37 Şekil 24: Coğrafya derslerinizde görsel yayın araçları kullanılıyor mu?...37 Şekil 25: Coğrafya derslerinde deney yapılıyor mu?...38 Şekil 26: Coğrafya derslerinizde sınıfınızda işlenen konuyla ilgili olarak örnek materyal (taş, bitki,ürün,..) getirilir mi?.38 Şekil 27: Coğrafya derslerinde not tutuyor musunuz?.39 Şekil 28: Orta öğretiminiz müddetince kaç defa coğrafi geziye çıktınız?...39 Şekil 29: Coğrafya dersinden yıllık ödev aldınız mı?..40 Şekil 30: Bugüne kadar coğrafya derslerine hazırlanırken bir araştırma, gözlem, zemin incelemesi, anket yahut gezi yaptınız mı?. 40 Şekil 31: Okulda aldığınız eğitimle üniversitelere giriş sınavındaki coğrafya sorularında başarılı olacağınıza inanıyor musunuz? Şekil 32: Coğrafya ders kitaplarında gördüğünüz eksiklikler nelerdir?...41 Şekil 33: Coğrafya derslerinde ders süresince kendinizi nasıl hissediyorsunuz?...42 Şekil 34: Coğrafya dersinizin sınavlarında en çok hangi soru tipi kullanılıyor? Şekil 35: Sizce coğrafya derslerinizi sevmeniz ya da sevmemenizdeki ana etken neye yahut nelere dayanmaktadır? 43

10 Şekil 36: Coğrafya dersi sınavlarında sorulan soru tipinin nasıl olmasını isterdiniz?.43 Şekil 37: Derslerde tahtayı sıklıkla kullanır mı?..44 Şekil 38: Ders müfredatı hakkında bilgi verir mi?...44 Şekil 39: Yanlışlarınızı düzeltir mi? Şekil 40: Dersin sonunda işlenilen konuyu tekrarlar mı? Şekil 41: Derslerde araç ve gereçleri sıklıkla kullanır mı?..46 Şekil 42: Konuları somuttan soyuta, basitten karmaşığa ön koşuluna göre işler mi?.. 46 Şekil 43: Sınav sonuçlarını geciktirir mi? Şekil 44: Ders dışı kaynakları kullanır mı?, Zaman zaman gezilere yer verir mi?, Görsel materyallerle ders işler mi? Şekil 45: Genelde zamanında sınıfta bulunur mu?, Sınav sorularının cevaplarını tartışarak açıklar mı?, Dili akıcı ve gramer kurallarına uygun mudur? Şekil 46: Derslerde konuları güncel konulardan örnekler seçerek işler mi?, Giyimi temiz ve intizamlı mıdır?, Eleştiriye açık mıdır?, Anlamadığımız konuları bıkmadan tekrar eder mi?.. 48 Şekil 47: İyi derecede bir yabancı dil biliyor musunuz?. 49 Şekil 48: Bilgisayar kullanmasını biliyor musunuz?...49 Şekil 49: Derslerinizde kullandığınız başlıca öğretim metotları nelerdir?..50 Şekil 50: Okulunuzda bir eğitim-öğretim yılı içerisinde kaç adet gezi düzenlenmektedir?.50 Şekil 51: Alan gezilerinin yeterince yapılanmamasının nedenleri nelerdir?...51

11 Şekil 52: Öğrencilerinizin coğrafya derslerine ilgilerinden memnun musunuz?...52 Şekil 53: Öğrencilerinizin dersinizdeki başarılarında geçmiş yıllara ait eksikliklerinin etkili olduğunu düşünüyor musunuz? 52 Şekil 54: Öğrenci velilerinin ilgisinden memnun musunuz?...53 Şekil 55: Sizce ideal bir coğrafya kitabı nasıl olmalıdır? Şekil 56: Coğrafya ekipmanlarını yeterli buluyor musunuz?..54 Şekil 57 Coğrafya ekipmanlarını yeterli bulmuyorsanız eksikler nelerdir?...55 Şekil 58: Boş zamanlarınızda ne gibi faaliyetlerde bulunursunuz? Şekil 59: Coğrafya öğretimi ile ilgili süreli yayınları takip ediyor musunuz?.56 Şekil 60: Coğrafya öğreniminiz daha çok teorik mi yoksa pratik bilgiye mi dayanmaktadır?..57 Şekil 61: Kısıtlı süre ve imkânların öğretmenleri derslerde anlatım metoduna yönelttiğine katılıyor musunuz? Şekil 62: Meslek yaşantınıza devlet okullarında mı yoksa özel bir eğitim kurumunda mı devam etmeyi isterdiniz?..58 Şekil 63: Zümre toplantıları hariç meslek yaşantınızda coğrafya eğitimiyle ilgili kaç seminer, kongre veya toplantıya katıldınız?...58 Şekil 64: Sizce coğrafya eğitiminin geliştirilmesi için neler yapılmalıdır?...59

12 GİRİŞ 1. COĞRAFYANIN TANIMI Coğrafya teriminin ilk kez Eski Çağ da M.Ö. III. yüzyıl başlarında geographica ya da geographien biçiminde, eski Mısır ın İskenderiye kentinde yaşamış olan Eratosthenes (M.Ö ) tarafından kullanıldığı kabul edilir. Bu ilmin genel adını ifade eden coğrafya sözcüğü bileşik bir terimdir. 1 Eski Yunanca Arzın tasviri (ge, arz ve graphe, tasvir) manasına gelen coğrafya, bugünkü anlamında, yeryüzü olayları arasındaki münasebetleri, bu olayların dağılışını ve bu dağılışın nedenlerini inceleyen bir ilimdir, şeklinde tarif edilebilir. 2 Coğrafyanın tanımı değişik sözlük ve ansiklopedilerde şu şekilde değerlendirilmiştir: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşeri, siyasal yönlerden inceleyen bilim; bir yeryüzü parçasını, bir bölgeyi, bir ülkeyi belirleyen, niteleyen, fiziksel, ekonomik, beşeri, siyasal gerçeklerin tümü. 3 Yeryüzünün günümüzdeki doğal ve beşeri görünümünü betimleyen ve açıklayan bilim; herhangi bir bölgenin fiziki ve beşeri özelliklerinin bütünü. 4 Yerin yüzeyini insana ve fiziksel yapıya ilişkin mekânsal görünümlerle farklılaşmaları ve bunların gerçekleştiği ortamı inceleyip tanımlayan disiplin. 5, Konusu yeryüzünü tanıtmak olan bilim. 6 Tümertekin in tanımı Ekonomik Coğrafya kitabında şu şekilde yapılmıştır: Bir beşeri bilim olan coğrafya, insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiştirmekte olduğu yeryüzünü inceler. 7 1 DOĞANAY, H., Coğrafya da Metodoloji, MEB yay, Öğretmen Kitapları Dizisi:187, sf. 2-3, Ankara, TANOĞLU, A., Coğrafya Nedir?, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitü Dergisi, s.14, sf. 3, Türkçe Sözlük, TDK., sf. 262, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, sf. 2415, Ana Britannica, sf. 190, Meydan Larousse, sf. 24, TÜMERTEKİN, E., Ekonomik Coğrafya, İÜEF yay., No.2926, sf. 1, İstanbul, 1994.

13 Türkiye Beşeri Coğrafyasında Doğanay şöyle bir tanım yapmıştır: Coğrafi yeryüzü olayları arasındaki ilişkileri, bunların dağılış düzeni ve bu dağılışın nedenlerini araştırır. Ayrıca, Coğrafya, temelde bir coğrafi yeryüzü veya yeryüzü ilimidir. 8 şeklinde de tanım yapmıştır. Ertuğrul Erdoğan ın coğrafya tanımı ise İnsanın içinde yaşadığı çevre ile ilişkilerini konu eden bilim. olmuştur. 9 Tanımda birlik sağlamak amacıyla, yukarıda verilen tanımların ortak yönleri ele alındığında genel hatlarıyla şu şekilde bir tanım ortaya çıkmaktadır. Coğrafya, insanla doğal ortamı etkileşimleriyle birlikte dağılış, karşılaştırma ve nedensellik ilkelerini kullanarak araştıran ve sonuçlarını sentez olarak veren, bir bilimler topluluğudur DÜNYADA VE TÜRKİYE DE COĞRAFYA NIN ÖNEMİ Doğal bir çevre içerisinde yaşayan insan için coğrafya önemli bir yere sahiptir. Çünkü çevresiyle ilişki kurmadan yaşayabilen bir canlı düşünülemez. İnsanın çevreyle ilişkisi iki kolda ele alınabilir. Bunlar doğal çevrenini incelenmesinde Fiziki Coğrafya, insanın yapmış olduğu faaliyetleri incelenmesinde ise Beşeri Coğrafya dır. İncelemede canlı ve cansızlar birlikte ele alınırken bunların birbirleri ile ilişkilerini ve birbirlerine olan etkilerini de ele alınmaktadır. İşte bu ilişkiler meydana gelen farklılaşmaların nedenlerini açıklamak coğrafyacının işi olmaktadır. Ülkemizde coğrafya öğretim programı öncelikle öğrencilerin yaşadıkları çevreyi algılamalarını hedeflese de, öğrencilerin bir dünya algısı geliştirmelerini de önemser. Bu nedenle Küresel ortam: Bölgeler ve Ülkeler öğrenme alanı oluşturulmuştur. 11 Öğretmen, coğrafyanın hayatın içindeki yerini, öğretim programında yer alan kazanımların edinilmesi halinde öğrencilerin bakış açılarının nasıl değişeceğini vurgulamak üzere okul içi ve dışındaki olaylardan yararlanmalıdır. Öğrencileri, sık sık 8 DOĞANAY, H., Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Büro Kitapevi, sf. 1-2, Ankara, ERDOĞAN,E., Lise Coğrafya, Doğan Yayıncılık, sf. 9, ELİBÜYÜK, M., Matematik Coğrafya, Ekol Yayınevi, sf , Ankara, TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf. 7, Ankara, 2005.

14 gerçek hayat problemleri ve çelişkili durumlarla karşılaştırmalı ve karşılaştıkları problemleri çözmede edindikleri bilgi ve becerileri kullanabilmelerini sağlamalıdır. 12 Çevremizde meydana gelen olayların anlaşılmasında, neden ve sonuçlarının ortaya konulmasında asıl görev Coğrafya Bilimi ne düşmektedir. Afrika kıtasında açlık, Güney Amerika ülkelerindeki siyasi ve ekonomik bunalımlar veya Orta Doğu ülkelerindeki istikrarsızlıklar incelenirken Coğrafya nın fiziki, beşeri ve siyasi kolları topyekûn ele alınmakta böylece sorunların özüne inilebilmektedir. İleriye dönük çerçeveli planlamalar yapabilen ülkeler uzaktan algılama sistemlerini kullanarak yeraltı zenginliklerini, tarımsal kapasiteleri, iklim değişmelerini ve benzeri birçok kritik bilgiyi diğer ülkelerden önce elde ederek önemli avantajlar sağlamışlardır. Aynı zamanda, Kant ın da belirttiği gibi, hiçbir ilim dalı Coğrafya kadar insan zihni ve kültürünü geliştiremez. 13 BİRİNCİ BÖLÜM 1.ÜLKEMİZDE COĞRAFYA ÖĞRETİMİ Osmanlı devletinde coğrafya dersi ilk olarak rüştiye mekteplerinde daha sonra sübyan okullarında verilmeye başlanmıştır. Sübyan okullarında coğrafya eğitimi 1869 yılında Saffet Paşa nın Maarifi Umumiye Nizamnamesi ile bu okullara girmiştir. Dört yıllık eğitim veren bu okullar, coğrafyanın özetini Muhtasar Coğrafya vermekteydi. Kasabat Mekteplerinde 1892 yılındaki ders programına göre muhtasar Osmanlı Coğrafyası dersinde coğrafyanın konularına yer verilmekteyken, taşra ve köy mekteplerindeki programlarda coğrafya dersinin olmadığı görülmektedir. Rüştiye mekteplerinde aynı yıla ait programda üçüncü sınıflara şifahi malumat ve malumat-ı nafia adları altında coğrafi bilgiler verilmekteydi. Zaman kavramı, mevsimler ve hava olaylarını ihtiva eden asıl coğrafi bilgiler ise dördüncü sınıfta okutulmaktaydı. 14 Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk ün, En güzel coğrafî konuma sahip ve üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye;... veya Toprağın iklimleri, zenginlikleri ve başlı başına 12 BOYDAK, A., Lider Öğretmen, Beyaz yay, sf. 35, İstanbul, NİŞANCI A., Okullarda Coğrafya Öğretimi Hakkında Bazı Düşünceler, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, s.12, f. 2, sf. 344, Ankara, OĞUZKAN,T., Türkiye de Orta Öğretim ve Sorunları, sf. 24, 1981.

15 bir servet olan coğrafî konumu;... gibi kullandığı cümlelerden, Türkiye coğrafyasının zenginliğini ne kadar iyi tanıdığı ve bunu her platformda dile getirmeye çalıştığı anlaşılmaktadır. Sayısı daha da artırılabilecek bu tür ifadelerinden, O nun kalkınmamızda, ülke coğrafyamızın rolüne verdiği önem de açık bir şekilde kavranmaktadır. Coğrafyanın bir bilim olarak gelişimine göz atılacak olursa, Mustafa Kemal Atatürk ün gerek doğrudan gerekse dolaylı yönlerden önemli katkıları olduğu görülür. Bu nedenle, Ülkemizdeki tüm eğitim kademelerinde, Atatürk ilkelerini; Cumhuriyet idaresini benimseyen ve koruyan, millî değerlere bağlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmaktadır yılları arasındaki dönem modern, bilimsel coğrafyanın temellerinin atılmaya çalışıldığı dönemdir. 14 Ekim 1915 tarihinde İstanbul da o günün çağdaş darülfünûnu (üniversitesi) kurulmuştur. Başlangıçta Tıp, Hukuk, Fen ve Edebiyat olmak üzere dört fakülteden oluşan bu yükseköğretim kurumunun bünyesindeki Edebiyat Fakültesinde Edebiyat, Felsefe, Tarih ve Coğrafya bölümleri vardı. Cumhuriyet döneminde İstanbul Üniversitesi adını alacak olan İstanbul Darülfünûnu çatısı altındaki Coğrafya Darülmesaisinin (Coğrafya Bölümünün) yapılanması, ülkede üniversite düzeyde ilk ve tek coğrafya öğreniminin yapıldığı bir kurum olması nedeniyle büyük önem taşımıştır. Bunun Türkiye de modern coğrafyanın kuruluş ve gelişmesindeki rolü önemli olmuştur. Cumhuriyetin ilânıyla, coğrafya bilimindeki modernleşme hareketleri daha da hız kazanmıştır. Atatürk ün çağdaşlaşma atılımlarından biri olan ve 01 Temmuz 1933 tarihinde yürürlüğe giren üniversite reformu, Türkiye de coğrafyanın beşiği durumunda olan İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü üzerinde de etkili olmuştur. Bu reformla öncelikli olarak 1933 yılında Türkiye nin tek üniversitesi olan İstanbul Darülfünûnu İstanbul Üniversitesi adını almış ve bu üniversiteye bağlı tüm bölümlerde olduğu gibi Coğrafya Bölümünde de yeni düzenlemeler yapılmış ve yeni kadrolar belirlenmiştir. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü yeni kimliğine kavuştuktan ancak 2 yıl sonra 1935 de Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün direktifiyle Ankara da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulmuştur. Bu fakültenin bünyesindeki Coğrafya Bölümünün 1936 yılında eğitim-öğretim faaliyetine başlaması, coğrafya biliminin üniversiter anlamda daha da gelişmesini sağlamıştır. Bu yıllarda hem İstanbul da hem de Cumhuriyet Türkiye sinin 15 BÜYÜKKARAGÖZ, S.- Çivi C., Genel Öğretim Yöntemleri, Öz Eğitim Yayınları, sf. 201, Konya, 1997.

16 başkenti Ankara da iki coğrafya bölümü bulunuyordu. Atatürk ün Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde coğrafya bilimi açısından çizdiği hedefler; başta Türkiye coğrafyası olmak üzere, Dünya coğrafyasını en modern yaklaşımlarla araştırarak öğrenmek ve öğretmektir. Osmanlı döneminden Cumhuriyet dönemine geçişte, Türk bilim tarihinde önemli bir değişim yaşanmıştır. Bu değişim harf devrimidir. Söz konusu bu devrim ile, kurulan genç Cumhuriyet, Batı Bilim dünyası ile yakınlaşırken, Osmanlı Bilim Dünyası ndan oldukça uzaklaşmıştır. Harf devriminin ardından, cumhuriyetin ilk yıllarında, diğer tüm bilimlerde olduğu gibi, Coğrafya bilim alanında da, Osmanlıca yazılmış eserlerin çok az bir kısmının Yeni Türkçeye çevrilmiş olduğunu görmekteyiz. Çünkü kısa bir süre içinde, 600 yıllık bir birikimin hemen yeni kuşağa aktarılması imkânsızdır. Bu nedenle Yeni Türkçeye çevrilen eserlerin çoğunluğunu okul ders kitapları teşkil etmiştir. Özellikle bu alanda, Faik Sabri nin çalışmaları kayda değerdir. Faik Sabri, Osmanlıca olarak yazmış olduğu, Türkiye Coğrafyası ve Kıtalar Coğrafyası ile ilgili eserlerini, harf devriminden sonra Yeni Türkçeye çevirmiştir. Ancak hayatta olmayan ve çok eski dönemlerde yaşamış coğrafyacıların eserleri, arşiv ve kütüphanelerde, uzun yıllar bir daha açılmamak üzere tozlu raflara kaldırılmıştır tarihinde, öğretim süresi 5 yıl olan Darülmuallimin ve Darülmuallimat ın 1 ve 3.sınıflarında 2 şer, 2 ve 4.sınıflarında 1 er saat coğrafya dersi okutulmuştur. Bu okullar, Öğretim yılında süresi 6 yıla çıkarılmış, ilk üç yılında genel ortaokulların programları uygulanmaya başlanmıştır Eğitim ve Öğretim yılında 3 yıllık Lise kısmında, coğrafya dersleri, 1 ve 3.sınıflarda 2 şer saat, 2.sınıfta 1 saat olarak programa konulmuştur Eğitim ve Öğretim yılında, 3 yıllık ortaokulların bütün sınıflarında ve yine 3 yıllık liselerin ilk iki sınıfında 2 şer saat, lise son sınıfta 1 saat olmak üzere coğrafya dersi okutulmuştur. Cumhuriyet döneminde, ortaöğretim kurumlarında okutulan ders kitapları, uzun yıllar Ord. Prof. Dr. Besim Darkot, Prof. Dr. Sırrı Erinç ve Sami Öngör tarafından hazırlanmıştır. Bu kitapların, Ortaöğretim coğrafya öğretimine büyük katkıları olmuştur li yıllardan sonra, ortaöğretim ders kitapları hazırlanmasında, Prof. Dr. Reşat İzbırak, Prof. Dr. Sırrı 16 BÜYÜKKARAGÖZ, S.- Çivi C., age., sf. 202.

17 Erinç, Prof. Dr. İbrahim Atalay, Prof. Dr. Cemalettin Şahin, Prof. Dr. Erdoğan Akkan, Prof. Dr. Hayati Doğanay gibi akademisyenlerin katkıları büyük olmuştur. Türkiye de coğrafyanın bilimsel anlamda değer kazanmasında ve teşkilatlanmasında 6-21 Haziran 1941 tarihleri arasında Ankara da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde toplanan I. Türk Coğrafya Kongresi de büyük rol oynamıştır. 17 Bu kongrenin çalışmalarını tamamlamasından yaklaşık 9 ay sonra ise 12 Mart 1942 tarihinde Türk Coğrafya Kurumu kurulmuştur. Birinci Türk Coğrafya Kongresinde alınan kararlar çerçevesinde Türk coğrafyacıları uzmanlık alanlarıyla ilgili araştırmalara başlamışlar ve kısa sürede olumlu sonuçlar almışlardır. Böylece, ülkemizde yabancılara bağımlı olmaksızın coğrafya çalışmaları yapılacak düzeye gelinmiş, Atatürk ün çizdiği hedefler doğrultusunda birçok özgün araştırma ve eserlere başarı ile imza atılmıştır. 18 Modern eğitim programları uygulanacağı gerekçesi ile millî kültürümüzü besleyen ve yurt sevgisinin kaynağı olan coğrafya derslerine durmadan müdahale edilmiştir Eğitim ve Öğretim yılı, ders programları incelendiğinde, ortaöğretimin orta kısmında Tarih ile Coğrafya derslerinin konuları birleştirilerek, 1 ve 2.sınıflarında 4 er, 3.sınıfında 3 saat olarak Sosyal Bilgiler dersi adı altında işlenmiştir. Lise kısmında ise 1 ve 2.sınıflarda 2 şer saat Coğrafya dersi yer almış, ancak Lise son sınıfına Coğrafya dersi konmamıştır. Cumhuriyet döneminde, coğrafya derslerinde ağırlıklı olarak Türkiye Coğrafyası konuları okutulmuştur. Bu uygulama 1987 yılına kadar sürdürülmüştür. Ancak Öğretim yılında uygulamaya konulan müfredat programlarında coğrafya dersleri hem ders sayıları ve hem de ders kredileri azaltılmış, konular iyice yüzeyselleştirilmiştir. Günümüzde Türkiye de üniversite düzeyinde coğrafya eğitimi yapan ve araştırmacı yetiştiren coğrafya bölümü sayısı, en son duruma göre 12 dir. Ülkemizde bu bölümler dışında, coğrafya bilimi ile ilgili diğer kuruluşlar ise; Türk Coğrafya Kurumu, Türkiye 17 I.Coğrafya Kongresi, Kararlar, Raporlar ve Müzakereler, MEV., sf , Ankara, TC., MEB.,TD., c.4, sayı 163, sf , DOĞANAY, H., Coğrafya da Metodoloji, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, No.28, sf. 200, Erzurum, 1992.

18 Jeomorfologlar Derneği ve Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezidir. Sözü geçen tüm bu kurum ve kuruluşlardaki coğrafyacılar, coğrafya biliminde 1915 te başlayıp, Cumhuriyetin ilânıyla ve özellikle de Atatürk ün katkılarıyla artan modernleşme hareketlerine destek olacak şekilde çalışmalarına devam etmektedir. 20 Çeşitli dönemlerde yapılan değişikliklere göre liselerimizdeki Coğrafya ders saatleri yıllara göre tablolar halinde gösterilmiştir; Tablo Coğrafya Müfredat Programına Göre Derslerin Dağılışı 21 LİSELER DERS ADI SINIF Umumî Coğrafya I HAFTALIK DERS SAATİ 2 TÜM LİSELER Devletler Coğrafyası II 2 Türkiye Coğrafyası III 2 Tablo 2- Modern Programlarda Derslerin Dağılımı ( Dönemi) 22 LİSELER SINIF HAFTALIK DERS SAATİ Genel Liseler I 5 Kız Meslek Liseleri I 5 Endüstri Meslek Liseleri I 5 Ticaret Liseleri I 2 İmam Hatip Liseleri II III I II TC., MEB., TTKB., sf. 12, Ankara, TC., MEB., TD., c.4, sayı 163, sf , TC., MEB., TD., c.37 sayı 1775, sf 14-15, 1974.

19 Tablo de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programının Sınıflara Dağılımı 23 TÜM LİSELER SINIF HAFTALIK DERS SAATİ Coğrafya I I 2 Coğrafya II II 2 Coğrafya III III 2 Tablo de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı 24 TÜM LİSELER SINIF HAFTALIK DERS SAATİ Coğrafya I I 2 Coğrafya II II (Edb.Blm.) 2 Coğrafya III III (Edb.Blm.) den Sonra Uygulanan Coğrafya Müfredat Programları tarihli Talim Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren ve günümüzde de uygulanan müfredat programları modern anlamda bir değişiklik getirmemiş, coğrafya öğretiminin genel amaçlarında bir değişiklik olmamıştır yılında hazırlanan müfredat programının tekrarı niteliğinde olan 1992 coğrafya müfredat programı konuların dağılışında, içerikte, derslerin sınıflara dağıtılışında ve adlarında kayda değer bir yenilik getirmemiştir. Derslerin amaçları, genel amaçlara yönelik olarak kazandırılması istenen hedef davranışlar bu programda da yer almamıştır. Bu programda da konuların özelliklerine göre tarih bilgisi verilmesi vurgulanmıştır. Bu yeni programda okutulacak coğrafya derslerinin içeriğinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler ya bazı ünitelerin adının veya içinde yer alan bazı konuların çıkarılması ya da yeni konuların eklenmesi şeklinde olmuştur. 23 TC., MEB., TD., sayı 2145, sf 18, DOĞANAY H., Coğrafya ve Liselerimizde Coğrafya Öğretim Programları Coğrafya Araştırmaları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu, c. 1, s.1, sf , Ankara, 1989.

20 1983 programında lise I Genel Coğrafya dersi içindeki İnsan ve Çevre Ünitesi nin adı Türkiye de Nüfus ve Yerleşme olarak değiştirilmiş ve bu ünite içindeki Yeryüzünde Nüfus Hareketleri ve Sonuçları konusu çıkarılmıştır. Lise I. Sınıf konuları arasındaki deprem ve korunma yolları konularının içeriği genişletilmiştir coğrafya müfredat programının içeriğinde dünya üzerinde meydana gelen gelişmelere bağlı olarak bir takım değişiklikler yapılmıştır. Özelliklede Ülkeler Coğrafyası konularında bu daha açık görülmektedir. Lise II. sınıf konularında 1983 de Federal Almanya incelenirken yeni programda Almanya olarak yer almıştır. Yine S.S.C.B nin içinde incelenen ülkeler bağımsız olarak ayrı ayrı ele alınmıştır. Yeni kurulan Türk Cumhuriyetleri Ülkeler Coğrafyası konularına dâhil edilmiştir. Avrupa Ekonomik İşbirliği ne (AET) 1992 programında Avrupa topluluğu (AT) olarak yer verilmiştir. Dünya üzerindeki gelişmelere bağlı olarak coğrafya derslerindeki bilgilerin yenileştirilmesi olumlu bir gelişme olarak göze çapmaktadır Yılı Yeni Coğrafya Müfredatı Yeni müfredatla aktif öğrenme ve aktif sınıf kültürüyle coğrafya eğitimi hedeflenmiştir. Aktif öğrenme, öğrenenin öğrenme sürecinin sorumluluğunu taşıdığı, öğrenene öğrenme sürecinin çeşitli yönleri ile ilgili karar alma ve öz düzenleme yapma fırsatlarının verildiği ve karmaşık öğretimsel işlerle öğrenenin öğrenme sırasında zihinsel yeteneklerini kullanmaya zorlandığı bir öğrenme sürecidir 26 Tablo Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı 27 SINIF HAFTALIK DERS SAATİ 9.Sınıf (Tüm Liseler) 2 10.Sınıf (Tüm Liseler) 2 11.Sınıf (Tüm Liseler) 4 12.Sınıf (Tüm Liseler) 4 11.Sınıf (Fen Lisesi ve Genel Liselerin Fen Alanı ) Seçmeli 4 25 TC., MEB., TD., s. 2357, sf 28-29, AÇIKGÖZ, K., Aktif Öğrenme, Eğitim Dünyası Yayınları, sf 28, İzmir, TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf. 6, Ankara, 2005.

21 12.Sınıf (Fen Lisesi ve Genel Liselerin Fen Alanı ) Seçmeli yılı itibari ile lise dengi okullarımızda uygulanmaya başlayan yeni Coğrafya Müfredatı incelendiğinde konu miktarının azaltıldığını görülmektedir. 28 Ancak bununla birlikte gezi ve gözleme dayanan uygulamalar arttırılmıştır. Öğrencinin yaparak ve araştırarak öğrenmesi hedeflenmiştir. Öğretmenlerden sunumlarla, görsel materyallerle öğretimi desteklemeleri istenmektedir. Bu öğretim yöntemi henüz çok yeni ve uygulanması düşünülen yeni metotlar için okulların fiziki donanımları yeterli değildir. Projeksiyon cihazından yoksun sınıflarda sunum yapılamayacağı gibi fotokopi çekmenin dahi sıkıntı olduğu okullarda farklı metin kaynaklarına dayalı uygulamalar eksik kalmaktadır. Alan incelemelerine ve gezilere dayanan görerek-yaparak öğrenme ile ilgili konular bir hayli arttırılmış ancak maddi imkânsızlıklar, veli ilgisizlikleri ve resmi prosedürün nasıl aşılacağı hakkında çözümler üretilememiştir yılı ile uygulanmaya başlayan yeni müfredatla ilgili kaynak bulunmamaktadır. Öğretmenlerin elinde rehber bir kaynak olmaması sonucunda öğretmenler internet üzerinden belge paylaşımları ile bu eksiklikleri gidermeye çalışmaktadırlar. Ancak bu da istenmeyen sonuçlar doğurabilmekte, öğretim aksayabilmektedir. Hedeflenen kazanımlar oldukça genel başlıklar içermektedir. Kaynak sıkıntısı içerisindeki öğretmenler bu genel tanımlar içerisinde konu başlıklarının tespitinde zorlanmaktadırlar. Araştırma ve hazırlanarak derse gelme anlayışı ilköğretim sıralarından kazanılması gereken davranışlarken orta öğretimde kazandırılmaya çalışılması performans düşmelerine yol açmaktadır. Birinci bölümün sonunda yeni müfredata göre 9, 10, 11 ve 12. sınıfların coğrafya öğretim programları verilmiştir. Özellikle 11 ve 12. sınıflarda ders saatlerinin 4 e çıkarılması memnuniyet vericidir. Konuların düzenli dağılımı ve öğrencinin gelişimine bağlı olarak kolaydan zora doğru sıralanması önemli bir gelişmedir. Coğrafya bilgilerini 28 Bkz; TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), Ankara, 2005.

22 yaşamla ilişkilendirecek konuların genişliği ve öğretmene öğretim sürecinde sağlanan esneklik başarının artmasını sağlayacaktır. Tablo Yılı 9. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı 29 A. DOĞAL SİSTEMLER A.9.1. Doğal unsurların yaşantısındaki etkisinden yola çıkarak doğa ve insan ilişkisini anlamlandırır. A.9.2. Doğayı oluşturan dört temel ortamdan yola çıkarak doğal sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler. A.9.3. Bilgileri haritalara aktarmada kullanılan yöntem ve teknikleri kullanım amaçları açısından karşılaştırır. A.9.4. Koordinat sistemi ve haritayı oluşturan unsurlardan yola çıkarak zaman ve yere ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur. A.9.5. Eş yükselti eğrileriyle çizilmiş bir harita üzerinde ana yer şekillerini ayırt eder. A.9.6. Eş yükselti eğrilerini yer şekillerinin temel özellikleriyle ilişkilendirir. A.9.7. Dünyanın şekli ve hareketlerinin sonuçlarını farklı iklim kuşaklarının oluşumuna etkileri açısından yorumlar. A.9.8. Hava olaylarının oluşum süreçleri ile atmosferin özelliklerini ilişkilendirir. A.9.9. Hava durumu ile iklim özelliklerini etkileri açısından karşılaştırır. A Harita ve grafikleri kullanarak iklim elemanlarının oluşumu ve dağılışı üzerinde etkili olan faktörleri sorgular. A Harita ve diğer görsel materyallerden yararlanarak farklı iklim tiplerinin özellikleri ve dağılışı hakkında çıkarımlarda bulunur. A Dünyanın tektonik oluşumundaki değişim ve sürekliliğe kanıtlar gösterir. A Jeolojik zamanların özelliklerini tektonikle ilişkilendirerek açıklar. A İç ve dış kuvvetlerin oluşum süreçlerini açıklar. A İç ve dış kuvvetleri, farklı yer şekillerinin oluşumuna etkileri açısından sınıflandırır. B. BEŞERÎ SİSTEMLER B.9.1. İnsan faaliyetlerinden yola çıkarak beşerî sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler. B.9.2. Yerleşmelerin konumunu belirleyen ve gelişimini etkileyen faktörleri geçmişten günümüze fonksiyonel değişiklikler açısından analiz eder. 29 TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf , 2005.

23 B.9.3. Yerleşme doku ve tiplerinin oluşmasında etkili olan nedenleri sorgular. C.9.3. Haritalardan yararlanarak ülkemizdeki yer şekillerinin temel özelliklerini ve dağılışını analiz eder. C.9.4. Türkiye nin yer şekillerinin oluşum sürecini iç ve dış kuvvetlerle ilişkilendirir. C.9.5. Haritalar kullanarak Türkiye nin iklimini etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. C.9.6. İklime ait kanıtlardan yararlanarak Türkiye de görülen iklim tiplerinin özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. C.9.7. Tablolar, grafikler ve haritalardan yararlanarak Türkiye deki iklim elemanlarının özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER D.9.1. Dünyadaki farklı bölge örneklerini, özellikleri ve bölge belirlemede kullanılan kriterler açısından analiz eder. D.9.2. Çeşitli ölçeklerdeki bölge örneklerini kullanarak bölge sınırlarının amaca göre değişebilirliliğini açıklar. D.9.3. Haritalardan yararlanarak çeşitli coğrafî kriterlerle belirlenmiş bölgelerde bulunan ülkeleri ayırt eder. E. ÇEVRE VE TOPLUM E.9.1. İnsanların gereksinimlerinden yola çıkarak doğal çevreyi kullanma biçimlerini örneklendirir. E.9.2. Doğal çevrenin insan faaliyetlerine etkilerini ve insanların doğal çevreye uyum süreçlerini karşılıklı ilişkileri çerçevesinde analiz eder. E.9.3. Örneklerden yararlanarak doğal ortamda insan etkisiyle meydana gelen değişimlerin sonuçlarını analiz eder. Tablo Yılı 10. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı 30 A. DOĞAL SİSTEMLER A Kayaçların özellikleri ile yeryüzü şekillerinin oluşum süreçlerini ilişkilendirir. A Levha tektoniği kuramı ile deprem kuşaklarını ve volkanların dağılışını ilişkilendirir. A Dağılış haritaları kullanarak sıcak su kaynaklarını fay hatlarıyla ilişkilendirir. A Su kaynaklarını farklı özelliklerine göre sınıflandırır. 30 TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf , 2005.

24 A Toprak çeşitliliğini oluşum süreçlerine dayalı olarak açıklar. A Bitki topluluklarını genel özelliklerine göre sınıflandırır. A Haritalar, kesitler ve fotoğraflar kullanarak bitki topluluklarının dağılışı ile iklim ve yer şekillerini ilişkilendirir. B. BEŞERÎ SİSTEMLER B Geçmişten günümüze nüfusla ilgili verilerin kullanım amaçlarındaki değişimin nedenlerini sorgulayarak nüfusun önemi hakkında çıkarımlarda bulunur. B Verilerden yararlanarak dünya nüfusunun tarihsel süreçteki değişimini yorumlar. B Nüfus özelliklerine ait tablo, grafik ve haritaları kullanarak nüfus dağılışını, değişimini ve etkilerini sorgular. B Harita, tablo ve grafiklerden yararlanarak nüfus artış oranının değişiminde etkili olan faktörleri sorgular. B Nüfus piramitleri oluşturarak nüfusun yapısıyla ilgili çıkarımlarda bulunur. B Tarihî metinler, belgeler ve haritalardan yararlanarak dünyadaki göçlerin nedenleri hakkında çıkarımlarda bulunur. B Örnek incelemeler yoluyla göçün mekânsal etkilerini analiz eder. B Görsel materyallerden yararlanarak geçmişten günümüze farklı geçim tarzlarını, ekonomik faaliyetler ve toplumsal değişimler açısından analiz eder. B Ekonomik faaliyetleri temel özellikleri açısından birincil, ikincil ve üçüncül faaliyet sınıflarına göre ayırt eder. B Ekonomik faaliyet türlerinin oransal dağılımına ilişkin verileri, ülkelerin gelişmişlik düzeyleriyle ilişkilendirir. C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE C Haritalar üzerinde, Türkiye deki toprak tipleriyle dağılış özelliklerini ilişkilendirir. C Türkiye nin toprak varlığının farklı şekillerde kullanımına ait örneklerden yararlanarak sonuçları ile ilgili çıkarımlarda bulunur. C Türkiye deki doğal bitki topluluklarını, türlerinin zenginliği ve yetişme şartlarını ilişkilendirerek dağılışlarını analiz eder. C Haritalar ve kesit örnekleri kullanarak ülkemize ait karakteristik bitki tür ve topluluklarını sınıflandırır. C Türkiye deki su varlığının özelliklerini doğal süreçlerle ilişkilendirir.

25 C Türkiye deki su varlığının ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerini analiz eder. C Görsel materyalleri kullanarak Türkiye de yerleşme ve nüfus dağılışını etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. C Türkiye deki yerleşim birimlerini fonksiyonel özellikleri açısından ayırt eder. C Doğal unsurlardan yola çıkarak Türkiye deki kır yerleşme tiplerinin çeşitliliğini örneklendirir. C Türkiye deki şehirleri fonksiyonlarına göre örneklendirir. C Verilerden yararlanarak Türkiye nüfusunun yapısal özelliklerinin dağılışını sorgular. C Görsel materyallerden yararlanarak Türkiye de nüfusun tarihsel seyrini, sosyal ve ekonomik faktörler açısından sorgular. C Örnek incelemeler yoluyla Türkiye deki göçlerin sebep ve sonuçlarını değişim ve süreklilik açısından sorgular. D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER D Kıtaların ve okyanusların konumsal önemini tarihsel süreçten örneklerle değerlendirir. D Bölgeler ve ülkelerarası etkileşimde teknolojik gelişmelerin rolünü örneklendirir. D Uluslararası ulaşım hatlarının bölgesel ve küresel etkilerini sorgular. E. ÇEVRE VE TOPLUM E Yaşadığı alan ile başka alanlardaki doğal afetleri oluşum nedenleri, şiddetleri, sıklıkları ve insanlara olan etkileri bakımından karşılaştırır. E Dünyanın farklı bölgelerinde oluşan benzer doğal afetlerin etkilerini, korunma yöntemleri ve planlama açısından karşılaştırır. E Doğal afetlere neden olan uygulamalarla korunma yollarını ilişkilendirir. Tablo Yılı 11. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı 31 A. DOĞAL SİSTEMLER A Bitki ve hayvan türlerindeki zenginliğin oluşumunda ve türlerin azalmasında etkili faktörleri birbirleriyle olan ilişkileri çerçevesinde yorumlar. A Yeryüzündeki suların ekosistem içerisindeki yerinden yola çıkarak doğal sistemlerin işleyişi üzerindeki etkisini analiz eder. 31 TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf , 2005.

26 A Ekosistemi oluşturan unsurlar ile madde döngüsü ve enerji akışı arasındaki ilişkiyi doğal sistemlerin işleyişi açısından sorgular. A Bir yerin iklim verileri ve topoğrafya haritalarını ilişkilendirerek hidroelektrik güç potansiyelini belirler. B. BEŞERÎ SİSTEMLER B Örnek incelemeler yoluyla, ülkelerin farklı dönemlerine ait nüfus politikalarını karşılaştırır. B Tarihsel süreçte şehirlerin nüfus ve fonksiyonel özelliklerine ait verilerini küresel etkileri açısından yorumlar. B Şehirleri fonksiyonel özellikleri açısından örneklendirerek bunların küresel ve bölgesel etkilerini yorumlar. B Doğal unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini analiz eder. B Beşerî unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini analiz eder. B Üretim, dağıtım ve tüketim sektörlerinin birbirlerine olan etkilerini ekonomik faaliyet türleri açısından analiz eder B Doğal kaynakları sınıflandırarak doğal kaynak- ekonomi ilişkisini açıklar. C.MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE C Tarih boyunca bir medeniyet merkezi olarak ülkemizin dünyadaki yerini coğrafî konum özellikleri açısından değerlendirir. C Görsel materyallerden yararlanarak ülkemizdeki yer şekilleri ile arazi kullanımı arasındaki ilişkiyi analiz eder. C Verilerden yararlanarak Türkiye ekonomisinin sektörel dağılımıyla ekonomik faaliyetleri etkileyen şartları ilişkilendirir. C Türkiye ekonomisinin sektörel dağılımını ve ekonomi politikalarını değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. C Türkiye de tarım ve hayvancılığı şekillendiren unsurlardan yararlanarak bu faaliyetlerin ekonomimizdeki yerini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. C Kullanım alanlarından yola çıkarak Türkiye'nin madenleri ve enerji kaynaklarının ekonomimizdeki yerini değerlendirir. C Türkiye nin madenleri ve enerji kaynaklarını etkili kullanım açısından değerlendirir.

27 C Verilerden yararlanarak Türkiye deki sanayi bölgelerinin gelişim sürecini neden sonuç ilişkisine dayalı olarak yorumlar. C Verilerden ve haritalardan yararlanarak Türkiye deki doğal afetlerin dağılışıyla oluşum şekillerini ilişkilendirir. C Bölge tanımlama ve sınıflandırılmasında kullanılan kriterler açısından ülkemizdeki farklı bölge türlerini haritalar üzerinde örneklendirir. D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER D Kültür bölgelerinin oluşumunda etkili olan unsurlardan yola çıkarak Türk kültürünün yayılış alanlarına ait bölgesel analizler yapar. D Ülkeler ve bölgeler arasındaki ticaretle ham madde, üretim ve pazar alanlarını ilişkilendirir. D Örnek incelemeler yoluyla ülkeler arası etkileşimde turizm faaliyetlerinin rolünü sorgular. D Örnek inceleme yoluyla bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırır. D Sanayileşmiş bir ülkeyi sanayileşme aşamaları açısından analiz ederek sanayileşme süreçleri hakkında çıkarımlarda bulunur. D Tarımsal faaliyetler açısından farklı düzeylerdeki ülkeleri karşılaştırarak tarımekonomi ilişkisini yorumlar. E. ÇEVRE VE TOPLUM E Doğal kaynakların keşfi ve kullanımı ile insan faaliyetlerindeki değişim ve sürekliliği tarihsel süreçten örneklendirir. E Doğal kaynakların kullanımındaki farklı tutumları mekânsal etkileri ve çevreye duyarlılık açısından sorgular. E Doğal kaynakların değeri ve kullanımına ait algıların değişimini dünyanın farklı bölgelerinden örneklerle açıklar. E Ülkeler arasında doğal kaynak kullanımının farklı olmasının nedenlerini çevresel sonuçlar açısından değerlendirir. E Doğal kaynakların kullanımının insan faaliyetlerine etkilerine ait örnekleri çevre planlama ve değişimi açısından yorumlar. E Örneklerden yararlanarak etkili arazi kullanma uygulamalarının çevre üzerindeki etkilerini değerlendirir. E Yenilenemeyen kaynakların kullanım alanlarına yönelik farklı örnekleri tükenebilirlik ve alternatif kaynaklar kavramları çerçevesinde analiz eder.

28 E Madenlerin ve enerji kaynaklarının üretim, dağıtım ve tüketiminin çevreye olan olumsuz etkilerini örneklendirir. E Örnek incelemeler yoluyla teknolojik değişimleri çevresel sonuçları açısından analiz eder. E Farklı atık türlerini çevreye olan etkileri açısından değerlendirir. E Geri dönüşüm materyallerine yönelik stratejileri araştırır. E İnsan faaliyetlerinin karbon, azot, oksijen ve su döngülerine olan etkilerini örneklendirir. E Küresel çevre sorunlarının oluşumunda insan faaliyetlerinin etkilerini sorgular. E Çevre sorunlarının oluşum ve yayılma süreçlerini küresel etkileri açısından sorgular. Tablo Yılı 12. Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı 32 A. DOĞAL SİSTEMLER A Doğa süreçlerinin ekstrem durumlarına ait örneklerden yararlanarak bunların oluşumlarını ve doğa süreçlerine olan etkilerini değerlendirir. A Arazi çalışması yoluyla doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşimi kanıtlamaya yönelik bütünsel bir bakış açısı geliştirir. A Verilerden yararlanarak doğal sistemlerdeki olası değişimlerle ilgili çıkarımlarda bulunur. B. BEŞERÎ SİSTEMLER B Haritalar ve görsel materyaller kullanarak ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkışını ve yayılışını belirleyen faktörleri zaman, süreklilik ve değişim açısından değerlendirir. B Örnek incelemeler yoluyla bir bölgedeki baskın ekonomik faaliyet türünün sosyal ve kültürel yaşama olan etkilerini tartışır. B Şehirleşme, göç ve sanayileşme olgularını birbirleriyle olan ilişkileri açısından yorumlar. B Çeşitli verilerden yararlanarak nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetlerde gelecekte olabilecek değişimlerle ilgili çıkarımlarda bulunur. C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE C Bölge sınıflandırma ilkelerinden yola çıkarak Türkiye nin coğrafî bölgelerinin 32 TC., MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf , 2005.

29 oluşturulma gerekçelerini sorgular. C Ulaşımda etkili olan unsurlardan yola çıkarak ülkemizdeki ulaşım sistemlerinin gelişimiyle ilgili çıkarımlarda bulunur. C Ulaşım ağları ile yerleşme ve ekonomik faaliyetleri ilişkilendirir. C Ülkemizin ticaret merkezlerini, ticarete konu olan mallarını ve akış yönlerini değişim ve süreklilik açısından analiz eder. C Ülkemizin dış ticaretini ve dünya pazarlarındaki yerini ticarete konu olan ürünler açısından analiz eder. C Ülkemizi sembolize eden mekânlara ait değerlerin mekân algısına etkisini yorumlar. C Turizm faaliyetlerinin çevresel, kültürel ve ekonomik etkilerinden yola çıkarak Türkiye nin turizm politikalarını analiz eder. C Türkiye nin nüfus politikalarını ve gerekçelerini değerlendirir. C Türkiye nin nüfus projeksiyonlarına dayalı senaryolar oluşturur. C Ülkemizin bölgesel kalkınma projelerini gerekçeleri ve etkileri açısından analiz eder. C Jeopolitikte etkili olan faktörlerden yola çıkarak tarihsel süreçte Türkiye nin jeopolitik konumunu değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. C Ülkemizin konum özelliklerinden yola çıkarak içinde yer aldığı jeopolitik bölgelerle olan ilişkisini analiz eder. D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER D Örnek ülke analizleri yoluyla gelişmişlik seviyelerini belirleyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. D Gelişmiş bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırır. D Geri kalmış bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırarak ülkelerin farklı gelişmişliğinin nedenlerini yorumlar. D Doğal kaynak potansiyeli açısından farklı özelliklere sahip ülkeleri karşılaştırarak doğal kaynakların bölgesel ve küresel ilişkilerdeki etkisini sorgular. D Dünyanın önemli enerji nakil hatlarını bölge ve ülkelere etkileri açısından analiz eder. D Coğrafî analiz yoluyla bir ülkenin konumunun bölgesel ve küresel etkilerini değerlendirir. D Bölgesel ve küresel ölçekteki siyasî ve ekonomik örgütlerin oluşum

30 gerekçelerinden yola çıkarak bu örgütlerin işlevlerini, etki alanlarını değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. D Dünyadaki bölgesel birliklerin oluşum ve gelişimini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. D Ülkeler arasında sorun oluşturabilecek mekânsal unsurları, günümüz çatışma alanlarıyla ilişkilendirir. E. ÇEVRE VE TOPLUM E Doğal çevrenin sınırlılığını beslenme halkaları ve taşıma kapasitesi kavramlarına dayalı olarak açıklar. E Tarihsel süreçte doğayla uyumlu gelişim açısından çevre sorunlarının önlenmesine yönelik uygulamaları değerlendirir. E Doğal afetlere ilişkin farklı uygulamaların yeterliliğini değerlendirir. E Doğal çevreyi korumaya yönelik alınan önlemlerin ve projelerin mekâna etkilerini değerlendirir. E Sınırlı kaynakların etkili kullanımı konusunda projeler geliştirir. E Verilerden yararlanarak doğa kaynaklı riskler hakkında çıkarımlarda bulunur. E Doğal kaynakların yönetimine ait ilkeler belirler. E Günümüz çevre sorunlarına ait senaryoları olası etkileri açısından değerlendirir. E Çevre yönetimi ve koruma açısından ülkeleri karşılaştırarak uluslar arası uygulamaları ve çevresel örgütlerin etkinliklerini değerlendirir. E Ortak doğal mirasın ekosistemdeki öneminden yola çıkarak doğal miraslara yönelik tehditleri sorgular. E Doğal mirasın korunmasında kişisel sorumluluğun gerekliliğine inanır.

31 İKİNCİ BÖLÜM Bu araştırmayla İstanbul ilinin Pendik ilçesinde, orta öğretim kurumlarında verilen coğrafya eğitiminde var olan sorunlar ortaya çıkarılmıştır. Bunun için orta öğretim kurumlarında görevli öğretmen ve öğrenci grubuna anketler uygulanmıştır. Konuyla ilgili kaynaklar taranmış, daha önce hazırlanmış olan kitap, makale ve istatistikî veriler incelenmiştir. Bu bölümde problem ortaya konularak araştırmanın amacı, önemi, sayıtlılar, sınırlılıklar, tanımlar ve kısaltmalar üzerinde durulmuştur Problem Sürekli bir değişim içerisinde olan çeşitli ve karmaşık sorunlarla karşı karşıya bulunan insanların ve toplumların yaşamında bilimlerin önemli bir yeri vardır. Kişilerin gereksinimleri ile toplumun beklentileri arasındaki dengeyi sağlamada insanlara gerekli bilgi ve beceri ve tutumları kazandırma açısından sosyal bilimlere önemli sorumluluklar düşmektedir. İşte bu noktada en önemli görev, sosyal bilimlerin kesiştiği yer olan ve konusunu tüm dünya ve evrenden almış olan coğrafyaya düşer. Coğrafya dersinde amaç; Çocuğun düşünce yeteneğini ve insanlar arasındaki ilişkilerini geliştirmek, dünyayı ve evreni tanıtmak, yaşadığı dünya ve ülkesinde meydana gelen hadiseler hakkında gerekli bilgileri kazandırmaktadır. Ayrıca bireye çok geniş bir bakış açısı kazandırmak da coğrafyanın hedefidir. Bu amaçların bütünüyle gerçekleştirilebilmesi iyi bir şekilde planlanmış bir programla, yine iyi bir şekilde hazırlanmış ders kitabı, modern eğitim araç gereçleriyle donatılmış bir sınıf ile her türlü bilgi ve öğretim yöntemleriyle donanmış öğretmenlerle olacaktır. Ancak yapılan araştırmalar göstermektedir ki; coğrafya öğretiminde bu şartlar çoğunlukla istenilen düzeyde sağlanmamaktadır. Etkili coğrafya eğitimi öğretiminde hedeflerin gerçekleştirilmesinde öğretmenlerin derslerin öğretiminde kullandıkları teknik ve yöntemlerin etkisi büyüktür. Coğrafya eğitiminde halen öğretmen merkezli ve anlatıma dayalı bir öğretim yaygın olarak kullanılmaktadır. Görsellikten ve somut anlatımdan uzak olan bu eğitim şekli dersin etkinliğini ve verimini azaltan önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.