Vizyonumuz de erli çimento beton flirketi Misyonumuz uluslararas ifl orta Kapak Görseli: Calatrava

Transkript

1 Dün, Bugün, Yar n

2 Vizyonumuz Türkiye nin en Misyonumuz Beton ve çimento kullan c lar n n de erli çimento ve beton flirketi olmak. uluslararas seviyede ifl orta olmak. Kapak Görseli: Calatrava East London, Crossing London Great Britain, Betonarme ve çelik kullan lm flt r. Tafl y c ve yol betonarmedir. Tafl y c lar aras nda çelik konstrüksiyon kullan lm flt r. ki tafl y c ayak aras 200 metre Kemerin yüksekli i 103 metre Uzunlu u 630 metre

3 De erlerimiz Bizi gelece e tafl yacak olan kültürümüzün yap tafl de erlerimiz; güvenilirlik, müflteri odakl l k ve iflbirli i yapmak. Biz, müflteri ihtiyaçlar n anlayan ve buna yönelik çözümler gelifltirerek müflteriye sundu u de eri sürekli art ran; gerek müflteri gerek çal flanlar ve gerekse tedarikçi ve ifl ortaklar ile uzun sürelere dayal güvenilir ve iflbirli i içinde çal flan bir organizasyonuz. 01

4 Kurum Kültürü ve Tarihçe Türk sanayisinin önde gelen kurulufllar aras nda yer alan Çimsa, 1972 y l nda kuruldu te ilk üretim tesisiyle Mersin de faaliyete bafllayan fiirket, gri çimentonun yan s ra beyaz çimento ve kalsiyum alüminatl çimento gibi özel çimentolar üreterek inovasyon konusunda Türk çimento ve haz r beton sektörüne önderlik ediyor. Çimsa, Türkiye nin en de erli çimento ve beton flirketi olmak vizyonu ve beton ve çimento kullan c lar n n uluslararas seviyede ifl orta olmak misyonu do rultusunda faaliyetlerini sürdürüyor; paydafllar ve Türkiye ekonomisi için de er üretiyor. Çimsa, temel faaliyet alan n, yaflam ve üretim alanlar n n altüst yap lar n n sa lam ve dayan kl olmas için gerekli temel malzemeyi sa lamak olarak tan ml yor y l n n zorlu koflullar n, sene bafl nda yapt çok senaryolu gelecek planlar ve buna uygun gelifltirilen nakit odakl stratejileriyle haz r bir flekilde karfl layan Çimsa; kriz sürecini t pk 2001 y l nda oldu u gibi güçlü bir performansla aflmay baflard. Haz rlanan çok 02 senaryolu planlar ve baflar l yönetim performans Çimsa n n, ekonomik toparlanma döneminde daha bilinçli, güçlü ve kazançl ayakta durmas n ve yolunda emin ad mlarla ilerlemesini sa l yor. Çimsa, 1988 y l nda girdi i haz r beton sektöründe ise Adana, Mersin, Kayseri, Osmaniye, Kahramanmarafl, Nevflehir, Eskiflehir, Kütahya, Bursa, Konya, Karaman, Aksaray, Sakarya ve Bilecik illerinde hizmet sunuyor y l itibar yla, Çimsa n n y ll k klinker üretim kapasitesi 5 milyon tona, haz r beton üretim kapasitesi ise 3 milyon metreküpe ulaflt. hracatta ise Çimsa, bugün beyaz çimento alan nda dünyan n en önemli üç markas ndan biri olman n yan s ra Türk çimentosunun uluslararas platforma geçiflinde de iflimin ve geliflimin lokomotif gücü olarak; gerçek bir küresel oyuncu kimli iyle hareket ediyor y l nda çimento ihracat alan nda flampiyonlu u elde eden Çimsa, 2009 y l nda da, küresel ekonominin olumsuz flartlar na karfl n, %10 un üzerinde art fl kaydederek 2 milyon ton ihracat gerçeklefltirdi. Bu baflar n n elde edilmesinde, Çimsa n n spanya-sevilla, Almanya-Emden, Romanya-Köstence, Rusya-Novorossisk ve KKTC-Gazima usa daki flirket ve terminalleriyle 46 ülkede ürünlerini kendi markas yla pazarlayabilmesi etkili oldu. Yurtd fl nda terminallerle büyüyerek d fl pazarlarda daha aktif ve etkin olma yönünde güçlü bir kararl l a sahip olan fiirket, AB ülkelerinde çimento ürünlerinin piyasaya arz edilebilmesi

5 için gereken EC ve CE sertifikalar ve Kitemark kalite belgelerini de elinde bulunduruyor. Çimsa, uygulad kalite yönetim sistemi, çevre yönetim sistemi, ifl sa l ve güvenli i yönetim sistemleriyle dünya klasman nda ifl mükemmelli ine ulaflmay hedefliyor. Ayr ca At klar n lave Yak t Olarak Kullan m Lisans 'n da alarak çevrenin korunmas konusunda önemli bir ad m at yor. Çimsa, 2005 y l ndan itibaren büyüme ve ifl mükemmelli i konular nda kazand ivmeyi 2009'da da devam ettirerek sat fllar n 615 milyon TL ye ç kard. fiirket, bundan böyle de çal flmalar n, ortaklar na sürekli de er yaratmak amac do rultusunda sürdürecek. Sermayesinin %27,4'ü halka aç k olan Çimsa n n hisse senetleri MKB'de ifllem görüyor. Dönüm Noktalar milyon tonluk kapasite devreye al nd Haz r beton sektörüne girildi ste e ba l de iflebilen gri/beyaz klinker üretim hatt devreye sokuldu. (Dünyada ilk ve tek). Çimsa 2005 y l ndan itibaren büyüme ve ifl mükemmelli i konular nda kazand ivmeyi 2009'da da devam ettirerek sat fllar n 615 milyon TL ye ç kard Orta Do u terminali kuruldu Kayseri de paketleme/ö ütme tesisi sat n al nd Malatya paketleme terminali kuruldu. spanya - Sevilla terminali kuruldu Almanya terminali kuruldu bin ton kapasiteli ek beyaz klinker tesisi devreye sokuldu. Bu üretim tesisinin de eklenmesiyle Çimsa tek çat alt nda dünyadaki en büyük kapasiteli beyaz çimento fabrikas oldu Kalsiyum Alüminatl Çimento üretimine baflland. (Türkiye de ilk ve tek) 2005 Kayseri fabrikas devreye sokuldu. Standart çimento sat n al nd. (Eskiflehir Çimento Fabrikas ve Ankara Çimento Ö ütme Tesisi) 2006 Kuzey K br s terminali kuruldu. Romanya sat fl ofisi kuruldu Çimsa, Ni de Oysa Fabrikas n devrald Eskiflehir ikinci hat devreye sokuldu. Bilecik Haz r Beton sat n almas yla Çimsa, Türkiye de tesis say s baz nda haz r betonda en büyük oyuncu oldu Rusya terminali devreye girdi. Trieste terminali devreye girdi. 03

6 Sunufl Çimsa ve Do an Kuban nas l bir araya geldi: Bir tarafta 35 y ld r Türk sanayinin önde gelen kurulufllar aras nda yer alan Çimsa, di er tarafta mezun oldu u 1949 y l ndan bu yana yani tam 61 y ld r Türkiye mimarl k tarihine kitaplar, araflt rmalar ile katk sa layan bilgi ç nar Do an Kuban... Bir tarafta hayat m z n vazgeçilmez unsurlar ndan; yolumuzun, hastanemizin, okulumuzun, evimizin, iflyerlerimizin inflaas n n ana malzemesi beton... Di er tarafta etraf m za, flehrimize, ülkemize bakt m zdaki estetik, mimari anlay fl, yorum... Çimsa 2009 y l faaliyet raporunda bu iki kavram, bu iki büyük deneyim bir araya geldi ve betonarme estetik konulu çal flma, Çimsa n n son bir y l n n performans n sunan rakamlara farkl bir bak fl aç s sa lad. Çimsa Genel Müdürü Mehmet Hac kamilo lu ve Do an Kuban da bir araya gelerek çal flmaya iliflkin görüfllerini paylaflt lar: Betonarme Estetik çal flmas genellikle çirkin olarak sorgulanan beton ile esteti i yan yana koyuyor. Beton a çirkin demek hata m? D.K.: Malzemenin çirkini yoktur. yi ve kötü kullan m vard r. Le Corbusier modern 04 mimarinin hemen hemen bütün sözlü ünü betonarmeyle kurdu ve dünyan n en güzel binalar n yapt. Wright n en güzel binalar aras nda betonarme binalar var. Ola anüstü güzel mimari yapmaya imkan veren ola anüstü bir malzeme. Ancak estetik olgunlukla ilgili bir kavram. M.H.: Betonarme güzel bir mimari yapmaya olanak veren klasik bir malzeme. Çirkinlik ondan kaynaklanm yor. Tu la da ahflap da beton da çelik de yapsan z çirkin bir bina yapabilirsiniz. Malzemeyle ilgili de il o tasar mla ve estetik olgunlukla ilgili bir fley. Çal flmada gösterdi imiz pek çok örnek yurtd fl ndan. Türkiye de neden az say da örnek var? D.K.: Türkiye de estetik çelik bina da gösteremiyoruz. Dünyaca ünlü ressam m z da pek ç km yor. Tümünün kök nedeni ayn. Sorun dünya kültürüne geç kat lmakla ilgili. Yeteneklerimiz olsa da toplumun genel iste inin de bu yönde olmas gerekir. M.H: Bu konuyu gündeme getirmemizin nedeni de asl nda bu. Biz malzemenin farkl yorumlanabilece ine, esteti in ön plana ç kart labilece ine inan yoruz. Malzememiz buna olanak veriyor. Önünde foto raf çektirebilece imiz yap lar olmas n istiyoruz. Ve bu bir hayal de il. Çal flmadaki örneklerin önemli bir k sm 1900 lü y llara ait, 2000 lere yaklaflt kça estetik yön geri planda m kald? D.K.: Art k herkes ayn fleyleri kulland için farkl olmak, ay rd edilmek zor. Kaufmann fielale Evi ni yapt nda dünyada benzeri yoktu. Art k hep farkl fleyler yapmak gerekiyor. Ben okurken Türkiye de 1000 mimar vard, bugün bin mimar var. Bu çal flma sizin için ne ifade ediyor? D.K.: Ben bir akademisyenim, düflüncemi belli bir noktaya konsantre ederek toparlad m. Bilim ve sanayi iflbirli i pek çok farkl boyutta gerçekleflir, bu da onlardan biri. K sa bir çal flma ama arad n zda hepsini baflka bir yerde bir arada bulamazs n z. M.H.: Biz yapt m z ifle, ürüne inan yoruz. Betona bak fl aç s n n de iflmesi gerekti ini biliyor ve malzemeyi çirkin olarak nitelendirmenin hata oldu unu düflünüyoruz. Bu çal flma da bu inanc m z anlatma yolundaki önemli ad mlar m zdan biri.

7 Do an Kuban kimdir TÜ Mimarl k Fakültesi Mimarl k Tarihi ve Restorasyon Anabilim Dal eski baflkan Do an Kuban 1926 da Paris te do du. TÜ 1949 mezunudur de Mimarl k Tarihi Kürsüsü asistan oldu. lk tezi Türk Barok mimarisi üzerinedir 'de talya'da haz rlad "Osmanl Mimarisinde ç Mekan Teflekkülü ve Rönesans'la bir Mukayese" çal flmas yla doçent oldu te Fullbright bursuyla Michigan Üniversitesi slam Sanat bölümünde, y l nda Harvard Fellow u olarak Washington da Dumbarton Oaks Bizans Araflt rmalar Merkezi nde çal flt te Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunlar adl kitab yla profesör oldu. Michigan ve Minnesota Üniversiteleri nde slam Sanat ve Mimarisi, M.I.T. de A a Han profesörü olarak slam Mimarisi Tarihi dersleri verdi y llar nda Harvard Üniversitesi nin stanbul da Kalenderhane Camisi kaz s ve restorasyonunda codirektör olarak çal flt. Kalenderhane, Tahtakale Hamam, Kazakistan da Yesevi Türbesi, Türkmenistan da Merv kentinde Sultan Sancar Türbesi, Bozdo an Kemeri restorasyonlar dan flmanl n yapt, stanbul, zmir, znik, Kastamonu, Sivas ve Erzurum kentleri tarihi çevre koruma raporlar n yazd, Gaziantep, Safranbolu koruma projelerini yapt. Mimarl k Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü kurucusu, Mimarl k Tarihi ve Restorasyon kürsüsü baflkanl ( ), Mimarl k Fakültesi Dekanl yapt ( ) de A a Han Mimarl k Ödülü yürütme komitesi üyesi, y llar aras nda Gayrimenkul Eski Eserler ve An tlar Yüksek Kurulu üyesi oldu. Kültür Bakanl, Mimarlar Odas ve TÜB TAK hizmet ödülleri ve Sinan n Sanat ve Selimiye (1997) adl kitab ile Ayd n Do an Ödülü ald y l nda American Institute of Architects e yabanc fleref üyesi seçildi. Alman Arkeoloji Enstitüsü Muhabir üyesi ve TÜBA fieref üyesi. Yirmi yedi kitab ve yüz elliyi aflk n bilimsel makalesi olan Kuban n ngilizce de yay nlanm fl önemli kitaplar aras nda: Bat ya Göçün Sanatsal Evreleri. Anadolu dan Önce Türklerin Sanat Ortakl klar, stanbul, 1993; 2. bask 2008 The Turkish Hayat House, stanbul, 1995; Türkçe Çevirisi: Türk Hayatl Evi, stanbul, 1995 Istanbul, An Urban History. Byzantion, Constantinopolis, Istanbul, stanbul, 1996; Türkçe Çevirisi: stanbul, Bir Kent Tarihi. Bizantion, Konstantinopolis, stanbul, stanbul, 1996; kinci Türkçe Bask s, stanbul, 2000 Sinan n Sanat ve Selimiye, stanbul, 1997; 2. Bask 1998; Sinan s Art and Selimiye, Istanbul, 1997 (Ayd n Do an Vakf Sosyal Bilimler 1997 Ödülü) Divri i Mucizesi, Ortaça slam Bezemesi Üzerine Yorumlar; The Miracle of Divri i, stanbul, 1999 Ahflap Saraylar (Kaybolan Kent Hayalleri); Wooden Palaces of the Ottomans, stanbul, 2001 (YEM) Selçuklu Ça nda Anadolu Sanat, stanbul, 2002 (YKY) Osmanl Mimarisi, stanbul, 2007 (YEM) 05

8 Betonarme ve Modern Mimari 06 Binlerce y l tafl, toprak ve ahflap gibi do al malzemelerle yetinen insano lu, çimentonun keflfi, demir üretiminin artmas ile mimaride yeni imgeler yaratt.

9 Guggenheim Müzesi, New York (Frank Lloyd Wright) Ça dafl uygarl n en büyük gösterisi yarat - lan fiziksel çevredir. Bunun insan flafl rtan temel bilefleni de yeni malzemelerdir. 19. yüzy lda bütün sanayi alanlar nda oldu u gibi, yap konstrüksiyon teknikleri de kimya, fizik bilimlerinde ve metalürji alan ndaki h zl geliflmelere ba l olarak ça dafl dünyan n fiziksel görüntüsünü yenileyecek köklü de iflikliklere u ram fllard r. Bu geliflmelerin ortaya ç kt klar eklektik ve henüz Neogotik, Neorönesans, Neobarok üslup anlay fl n n egemen oldu u 19. yüzy l ortam nda Wright n Guggenheim Müzesi, Jorn Utzon un Sydney Opera Binas gibi yap lar hayal bile edilemezdi. Binlerce y l tafl, toprak ve ahflap gibi do al yap malzemelerine dayal strüktürlerle yetinen insanl k, demir üretiminin artmas, çimentonun keflfi, demirli betonun geliflmesi ve bunlara paralel büyük boyutlu cam üretiminin artmas na dayal olarak geçmifle göre fantastik mimari hayallerin gerçekleflmesini sa lam flt r. Yeni malzemeleri ilk deneyen ve inflaat yöntemlerini gelifltirenler mühendislerdir. Fakat modern mimari kuram yla çelik ve betonarme strüktürlerin geliflmesi birbirleriyle o denli efldeflleflmifltir ki baz modern mimari tarihçileri bu malzemelerin geliflmesi, kullan lmas ve yeni strüktürlere olanak vermesi gibi temel olgularda büyük rolleri olan mühendis ve uygulamac lardan bazen hiç söz etmezler. Bu ba lamda ayd nlat - c bir sentezi ilk kez gelifltiren sviçreli bir sanat tarihçisi olan Siegfried Giedion dur. Harvard Üniversitesi nde verdi i dersleri içeren yap t Space, Time and Architecture, The Growth of a New Tradition (Mekan, 07

10 08 Betonun kullan l fl nda en önemli aflama suda kat laflan çimentonun, Portland çimentosu bulunmas d r. Zaman ve Mimari-Yeni bir gelene in geliflmesi) ad alt nda 1941 y l nda yay nlanm flt. lk beton harc ngiltere de 1774 y l nda Eddystone Deniz Feneri nin temellerinde John Smeaton adl bir yap c taraf ndan su kireci, kil, kum kar fl m - na demir cürufu kar flt r lmas ilk beton harc uygulamas olarak kabul edilir. Fakat betonun kullan l fl nda en önemli aflama 1824 y - l nda suda kat laflan çimentonun (Portland çimentosu) bulunmas d r. Teknik olarak temel sorun, çekme ve bas nç kuvvetlerine karfl dayan kl olan homojen bir malzemenin yarat lmas yd. Bu denemelerin en erken örnekleri demir ve çelik kullan l - fl nda oldu u gibi, ilk sanayileflen ülke olan ngiltere de yap lm flt r. Betonarme nin en erken uygulamalar aras nda Londra da Thames Nehri alt ndan geçen tünel yap l rken ünlü mühendis Sir Marc Isambard Brunel in deneysel bir kemerde betonun içine çelik ya da demir ö eler kullanmas ilk denemeler aras nda say l r. O s ralarda Manchester li mühendis William Fairbain de çok katl demir strüktürlü binalar n döflemelerine beton dökerek, bir tür betonarme döfleme deneyi yap yordu. Demir kirifller aras na dökülen betonla yap lan bir döfleme patentini daha 1829 da alan Fox adl bir mühendis daha vard r de Frans z François Coignet de demirle güçlendirilmifl beton için bir patent alm flt. Sanayi Devriminin her alanda insanlar yarat - c olmaya, bir fleyler üretmeye teflvik eden ortam nda yap inflaat ndaki bu yeni olanaklar kullananlar giderek artm flt r. Portland çimentosu ç k p beton güçlü bir harç olarak gelifltikten sonra 19. yüzy l n karakteristik strüktür malzemesi olan demir ve çelikle birlefltirilmesi olgusu birçok Avrupal

11 Konut Dizileri, Würlingen, sviçre (Calatrava) inflaatç taraf ndan denenmiflti Paris Sanayi Sergisi nin ana binas n n bodrumlar nda demirli beton döflemeler kullan lm flt. Baz tarihçiler, gerçek bir betonarme kavram ba lam nda ilk uygulaman n Parisli bahçe uzman Joseph Monier oldu unu kabul ederler. Monier büyük boyutlu, demir kafes ile donatt beton saks ve f ç lar dökmüfltü. Öncüler 1910 dan sonra kullan l fl giderek artan betonarme, 19. yüzy lda çeli in kazand itibardan daha fazlas n kazanm fl, betonarme strüktürler inflaat dünyas n n gözdeleri olmufltur. Almanya da G.A. Weiss, Fransa da François Hennebique betonarmenin tan nm fl bir inflaat malzemesi olarak yayg nlaflmas n sa layan uygulamac lar oldular lü y llara kadar betonarme yap - lar n statik hesaplar istenilen kesinlikte yap lamam flt. Fakat uygulamac lar k smen uygulamalara dayal demir hesaplar yla art k ad na beton armé (reinforced concrete, Stahlbeton) denen sistemle yap lar infla ediyorlard. Türkiye de de betonarmenin ilk kullan l fl n n Galata daki Do- an Apartman oldu u ileri sürülmüfltür. François Hennebique ( ) Avrupa da betonarme Frans z François Hennebique nin çal flmalar ile yayg nlaflm flt r. Amerika da benzer bir uygulay c Ernst Leslie Ransome adl bir ngilizdir. Hennebique birçok ülkede çal flan ünlü bir müteahhit ve betonarme sistemin yay lmas n yay nlar yla destekleyen yenilikçi bir ifl adam yd. lk kez Belçika da yang nda harap olan bir villan n çelik döfleme kiriflini, beton içine yerlefltirilmifl demir çubuklarla donat lm fl bir beton kiriflle de ifltirmifl, daha sonra 12 y l bu sistem üzerinde çal flarak, systeme Hennebique denen betonarme inflaat n patentini alm fl- Betonarme 19. yüzy lda çeli in kazand itibardan fazlas n kazanm fl ve inflaat dünyas n n gözdesi olmufltur. Do an Apartman (François Hennebique) 09

12 1910, Depo Binas Zürich, sviçre. R. Maillard, Avrupa da bu ilk yap lan mantar döfleme uygulamas Wright gibi mimarlar n elinde modern mimarinin en görkemli örneklerinin tasar m na yol açm flt r. 10 t r. Müteahhitli i b rakarak bir mühendislik bürosu kuran Hennebique yan nda çal flan güçlü bir mühendis kadrosuyla ölümüne kadar Avrupa n n de iflik ülkelerinde civar nda yap tasar m gerçeklefltirmifl, genelde kolon kirifl sistemi ya da sand k kirifl sistemi ile yapt 3600 kadar köprü ile de Hennebique köprü tipolojisini bütün Avrupa ya yaym flt r. Hennebique bürosunun yapt - betonarme köprülerin içinde en genifl aç kl kl olan Roma da Risorgimento köprüsünün (1910) aç kl 100 metre idi. lk betonarme kilise 1894 te Frans z mimar Anatole Baudot nun Paris te yapt Saint Jean de Monmartre kilisesidir. Baudot bir korumac olmas na karfl n Architecture ve Ciment Armé diye bir kitap da yay nlam flt. Bütün bu yap lar geleneksel mimari düzenler içinde tasarlan yorlar, yeni malzemeden kaynaklanan farkl biçim düzenleri önermiyorlard. Örne in Chicago da 1907 de yap lan Montgomery Ward and Company nin büyük deposu tümüyle betonarme sistemle yap lm fl olmas na karfl n Chicago büro gelene inin üslubunu sürdürüyordu. Robert Maillard ( ) R. Maillard n betonarmeye köprüleriyle getirdi i sistemde betonarme strüktür, adeta çizgisel ve yüzeysel plaklar tasar m na indirgeniyor, strüktürün tümü ince betonarme plaklardan oluflan bir a yap s na dönüflüyordu. Gerçi sviçreliler, derin vadilerde insana güven hissi veren büyük tafl ayaklar ve a r kemerlere al flt klar için, bafllang çta bu narin heykelsi köprülere pek sempatiyle bakmasalar bile, plak ve kabuk betonarme konstrüksiyonun yap inflaat na getirdi i çok büyük strüktürel olanaklard r. Maillard n plak teorisi temelde flu yarg ya dayan yordu: nce beto-

13 narme düz ya da e risel plaklar uygun bir çelik donat yla infla edilirse döflemelerde kirifller ve köprülerde tafl y c kemerler gerekmez. Bu plaklarda kuvvetlerin da l m o tarihlerde kesin olarak yap lam yordu. Maillard bunu resmen hesap, k smen modeller üzerinde deneme yaparak gerçeklefltirmifltir de Grison ilinde Ren Nehri üzerinde yapt 55 metre aç kl - nda Tavanasa Köprüsü, da 92 metre aç kl kta Salginatobel Köprüsü ve 1933 de Bern Kantonu nda yapt e risel planl Schwandbach Köprüsü fliirsel yap lard r. Özellikle Schwandbach Köprüsü flafl rt c narinlikte plaklar yla betonarme ince plaklar n sa lad ola anüstü tasar m olanaklar n sergileyen bir yap d r. Maillard, mantar döflemenin de Avrupa daki ilk örne ini 1910 y l nda Zürih te bir depo için gerçeklefltirerek kiriflsiz plak döflemenin olas l n ve yarar n göstermifltir da Zürih Ulusal Sergisi nde çimento pavyonu parabolik bir beflik tonoz biçiminde 5 santimetre kal nl nda bir plakt. Hennebique n ö rencisi olan Maillard n bütün mimarlardan daha önce, betonarmenin sa lad olanaklar dünyaya gösterdi i söylenebilir. Cesaret dönemi Büyük mimari kompozisyonlar söz konusu oldu u zaman yeni malzemeye artistik bir duyarl l kla yaklaflmak için ilk aflamada yeni malzemeye de iflik biçimler verme cesaretini göstermek gerekiyordu. Bu ba lamda betonarme yap tarihinde mühendislerin de biçimsel aç dan yarat c olduklar ileriki aflamalarda görülecekse de betonarmenin kendine özgü bir yap üslubu bulmas Frans z mimar Auguste Perret nin bilinçli tasar mlar yla gerçekleflmifltir. Auguste Perret ( ) Fransa da modern mimarinin Le Corbusier öncesi kurucular ndand r. Ve bunu ilk yap lar nda bafllayarak betonarmenin estetik bir ifadeye bürünmesi olgusu olarak alg lam flt r. Güzel Sanatlar Akademisi nin en baflar l ö rencilerinden olmas na karfl n ayn zamanda müteahhitlik yapmas nedeniyle akademinin diploma proje aflamas na kabul edilmemiflti. Bu olay o dönem e itiminde artistik endiflelerin strüktürden önde geldi ini gösterdi- i kadar yeni malzeme , Salginatobel Köprüsü, sviçre R. Maillard Vadilerin üzerinden atlayan gazellere benzetilen bu köprüler bir dantel inceli indeki profilleriyle tafl y c olmaktan çok bir ressam imgeleminden ç km fla benzeyen yap lard r. Fakat betonarme nin potansiyelini yans tan yarat c ve artistik inflaat uygulamalar d r. 1933, Schwandbach Köprüsü, Berne Kantonu, sviçre, R. Maillard 11

14 nedenle yap lar s va, tu la, tafl ya da seramikle kaplan yordu. Perret ve ona yard m eden mühendis Louis Gelluseau, uzun deneysel çal flmalarla betonun homojenli ini ve yüzeyde kalan aglomeran n güzel görünmesini sa lad lar. 12 lk betonarme apartman, Paris (Auguste Perret) Betonarme Artistique ak m n n öncülerinden olan Perret, stanbul Opera Binas için de ön tasar haz rlam flt. nin mimari çevrelerde güçlü bir konuma gelmedi ini gösteren ilginç bir Beaux Arts tutumudur. Perret nin betonarmeye getirdi i yenilik ç plak malzeme yüzünü gösterecek flekilde beton kalitesini iyilefltirmektir. Hennebique sisteminde dökülen beton düzgün olmayan ve oldukça çirkin bir yüzeyle gerçeklefliyor, beton yeterince homojen olmad için demirleri de pastan kurtaram yordu. Bu Perret ilk apartman n 1903 y l nda yapm fl olmas na karfl n (Paris, 22 bis Rue Franklin) ilk baflar l uygulamas te Raincy de yapt Notre Dame Kilisesi dir. Perret bu yeni strüktür sisteminin en önemli temsilcisi olarak ününü y llar aras nda Paris te Raynouard Soka numarada yapt çok katl apartmanla sürdürmüfltür. Bu yap da ilk kez inflaat beton kal plara yerinde dökülmüfltü. Perret beton agrega n n homojenli ini vibration yöntemi ile sa lamay da gerçeklefltirmifltir. Beton yüzeyi kal ptan ç kt gibi b rak lm flt. Kal ptan ç kan yüzeyin çekici hale gelmesini betonun yüzünde ince bir film tabakas olarak toplanan çimento harc n temizleyerek gerçeklefltiriyordu. Yap n n iç ve d fl bölmelerinde precast beton ögeler kullan lm flt. Burada uygulanan yöntemin amac o dönem mimarisinde etik bir ilke olarak vurgulanan strüktür ve malzemenin saf ve özgür ifadesinin sa lanmas yd. Fakat burada uygulanan üst yüzeydeki harc n temizlenmesi ifllemi ucuz

15 , Notre Dame Kilisesi, Raincy, Fransa Auguste Perret Bu kilisede yeni malzeme kendi kalitesiyle alg - lan yor, betonarme strüktürün o zamana kadar al fl lmam fl narinlikteki boyutlar ve yaratt mekansal etki, tafl y c lar aras nda ince kafeslerle bezenmifl büyük aç kl klar n olanak verdi i ayd nl k mekan yepyeni bir mimari mesaj tafl yorlard. Notre Dame Kilisesi klasik kilise tipolojisinin pek d fl - na ç kmasa da yeni malzemesi ve strüktüral oranlar yla Perret in en önemli yap lar ndan biri oldu u kadar betonarme tarihinin yol aç c yap lar ndan biri say l r. de ildi. Nitekim Perret kinci Dünya Savafl ndan sonra yapt Havre Liman rökonstrüksiyonda bu ifllemi kullanmam flt r. Perret in yap lar nda kal plarla oynayarak betonarme strüktüre baz profiller verdi i görülür. Bu klasik mimari gelenekten gelen al flkanl klar n, az da olsa etkili oldu una iflaret eden bir uygulamad r. Perret, beton agregas na renkli m c r koyarak do al renkli bir malzeme görüntüsü elde etmeye çal flm flt r. Perret in mimari anlay fl n n son önemli örne i te yapt Paris te Mobilier National Müzesi dir. Fakat o s rada Le Corbusier ve Bauhaus n yönetti i modernizm, Perret in öncülü ünü yapt Betonarmé Artistique ak m n çok aflm flt. Perret stanbul Opera Binas için de bir ön tasar haz rlam flt. Le Corbusier ve modern mimari tasar m n befl ilkesi Bir ara Perret in bürosunda da çal flan Le Corbusier ( ) 1925 te sütunlar n tafl d iki yatay plaktan oluflan bir eskizle betonarme strüktürün verdi i olanaklarla yarat labilecek modern mimarinin ilk simgesel imgesini çizerek betonarme yap tasar m sürecine kat lm flt da Pierre Jeanneret ile birlikte Paris civar nda Poissy deki Villa Savoye, yeni betonarme strüktürün sa lad mekansal ve biçimsel olanaklar sergileyen modern mimarinin en ünlü yap lar ndan biri oldu. Le Corbusier, Villa Savoye da modern mimari tasar m - n n kendi tan mlad befl ilkesinin uygulamas n yapm flt r: 1. Mekanda serbest ayak; 2. Tafl y c sistem ile ay r c bölmelerin (yani duvarlar n) ifllevsel ba ms zl ; 3. Tafl y c dan ba ms z plan; 4. Serbest cephe; 5. Çat bahçesi. Bunlar modern mimarinin tafl y c sisteme ba l bütün ba lardan kurtuldu unu ilan eden ilkelerdi. Ne mekanda, ne de cephelerde strüktürel gereksinmeden kaynaklanan aç kl k 13

16 Villa Savoye (Le Corbusier) kalm yordu. ç mekan ve d fl mekan ayn tasar m içinde buluflabiliyordu. Pratikte olmasa bile, kuramsal olarak bu ilkeler geleneksel mimarinin yap koflullar n geçersiz hale getiriyorlard. Le Corbusier bu tasar m ilkelerini büyük boyutlu yap lar nda da uygulayarak modern dünya mimarisinin geliflmesinde, olas l kla betonarmeyi plastik malzeme olarak kullanmakta bütün dünya mimarlar na öncülük eden bir sanatç olmufltur. Le Corbusier betonarmeyi bir yontucunun kili yo urmas gibi çok daha farkl tasar mlar için kullanan büyük bir sanatç oldu unu (ayn zamanda ressam, heykeltrafl ve yazar olarak) birçok ünlü yap - s nda göstermifltir. Bir tümel sanatç olan Le Corbusier e betonarme mimarinin flairi denebilir. Ve bu expressionist fliir onun modern mimarideki mimari ve flehircilik aç l mlar na paralel, kan mca onlar da aflan bir tasar m gücüyle Ronc- 14 hamp da (1950) Notre Dame fiapeli, Grenoble civar nda La Tourette Manast r ( ), Ahmedabad daki Shodan Villas (1956), Cambridge, Massachusset de Harvard Üniversitesi nin Görsel Sanatlar Merkezi (1961) gibi yap larla modern mimarinin en özgün baflyap tlar n n tasar m yla kan tlanm flt r. Le Corbusier betonarmenin sa lad olanaklar mühendislik aç s ndan hiç zorlamayan, fakat onlar artistik aç dan zenginlefltiren mimarlar n bafl nda gelir Villa Savoye Tafl y c sistemin esaretinden kurtulan mimari bütün bina boyunca uzanan bant pencere, kare planl bir d fl kütle prizmas ve çat da ay r c olarak kullan lan ve bir plastik olarak tasarlanm fl serbest duvarlar ve yap içinde aç k ve kapal mekanlardan geçerek, giriflten çat bahçesine kadar uzanan rampa (piloti) ve zemin kat sütunlar n n narinli- i ve d flar al nmas ile yap n n alt nda arazinin minimum iflgaline olanak veren tasar mla, modern mimarinin simgesi olarak kabul edilecek bafl yap t n yarat - yordu. Burada Le Corbusier in mimari söyleminin hem simgeselli i hem de lirizmi vard r , Unité D Habitation, Marsilya Fransa Bu yap malzemeyi ça dafl bir tasar m sözlü ü ile gerçeklefltiren en önemli modern mimari örneklerinden biridir. Birçok izleyicisi olmas na karfl n eflsiz bir baflyap tt r. Mimari tasar m olarak pek çok yenilik getiren bu yap betonarmenin kullan l fl na gerçekten malzemeyi vurgulayan bir üslup getirmiflti: Büyük ve geometrik tasar ml bir yap olmas na karfl n Unité D Habitation un güçlü bir plastik kalitesi vard r. Le Corbusier burada béton brut u bir üslup ö esi yapm fl ve inflaat sürecinin kal ptan, dökümden kaynaklanan bütün kusur-

17 Unité D Habitation, Marsilya-Fransa (Le Corbusier) lar n yeni malzemenin do al görüntüsü olarak kabul etmifltir. Yap da birçok yerde zengin bir renk kullan m vard r. Fakat yap cephelerinde, yeni malzemeye sayg amaçl olarak, hiç renk kullan lmam flt r Notre Dame du Haut fiapeli, Ronchamps, Vosges, Fransa Dünyan n en ünlü yap lar ndan biri olan bu küçük flapel Katolik bir ziyaret merkezidir. Protestan kökenli bir aileden gelen ve daha çok bir Panteist olan Le Corbusier burada Bir sessizlik, bir dua, bir bar fl ve iç huzuru yaratmak istedi ini söylemiflti. Sadeli i, ilginç mekan fl klar yla flapelin içinde bu dinginli i sa layan sanatç mimarl k ilkelerini bir yana b rakarak heykeltrafl Le Corbusier olarak yap y tasarlam fl ve ola anüstü bir baflar elde etmifltir. Ronchamps fiapeli betonarmenin malzeme olarak sa lad s n rs z biçimsel özgürlü ü de en iyi belgeleyen yap tt r , Chandigarh, Hindistan, Yüksek Mahkeme Yeni Hindistan n baflkenti için planlad hükümet merkezi Chandigarh da Bakanl klar, Yüksek Mahkeme ve Meclis yap lar ndan oluflan kent merkezinde betonarmenin olanak verdi i yontusal an tsall k, özellikle Yüksek Mahkeme cephesinde ve meclis hollerinde gerçekten büyük bir hayal gücü ve tasar m yetene i sergiler. Yap lar n n baz lar nda, bu cephede oldu u gibi, mimar n tasar m yerini ressam n f rças - na ya da heykeltrafl n kaleminin spontaneli ine b rak r. Frank Lloyd Wright ( ) Wright kuflkusuz mimarl k tarihinin en büyük yarat c lar ndan biridir. Wright malzeme kullanma aç s ndan bir pürist de ildi. Tafl ve ahflap birçok yap lar, özellikle evleri için her Le Corbusier betonarmeyi bir yontucunun kili yo urmas gibi çok daha farkl tasar mlar için kullanan büyük bir sanatç oldu unu birçok yap s nda göstermifltir. 15

18 Yüksek Mahkeme, Chandigarh-Hindistan (Le Corbusier) 16 Notre Dame du Haut fiapeli, Fransa (Le Corbusier) zaman temel malzemeler olmufltur. Fakat betonarme yap tarihinin en ünlü gösterilerinden baz lar n tasarlam flt r. Wright n 1906 l y llardan sonra betonarme ile ilgilendi ini biliyoruz. Japonya daki mperial Otelin kaz klar üzerindeki temeli betonarmeydi. Racine de (Wisconsin) Johnson s Wax Company nin dare Binas ve ona sonradan ekledi i laboratuvar binalar nda mantar döfleme sistemini kullanm flt r. Pennsylvania da Fallingwater (fielale Evi) ve New York ta Guggenheim Müzesi ile betonarme tarihinin unutulmayan özgün tasar mlar n yaratm flt r Kaufmann Evi (Fallingwater) Mill Run yak n, Pennsylvania Do a ile insan yap s aras ndaki heyecan verici buluflmay tasarlayan sanatç n n bu yap - s onun en ünlü bafl yap tlar aras ndad r. Burada betonarmenin portafo (cantilevering) potansiyeli tasar ma dramatik karakter kazand ran strüktüral mekanizmad r. Wright n do al ev deyimine uyan dünyan n en ünlü evi say labilir. Ormanlar içinde kayalardan dökülen bir flelale üzerinde betonarme için en karakteristik özelliklerden olan birbiri üzerinden taflan ya da bir merkezden f flk ran portafo plaklar üzerindeki mekan ö eleri unutulmaz bir dramatik mimari görüntü yarat rlar Racine (Wisconsin) Johnson Wax Company dare Binas ve Laboratuvar Kulesi 1950 y l nda bitmifl olan bu büyük kompleksin inflaat na 1936 da bafllanm flt. Kule 1947 den sonra yap lm flt r. Wright n betonarmeyi yarat c kullan m na iliflkin en etkileyici örnekler aras ndad r. Betonarme örtü biçimlerinin yap etkisinin en a rl kl öge olarak kullan ld pek çok ünlü yap ya karfl n Wright n bu yap s n n d fl mimarisinde betonarme mantar döfleme uygulamas n n ustaca kullan l fl n yans tan bir ayr nt yoktur. dare blokunun d fl tu la ile kaplan-

19 Kaufmann Evi, Pennsylvania (Frank Lloyd Wright) m flt r. Kulenin d fl da tu la bantlar aras nda cam tüplerden oluflmaktad r. Oysa idare blokundaki büyük ortak çal flma salonunun örtüsü yukar dan fl k alan, narin ve afla- ya do ru incelen sütunlar n tafl d mantar döflemelerden oluflmakta, en karakteristik Amerikan büro tipolojisinin belki de en güzel örne ini oluflturmaktad r. Çok katl laboratuvar binas da bütün servislerin ve tafl y c ayaklar n plan n ortas nda bulundu u ve çal flma alanlar n n d flar dan bol fl k ald portafo döflemelerle teflkil edilmifltir Guggenheim Müzesi, New York Wright bu müzeyi 5. caddenin eski apartman bloklar aras nda yapabilmek için 16 y l New York yap sorumlusu ve akrabas olan Robert Moses ile mücadele etmiflti. Wright n elinde çember ve spiral betonarmenin do as na en uygun biçimler olmufltur. Yap ya d flar dan bak ld zaman, Niemeyer in düz çizgilerle e rileri tümüyle birbirinden ay ran tasar m anlay fl ile Wright n onlar birbirleriyle kar flm fl bir kütle olarak sunan organik tasar m aras nda büyük fark anlafl l r. kisi de an tsald r. Müzenin içindeki spiral rampa müze binalar için efli olmayan bir uy- 17

20 Johnson Wax Company dare Binas ve Laboratuvar Kulesi Wisconsin (Frank Lloyd Wright) gulamad r. Ve ancak betonarme ile yap labilirdi. Utzon u Gehry ile karfl laflt rma olana kalmad. 18 Betonarmenin artistik bir baflar arac olmas nda mimarlar kadar mühendisler de etkili olmufltur. Seçmeci malzeme dönemi 20. yüzy l n büyük mimarlar hem çelik hem de betonarme strüktürün olanaklar n unutulmaz mekanlar ya da biçimler yaratmak için kullanarak binlerce y ll k sanayi öncesini mimari geleneklerinin gelifltirdikleri, strüktüre, malzemeye, biçime iliflkin bütün yerleflmifl kuramlar müzeye kald rd lar. Bu önce betonarme ve çeli in verdi i olanaklarla oldu. Daha sonra daha zengin bir malzeme teknolojisi, cam ve sentetik malzemelerin, serami in ak l almaz çeflitlili i mimarlar n bütün geleneksel tutkular n ortadan kald rd. Fakat Postmodern ak mlar n sanatç düflüncesini allak bullak etti i dönemden sonra ak l almaz bir sinkretizm dünyaya egemen oldu. Perret yi Candela ve Utzon la, Günümüzün ekolojik yap tasar mlar, alternatif enerji kullanan tasar mlar ve her gün yeni teknolojilerin yaratt malzemeler yepyeni mimari ve artifakt biçimleri yaratmak için geçmiflte olmayan olanaklar yaratmaktad r. Fakat betonarme, yeni uygulama yöntemleri yard m yla, hala ucuz, yayg n ve her biçime girebilen büyük bir plastik malzeme konumunu korumakta devam ediyor. Bugün malzeme aç s ndan tümüyle seçmeci bir dönem yafl yoruz. Seçmecilik modern mimarinin bafll ca temsilcilerinden say lan Frank Lloyd Wright tan bu yana tan k oldu umuz bir olgudur. Bu aç dan betonarmenin modern mimari tarihindeki statüsünü saptayan ve betonarmenin modern mimarideki idiom unu tan mlayan Brezilyal Oscar Niemeyer den söz etmek gerekir.

21 Kongre Binas, Brasilia-Brezilya (Oscar Niemeyer) Oscar Niemeyer (1907-) Modern mimarinin en tan nm fl Brezilyal mimar betonarme nin modern idiom unun da yarat c lar ndan biridir da Le Corbusier Rio de Janerio Milli E itim Bakanl inflaat nda dan flman olarak ça r ld zaman onun yan nda çal flan Niemeyer Brezilya da Le Corbusier in Fransa da ve Avrupa daki rolüne paralel bir konumda, modern Brezilya mimarisinin dünya çap nda ün kazanmas na neden olan mimard r. Baflkent Brasilia n n planlamas n yapan Lucio Costa n n plan n n uygulanmas n kontrol edecek mimar olarak Cumhurbaflkan taraf ndan seçilen Niemeyer, yeni baflkentte yapt binalarla dünyaca ünlenmifltir. Brezilya n n barok mimari gelene ini özümseyen bir mimar olarak mimari biçimde e rinin etkisine öncülük tan yan Niemeyer betonarme kabu un sa lad - olanaklarla onun ününü pekifltiren Brasilia da Kongre Binas, Bela Horizonte de Pampulha da rekreasyon tesisleri, Paris te Komünist Parti Merkezi ni yapm fl ve New York ta Birleflmifl Milletler merkezinin uluslararas tasar mc lar aras nda çal flm flt r Brasilia Kongre Binas Niemeyer modern mimaride betonarme yap n n gramerini, ustas Le Corbusier in hepsi birbirinden farkl baflyap tlar n n mimarlar n s radan hayallerini allak bullak eden dramatik ifadesinden uzaklaflt - rarak, Corbu nün deyimiyle, günefl alt nda kolay alg lanan geometrik saf formlara indirgeyen bir fikir yay - c d r. Fakat kongre binas kompleksinin elegan dikdörtgenler prizmas üzerinde daire planl senato salonunun üzerini örten kubbe ve daire planl Millet Meclisi salonunun üzerine de çok büyük bir çanak (saucer) yerlefltirmifltir. Bu saf biçimler bundan sonra dünyadaki say s z projenin ilham kayna olacaklard r. 19

22 Palazetto Dello Sport, Roma (Nervi & Vitellozzi) 20 Bugün malzeme aç s ndan seçmeci bir dönem yafl yoruz. Fakat betonarme, yeni uygulama yöntemleriyle hala ucuz ve yayg n, her biçime girebilen malzeme konumunu koruyor. Yarat c mühendis katk lar Betonarmenin bir artistik baflar arac olarak de erlendirilmesinde mimarlar kadar mühendislerin de etkili oldu u gözlemi betonarme tarihinde sviçreli mühendis Robert Maillard gibi talyan Pier Luigi Nervi, spanyol Eduardo Torroja ve çok daha genç kuflaktan spanyol Santiago Calatrava gibi yarat c mühendislerin yap tlar yla kan tlanm flt r. Pier Luigi Nervi ( ) talyan mühendisi Pier Luigi Nervi betonarmenin estetik olanaklar n dile getiren büyük bir biçim flairidir. Nervi teknik ve mimari tasavvurlar n ayn l na inan r, strüktüral biçimde hesaptan önce sezginin rol oynad n söyler. Bu ba lamda betonarmenin çelikten çok daha zengin olanaklar oldu unu kan tlayan mimar ve mühendisler aras ndad r. Floransa Stadyumu ( ), Torino da da yap lan sergi binas, de mimar A. Vitellozzi ile birlikte yapt Roma da Palazzetto Dello Sport ve Paris te Breuer ve Zehrfuss la birlikte de yapt UNESCO Binas tan nm fl yap tlar aras ndad r. Nervi bir yap düflünürüdür. Scienza o Arte del Costruire, Roma 1945 ve Harvard Üniversitesi nde verdi i konferanslar toplayan Aesthetics and Technology in Building, Cambridge Mass., 1965 adl kitaplar bu ba lamda an msanmal d r Palazetto Dello Sport, Roma Mimar Vitellozzi ile birlikte 72 metre çap ndaki küçük spor saray nda kubbe, e risel ve birbirleriyle kesiflen ince nervürlerden oluflmaktad r. Bir çelik iskele üzerinde ön gerilmeli betondan yap lm fl (Y) biçiminde ö elerden oluflan precast sistem kurulduktan sonra üst kubbe döflemesi dökülmüfltü. D fl mimaride bu nervürlü ve dalgal

23 kubbe yine (Y) biçiminde e ik ayaklarla tafl - n yordu Torino Sergi Saray fiantiyede yap lan prefabrike üçgensel betonarme ö elerle gerçeklefltirilmifl olan bu yap da, Nervi nin strüktür sistemine bir a aç gibi çiçek açt rd - söylenebilir. Burada mühendis statik sorunlar n çözümü ile yetinmemekte, o çözümlerin olanak verdi i estetik ifadeyi flekillendirmektedir. Eduardo Torroja ( ) Modern spanyol yap - c lar aras nda modern mimari yap da özellikle kabuk örtüye yenilik getiren mühendis ustalardan biridir. talyan Nervi gibi hesaptan önce hayal ve fantezinin varl n vurgulayan, strüktüral tipolojide ak l ve varl ktan söz eden, estetik aç dan malzemeye ba l psikolojik faktörlere de er veren, baflka bir deyiflle uygulamay kuramsal ve felsefi temellere oturtmaya çal flan bir mühendisdir. Philosophy of Structure (Strüktür Felsefesi) adl yap t Kaliforniya Üniversitesi taraf ndan 1958 de yay nlanm flt r. En tan nm fl yap tlar aras nda Madrid de Zarzuela Hipodromu (1935) vard r. Félix Candela ( ) Betonarme strüktürlü yap ya büyük estetik aç l mlar getirenler aras nda betonarme kabuk tasar m n n en büyük ad spanyol Félix Candela öncelik tafl r. Bir mimar olmas na karfl n Candela, strüktür kuramlar na ve geometriye düflkünlü ü ile yüzy l n kabuk tasar mlar konusunda en büyük deneyimcisi olmufltur dan sonra Meksikal olan Candela, Meksika da 900 den fazla kabuk örtülü yap gerçeklefltirmifltir. Candela n n çok ince kabuk tasar - m na iliflkin kuram strüktüral gücün kütleden de il, biçimden geldi i düflüncesidir. Bunun do al sonucu olarak da kolon-kirifl sistemini tümel olarak reddetmifltir. Bafllang çta inflaat mühendislerinin kuflkulu olduklar pek çok kabuk inflaat, Candela 1951 de Meksika Üniversitesi nin kozmik fl nlar incelemek için çok ince bir örtü yapt rmak için onunla iflbirli ine girmeleriyle bafllam fl ve Candela n n önerdi i hiperbolik paraboloid kabuk ününü pekifltirmifltir. Kabuk hafif oldu u için ucuz bir örtü ve este- Oseanografi Laboratuvar, Valencia- spanya (Félix Candela) 21

24 Santa Cruz, Tenerife (Calatrava) Toplum Merkezi, sviçre (Calatrava) Hem mimarl k hem de mühendislik diplomas olan Calatrava betonarme ve çelik malzemeyi kullanma konusunda en yarat c ustalardand r. Tasar mlar Candela n n deyimini akla getirir: Mimari bilimsel oldu u zaman sanat olur. 22 tik olarak hofla giden biçimlere sahipti. Candela n n en tan nm fl yap lar içinde 1958 tarihli Xoxchimilco Restoran, tarihli ve (Saddleback-eflek s rt ) ad verilen bir tonoz örtüsü olan Lomascuernevala fiapeli say labilir. Candela n n mimarlar n pek kat lamayacaklar ilginç fikirlerinden biri mimarinin ancak bilimsel oldu u zaman sanat olabilece- idir. Fakat büyük bir çeflitlilik gösteren flemsiye, ters mantar ve di er biçimlerde gerçeklefltirdi i kabuklar, betonarme ile mühendis imgelerinin birleflerek yaratt ola anüstü bir biçim zenginli i sunarlar. Betonarme tarihinde yarat c mühendisle, yarat c mimar aras nda bir tür yar fl gibi geçen uzun süreçte 20. yüzy l n ikinci yar - s nda yarat c mühendisler serisine spanyol mimar ve mühendisi Santiago Calatrava y katmak gerekir. Santiago Calatrava (1951-) Önce bir mimarl k diplomas sonra Zürih ETA s ndan mühendislik doktoras alan Santiago Calatrava arakesitinin en yarat c ustalar ndand r. Betonarme ve çelik malzemelerin do as na uygun biçimler yaratmak iste i onu sürekli yenilik arayan bir tasar mc yapm flt r. Özellikle betonarme malzeme ba lam nda post modernist seçmecili e, malzeme ço- ulculu una ve mimari arac l ile yap lan reklamc l a hiç itibar etmeyen nadir sanatç - lardan biridir. Tasar mlar bir bak ma Candela n n deyimini akla getirir; mimari bilimsel oldu u zaman sanat olur Baerenmatte, sviçre, Toplum Merkezi Akustik aç dan yeterli kaliteleri istenen bu çok maksatl salon ince tafl y c lara oturan üçgen kesitli kutu kirifllerle kapat lm flt. Bu kirifller modüler

25 prefabrike ö elerle gerçeklefltirilmiflti , Würlingen, sviçre, Konut Dizileri Prefabrike ö elerle gerçeklefltirilen betonarme tafl y c sistem Calatrava n n tasar ma yaklafl m nda strüktüral biçim ile mimari biçim efldeflli ini vurgular. Zemin kattaki yaflama hacimleri üzerinden taflan yatak katlar n n ilginç biçimli e ik tafl y c lar biçimsel endiflelerin önceli ini kan tlamaktad r. 1991, Santa Cruz Tenerife, spanya K y ya yak n bir arsada Sidney Opera Binas ndan daha heykelsi bir karmafl k örtü sistemi 2000 kiflilik bir konser salonu üzerinde yap lm flt r. Bir bak ma bu tasar m Calatrava n n Utzon dan çok Le Corbusier in kural k r c l na yak n sanatsal kiflili ini vurgulamaktad r. Betonarme tarihinin baz ünlü yap lar Max Berg Jahrhunderthalle Breslau Betonarmenin kahramanl k döneminde bu büyük betonarme kubbe dramatik strüktürü ile modern mimarinin Almanya daki önemli gösterilerinden biri olmufltu. Giuseppe Terragni Casa del Fascio Betonarme kasetlerden örülü strüktürel cephe ifadesinin en erken örneklerinden biri olan bu yap modern mimarinin erken ça nda bir paradigma konumunda idi. Ve o dönemde talyan faflizminin kültürel aç l m n n ça dafl ölçütlere karfl olmad n da kan tlar. Kenzo Tange Hiroshima Bar fl Merkezi Tange brüt beton pilotiler üzerinde yükselen fleffaf bir dikdörtgenler prizmas önünde ve Le Corbusier in pilotiler üzerinde yükselen kütlelerin arsan n süreklili ini ortadan kald rmayan düflüncesine paralel olarak tasarlad bu yap lar n alt ndan da uzanan park içinde basit parabolik tonozla örtülü an sal mezar çok sade bir platform üzerine yerlefltirmiflti Tokyo Olimpik Stadyumu Tange nin küçük ve büyük spor salonlar ndaki benzer örtü strüktürleri, Utzon un Sidney Operas nda oldu u gibi örtü tasar mlar yla ça dafl Tokyo kentine en güçlü mimari simgesellikleri kazand r- Casa del Fascio (Giuseppe Terragni) Hiroshima Bar fl Merkezi (Kenzo Tange) 23

26 Tokyo Olimpik Stadyumu (Kenzo Tange) TWA Terminali (Eero Saarinen) 24 m fllard r Yamanafli Bas n ve Radyo Merkezi, Tokyo Tange nin yatay dikdötgen prizmalarla düfley silindirik kuleler, büyük boflluklar ve portafolarla dramatik ve gerilimli tasar m Le Corbusier in Avrupa tasar m gelene inin dengeli geometrisi içinde kalan üslubunun d fl na taflm flt r. Eero Saarinen TWA Terminali, New York D flar dan biçim olarak, içerden mekan olarak dünyan n en güçlü plastik tasar mlar ndan olan bu yap, olas l kla heykelleflen mimarinin en etkileyici örneklerinden biri ya da birincisidir. Saarinen, kimilerinin söyledi i gibi uçmaya bafllayan ve kanatlar n açan bir kufla benzetmenin söz konusu olmad n söylemifltir. Hugh Stubbings 1957 Kongre Salonu, Berlin Interbau Sergisi nde Birleflik Amerika y temsil eden bu yap da oditoryum, sergi salonlar, konferans salonu ve ofisler üzerinde bir e ri planda iki büyük kemerle tafl nan büyük bir Semer tonoz (Saddle Roof, Haengedach) ile örtülmüfltü. Candela n n betonarme örtü ö elerinin kullan - m na getirdi i d flavurumcu ifade o dönemin modalar ndan biriydi. Jorn Utzon Sidney Opera Binas 1957 tarihli yar flmay kazanan Utzon un Sydney körfezindeki bu dramatik burunda, Sydney in ve Avustralya n n simgesi olan yap y precast sistemle üretilmifl parabolik kabuklar kompozisyonun egemen oldu u görünüflte karmafl k, fakat temelde tek bir örtü ö esinin de iflik boyutlu varyasyonlar ndan oluflan bir tasar mla gerçeklefltirmifltir. Burada bu kabuk kons-

27 Parlamento Binas, Dacca, Bangladefl (Louis I. Kahn) trüksiyonu, yontusal bir ifade ile yap y bir yelkenli gibi denizle buluflturmaktad r. Ve bu benzetme amac na ulaflm flt r. Ça dafl mimaride ekspresyonizmin en güçlü örne i diyebilece imiz Sidney Opera Binas tarihi mimaride kubbenin oldu u gibi, tasar mda örtü kompozisyonun hala bir silueti peyzaja empoze edebilece ini gösteren büyük bir an tt r. Utzon a göre mimari biçim mimardan önce vard r. Mimari biçim do an n biçim ve malzemelerini yans tarak insanla çevresi aras ndaki iliflkiyi kurmaya çal fl r. Alvar Aalto 1971 Helsinki de Kongre ve Konser Salonu (Tasar m 1962) Salon Aalto nun daha önce ahflapla gerçeklefltirdi i dinamik ekspresyonist tasar m üslubunu burada betonarme ile gerçeklefltirdi ini gösteren ilginç bir denemedir. Louis I. Kahn Parlemento, Dacca Kahn ülkenin geleneksel mimarisi ile modern mimari aras nda baflar l bir sentezi gerçeklefltirdi i bu yap da betonarmeyi hem duvarlarda hem de örtüde kullanm flt r. Büyük toplant salonu eliptik bir tonozla duvarlarda beton bloklar kullan lm fl, bloklar aras ndaki derzlere ince mermer fleritler konarak gelenekle bir iliflki kurulmaya çal fl lm flt r. Bu yap betonarmenin her kal ba girdi ini, her üslubu ifade edebilen çok boyutlu bir malzeme oldu unu tekrar kan tlamaktad r Fort Worth, Texas Kimbell Sanat Müzesi Modern mimarinin en ciddi mimar Louis Kahn bu gösteriflsiz baflyap t n salonlar nda betonarme yap tasar - m n n en klasik örneklerinden birini gerçeklefltirmifl ve malzemenin karakterine en mükemmel flekilde uyan bir yüzey yaratarak, Hennebique den, Perret den ve Le Corbusier den bu yana devam eden bir araflt rmay da hemen hemen sonland rm flt r. Sidney Opera Binas (Jorn Utzon) 25

28 National Gallery Eki, Washington, D.C. (I. M. Pei) Belediye Binas Dallas, Texas (I. M. Pei) I. M. Pei National Gallery of Art, Do u Ek Binas, Washington, D.C. Mimari çözüm, iç mekan zenginli i ayr nt - lardaki ola anüstü duyarl ayr nt larla I. M. Pei ye modern mimarl k tarihinde önemli bir yer kazand ran bu müze binas nda precast beton kullan lm fl ve kesme tafl bloklarla kaplanm flt r. Burada içerde çam çat lar, d - flar da tafl kaplama egemendir. Fakat betonarmenin olanak verdi i çok de iflik konstrüksiyon varyasyonlar ba lam nda an msanmas gereken bir yap d r Dallas Belediye Binas, Dallas, Texas Büyük geometrik kompozisyonlar n en baflar l yarat c lar ndan olan Pei, bu büro binas nda betonarmenin verebilece i sanatsal ifadenin olanaklar n ustaca göstermifltir. Paul Rudolph, 1970 Southeastern Massachussets Tehnological Institute North Dartmouth, Mass Betonarme strüktürün geometrik bir kurguya getirdi i büyük biçimsel fleksibiliteyi ve plastisiteyi sergileyen bir yap d r. Carlo Scarpa 1975 Brion Vega Mezarl Treviso, talya Scarpa bir mezarl n dini atmosferine uygun bir sadelik içinde beton brut ile renkli malzeme aras nda etkileyici bir armoni yaratm flt r. Kisho Kurakawa Uluslararas Havalaan, Kuala Lumpur Y lda 25 milyon yolcuya hizmet verecek bu dev havaalan nda mekanlar tepelerinden ayd nlat lan kabuk ve çad r strüktürlerle örtülmüfltür. 20. yüzy l sonunda bu boyutta yap - lar için aranan simgesel biçimler, büyük mimarlar aras ndaki ekonomik ve simgesel savaflta, TWA Airlines terminalindeki gibi tek bir malzeme ile yetinme olana n ortadan kald rmaktad r. Enric Miralles, Carme Pinos, Igualada Mezarl, Barselona Betonarmenin biçimsel hayallere olanak veren karakteri genç mimarlar cesur fantezilere davet etmektedir.

29 Karmafl k tonoz örtü (Pier Luigi Nervi) Son söz Betonarme ile yap lan milyonlarca yap aras nda burada sözü edilenler tan nm fl mimarlar n yap lar ndan seçilen birkaç örnekte, kuflkusuz bu malzemenin bütün olanaklar sergilenmemifltir. Betonarme en ucuz, en yayg n yap malzemesi teknolojisi olarak Türkiye gibi ülkelerde iki kat geçen her yap n n strüktür malzemesi olmufl, ancak çok yüksek binalarda betonarme yerini çeli e b rakm flt r. Türkiye de betonarme son y llara kadar rakipsizdi. Türkiye de A. Perret nin stanbul Operas için yapt bir avan proje ve Gordon Bunchaft n SOM için tasarlad Hilton Oteli ( ) Türkiye de önemli aflamalar olarak düflünülebilir. Fakat betonarmenin as l boyutu milyarlara yap - lan ekonomik yap larda en basit ustan n kolayca gerçeklefltirebilece i bir yap tekni i olarak evrenselleflmesidir. Bu sonuçta büyük kütlelerin kulland tek strüktüran yap malzemesi olmufltur. Türkiye hala bir betonarme ça yafl yor. Bu da toplumun ortalama estetik kültürünün s n rlar içinde flekillenmifltir. Bizim ça dafl kentlerimiz kentleflmekte zorluk çeken bir halk n yaratt yerleflmelerdir. Halk kültürünü yans - t rlar. Diplomal mimar da bunun parças d r. Betonarme, Perret nin estetik betonarme aflamas na, fakir ülkelerde henüz gelmemifltir. Oysa betonarme olanaklar yüzy l boyunca kan tlanm flt r. Örne in Paris te Sanayi ve Teknik Ulusal Merkezi nde (C.I.N.T.) metrekarelik sergi alan üzerinde Hilton Oteli Nervi nin yapt üç ö eli festonl tonoz örtüsü ya da P. Hausermann n Savoie da bir e lence merkezinde yapt Belledonne Balkonu (1966) gibi tümüyle iç mekan heykel olarak tasarlanm fl yap lar an msayabiliriz. Fakat ünlü mimarlar n özel koflullarda gerçeklefltirdikleri ola anüstü heykelsi mimarinin yayg nlaflmas yap kültürünün toplumsal düzeyi ile ilgilidir. 27

30 Çimsa fark De iflime ayak uyduran de il, yeniliklerin öncüsüyüz. Çimsa; müflterilerini daha iyi anlamak ve ihtiyaçlar n belirleyerek h zl ve etkin çözümler sunabilmek için sürekli çal flmaktad r. Çimsa n n hem müflteri memnuniyetini art rmas n hem de ürünleri için farkl kullan m alanlar yaratmas n sa layan bu anlay fl n en önemli örneklerinden birini beyaz çimento üretimi oluflturmaktad r. Çimsa n n üretti i beyaz çimentonun bafll ca kullan m alanlar ; mimari ve prekast beton cephe panelleri, mimari ve dekoratif betonlar, yer döflemeleri ve prekast elemanlar, haz r s va, yap flt r c ve derz dolgu malzemeleri ile kent mobilyalar olarak s ralanmaktad r. Bunlar n yan s ra beyaz çimento, endüstriyel tasar mc lara ve mimarlara genifl tasar m olanaklar sa lamakta, betonun plastik özelli i ve kolay flekil verilebilirli i, tasar mc lara s n rs z olanaklar sunmaktad r. Pek çok alanda beyaz çimentonun kullan m n yayg nlaflt rmak için çal flmalar na devam eden Çimsa da; sanat uygulamalar nda beyaz çimentonun kullan lmas n destekleyerek heykelt rafllar n ve mimarlar n iste ine göre ürünlerin kullan m alanlar n n yayg nlaflt r laca projeler gerçeklefltirmekte, onlar n yanlar nda oldu unu hissettirmektedir. Konut Dizileri, Würlingen, sviçre (Calatrava) Yüzy l aflk n bir süredir yap sektöründe kullan lmakta olan beyaz çimento, daha çok deko- 28 ratif ve estetik özellikleri ile öne ç km flt r. Oysa yük tafl ma kabiliyeti aç s ndan da üstün özelliklere sahip olan beyaz çimento ve beyaz beton, özellikle geliflmifl ülkelerde; baflta kongre, sanat ve kültür merkezleri olmak üzere, metro ve tren istasyonlar nda, iletiflim kulelerinde, stadyum ve spor alanlar nda, siteler ve konut inflaatlar nda, köprü ve üst geçitler ile istinat duvarlar gibi inflaatlar n tafl y c sistemlerinde baflar yla kullan lmaktad r. Türkiye de ilk kez Çimsa taraf ndan üretilmeye bafllanan Süper Beyaz Çimentonun buhar kürünü ortadan kald ran, erken kal p sökümüne imkan veren, erken yüksek mukavemet özelli iyle sektörde kullan m yayg nlaflt r lmaktad r ve 2009 y l nda yap lan çal flmalarla, Türkiye beyaz çimento pazar n n yaklafl k %10 u kadar yeni bir beyaz çimento pazar oluflturulmufltur. Çimsa n n beyaz çimento sektöründe yakalad baflar da; müflterilerini anlayarak onlar n ihtiyaçlar na uygun ürünler gelifltirebilmesi ve ürünleri için yeni kullan m alanlar yaratabilmesi etkili olmufltur. Beyaz çimento ürünü için yepyeni bir kullan m alan yaratan Çimsa; süper beyaz çimentosunun üstün özellikleri ile Türkiye de H zl Tren Projesi traverslerinin imalinde, dünyada ilk defa beyaz çimentonun kullan lmas n sa lam flt r. Makinistler için sürüfl güvenli i de sa layan bir yap ya sahip olan beyaz traverslerin kullan m n yayg nlaflt rma çal flmalar devam etmektedir. Çimsa bugün, beyaz çimentodan sonra haz r beyaz betonunun üretimini de baflar yla gerçeklefltirmektedir. fiirket yeni hedefini ise, t pk bu kitapta yer alan ünlü mimar-mühendis Santiago Calatrava n n tasarlad binalarda kullan lan brüt beyaz betonunun Türkiye de kullan m n art rmak ve estetik mimarinin geliflimine katk sa lamak olarak belirlemektedir.