Dünden Bugüne Hemşirelikte Hangi Roller Tanımlandı?

Transkript

1 Dünden Bugüne Hemşirelikte Hangi Roller Tanımlandı? HEMŞİRELİK: Kavramsal bilgi ve beceriyi içeren uygulamalı bir sağlık disiplinidir. Doğasında insana saygı ve insan haklarına değer verme olup, mesleki faaliyetleri birey, aile ve topluma yöneliktir. İlk çağlarda hemşirelik daha çok kadının sağaltıcı (şifa verici) rolü ile karakterizeydi. Hemşirelik tarihsel gelişiminin İsa öğretisine dayandığı düşünülmekte ve kiliseye mensup sosyal hizmetlerde çalışan kadınlara Dekones, erkeklere de Dekon denilmekteydi. 14. yüzyılda hemşireler, köylünün tıbbi bakımının ve sağlığının ana kaynaklarından biri olmuştur. Hemşireler hasta bakımında, bitkisel ilaçlar ve tedavi edici teknikler kullanmışlardır. Rönesans ve reform hareketleri ile tıpta birçok gelişme sağlanmıştır. Yeni araçların icadı ve biyolojik bilimlerdeki gelişim, tıbbi bilimlere de temel oluşturmuştur. Yeniçağda yaşanan toplumsal ve politik olaylar sonucu insan hak ve özgürlüklerinin önem kazanması, hemşireliğin gelişimini de olumlu etkilemiştir. Endüstriyel gelişim, Fransız Devrimi ve savaşlar, hemşireliğin yeniden doğuşuna zemin hazırlamıştır. Florance Nightingale ( ), 19. Yüzyıl ın ortalarında hemşirelik mesleği için beklenen lider olmuştur. Kırım Savaşı nda yaralı ve hasta askerlere bakım yapması ve fiziki çevreyi iyileştirmesi, Nigtingale in saygınlığının artırmasını, zamanın liderlerinin desteğini almasını ve böylelikle gerçekleştirmek istediği reformlar için zemin oluşturmasını sağlamıştır da Nigtingale Hemşirelik Okulu açılmıştır. Bu okul modern anlayışla açılmış sivil bir okuldur. Nightingale, hemşireliğin statüsünü saygın bir iş düzeyine yükselterek, hemşirelik bakımının niteliğini geliştirmiş ve modern hemşirelik eğitiminin kurucusu olmuştur. Böylelikle hemşirelik, bir meslek olarak değil, yasal bir iş olarak gelişmiştir. Türkiye de Hemşirelik Ülkemizde hemşirelik mesleğinin ortaya çıkışı hayli eskidir yılında, İstanbul daki Tıp okulunun bir köşesinde, iki yıllık kurslarla küçük cerrahlar adı verilen bir grup sağlık personeli yetiştirilmeye başlanmıştır. Küçük cerrahlar, sağlık memuru unvanı verilen, erkek halk sağlığı hemşirelerinin öncüleridir. Avrupa da hemşireliğin gelişimini dikkatle izleyen Dr. Besim Ömer Paşa, 1907 de Londra daki Kızılhaç Konferansı na Türk delege olarak katılmış ve orada Florance Nightingale ile tanışmıştır. Konferansta Nightingale e ve hemşireliğe verilen önemden etkilenen Besim Ömer Paşa, Japonya da hastabakıcı yetiştirilmesinde uygulanan yöntemi, İstanbul da uygulamaya karar vermiştir. Besim Ömer Paşa tarafından, 1911 yılında Gönüllü Hastabakıcılık Kursu açılmış ve İstanbul un tanınmış ailelerinin kızları bu kursa alınmıştır. Süresi altı ay olan bu kurstan sonra Müslüman Türk kadınları ilk kez Balkan Savaşı nda (1912) yaralı askerlerin bakımına katılmışlardır İlk Türk hemşirelerimiz: Kerime Salahor ve Safiye Hüseyin Elbi dir. Cumhuriyetin ilan edildiğinde, sağlık alanında çalışan insan gücü yetersizdi yılında Kızılay Derneği ne bağlı bu günkü adı: Kızılay Özel Hemşirelik Okulu olan, Kızılay Hastabakıcı Okulu kurulmuştur. Bu okul, Cumhuriyet in ilanından sonra Türkiye de kurulan ilk hemşirelik okuludur yılında Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Bakanlığı na bağlı olarak, İstanbul Haydarpaşa Numune ve Şişli Çocuk Hastanesi nde birer hemşire laborant okulu açılmıştır (3). Ortaokul mezunlarını alan bu okulların eğitim süresi, 1958 yılına kadar üç, 1958 den sonra dört yıl olmuştur. Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Bakanlığı na bağlı olarak ülkemizin birçok

2 yerinde sağlık koleji adıyla açılan bu okullar, 1976 yılından itibaren sağlık meslek lisesi adı ile anılmaktadırlar. Türkiye de hemşirelikte üniversite düzeyindeki eğitim ise, 1955 de Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu nun açılmasıyla başlamıştır. Bu okul, ayrıca Avrupa da da üniversite düzeyinde açılan ilk hemşirelik yüksekokulu olma özelliğini taşımaktadır. Daha sonra 1961 de Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu ve Florance Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu açılmıştır. Bu arada ülkenin dört bir yanında sağlık meslek liseleri açılmaya devam etmiştir yılına kadar iki farklı düzeyde (lise ve üniversite düzeyinde) devam eden hemşirelik eğitimine, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları nın açılmasıyla üçüncü bir eğitim düzeyi daha eklenmiştir. Hemşirelikte ilk mesleki örgütlenme, 1933 te gönüllü hemşireler tarafından kurulan Türk Hastabakıcılar Cemiyeti dir. Bu cemiyet, 1943 tarihinde yeniden organize edilmiş ve adı Türk Hemşireler Derneği olarak değişmiştir. İlk hemşirelik kanunu 1954 yılında çıkartılmış olan 6283 sayılı kanundur. 25 Nisan 2007 tarihli bir kanunla (5634 sayılı) önceki kanun yenilenmiştir. Kanunda yapılan değişiklik ile hemşire unvanı lisans düzeyinde eğitim almış bireylere verilmiş, ayrıca yapılan yeni düzenlemeyle hemşire tanımından kadın ibaresi kaldırılarak, meslekteki cinsiyet ayrımı da sona ermiştir. Böylece hemşirelik yüksekokullarına, sağlık yüksekokullarına ve sağlık bilimleri fakültelerinin hemşirelik programlarına erkek öğrenciler de alınmaya başlanmıştır. Yeni yasaya göre hemşire; tabip tarafından acil haller dışında yazılı olarak verilen tedavileri uygulamak, her ortamda bireyin, ailenin ve toplumun hemşirelik girişimleri ile karşılanabilecek sağlıkla ilgili ihtiyaçlarını belirlemek ve hemşirelik tanılama süreci kapsamında belirlenen ihtiyaçlar çerçevesinde hemşirelik bakımını planlamak, uygulamak, denetlemek ve değerlendirmekle görevli ve yetkili sağlık personelidir. Bu tanımla hemşireye; tanılama yapma, bakımı planlama, uygulama, denetleme ve değerlendirme sorumluluğu verilmiştir. Sağlık Ekibi İçinde Hemşirenin Rolleri ESAS ROLLERİ İŞLEVLERİ ÇAĞDAŞ ROLLERİ Uygulayıcı Rolü Bakım+ Tedavi+Koordinasyon Koordinatörlük Rolü Yönetici Rolü Sağlık hizmeti alanları Araştırıcı Rolü Daha iyi bir hemşirelik bakımı vermek Psikolog,ekonomist Profesyonel Rolü Hemşirelik disiplinini geliştirme Eğitici Rolü Meslek Aday ve mensuplarına Hasta haklarının savunucusu Sağlıklı/hasta+birey+toplum Rehber, danışman rolü

3 Tanrının insana verdiği en değerli armağan olan hayat, çoğu defa hemşirelerin ellerine terk edilmiştir. Florance Nıghtıngale "Hemşirelik bir bütün olarak insana bakım veren tek sağlık disiplinidir" Dr.Gray Schavvartz Sağlık ekibi içinde hemşirelerin bakım verici, karar verici ve hasta hakları savunuculuğu, eğiticilik gibi birçok rol ve işlevleri vardır. Bakım Verici: Hemşire, hasta bireyin fiziksel, duygusal ve sosyal gönencini iyileştirmeye yardım eder. Durumun birey ve aile üzerindeki fiziksel, psiko-sosyal etkilerini tanımlar ve iyileştirici girişimlerde bulunur. Karar Verici: Hemşire eylemde bulunmadan önce sahip olduğu bilgiyi yorumlar ve birey için (özgün olarak o birey için) en uygun olanına birey ile ekip üyeleriyle ya da yalnız başına karar verir. Koruyucu-Gözetici ve Savunucu: Hemşirenin bu rolü kapsamında birçok görev ve sorumluluk yer alır. Hemşire, bakım verdiği birey ya da grup için fiziksel ve psiko sosyal olarak güvenli bir çevre sağlar. Bakıma ilişkin karar verme süreçlerinde etik ilkeleri göz önünde bulundurur. Bireyin/hastanın yasal haklarını korur ve gerektiğinde hakkını aramasına yardım eder. Sağlık politikalarının yapılandırılması süreçlerine katılım hemşireler için mesleki bir sorumluluktur. Yönetici: Hemşire, bireyin/ailenin sağlığını korumak, geliştirmek ya da sağlığını yeniden kazanmasına yardım etmek/iyileştirmek için bireysel-sosyal-ekonomik kaynakları (destek kaynaklarını) tanımlar ve yönetir; Sorumluluğu doğru kişiye-doğru zamanda delege eder Diğer personeli denetler Uygulama ortamındaki kaynaklan yönetir/ etkili kullanır. Bireysel kaynakların etkili kullanımını sağlar. Aktiviteleri koordine eder. Sağlık kurumunu bireye (hastaya), bireyi de kuruma karşı temsil eder (delegasyon). Rehabilite Edici: Hemşire hastalık vb. nedenlerle yapısal ya da işlevsel kayıtların bulunduğu durumda, bireyin var olan potansiyelini en üst düzeyde kullanması, kayıp sonucu oluşan değişimlerle baş etmesi için bireye ve ailesine yardım eder. Rahatlatıcı: Hemşire duygusal destek sağlayarak bireye bakım verir. Terapotik amaçlara ulaşmak için bireyin yardım gereksinimi vardır ve bu yardımı hemşire sağlar.

4 Eğitici: Hemşire, hasta ve ailesinin bu deneyimlerinden bir anlam bulmaları, öğrenmeleri ve bağımsızlık kazanmaları için ne öğretileceğini tanımlar ve bunları öğretir. Öğretim bireye ve duruma özgüdür. Hemşire hastaya sağlık bakımı ile ilgili kavramlar ve gerçekleri açıklar. Hasta ve ailesinin bakıma etkin katılımlarını sağlar. Öğrenmeyi destekler ve gelişimi (davranış değişikliğini) değerlendirir. Danışmanlık: Hemşire, hasta ve ailesinin sağlığını korumaları, geliştirmeleri ya da hastalığın etkileri ile baş etmeleri için kendi kaynaklarını/sağlanabilecek kaynaklan tanımalarına, kullanmalarına, durumlarını tam olarak anlamalarına ve sağlıklı bir karar vermelerine yardım eder. Hemşire genellikle bu rollerin birçoğunu aynı anda yerine getirir. Bakım verirken eğitir, aynı zamanda danışmanlık eder, korur ve gözetir. Bu rol ve işlevler hemşirelik hizmetlerinin odak noktasındaki değişimi de yansıtır. Şöyle ki; "Geleneksel Hemşirelik", hemşirenin yatak başı bakıma yoğunlaştığı, hastanın edilgen bırakıldığı "Hastada-Hastaya-Hasta için Hemşirelik" yaklaşımıdır. Oysa, "Modern Hemşirelik" hastanın bütüncül, humanistik ve demokratik bir şekilde ele alındığı "Hasta ile Hemşirelik" yaklaşımındadır. Bu yaklaşımın temelini bireyin kendi bakımına ve kendine ilişkin kararlara katılımı oluşturur. Hasta ile hemşirelik yaklaşımında; Hastanın bir birey olarak değerine inanılır, Hastanın karar verme potansiyeline ve otonomisine değer verilir, Hastanın kendine ilişkin kararlara katılmasına yardım edilir, Bireyin biyo-psikososyal bütünlüğü göz önünde bulundurulur, İnsan-çevre/ sağlık-çevre ilişkisi göz önünde bulundurulur, İnsan haklan ve hasta haklarına saygı ön plandadır. Modern hemşirelik, sadece hastalığı ve hastalıklı bireye bakımı değil, sağlam bireyi ve sağlığı korumayı ön planda tutar. Bu yaklaşım doğrultusundaki modern hemşireliğin yaşam bulması için, "ekip hemşireliği" ve "primer hemşirelik" gibi çeşitli çalışma modelleri geliştirilmiştir. Hemşirelik eğitimi hemşireliğin rol ve işlevlerindeki değişimleri ve gelişimleri etkilerken, aynı zamanda bu değişimlerden de etkilenmektedir. Bu değişim ve gelişim sürecinde temel hemşirelik eğitiminin ne olması gerektiği konusunda bazı belirsizlikler yaşanabilir ve bunun doğal olduğu söylenebilir. Ancak şu da yadsınamaz bir gerçektir; geleneksel hemşirelik eğitiminde izlenen ve tıp bilimine, hastalıkların tedavisine, rutin hemşirelik işlevlerine odaklasan medikal model yerini giderek hemşireliğin kendine özgü bilgi birikimine dayalı bir hemşirelik felsefesine sahip olan hemşirelik modellerine bırakmaktadır. Hızlı teknolojik gelişmeler ve artan hemşirelik araştırmaları hemşireleri "bilgili olmaya" ve "eleştirel-bilimsel düşünme" becerilerini geliştirmeye itmektedir. Diğer bir deyişle, modern hemşirelik bilim ve

5 sanatının araştırmaya/bilgi temeline dayalı olarak uygulanması gereksinimi her gün daha çok hissedilmektedir. Sağlık hizmetlerindeki değişim hemşirelik mesleğindeki değişimi de getirmiştir. ANA standartlarına göre (2004) temel hemşirelik rolleri; Uygulama (hemşirelik süreci basamakları), Profesyonel performans (kalite geliştirme, performans değerlendirme, eğitim, etik, liderlik, araştırma, ortak çalışma, kaynakları kullanma ) iken; Uzman hemşire rolleri ise: temel hemşirelik rollerine vaka yönetimi, konsültasyon, sağlığı iyileştirme ve geliştirme, eğitim, reçete etme, yönlendirme, kendi kendini değerlendirme, interdisipliner çalışma başlıkları eklenmiştir hemşirelik yönetmeliğindeki değişikliklerde de; hemşirelik mesleğinde; Cinsiyet sınırlaması kaldırılması Lisans eğitimi alması Yetkili sağlık personeli Uygulama, tanı ve tadavi, eğitim, işbirliği, araştırma, kalite-yönetim Yoğun bakım, acil hemşireliği yetkilerinin tanımlanması (temel ve ileri yaşam desteğini başlatır, defibrilasyon, acil kardiyoversiyon, nazogastrik tüp uygulama) Diyaliz, stoma, liyezon psikiyatri, alkol ve madde bağımlılığı hemşirelikleri Uzman hemşire ve yönetici hemşire görev tanımları - Hemşirelik kararı ile uygular (özel cerrahi girişimlere uygun egzersiz yaptırma, barsak eğitimi, üriner alışkanlık eğitimi vb.), hekim kararı ile uygular(ilaç, fiziksel hareketi sınırlama), hekim ile birlikte yapar( bronkoskopi vb.). yayınlanmıştır.

6 Kaynaklar (1) (Erişim Tarihi: 12/10/2013). (2) Ulusoy, M. Filiz. (1998), Türkiye de Hemşirelik Eğitiminin Tarihsel Süreci, Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Sayı:2, ss. 1-8 (3) Kocaman, G. (2004), Türkiye de Hemşirelik Eğitim Sorunları ve Çözüm Arayışları, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, Özel Baskı (Genişletilmiş 2004 Baskısı), ss (4) (Erişim Tarihi: 12/10/2013). (5) (Erişim Tarihi: 12/10/2013). (6) ( Erişim Tarihi: 12/10/2013). (7) bakım sistemi,sağlık ekibi ve hemşirenin rolleri(erişim Tarihi: 12/10/2013). Uzm. Hem. Deniz BENZEŞ Acıbadem Kadıköy Hastanesi Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi: 14 Ekim 2013