HİDROLİK VE YENİLENEBİLİR ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU RÜZGAR ENERJİSİ ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

Transkript

1 HİDROLİK VE YENİLENEBİLİR ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU RÜZGAR ENERJİSİ ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU Aralık 2007 Ankara

2

3 RÜZGAR ENERJİSİ ALT ÇALIŞMA GRUBU Başkan Üye Üye Üye : Hatice Erdi : Nagehan Abacılar : Bilal Şimşek : Algı Özkaya

4

5 İÇİNDEKİLER 1. GENEL Tanımı Tarihçe DÜNYA DA RÜZGAR ENERJİSİ Potansiyel ve Kapasite Şebeke Bağlantı TÜRKİYE RÜZGÂR ENERJİSİ Potansiyel ve Kapasite Şebeke Bağlantı İletim Sistemine Bağlantı Dağıtım Sistemine Bağlantı Sisteme Bağlantı Görüşü Oluşturulması Santral Bağlantısı ve Sistem Kullanımında Yaşanan Sıkıntılar RÜZGAR ENERJİSİ EKONOMİSİ VE MALİYETLER Rüzgar Enerjisinin Ekonomisi Rüzgar Enerjisinin Maliyetleri Yatırım Maliyetleri Üretim Maliyetleri RÜZGAR ENERJİSİ VE ÇEVRE Rüzgar Enerjisinin Çevresel Etkileri Rüzgar Enerjisi ve Karbondioksit Emisyonları İklim Değişikliği ve Rüzgar Enerjisi FİNANSMAN MEVZUAT VE TEŞVİKLER Finansman Mevzuat Teşvikler Tanım Dünya da Teşvik Sistemi Türkiye de Teşvik Sistemi SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler

6

7 1. GENEL 1.1. Tanım Rüzgâr enerjisi, güneş enerjisinin bir şeklidir. Rüzgârlar, yeryüzündeki farklı güneş enerjisi dağılımının neden olduğu basınç ve sıcaklık farklarının dengelenmesiyle oluşan hava akımlarıdır. Dünyanın bir kısmında hava, kara ve deniz ısınırken diğer yüzeyinde ise soğuma görülür. Dünyanın günlük dönüş hareketi nedeni ile bu ısınma ve soğuma periyodik bir şekilde devam eder (1). Rüzgâr, şiddet ve yön olmak üzere iki parametre ile ifade edilir. Rüzgâr kaynağı küresel ölçekte yarı sürekli bir yapıya sahip olup, mevsimlik, günlük ve saatlik değişiklikler gösterir, aynen yüzey pürüzlülüğü (topografya) ve atmosferik koşullara bağlı olarak yükseklikle değişir. Bazı bölgelerde mevsimlere göre önemli farklar da görülebilmektedir. Rüzgâr şiddetinde yüksekliğe bağlı olan artış genellikle güç kanunu veya logaritmik bir ifadeyle tanımlanır. Dünya Meteoroloji Örgütü için yapılan analizlerde ortalama rüzgâr hızının yıldan yıla en çok % 25 değişiklik gösterebileceği belirlenmiştir (2) Tarihçe Rüzgâr enerjisinden çok eski çağlardan beri yararlanılmaktadır. MÖ li yıllarda Nil Nehri'nde kayıklarda rüzgar enerjisinden yararlanıldığı bilinmektedir. M.Ö. 200'de Çin'de de basit yel değirmenleri su pompalanmasında kullanılırken, İran ve Orta Doğu'da kanatları kamıştan örülmüş olan düşey eksenli yel değirmenleri, tahılların öğütülmesinde kullanılmıştır. Rüzgâr enerjisi, 11. Yüzyıl'dan itibaren, tacirler ve Haçlı seferleri vesilesiyle Avrupa'ya götürülmüştür. Hollandalılar, yel değirmenlerini geliştirerek göllerin ve Ren Nehri bataklıklarının kurutulmasında kullanmıştır. 19. Yüzyıl sonlarında ise göçmenler bu teknolojiyi Amerika'ya götürerek tarlaların ve çiftliklerin sulanması için su pompalamada ve daha sonra da evler ve endüstri için elektrik üretiminde kullanmışlardır[2]. Önce Avrupa daha sonra Amerika'da buharlı makinelerin keşfi ile başlayan sanayileşme, yel değirmenlerinin ve yelkenli gemilerin kullanımının aşamalı olarak azalmasına sebep olmuştur. Dizel yakıtların ucuzluğu rüzgâr enerjisini değerlendirme araştırmalarını ötelemiş ve bu durum 2. Dünya Savaşı'na kadar sürmüştür. Bu savaş yıllarındaki enerji sıkıntısı, rüzgâr türbinlerini gündeme getirmiş ve 1940 lı yıllarda 1.25 MW'lık bir rüzgâr türbini Danimarka yerel elektrik şebekesine enerji sağlamıştır. Rüzgâr enerjisine ilgi fosil yakıt fiyatlarına göre değişmiş ve 2. Dünya Savaşı'ndan sonra fosil yakıt fiyatlarının düşmesi ile yeniden azalmıştır li yıllardaki petrol krizinden kaynaklanan yakıt fiyatlarındaki artış, rüzgâr enerjisini tekrar gündeme getirmiş "rüzgâr enerji santralleri" adı altında gruplar halinde rüzgâr türbinlerini içeren ve şebekeye enerji sağlayan projeler Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde uygulanmıştır. 1980'li yıllarda petrol fiyatlarının düşmesiyle ilgi azalmış ancak, özellikle 1990'larda çevre bilincinin artması sebebiyle yeniden gündeme gelmiş ve sağlanan teknolojik gelişmeler sonucunda rüzgâr enerjisinden elektrik üretim maliyetleri konvansiyonel enerji santrallarıyla rekabet edebilecek seviyelere ulaşmış ve ticarî kullanımı, başta Avrupa Birliği ülkeleri ve ABD olmak üzere bütün dünyada yayılmaya başlamıştır (2)

8 2. DÜNYA DA RÜZGAR ENERJİSİ 2.1 Potansiyel ve Kapasite Dünyadaki teknik rüzgar potansiyeli dağılımı Şekil 1 ve Şekil 2 de verilmiştir. Anılan şekillerden de görüleceği üzere, rüzgar enerjisi ağırlıklı olarak sırası ile Kuzey Amerika, Doğu Avrupa/Rusya ve Afrika bölgelerinde vardır (2) TWh/yıl Kuzey Amerika Doğu Avrupa $ Rusya Afrika Güney Amerika Batı Avrupa Asya (Rusya hariç) Okyanusya Şekil 1 - Dünyanın Teknik Rüzgar Potansiyel Dağılımı (Dünya toplamı TWh) Kaynak: IEA Batı Avrupa 9% Asya (Rusya hariç) 9% Okyanusya 6% Kuzey Amerika 26% Güney Amerika 10% Afrika 20% Doğu Avrupa Rusya 20% Şekil 2- Dünyanın Teknik Rüzgar Potansiyel Dağılım payları Kaynak: IEA Dünya rüzgar potansiyeli, Utrecht Üniversitesi tarafından 1993 yılında yapılan bir araştırmaya göre, kara üzerinde 10 m yükseklikte 5,1 m/sn ortalama hız alınarak TWh olarak belirlenmiş ve nüfus arazi,altyapı kısıtlamaları ve diğer kullanım alanları nedeni ile %90 azaltılmıştır (2)

9 Birçok ülkenin rüzgâr potansiyelinden yararlanmaya yönelik, yoğun araştırmalar yapmakta ve önemli teknolojik gelişmeler kaydederek günümüz koşullarında bile ekonomik bir şekilde bu potansiyelin bir kısmını kullanmaktadırlar. Dünyanın rüzgâr gücü kapasitesini belirlemek için yapılan son araştırmalara göre dünyanın kurulu rüzgâr gücü toplam kapasitesi, 2005 ve 2006 yılları arasındaki rüzgâr gücü kapasitelerinin karşılaştırılması ile büyüme oranları Tablo 1. de verilmiştir (3,4,5 ve 6). Tablo 1 Dünya Kurulu Rüzgâr Gücü Kapasitesi (MW) Ülkeler Eklenen Kapasite (MW) (2006) Büyüme oranı (%) (2006) Toplam Kapasite (MW) (2006 sonu) Toplam Kapasite (MW) (2005 sonu) Almanya , İspanya , ABD , Hindistan , Danimarka 8 0, Çin , İtalya , İngiltere , Portekiz , Fransa , Hollanda , Kanada , Japonya , Avusturya , Avustralya , Yunanistan , İrlanda , İsveç 54 10, Norveç 55 20, Brezilya , Belçika 26 15, Polonya 79, ,5 73 Finlandiya 4 4, Ukrayna 3,5 4,3 85,5 82 Macaristan Litvanya 48, ,5 7 Türkiye * 20 Çek Cumhuriyeti 24 92, Lüksemburg Estonya 2 6, Bulgaristan Letonya 1 3, Hırvatistan 11,2 186,7 17,2 6 İsviçre ,6 11,6 Slovakya Diğer Ülkeler 413,3 33, , ,4 TOPLAM , *2007 itibariyle mevcut rüzgar kurulu gücümüz 131,5 MW a ulaşmıştır

10 Dünya ülkelerinin gelecekteki rüzgâr kapasitesi projeksiyonlarına baktığımızda Avrupa ülkeleri, kurulu rüzgâr gücü kapasitesini 2010 yılına kadar 75 GW a, 2020 yılına kadar 180 GW a, 2030 yılına kadar ise 300 GW a çıkarmayı hedeflemektedir (7). Dünya Rüzgâr Enerjisi Birliği (WWEA), 2010 yılı sonuna kadar bütün dünyadaki kurulu rüzgâr gücü kapasitesinin 160 GW a ulaşacağını tahmin etmektedir [6] yılı sonu kadar bu kapasitenin 455 GW civarında olacağı bildirilmektedir [8] Şebeke Bağlantı Her ülkenin kendi sistemine göre değişmekle birlikte genel olarak 300 kw'a kadar olan küçük rüzgâr türbinleri alçak gerilim sistemine, MW'a kadar olan küçük ve orta büyüklükteki rüzgâr santralları orta gerilim istemine, 15 MW'dan daha büyük rüzgâr santralları ise yüksek gerilim sistemine bağlanmaktadır Enerjinin iletim ve dağıtım şebekesine verimli entegrasyonu, rüzgâr elektrik enerjisinin şebekeye aktarılmasındaki temel unsurdur.. Rüzgârın kesikli ve değişken olan yapısı, sistem bağlantı noktasında sürekli gerilim yükselmesi, ani gerilim değişimleri, kırpışma (Jliker), harmonikler ve gerilim dengesizliği gibi şebeke kararlılığını etkileyen bazı bozucu etkilere sebep olabilmektedir. Bu etkiler özellikle şebekenin zayıf olduğu yerlerde türbinlerin artan sayılarda şebekeye bağlanmasında kısıtlayıcı faktör olabilmektedir. Bununla birlikte bu etkiler; şebeke kararlılığına katkı sağlayan türbinlerin seçimi, mevcut sistemdeki hatların ve kullanılan teçhizatın güçlendirilmesi, gerekirse yeni hatların tesisi ile en aza indirilebilir (2). Rüzgârdan üretilen elektrik enerjisinin şebekeye bağlanması konusunda karşılaşılan engeller açısından AB ülkelerinin durumu, Tablo-2'de verilmektedir: Tablo 2: Rüzgârdan Üretilen Elektrik Enerjisinin Şebekeye Bağlanması Konusunda Karşılaşılan Engeller Açısından AB Ülkelerinin Durumu [2] Şebeke Engellerinin Durumu AB-15 Ülkeleri Engel bulunmayan ülkeler Almanya, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, İspanya, isveç Orta seviyede engel bulunan Avusturya, Belçika, İngiltere Güçlü engel bulunan ülkeler Fransa İrlanda, Yeterli bilgi olmayan ülkeler İtalya, Lüksemburg Rüzgâr enerjisinin kesikli olan yapısından dolayı değişkenlik ve tahmin edilebilirlik konularında araştırmalar yapılmış ve bu araştırmalar sonucunda rüzgâr santrallarından üretilecek enerjinin önceden tahmin edilmesi için yeni teknikler geliştirilmiştir. Ancak bu konuda geliştirilen teknikler ve programlar henüz çok yenidir. Bu konuda sağlanacak gelişmeler sistemdeki rüzgâr gücünün artmasına, sistem işleticilerinin de tahmin hatalarının azalmasına ve rüzgâr enerjisinin daha güvenilir bir kaynak haline gelmesine yol açacaktır (2)

11 3. TÜRKİYE RÜZGÂR ENERJİSİ 3.1. Potansiyel ve Kapasite Potansiyel Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü 2006 sonunda Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası nı (REPA) hazırlamıştır. REPA; küresel atmosferik sirkülasyon modeli, orta-ölçekli sayısal hava analiz modeli ve mikro-ölçekli rüzgar akış modeli kullanılarak üretilen rüzgar kaynak bilgilerinin yer aldığı bir atlastır. Bu atlas ile Türkiye genelinde 200 m x 200 m çözünülürlüğünde; Yer seviyesinden 30, 50, 70 ve 100 m yüksekliklerdeki yıllık, mevsimlik, aylık ve günlük rüzgar hız ortalamaları, 50 ve 100 m yüksekliklerdeki yıllık, mevsimlik ve aylık rüzgar güç yoğunlukları, 50 m yükseklikteki yıllık kapasite faktörü, 50 m yükseklikteki yıllık rüzgar sınıfları, 2 ve 50 m yüksekliklerdeki aylık sıcaklık değerleri, Deniz seviyesinde ve 50 m yüksekliklerdeki aylık basınç değerleri Rüzgar gülleri, Weibull parametreleri ve dağılımları, istenilen bir nokta veya alanın enerji üretim değerleri öğrenilebilmektedir. REPA ile denizlerimizde, kıyılarımızda ve yüksek rakımlı bölgelerimizde daha önce belirlenememiş yüksek yoğunluklu potansiyeller görünür hale gelmiştir. Üretilen rüzgâr kaynak bilgileri; 20 nin üzerinde tematik haritalar ile desteklenerek Türkiye geneli, grid, coğrafi bölge, il ve seçilecek herhangi bir alan veya nokta bazında sorgulanabilmektedir. Böylece rüzgâr enerji santralı () kurulabilecek alanlar kolaylıkla belirlenmekte, ön fizibilite çalışmaları yapılabilmekte, rüzgâr kaynağı ön etüt çalışmaları kısmen ortadan kaldırılarak tasarruf sağlanmaktadır

12 REPA çalışmalarında kullanılan altlık haritalar aşağıda listelenmiştir. Arazi pürüzlülüğü Topografya ve yükseklik Deniz derinlikleri Arazi eğimi Yerleşim birimleri Yerleşim alanları Göller Nehirler Sulak alanlar Limanlar Trafo merkezleri Enerji nakil hatları Enerji santralları Deprem fay hatları Arazi kullanım şekli başvurularının yerleri Ormanlar Çevre koruma alanları Kuş göç yolları Kara-demir-hava yolları REPA ile herhangi bir nokta veya alan için rüzgar enerjisi potansiyeli ve bu alandan üretilebilecek enerji miktarları parametrik olarak belirlenebilen kabullerle yapılabilmektedir. Türkiye rüzgar enerjisi potansiyelinin hesaplanması için kullanılan bu kabuller (hesaplamaya dahil edilmeyen alanlar) aşağıdaki gibidir. Karayollarına 100 m emniyet şeridi içinde kalan alanlar Demiryolu hatlarına 100 m emniyet şeridi içinde kalan alanlar Deniz sahillerine 100 m sahil koruma şeridi içinde kalan alanlar Havaalanlarına 3 km emniyet şeridi içinde kalan alanlar Şehirsel alanlar ve 500 m emniyet şeridi içinde kalan alanlar Çevre Koruma, Milli Parklar ve Tabiat alanları ve 500 m emniyet şeridi içinde kalan alanlar 50 m derinlikten fazla olan deniz alanları Arazi eğimi %20'den büyük olan alanlar Rakımı 1500 m'den fazla olan alanlar Göller, nehirler, sulak alanlar ve baraj gölleri alanları Belirli orman tiplerine sahip alanlar ( Koru Ormanları, Ağaçlandırma Alanları, Özel Ormanlar, Fidanlıklar, Sazlık ve Bataklık alanlar, Muhafaza Ormanları, Arboratum) 3-2-6

13 Bu hesaplama kabulleri ile 7,5 m/s üzeri rüzgar hızları olan kullanılabilir alanların rüzgar enerjisi potansiyeli Tablo 3. de verilmektedir. Tablo 3. Türkiye toplam rüzgar enerjisi potansiyeli RÜZGAR HIZI (m/s) RÜZGAR GÜCÜ YOĞUNLUĞU (W/m 2 ) TOPLAM KAPASİTE (MW) 7,5 8, ,36 8,0 8, ,32 8,5 9, ,92 > 9,0 > ,84 TOPLAM 47849,44 Türkiye toplam rüzgar enerjisi potansiyelinin 37386,16 MW ı karasal alanlarda ve 10463,28 MW ı ise denizlerde bulunmaktadır. Karasal alanların bölgeler bazındaki rüzgar enerjisi potansiyeli ise Tablo 4 te verilmektedir. Tablo-4 : Bölgesel rüzgar enerjisi potansiyeli BÖLGELER TOPLAM KAPASİTE (MW) Karadeniz Bölgesi 2472,48 Doğu Anadolu Bölgesi 985,68 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 0 İç Anadolu Bölgesi 913,92 Akdeniz Bölgesi 5335,44 Ege Bölgesi 14975,52 Marmara Bölgesi 12703,12 Tablo 4 incelendiğinde; Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi ve Akdeniz Bölgesinin rüzgar potansiyelinin yüksek olduğu görülmektedir (10)

14 Kapasite Ülkemizde rüzgar kaynaklı elektrik enerjisi üretimi 1985 yılında İzmir-Çeşme Altınyunus tesislerinde kurulan 55/11 kw gücündeki rüzgar türbin santralı ile gerçekleştirilmiş olup, halen şebeke bağlantılı dokuz rüzgar santralı vardır. Bu santralların toplam gücü 2007 yılı Şubat ayı itibari ile 131,5 MW tır. Tablo 5 te Türkiye de lisansa bağlanan işletmede ve yapımı devam eden rüzgar santralları verilmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde rüzgardan elektrik enerjisi üretimi amacıyla lisansa bağlanan 33 sanralın dökümü Tablo 6 de verilmiştir. Tablo-5: Türkiye deki Rüzgar Santralları (11) Mevkii Şirket Üretime Geçiş Tarihi Kurulu Güç (MW) Yıllık devreye alınan kapasite toplamı (MW) İzmir-Çeşme Demirer A.Ş ,50 İzmir-Çeşme Güçbirliği A.Ş ,20 8,70 Çanakkale- Bozcaada Demirer-Enercon ,20 10,20 İstanbul-Hadımköy Sunjüt A.Ş ,20 1,20 Balıkesir- Bandırma Bares A.Ş. I/ ,00 30,85 İstanbul-Silivri Ertürk A.Ş. II/2006 0,85 İzmir-Çeşme Mare A.Ş. I/ ,20 Manisa-Akhisar Deniz A.Ş. I/ ,80 Çanakkale-İntepe Anemon A.Ş. I/ ,40 Çanakkale- 156,00 Doğal A.Ş. II/ ,20 Gelibolu Manisa-Sayalar Doğal A.Ş. II/ ,40 Hatay-Samandağ Deniz A.Ş. II/ ,00 İstanbul- Gaziosmanpaşa Lodos A.Ş. I/ ,00 İzmir-Aliağa İnnores A.Ş. I/ ,50 Aydın-Çine Sabaş A.Ş. I/ ,50 İstanbul-Çatalca Ertürk A.Ş. I/ ,00 Çanakkale As Makinsan Temiz A.Ş. II/ ,00 405,16 İzmir-Kemalpaşa Ak-El A.Ş. II/ ,66 Hatay-Samandağ Ezse Ltd. Şti. II/ ,00 Hatay-Samandağ Ezse Ltd. Şti. II/ ,50 Balıkesir-Şamlı Baki A.Ş. II/ ,00 Balıkesir- II/2008 Bangüç A.Ş. Bandırma 15,00 Osmaniye-Bahçe Rotor A.Ş. I/ ,00 130,00 TOPLAM 742,11 Hali hazırdaki Türkiye kurulu gücü (MW) 131,35 Not: İtalik yazılanlar tamamlanan tesisler olup, diğerleri inşa halindeki tesislerdir

15 Tablo-6: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Tarafından lisansa bağlanan Rüzgar Enerji Santralları (11) Ticaret Unvanı Akenerji Elektrik Üretim A.Ş. Akres Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd. Şti. Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Anemon Enerji Elektrik Üretim A.Ş. As Makinsan Temiz Enerji Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. Ayen Enerji A.Ş. Ayres Ayvacık Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd. Şti. Baki Elektrik Üretim Limited Şirketi Balres Balıkesir Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd.Şti. Bangüç Bandırma Elektrik Üretim A.Ş. Bares Elektrik Üretimi A.Ş. Belen Elektrik Üretim A.Ş. Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. Tesisin Yeri Yakıt Kurulu Üretim Öngörülen Türü / Güç Miktarı İşletmeye Tesis Tipi (MW) (kwh/yıl) Geçiş Tarihi Süresi Balıkesir İli, Bandırma İlçesi, Ayyıldız 16 MW 58,250,000 Manisa İli, Akhisar İlçesi, Gerentepe- Bekirler-Hamidiye- Tasaltıtepe- Kıraçkuyusu-Hafıztepe 43,75 Mevkii Akhisar MW 123,049,000 İzmir İli, Çeşme İlçesi Germiyen Çanakkale İli, İntepe Beldesi,Çanakalan- Karacaviran- Kurttepe Mevkii İntepe Çanakkale İli, Karacaören Köyü Özbek Köyü Testici Tepe Küçükkır Tepe Saral Tepe mevkii Çanakkale Aydın ili, Didim ilçesi, Akbük Çanakkale İli, Ayvacık İlçesi, Çınarpınar Köyü Danakırı Ayvacık Balıkesir İli, Şamlı İlçesi, Halkapınar- Karacaören- Dombalkayatepe - Toybelen - Yapaz - Yeroluk - Kirazdüzü Ericikçatağı- Güldüzü - Elmalıçökek Mevkii 09/11/2006'dan itibaren 28 ay 22/06/2004 ten sonra 30 ay 1,5 MW 4,500,000 işletmede 30,4 MW 92,420,000 29,7 MW 103,600,000 31,5 MW 98,906,460 5,00 MW 17,000,000 Şamlı 90 MW 330,000,000 Balıkesir İli, Ayvalık İlçesi, Alibey Adası- Derviştepe-Alibeytepe- Çömtepe- Deveboynutepe- Aktepe Mevkii Alibeyadası 30 MW 106,456,000 Balıkesir İli, Bandırma İlçesi, Kayacık Mevkii Bandırma 15 MW 60,000,000 Balıkesir İli, Bandırma İlçesi, Erikli Mevkii 24/11/2003 itibaren 28 ay 14/06/2004 ten sonra 28 ay 18/01/2007 itibaren 26 ay 11/01/2007 itibaren 23 ay 06/04/2004 ten sonra 32 ay 'den sonra 22 ay 20/1/2004 itibaren 30 ay Bandırma 30 MW 105,000,000 İşletmede 09/11/2006 Hatay İli, Belen İlçesi, Belen 30 MW 94,900,000 itibaren 28 ay Manisa İli, Akhisar İlçesi, Karakurt- İlyaslar-Çakaltepe Mevkii Karakurt 10,8 MW 30,100,000 5/12/2003 itibaren 30 ay 09/11/2006 itibaren 20 yıl 22/06/2004 itibaren 20 yıl 1/6/2006 itibaren 30 yıl 24/11/2003 itibaren 30 yıl 14/06/2004 itibaren 49 yıl 18/01/2007 itibaren 25 yıl 11/01/2007 itibaren 25 yıl 06/04/2004 itibaren 20 yıl 11/9/2003 itibaren 20 yıl 20/1/2004 itibaren 20 yıl 18/05/2004 itibaren 49 yıl 09/11/2006 itibaren 49 yıl 5/12/2003 itibaren 20 yıl 3-2-9

16 Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. Doğal Enerji Üretim A.Ş. Doğal Enerji Üretim A.Ş. Ertürk Elektrik Üretim A.Ş. Ertürk Elektrik Üretim A.Ş. Ezse Elektrik Üretim Ltd. Şti. Ezse Elektrik Üretim Ltd. Şti. Ezse Elektrik Üretim Ltd. Şti. İnnores Elektrik Üretim Ltd. Şti. İstanbul Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. İstanbul Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. Kapıdağ Rüzgar Enerjisi Santralı Elektrik Üretim San. ve Ticaret A.Ş. Kores Kocadağ Rüzgar Enerji Santralı Üretim A.Ş. Mare Manastır Rüzgar Enerjisi Santralı Sanayi ve Ticaret A.Ş. Hatay İli, Samandağ İlçesi, Sebenoba- Gözene-Yayladağı Mevkii Sebenoba 30 MW 100,000,000 Manisa İli, Sayalar İlçesi, Rahmanlar Akkocalı Gökçealan Mevkii Sayalar Çanakkale İli, Gelibolu İlçesi, Burgaz-Munip Çiftliği Mevkii Burgaz 30,4 MW 102,030,000 15,2 MW 47,660,000 İstanbul ili, Çatalca ilçesi, Çatalca - Çakıl - Elbasan - İnceğiz Mevkii Çatalca 60 MW 210,000,000 İstanbul İli, Kumburgaz İlçesi, Kamiloba Köyü Kurşuntepe Mevkii Tepa Hatay İli, Samandağ İlçesi, Türkbahçe- Çokraktepe-Topuzluk- Kızılkayatepe- Meydan-Tekabaşı- Samandağı-Mağaracık Mevkii Samandağ Hatay İli, Mağaracık- Karaköse Çakırköy Sebenoba Koyunoğlu Mızraklı - Hıdırbey Mevkii Türbe Kocaeli İli, Hereke İlçesi, Yukarıhereke- Kayapınar-Tepecik- Çerkeşli Mevkii Hereke İzmir İli, Aliağa İlçesi, Yuntdağ-Balaban- Koyuneli-Korutepe Mevkii Yuntdağ 04/06/2004 ten sonra 30 ay 13/04/2004 ten sonra 28 ay 'den sonra 28 ay 8/1/2004 itibaren 32 ay 0,85 MW 3,000,000 İşletmede 22,5 MW 80,000,000 35,1 MW 140,000,000 90,9 MW 300,000,000 42,5 MW 160,896,500 İstanbul İli, Terkos (Durusu) Rokethane Tahlisiye Tepe Darboğaz İskelesi Çakıl İskelesi ,410,000 İstanbul İli, Terkos (Durusu) Yeniköy - Kazıtepesi Kazıtepesi ,410,000 Balıkesir İli, Erdek İlçesi Kapıdağ İzmir İli, Çeşme İlçesi, Kocadağ Mevkii Kocadağ İzmir İli, Çeşme İlçesi, Alaçatı Beldesi,Manastır mevkii Mare Manastır 34,85 MW 120,698,673 15,2 MW 56,000,000 39,2 MW 128,700,000 27/1/2004 itibaren 30 ay 27/1/2004 itibaren 30 ay 27/1/2004 itibaren 32 ay 04/06/2004 ten sonra 28 ay 27/12/2006 itibaren 23 ay 27/12/2006 itibaren 23 ay 12/12/2006 itibaren 26 ay 15/06/2006 itibaren 26 ay 20/10/2005 itibaren 18 ay 04/06/2004 itibaren 20 yıl 13/04/2004 itibaren 30 yıl 11/9/2003 itibaren 30 yıl 8/1/2004 itibaren 20 yıl 01/03/2004 itibaren 20 yıl 27/1/2004 itibaren 25 yıl 27/1/2004 itibaren 25 yıl 27/1/2004 itibaren 25 yıl 04/06/2004 itibaren 30 yıl 27/12/2006 itibaren 49 yıl 27/12/2006 itibaren 49 yıl 12/12/2006 itibaren 49 yıl 15/06/2006 itibaren 49 yıl 20/10/2005 itibaren 20 yıl

17 Mazı-3 Rüzgar Enerjisi Santrali Elektrik Üretim Anonim Şirketi Proen Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. Rotor Elektrik Üretim A.Ş. Sabaş Elektrik Üretim A.Ş. Sagap Elektrik Üretim A.Ş. İzmir İli,Çeşme İlçesi Mazı-3 22,5 MW 79,000,000 İzmir İli, Urla İlçesi, Kıranseki Mevkii 12,75 Kıranseki MW 36,500,000 Osmaniye İli, Bahçe İlçesi, Sayranlı- Kırcalar-Karafenk- Aslanlıbeltepe-Ançınar 135 Mevkii Osmaniye MW 403,000,000 Aydın İli, Çine İlçesi, Madranbabadağı- Topçamtepe- Kayalıktepe- Madranbabatepe mevkii 19,5 Madranbabadağı MW 62,000,000 Bilecik İli, Kapaklıköy Esemen Köyü Dokuzöküz Tepe Akçaalan Küçükkale Tepe Mevkii Kapaklı 67 MW 202,479,010 15/06/2006 itibaren 28 ay 14/07/2005 itibaren 28 ay 19/12/2003 itibaren 32 ay 20/01/2004 itibaren 28 ay 20/07/2004'ten sonra 34 ay 15/06/2006 itibaren 49 yıl 14/07/2005 itibaren 25 yıl 19/12/2003 itibaren 30 yıl 20/01/2004 itibaren 20 yıl 20/07/2004 itibaren 20 yıl 3.2 Şebeke Bağlantı İletim Sistemine Bağlantı Bilindiği gibi, uluslararası enterkonneksiyonlardan maksimum faydanın sağlanabilmesi için ülkemizin önceliği Batı Avrupa ülkelerinin yer aldığı Avrupa Elektrik İletimi Koordinasyonu Birliği (UCTE) sistemi ile entegrasyon ve senkron paralel çalışmaktır. Böylece enterkonneksiyonlarla bağlanarak senkron paralel işletilen elektrik sistemlerinin yedek paylaşımı ile daha ekonomik, kaliteli ve güvenilir hizmet vermesi amaçlanmaktadır. Türkiye nin Batı Avrupa ülkeleri ile Avrupa İç Elektrik Pazarı (IEM) kapsamında yapacağı ticaret, halen diğer ülkelerde olduğu gibi, UCTE tarafından koordine edilen teknik kurallar ve Avrupa İletim Sistemi İşletmecileri Birliği (ETSO) tarafından koordine edilen piyasa kurallarına göre yürütülecektir. Türkiye Elektrik İletim Sisteminin UCTE Sistemine bağlantısı çalışmaları 2005 yılından beri TEİAŞ tarafından başarıyla yürütülmektedir yılı itibariyle 131,5 MW Kurulu güçte rüzgar santrali işletmede, 1293 MW lisans almış rüzgar santrali bulunmakta olup, lisans başvurusunda bulunan rüzgar santralleri toplam kurulu gücü de 10497MW tır. Türkiye Elektrik İletim Sistemine yüksek miktarda kurulu güçte rüzgar santrali bağlantısı konusunda planlama çalışmaları sürdürülmektedir. Elektrik İletim sistemine bağlantı çalışmalarında temel alınan prensipler özetle aşağıda sunulmuştur: İletim Sistemi yedek miktarının her bir rüzgar santrali için gerçekleşen yıllık maksimum tahmin sapması dikkate alınarak belirlenmesi gerekmektedir. Toplam rüzgar santrali kurulu gücü kadar yedek kapasitenin diğer santrallerden yedeklenmesi gerektiği bildirilmektedir. Darboğaz yönetimi önlemlerinin uygulayıcısı olan İletim Şirketlerine iletim darboğazlarının aşılabilmesi için gerektiğinde santrallerin

18 üretimine/işletmesine müdahale edilebilmesi için yetki verilmesi, bununla ilgili yasal düzenlemelerin yapılması gerekli görülmektedir. Her ülkede hükümetlerin veya Elektrik Piyasası Düzenleyici Kurumlarının, söz konusu maliyetlerin serbest piyasa koşullarına uygun olarak sebep olan dan veya tüm kullanıcılardan alınmasıyla ilgili kararı bir an önce alarak konuya açıklık kazandırılması gerektiği belirtilmektedir. Rüzgar santrallerinin hem ülke içindeki iletim sistemi transfer kapasitesini hem de ülkeler arasında yapılan sınır ötesi elektrik ticaretini kısıtladığı bildirilmektedir. Ayrıca rüzgar santrallerinin arz güvenliği ve kalite kriterlerine bozucu etkileri de incelenmiştir. Rüzgar santrallerinin bölgesel etkileri ve şebeke etkileri ayrı ayrı değerlendirilmektedir: Bölgesel bozucu etkiler arasında: -İletim hatlarında ve trafolarda akışlarda, trafo merkezlerinde gerilimlerde değişiklikler -Koruma sistemleri, kısa devre arıza akımları ve şalt tesislerinde değişiklikler -Arz kalitesinde değişiklikler (Harmonik, fliker ) Şebekeye olan bozucu etkileri arasında ise: -Sistem dinamiği ve stabilite -Reaktif güç kontrolu ve gerilim -Frekans kontrolu ve konvansiyonel santrallerde sık sık yük alma/yük atma sorunları bulunduğu bildirilmektedir. Rüzgar santralleri diğer konvansiyonel santrallerden yakıt karakteristiği (rüzgar, primer kaynak), kaynakların yeri (sistemin genellikle zayıf olduğu uç noktalar) ve elektrik makineleri bakımından farklıdır. Rüzgar santrallerinin primer enerji kaynağı olan rüzgar, depolanamadığı ve kontrol edilemediği için, bu santraller, termik ve hidrolik santrallerin kontrol edilebilirliğinden ve emre amadeliğinden çok farklıdır. Rüzgar santrallerinin kurulu gücü arttıkça arz güvenliği ve kalitesinin korunabilmesi için daha gelişmiş teknolojik çözümler gerekli olacak, ancak bu çözümler, gölge konvansiyonel santraller gibi, son derece pahalı olabilecektir. Ayrıca rüzgar santralleri için geliştirilmiş özel yük dağıtım merkezlerinin (İletim Şirketinin mülkiyetinde) kurulması gerekli olacaktır. Rüzgar tahminlerinin doğruluğunun sağlanması için tahminlerde kullanılan teçhizat üzerinde çalışılmakta ve gelişmeler sağlanmaktaysa da bu konudaki eksikliklerin giderilmesi için daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir. Rüzgar santrallerinin kısa devre arıza akımına katkısı azaltılmış olmakla birlikte, UCTE şebekesindeki girift (meshed) yapı nedeniyle, İletim Sisteminde oluşabilecek bir kısa

19 devre arızasının, komşu İletim Sisteminde gerilim çökmesine sebep olabileceği belirtilmektedir. Rüzgar santrallerinin arıza ve arıza sonrası sağlaması gereken tepkileri kriteri rüzgar santralleri sebebiyle bölgesel gerilim çökmesi oluşmasını engelleyen çok gerekli bir kuraldır. Rüzgar santralleri türbinlerinin, eşdeğer kurulu güçteki konvansiyonel santrallerin senkron generatörlerinin temel karakteristiklerine sahip olmadıklarından sistem dinamiği ve stabilitesi üzerinde bozucu etkilere neden olduğu belirtilmektedir. İletim Sistemlerine artan miktarlarda rüzgar santrallerinin bağlanması nedeniyle ortaya çıkan sorunların çözümlenmesi, elektriğin arz güvenliği ve kalite kriterlerinin sağlanabilmesi için rüzgar türbinlerinin arıza ve arıza sonrasında uyması gereken kriterler UCTE İletim Sistem İşletmecileri tarafından incelenmekte ve İletim Şebeke Yönetmeliklerine ilave edilmektedir. İlgili çalışmalar ülkemizde de sürdürülmektedir. AB ülkelerindeki uygulamaya göre elektrik üretilecek kaynağın menşeinin uygun yenilenebilir enerji kaynağı olduğunu garanti eden yasal belgeler (GoO belgesi) düzenlenmektedir. Serbest elektrik piyasası koşullarına uygun olarak yenilenebilir kaynaklardan üretim yapan üreticilere dengeleme piyasasında ve bağlantı ve sistem kullanım ücretleri ile ilgili herhangi bir ayrıcalıklı uygulama yapılmaması gerektiği belirtilmektedir. Bundan başka yenilenebilir kaynaklardan üretim yapan üreticilere öncelik (priority dispatch) tanınmasının serbest elektrik piyasasına önemli zararlar vereceği bildirilmektedir. Yenilenebilir kaynakların teşviki ile ilgili yapılacak yasal düzenlemelerin Avrupa elektrik piyasası sınır ötesi elektrik ticareti mevzuatlarıyla uyumlu olması gerektiği bildirilmektedir. Farklı ülkelerde uygulanan farklı teşvik yasaları ve düzenlemelerin, Avrupa elektrik pazarında bazı bozulmalara/olumsuzluklara neden olabileceği bildirilmektedir. AB tarafından yenilenebilir enerji kaynaklarının teşviki ile ilgili her ülkedeki farklı teşvik mekanizmasının birlikte uygulanmasının ve ekonomik sonuçlarını değerlendirmek üzere çalışmalar sürdürülmektedir. Enterkonnekte sisteme rüzgar santrallerinin bağlantısında bozucu etkiler kadar önemli diğer bir unsur da bağlantı noktalarında iletim kapasitesinin yetersiz kalabilmesidir. Rüzgar potansiyeli yerleşim merkezlerinden uzak bölgelerde olup bu bölgeler şebekenin zayıf olduğu noktalardır. İletim Sistemi, bu bölgelere başka noktalardan bölgenin tüketimi kadar güç ve enerji taşıyabilecek şekilde tasarlanmıştır. Özellikle İletim Sistemine büyük güçte rüzgar santrali bağlantısı önerilmesi durumunda üretilecek elektrik enerjisini her durumda sistemin güçlü tüketim noktalarına taşımak için yeni iletim tesisleri gerekecektir. Bunun için, ya bağlantı noktası ile sistemin güçlü tüketim noktaları arasındaki iletim sisteminin yeni hatların tesisi ile güçlendirilmesi, ya da bağlantının doğrudan uzun hatlarla güçlü noktalara yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla büyük kapasitelerin sisteme bağlantısı için oldukça büyük iletim tesisi yatırımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle dağıtım sistemine bağlanabilecek kapasitelerde rüzgar santrali kurulu gücü tercih edilmekte, böylece sisteme bağlantısı için gerekli yatırım maliyeti minimuma indirilip hat kayıplarının azalması sağlanarak rüzgar santralleri projelerinin fizibıl olması hedeflenmektedir. Özet olarak, rüzgar gücünün entegrasyonu bu günlerde Avrupa da detaylı olarak incelenmektedir. Bu çalışmalar TEİAŞ tarafından yakından takip edilmektedir

20 Rüzgar santrallerinin Elektrik İletim sistemine bağlantısında temel olarak yönetmeliklerimizde yer alan ilgili düzenlemeler aşağıda verilmiştir: Elektrik İletim Sistemi Arz Güvenliği ve Kalitesi Yönetmeliği: 7-k)Bir bağlantı noktasında, sistemin kısa devre gücünün en fazla %5 i kadar kurulu güçte rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi bağlantısına izin verilir. Dalgalı yüklerin yoğun olarak bulunduğu bölgeler için TEİAŞ tarafından ilgili mevzuata göre verilen bağlantı görüşüne ilişkin değerlendirmede, bağlantı noktasındaki mevcut dalgalı yüklerin etkisi de dikkate alınır. Rüzgar hızının belli limitleri aşması durumunda rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin otomatik olarak devre dışı olma özellikleri dikkate alınarak, sistemde ani gerilim değişimi ve frekans dalgalanmalarını önlemek amacıyla sistem döner yedeği miktarını aşmayacak kurulu güçte rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi bağlantısına izin verilir. Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin arıza ve arıza sonrası performansı bu Yönetmeliğin Ek-7 sinde sunulan grafiğe uygun olarak tasarımlandırılır. Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin, reaktif enerji ve gerilim gibi teknik konularda sisteme verecekleri rahatsızlığın sınırlandırılması amacıyla rüzgar enerjisine dayalı asenkron rüzgar türbinine sahip üretim tesislerinin güç faktörü 0,99 dan düşük olamaz. Güç faktörü, kullanıcının kuracağı uygun kompanzasyon tesisleriyle yükseltilir. (12) Dağıtım Sistemine Bağlantı Rüzgâr türbinlerinden elde edilen elektrik enerjisi mevcut elektrik şebekesine verilmektedir. Ülkemizde genel olarak Sisteme bağlantı yapılan noktaların türleri: Kurulu gücü 10MW ın altında olan üretim tesisleri, dağıtım hatları üzerinden. Kurulu gücü 10MW ile 50MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle Trafo Merkezlerine (TM) yönlendirilir. Kurulu gücü 50MW nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kv gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır