İŞ DÜNYASININ MESLEKİ EĞİTİME BAKIŞI

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI iş DÜNYAMIZIN İHTİYAÇLARI VE İŞGÜCÜ ARZI KARŞISINDA MESLEKİ EĞİTİMİMİZ İŞ DÜNYASININ MESLEKİ EĞİTİME BAKIŞI HAZIRLAYANLAR Ömer KAYIR Şükrü KARACA Yılmaz ŞENYÜZ Yrd. Doç. Dr. Cevdet SÖĞÜTLÜ Ar. Gör. Dr. Hüseyin YAYMAN Hamdı KILIÇ YAYIN NO: İstanbul, 2006

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internet adresinden ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT MEGA AJANS MATBAACILIK ve FUARCILIK HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. Tel:(212) megaajans@hotmail.com

4 ÖNSÖZ Sanayi toplumunda başlıca üretim faktörleri arasmda emek(işgücü), doğa, sermaye, girişimci gelmekte olup, diğer üretim faktörleri ne kadar gelişmiş olursa olsun, ancak nitelikli işgücü ile anlam ve değer kazanır. Öte yandan günümüz bilgi toplumunda, üretim sürecinde bu üretim faktörlerinin yanı sıra beşinci üretim faktörü olarak teknik bilgi ön plana çıkmaktadır. Küreselleşme ve artan rekabet ortamı, firmalar ve kuruluşları insan kaynaklarını geliştirerek verimlilik artışı sağlamaya zorlamaktadır. Bunun yolu ise mesleki ve teknik eğitimden geçmektedir. Önümüzdeki dönem, işgücü piyasasının nitelik boyutunun öne çıkacağı yıllar olacaktır. Bilgi üretecek ve bilgiyi, teknolojiyi kullanacak insan kaynaklarının geliştirilmesi ise mesleki eğitim ile sağlanacaktır. Diğer yandan Türkiye'nin dünya ekonomileriyle bütünleşmesi ve AB'ye tam katılım hedefi çerçevesinde mesleki/teknik eğitime önem ve öncelik vermesi daha donanımlı ve nitelikli insan gücü yetiştirmesi için kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bugün ülkemizin ve İstanbul'un çoğalan nüfusu ile buna bağlı olarak artan işgücüne vasıf kazandırılmasında yetersiz kalan eğitim sistemimizden kaynaklanan sorunlar nedeniyle, kalifiye eleman yetiştirilememekte ve istihdam yeterince sağlanamamaktadır. Bunun tabii bir neticesi olarak işsizlik oranı her geçen gün yükselmekte, mesleki becerisi ve niteliği olmayanların ağır bastığı nüfusun sıkıntıları toplumda kaosa yol açarak, diğer alanlardaki sorunları da tetiklemektedir. Mesleki ve teknik eğitim konusunun sağlam bir zemine oturtulması, bilgili, becerili ve verimli çalışma alışkanlıklarına sahip insan gücünün yetiştirilmesi ve istihdamı ülkemiz için büyük önem taşımaktadır. Teknik ve mesleki eğitimin ülkemizdeki uzun geçmişine, gösterilen çabalara, yürürlüğe sokulan yeni projelere ve alman bütün tedbirlere rağmen, son yıllarda mesleki ve teknik eğitim alanındaki sorunlar daha da artmıştır. Üretim, eğitim ve istihdam arasındaki ilişkinin zayıflaması sonucunda, hem işsiz gençlerimizin sayısının yükselmesi, hem de iş piyasasının nitelikli eleman ihtiyacının artışı şeklinde sağlıksız ve çelişkili bir yapı ortaya çıkmıştır. Bu durumun en önemli sonuçlarından biri de, mesleki ve teknik eğitimin sürekli gerilemesi anlamına gelen, anılan eğitime yönelik cazibenin giderek azalmasıdır. Mesleki ve teknik eğitim sorunlarının ciddi bir şekilde ele alınması, bu alanda duyarlı bir toplumsal bilinç yaratılması ve köklü reformlara girişilerek sorunun çözüme kavuşturulması hayati öneme sahiptir. İş dünyamızın ihtiyaçları ile mesleki eğitim sisteminin arz ettiği iş gücü arasındaki ilişkinin tespit edildiği ve iş dünyası ile mesleki eğitim arasındaki sorunlara ışık tutulmaya çalışılan araştırmamızm başta karar verme durumunda olan yetkililer olmak üzere, üyelerimize ve diğer ilgililere faydalı olmasını diler; çalışmayı gerçekleştiren değerli araştırma ekibine teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER A- YÖNETİCİ ÖZETİ H B- İŞ DÜNYAMIZIN İHTİYAÇLARI VE İŞGÜCÜ ARZI KARŞISINDA MESLEKİ EĞİTİMİMİZ 25 GİRİŞ 27 I- ÜLKEMİZ İŞGÜCÜ PİYASASININ MEVCUT DURUMU 34 Tablo: B-I/1 İşgücünde Mevcut Durum (Haziran 2006) 34 Tablo: B-I/2 Son Yıllardaki İstihdam Durumumuz ( ) 34 Tablo: B-I/3 Ekonomik Faaliyet Alanına Göre İstihdam Edilenler (2005) 35 Tablo: B-I/4 Yıllar İtibarıyla İstihdamın Sektörel Dağılımı ( ) 35 Tablo: B-1/5 Eğitim ve Cinsiyet Durumuna Göre İşgücü (2005) 36 Tablo: B-I/6 Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre İşsizlik ( ) 37 Tablo: B-I/7 Eğitim Durumuna Göre İşsizler (15+) (2004) 38 Tablo: B-I/8 İş Müracaatları ve Sonuçları ( Ocak Temmuz) 39 Tabloi B-I/9 Cinsiyete ve Yaş Grubuna Göre Eksik İstihdam ( )..41 Tablo: B-I/10 İşgücüne Dahil Olamayan ÇalışabiUr Yaştaki Nüfusun Dağılımı ( )., -43 Tablo: B-I/11 Nüfusumuzun Gelişimi ( ) Tablo: B-I/12 Yaş Gruplarına Göre Nüfus Yapısı (1990, 2000 ve 2020) 43 Tablo: B-I/13 Nüfusun Eğitim Düzeyi ( ) 44 Sonuç 45 II- GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE PİYASANIN İŞGÜCÜ İHTİYACI 46 Tablo: B-II/1 Açık İş Genel Verileri 46 Tablo: B-II/2 Mesleklere Göre Boş Kadrolar ( ) 46 Tablo: B-II/3 Her Meslek Grubu İçin Kilit Açık İşler. 48 Tablo: B-II/4 Mesleklere Göre İşsizlik (2005) 50 Tablo: B-II/5 Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz? 51 Tablo: B-II/6 Size yapılan iş başvuruları daha çok hangi alanda yoğunlaşıyor? 52 Tablo: B-II/7 Türkiye'de iş sorunu yok, işe yarayacak (nitelikli) işçi sorunu var 53 Tablo: B-II/8 Meslek Barometresi 54 Sonuç 55 III- PİYASA İŞGÜCÜ İHTİYACINI NE ÖLÇÜDE MESLEKİ EĞİTİM KURUMLARINDAN KARŞILIYOR? 56 Tablo: B-III/1 Eleman ihtiyacınızı karşılamada mesleki eğitim kurumlarından (meslek lisesi, meslek yüksek okulu, çıraklık okulu) gelenlerin oranı nedir? 56 Tablo: B-lII/2 Elemanlarınızı kendiniz işbaşında yetiştirmeyi mi tercih ediyorsunuz, 9 yoksa yetişmiş eleman almayı mı? 56 Tablo: B-III/3 Sektöre Göre Mesleki Eğitim ve Öğretim Mezunlarına İstihdam S ağlayan Firmalar. 57 Tablo: B-III/4 Eğitim Durumuna Göre İş Müracaatlan ve Sonuçları (2006 Temmuz) 58 Sonuç 58

7 IV- MESLEKÎ EĞİTİM KURUMLARI PİYASALARIN İSTEDİĞİ NİTELİKTE VE SAYIDA ELEMAN YETİŞTİREBİLİYOR MU?...59 Tablo: B-IV/1 Mesleki eğitim sistemimiz, işgücünde aranan yeni nitelikler (uluslararası standartlar) bakımmdan yeterli değildir 59 Tablo: B-IV/2 Son 10 yılda, mesleki eğitim mezunlarının kalitesinde bir geriye gidiş söz konusudur. 59 Tablo: B-IV/3 Türkiye'de iş sorunu yok, işe yarayacak (nitelikli) işçi sorunu var 59 Tablo: B-IV/4 Beceri Çeşidine Göre Mesleki Eğitim ve Öğretim Mezunlarının Değerlendirilmesi 60 Tablo: B-IV/5 Teknik Beceri Problemli Meslekler.. 61 Tablo: B-IV/6 Hangi mesleki eğitim kurumundan gelen personelden daha çok memnun kalıyorsunuz? 62 Tablo: B-IV/7 Yıllara Göre Düz ve Mesleki Liselere Giden Öğrencilerin Toplam Ortaöğretim Öğrencileri İçindeki Oranları 63 Tablo: BTV/ Öğretim Yılı Ortaöğretimde Okul Türlerine Göre Mezun Öğrenci Sayıları 63 Sonuç ^. 66 V- NİTELİKLİ ELEMAN YOKLUĞUNUN PİYASALARA ALTERNATİF MALİYETİ NEDİR? 67 Tablo: B-V/1 İstediğiniz sayı ve nitelikte elemanı kolayca bulabilseydiniz, işinizi genişletmeyi veya yeni işyeri açmayı düşünür müydünüz? 67 Tablo: B-V/2 Personelinize eğitim veriyor musunuz? 68 Tablo: B-V/3 (Eğitim verenler için) Bu iş için personel başına yıllık harcamanız ne kadardır? 68 Tablo: B-V/4 (Eğitim verenler için) Personelinize daha çok hangi alanda eğitim veriyorsunuz? 68 Tablo: B-V/5 Sektöre Göre Eğitim Aktivitelerine Katılan Girişimciler ve Çahşanlar 69 Tablo: B-V/6 Kurs Çeşidine Göre Teknik Kurslara Katılan Firmalar ve Çalışanlar 70 Sonuç 70 VI- TÜRKİYE'NİN İŞ GÜCÜ İTHALİNİN BOYUTLARI 71 Tablo: B-VI/1 Sektörünüzde yabancı uyruklu personel çalıştırılıyor mu? 71 Tablo: B-VI/2 (Çahştırılıyor diyenler için) Niçin yabancı personel tercih ediliyor? 71 Tablo: B-VI/3 İş ve Mesleklerine Göre Kayıth Yabancı İşgücü 72 Tablo: B-VI/4 Ülkelere Göre Verilen İzin İstatistiği 74 Sonuç 77 VII- KÜRESEL REKABETTE MALİYETİ DÜŞÜRÜCÜ BİR FAKTÖR OLARAK NİTELİKLİ İŞ GÜCÜNÜN ÖNEMİ 78 Tablo: B-VII/1 Ülkeler Arası Rekabet Gücü Sıralamasında Türkiye'nin Yeri 78 Tablo: B-VII/2 Seçilmiş Ülkelerin Uluslararası Rekabet Gücü Sıralamasındaki Yeri 78 Şekil: B-VII/1 Yıllar İtibariyle Dünya Rekabet Liginde Türkiye'nin Sıralamadaki Durumu 79 Şekil: B-VII/2 Seçilmiş Ülkelerin Nitelikh İşgücü Sıralamasındaki Yerleri 79 Tablo: B-VII/ YıU Karşılaştırmah İşgücü Verimliliği Göstergeleri 80 Tablo: B-VII/4 Ara elemanların kalitesi rekabet gücümüz üzerinde belirleyici etkiye sahiptir 80 Tablo: B-VII/5 Ülkemizde Verimlilik-Ücret Dengesizliği 81 Sonuç 82 DEĞERLENDİRME 83 ÖNERİLER 87

8 C- ANKET: ÎŞ DÜNYASININ MESLEKİ EĞİTİME BAKIŞI 89 GİRİŞ 91 BÖLÜM I MESLEKİ ELEMAN TEMİNİ 97 Tablo: C-I/1 Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz? 97 Tablo: C-I/l-a Faaliyet alanına göre daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz?..98 Tablo: C-I/l-b Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz? 99 Tablo: C-I/l-c Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz? 100 Tablo: C-I/2 Size yapılan iş başvuruları daha çok hangi alanda yoğunlaşıyor? Tablo: C-I/3 Yetiştirdiğiniz elemanları başka firmalara kaptırdığınız oluyor mu? 101 Tablo: C-1/4 Eleman ihtiyacınızı daha çok hangi yöntemle karşılıyorsunuz? 101 Tablo: C-I/5 Eleman ihtiyacınızı karşılamada mesleki eğitim kurumlarından (meslek lisesi, meslek yüksek okulu, çıraklık okulu) gelenlerin oranı nedir? 102 Tablo: C-I/6 Sektörünüzde yabancı uyruklu personel çalıştırılıyor mu? 102 Tablo: C-I/7 (Çahştmlıyor diyenler için) Niçin yabancı personel tercih ediliyor? 103 Tablo: C-I/8 Elemanlarınızı kendiniz işbaşında yetiştirmeyi mi tercih ediyorsunuz, yoksa yetişmiş eleman almayı mı? 103 Tablo: C-I/9 Maliyet bakımından, elemanlarınızı kendiniz yetiştirmeniz mi, yoksa yetişmiş eleman istihdamı mı sizin için daha avantajh? 103 Tablo: C-I/10 Size göre işverenler, niçin yasal yükümlülükleri olan özürlüleri istihdam etmektense ceza ödemeyi göze alıyorlar? 104 Tablo: C-I/11 İstediğiniz sayı ve nitelikte elemanı kolayca bulabilseydiniz, işinizi genişletmeyi veya yeni işyeri açmayı düşünür müydünüz? 104 Tablo: C-I/12-23 İşe eleman alırken, aşağıdaki konulara ne derece önem verirsiniz? 105 Tablo: C-I/24 Faaliyet alanına göre eleman ihtiyacınızı karşılamada mesleki eğitim kurumlarından (meslek Hsesi, meslek yüksek okulu, çıraklık oloılu) gelenlerin oranı nedir? 105 lablo: C-I/25 Faaliyet alanına göre elemanlarınızı kendiniz işbaşında yetiştirmeyi mi tercih ediyorsunuz, yoksa yetişmiş eleman almayı mı? 106 Tablo: C-I/26 Faaliyet alanına göre istediğiniz sayı ve niteukte elemanı kolayca bulabilseydiniz, işinizi genişletmeyi veya yeni işyeri açmayı düşünür müydünüz? BÖLÜM II MESLEKİ EĞİTİM 108 Tablo: C-II/1 Hangi mesleki eğitim kurumundan gelen personelden daha çok memnun kahyorsunuz? 108 Tabic: C-II/2 Mesleki eğitim veren okulların fiziki şartlarını ve teknolojik altyapılarını nasıl buluyorsunuz? 108 Tablo: 0-11/3 Sizce mesleki eğitim sistemi hangi nitelikte eleman yetiştirmeli? 109 Tablo: C-II/4 Personelinize eğitim veriyor mucunuz? 109 Tablo: C-lI/5 (Eğitim verenler için) Personelinize eğitimi daha çok hangi yöntemle veriyorsunuz? 110 Tablo: C-Il/ö (Eğitim verenler için) Bu iş için personel başına yıllık harcamanız ne kadardır? 110 Tablo: C-II/7 (Eğitim verenler için) Personelinize daha çok hangi alanda eğitim veriyorsunuz? 110 Tablo: C-II/8 Mesleki eğitime ilişkin çalışmalarda, insanların istihdam beklentisinin mi yoksa piyasa ihtiyaçlarının mı daha etkili olduğunu düşünüyorsunuz? 111 Tablo: C-II/9 Size göre, işletmeler açısından mesleki eğitimin en büyük eksiği nedir? 111 Tablo: C-11/10Bugüne kadar bölgenizde herhangi bir mesleki eğitim kurumunun kuruluşuyla ilgili aşağıdakilerden hangisiyle karşılaştınız? 112 Tablo: C-II/11 Faaliyet alanına göre hangi mesleki eğitim kurumundan gelen personelden daha çok memnun kalıyorsunuz? 113

9 Tablo: C-II/12 Personelinize eğitim veriyor musunuz? sorusuna göre (Eğitim verenler için) Personelinize daha çok hangi alanda eğitim veriyorsunuz? 113 Tablo: C-II/13 (Eğitim verenler için) Bu iş için personel basma yıllık harcamanız ne kadardır? sorusuna göre (Eğitim verenler için) Personehnize daha çok hangi alanda eğitim veriyorsunuz? 114 Tablo: C-II/14 (Eğitim verenler için) Personelinize eğitimi daha çok hangi yöntemle veriyorsunuz? sorusuna göre (Eğitim verenler için) Personehnize daha çok hangi alanda eğitim veriyorsunuz? 114 Tablo: C-11/15 Faaliyet alanına göre bugüne kadar bölgenizde herhangi bir mesleki eğitim kurumunun kuruluşuyla ilgih aşağıdakilerden hangisiyle karşılaştınız? 115 BÖLÜM III GENEL DEĞERLENDİRMELER 116 Tablo: C-III/1 Mesleki eğitim 10 yıl öncesine göre itibarını ve cazibesini yitirmiştir 116 Tablo: C-III/2 Mesleki eğitimin planlama, karar, uygulama ve denetim aşamalarına işverenleri temsil eden kuruluşlar katılmamaktadır. 116 Tablo: C-III/3 Mesleki eğitim sistemimiz, işgücünde aranan yeni nitelikler (uluslararası standartlar) bakımından yeterh değildir 116 Tablo: C-III/4 Mesleki eğitimin planlanmasında Türkiye'nin sektörel dağılım haritası dikkate alınmamaktadır. 117 Tablo: C-III/5 Özürlülere yönelik mesleki eğitim çalışmaları yeterli değildir 117 Tablo: C-III/6 İşverenlerin mesleki eğitimin maliyetlerine katkısı yeterh değildir. 117 Tablo: C-III/7 Öğrencilerin ilgi ve yetenekleri ile işverenlerin ihtiyaçlarına uygun mesleki yönlendirme ve rehberlik yapılmamaktadır 118 Tablo: C-III/8 Organize Sanayi Bölgelerinin bünyesindeki eğitim kurumları yeterli düzeyde değildir 118 Tablo: C-III/9 Staj ve çıraklık eğitimi dahil, mesleki eğitimde kadınlara yeterince yer verilmemektedir. 118 Tablo: C-III/10 Stajyer ve çırakların sigortası devlet tarafından karşılanmalıdır 119 Tablo: C-III/11 Firma olarak okul-sanayi işbirliği programlarına aktif olarak katılmıyoruz 119 Tablo: C-III/12 Mesleki ve teknik okullardan mezun olanların sadece kendi alanlarındaki yüksek eğitim kurumlarına gidebilmeleri, bu okullara olan rağbeti ortadan kaldırmıştır. 119 Tablo: C-III/13 Yurt dışı kredi ve hibeler de dahil, mesleki eğitime ayrılan kaynaklar doğru şekilde kullanılmamaktadır 120 Tablo: C-III/14 Üniversitelerdeki yığılmada, mesleki eğitimin cazibesini yitirmiş olmasının da rolü vardır 120 Tablo: C-III/15 Sektörümüzdeki mevcut insan gücü, mesleki beceri bakımından dünyayla rekabet edebilir düzeyde değildir 121 Tablo: C-III/16 Sektörümüzdeki mevcut insan gücü teknolojiye hakimiyet bakımından dünyayla rekabet edebilir düzeyde değildir. 121 Tablo: C-III/17 Sektörümüzdeki mevcut insan gücü bilgisayar kullanma becerisi bakımından dünyayla rekabet edebilir düzeyde değildir 121 Tablo: C-III/18 Sektörümüzdeki mevcut insan gücü yabancı dil bakımından dünyayla rekabet edebilir düzeyde değildir 122 Tablo: C-III/19 Avrupa'ya geçmişte yapılan niteliksiz iş gücü ihracı, bugün yaşadığımız vize ve serbest dolaşım sorunlarında etkih olmuştur. 122 Tablo: C-III/20 îyi bir ustayı mühendise tercih ederiz 123 Tablo: C4II/21 Ara elemanların kalitesi rekabet gücümüz üzerinde belirleyici etkiye sahiptir 123 Tablo: C-III/22 Son 10 yılda, mesleki eğitim mezunlarının kalitesinde bir geriye gidiş söz konusudur 123

10 Tablo: CTII/23 Meslek kuruluşları ile doğrudan hiçbir ilişkimiz bulunmamaktadır 124 Tablo: C-III/24 Türkiye'de meslek sahiplerinin mesleklerine bağlılıkları ve meslek ahlakları yeterli düzeyde değildir 124 Tablo: C-III/25 Türkiye'de iş sorunu yok, işe yarayacak (nitelikli) işçi sorunu var. 124 Tablo: C-III/26 Niteliksiz insan gücündeki artış, Türkiye'nin sosyo-ekonomik yapısı ve siyasal sistem için tehdit oluşturmaktadır 125 Tablo: C-III/27 Üniversiteye girişte, alan-katsayı uygulamasından sonra mesleki eğitim cazibesini yitirmiştir ^ 125 Tablo: C-III/28 Türk vatandaşlarının AB içinde serbest dolaşımının mümkün olacağına inanıyor musunuz? 125 Tablo: C-III/29 Size göre günümüzde ülkemizde en gözde meslekler hangileridir? 129 Tablo: C-III/30 Faaliyet alanına göre mesleki eğitimin planlama, karar, uygulama ve denetim aşamalarına işverenleri temsil eden kuruluşlar katılmamaktadır 130 Tablo: CTII/31 Faaliyet alanına göre mesleki eğitim sistemimiz, işgücünde aranan yeni nitelikler (uluslararası standartlar) bakımından yeterli değildir 131 Tablo: C-III/32 Faaliyet alanına göre işverenlerin mesleki eğitimin maliyetlerine katkısı yeterh değildir 131 Tablo: C-III/33 Faaliyet alanına göre firma olarak okul-sanayi işbirliği programlarına aktif olarak katılmıyoruz 132 Tablo: C-III/34 Faaliyet alanına göre iyi bir ustayı mühendise tercih ederiz 133 Tablo: C-III/35 Faaliyet alanına göre ara elemanların kalitesi rekabet gücümüz üzerinde belirleyici etkiye sahiptir 133 Tablo: C-III/36 Faaliyet alanına göre Türkiye'de iş sorunu yok, işe yarayacak (nitelikli) işçi sorunu var 134 SONUÇ 134 D-ANKETİN İSTANBUL SONUÇLARI 141 EK 1 SORU FORMU 165 EK 2 TÜİK İKTİSADİ FAALİYET KOLLARI 171

11

12 A- YÖNETİCİ ÖZETİ

13

14 MESLEKİ EĞİTİM VE PİYASA: AYRI DÜNYALAR Tablo: III/23 Mesleki eğitim kuruluşları ile doğrudan hiçbir ilişkimiz bulunmamaktadır Seçenekler Sayı % Cevapsız ,4 Evet ,6 Kısmen ,2 Hayır ,8 Toplam ,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Tablo: III/ll Firma olarak okul-sanayi işbirliği programlarma aktif olarak katılmıyoruz Seçenekler Sayı % Cevapsız ,5 Evet ,2 Kısmen ,6 Hayır 136 5,7 Toplam ,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştirması-2006 Tablo: 11/10 Bugüne kadar bölgenizde herhangi bir mesleki eğitim kurumunun kuruluşuyla ilgili aşağıdakilerden hangisiyle karşılaştınız? Seçenekler % Cevapsız 10,1 İşletme olarak görüşümüze başvuruldu 12,3 Konuyla ilgili iş gücü araştırması yapıldığını gördük 13,2 Her ikisi de yapılmadı 64,3 Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştirması-2006

15 Mesleki eğitimin planlama, karar, uygulama ve denetim aşamalarma işverenleri temsil eden kuruluşlar katılmamaktadır Seçenekler Sayı % Cevapsız ,5 Evet ,0 Kısmen ,7 Ha,yır 140 5,8 Toplam ,0 İTO Iş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Araştırmanın farklı bölümlerinde yer alan somlara verilen cevapların ortak mesajı, işverenler tarafı ile mesleki eğitim tarafının arasında derin bir kopukluk, iletişimsizlik ve ilgisizlik halinin bulunduğudur. Bu, saha gözlemleriyle de teyit edilmiş bir tespittir. Nitekim, mesleki eğitimin planlama, karar, uygulama ve denetim aşamalarına işverenleri temsil eden kuruluşların katılmadığı görüşüne karşı çıkanların oranı sadece %5,8'dir. Firma olarak okulsanayi işbirliği programlarına aktif olarak katılmadıkları görüşüne karşı çıkanların oranı %5,7, mesleki eğitim kuruluşları ile doğrudan hiçbir ilişkileri bulunmadığı görüşüne karşı çıkanların oranı da %11,8'dir. Bölgelerinde açılan mesleki eğitim kuruluşlarıyla ilgili kendilerinin görüşlerine başvurulduğunu veya çevrelerinde bu yönde araştırma yapıldığını görenlerin oranı %25,5'tir. Eleman ihtiyaçlarını meslek lisesi, meslek yüksek okulu ve çıraklık okulu gibi mesleki eğitim kurumlarından gelenlerden karşıladıklarını ifade edenlerin oranı %27,rdir. İşverenler ile mesleki eğitim kurumları arasındaki kopukluğa iuşkin, araştırmada daha pek çok veri bulunmaktadır. Ülkemizdeki mesleki eğitim sisteminin cazibesini yitirmesinde, sistemdeki eksiklik ve yanlışlıklar kadar, bu kopukluğun da etkisi olduğu açıktır. İşverenler, mesleki eğitim sisteminin, ihtiyaçları olan nitelikli personeli yetiştirecek şekilde geliştirilmesi yönünde sivil toplum baskısı oluşturmuş değildirler.

16 BİR YANDA ELEMAN BULUNAMAYAN İŞLER Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz? (1. cevap) Seçenekler Sayı % Cevapsız ,5 Satış, pazarlama, tezgahtar ,6 Elektrikçi, elektrik teknisyeni 51 2,1 Kalifiye eleman ,0 Terzi 7,3 Usta 92 3,8 Kurye, servis şoförü, şoför 52 2,2 Halkla ilişkiler elemanı 14,6 Servis elemanı, hostes, garson, komi 79 3,3 Tercüman, rehber, öğretmen 15,6 Yönetici 11,5 Doktor, hemşire 20,8 Çırak 49 2,0 Muhasebeci, sigortacı 14,6 Bilgisayar teknisyeni 3,1 Toplam ,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 l-"daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz?" şeklinde açık uçlu olarak sorulan ve üç cevap için boşluk bırakılan soruya verilen cevaplar iş dünyasının yaşadığı önemli bir probleme ışık tutmaktadır. İşverenlerin %38,5'nin eleman temininde güçlük çektiklerini ifade etmeleri, üstelik bunu doğrudan elemanın niteliğini belirterek yapmaları, problemin yaygınlığına ve büyüklüğüne işaret etmektedir. Araştırmaya ek olarak verilen Türkiye İstatistik Kurumunun 2006 dönemine ait "İktisadi Faaliyet Kolları - Ayrıntılı Listesi'ne göre ülkemizde işyeri bulunmaktadır. Araştırmanın ömeklemi bu kümeden seçilmiştir. İşyerlerinin %3855'inin eleman temininde güçlük çekmesi, işyerinin bu problemle karşı karşıya olması demektir. Cevapsız şıkkını sadece soruya cevap vermeyenler olarak değil, eleman temininde ciddi bir güçlüğü olmayanlar olarak yorumlamak mümkündür. 2-Burada dikkat edilmesi gerekli olan bir diğer husus da, eleman temininde ciddi güçlük çeken işletmelerin hangi sektörlerde yer aldığı ile bu sektörlerin bulmakta güçlük çektikleri elemanların nitelik ve meslekleridir. Aşağıdaki çapraz tablo bu açıdan önemli bilgiler içermektedir.

17 Faaliyet alanına göre daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanıyorsunuz?-! Daha çok hangi alanlarda eleman bulmakta zorlanı yorsunuz?-! Faaliyet alanı a, > u S a u Tl ^ ± c il s- S S >^ N U H a u i2 O S a B 'Z im is B «T CM ^ S 3 ^ «s ^ s g : z g c ;N d) H [S -*-» <u u.fi o ;^ o (7i O 'S 1 yi *S C3 C9.25 Madencilik ve taşocakçılığı 100,0% imalat 60,7% 4,8% 2,6% 10,4% 14,1%,4% 1,1%,4% 5,6% Elektrik,gaz,buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı 83,3% 16,7% inşaat 66,7% 6,3% 1,6% 14,3% 9,5% 1,6% Toptan ve perakende ticaret Oteller ve lokantalar Ulaştırma, depolama ve haberleşme Mali aracı kuruluşlar Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri 62,6% 17,3% 1,9% 10,7%,4% 2,5%,6%,4%,8%,3%,3% 1,6%,5%,1% 46,2% 3,3% 7,1%,5% 4,2% 9,4% 1,4% 22,6% 1,9% 1,4%,9%,5%,5% 70,0% 4,1% 3,6% 8,5%,3% 1,3% 6,2%,5% 1,8% 1,5%,5% 1,3%,5% 65,0% 25,0% 10,0% 76,4% 7,3%,9% 5,5%,9% 2,7%,9% 2,7% 2,7% Eğitim 70,0% 10,0% 20,0% Sağlık işleri, 36,7% 5,0% 3,3% 10,0% 1,7% 3,3% 1,7% 33,3% 5,0% sosyal hizmetler Diğer hizmet faaliyetleri 64,3% 2,3% 3,1% 16,3% 3,1% 7,0%,8% 2,3%,8% Toplam 62,5% 10,6% 2,1% 10,0%,3% 3,8% 2,2%,6% 3,3%,6%,5%,8% 2,0%,6%,1% Ülkemizdeki sektörlerin tamammda zor temin edilen/bulunamayan kalifiye eleman oranının yüksekliği dikkat çekici boyutlardadır: "Sağlık işleri, sosyal hizmetler" alanında doktor ve hemşire bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı VoSS^S, aynı sektörde kalifiye eleman bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı yolo^o, "Mali aracı kumluşlar"dan satış elemanı, pazarlamacı ve tezgahtar bulmakta güçlük çekenlerin oranı %25, aynı sektörde muhasebeci, sigortacı bulmakta güçlük çekenlerin oranı %10,0,

18 Oteller ve lokantalardan servis elemanı, hostes, garson ve komi bulmakta güçlük çekenlerin oranı %22,6, aynı sektörde kurye, servis şoförü ve şoför bulmakta güçlük çekenlerin oranı %9,4, Eğitim alanında tercüman, rehber, öğretmen bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %20, Toptan ve perakende ticaret alanındaki işyerlerinden satış elemanı, pazarlamacı ve tezgahtar bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %17,3, aynı sektörde kalifiye eleman bulmakta güçlük çeken işyerlerinin oranı %10,7, Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı alanındaki işyerlerinden elektrikçi ve elektrik teknisyeni bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %16,7, İnşaat alanındaki işyerlerinden kalifiye eleman bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranının %14,3, usta bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %9,5, İmalat alanındaki işyerlerinden kalifiye eleman bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %14,1, usta bulmakta güçlük çeken işletmelerin oranı %10,4'tür. Bu açık uçlu soruda birden fazla alanda eleman bulmakta zorlandıklarını belirten işverenlerin verdikleri cevaplar ikinci ve üçüncü tablolarda yer almaktadır. DİĞER YANDA ÎŞ BULAMAYAN ELEMANLAR Tablo: 1/2 Size yapılan iş başvuruları daha çok hangi alanda yoğunlaşıyor? Seçenekler % Cevapsız 5,4 Vasıfsız 48,7 Pazarlama 12,1 Üretim 9,7 Muhasebe 3,5 Personel yönetimi 3,4 Diğer 17,3 Toplam 100,0 İTO Iş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 İşverenlerin bulmakta en çok zorluk çektikleri elemanlar kategorisinde, satış-pazarlama-tezgahtar meslekleri ilk sırada yer almaktadır. İşverenlere yapılan iş başvurularında da, vasıfsızlardan sonraki kategoriyi pazarlama alanı oluşturmaktadır. Pazarlama ve benzeri alanlann, hem en çok eleman bulmakta zorlanılan, hem de en çok iş başvurusu yapılan alanlar durumunda olması, iş dünyasındaki büyük bir soruna işaret etmektedir. Sadece mesleki eleman temininde değil, varolan mesleki elemanların niteliği konusunda da ciddi bir sorun yaşandığı anlaşılmaktadır.

19 Yukarıdaki tablolar, mesleklerini pazarlamacı olarak ifade ederek iş başvurusunda bulunanların pek çpğunun, işverenlerin aradığı niteliklere sahip olmadıklarını ortaya koymaktadır. Bu, sadece pazarlama kategorisinde değil, diğer pek çok meslek grubunda da geçerli bir sıkıntıdır. Nitekim, araştırmanın önermeler bölümünde yer alan "Türkiye'de iş sorunu yok, işe yarayacak (nitelikh) işçi sorunu var" ifadesi %53,3 oranında tümüyle desteklenmiş, %22,7 oranında kısmen desteklenmiştir. Bu ifadeyi desteklemeyenlerin oranı % 10,9'dur. İstihdam piyasasındaki niteliksizlik kısırdöngüsü, vasıfsız eleman kategorisinin, kendilerine mesleki unvan biçenlerin bir bölümünü de içerecek şekilde genişletilmesini gerektirmektedir. MEGEP İş Piyasası ve Beceri İhtiyaçları İncelemesi Türkiye'nin 31 İli için İşletme İncelemesi Raporu'ndan: ''Firmaların yaklaşık üçte biri hayati öneme sahip açık işler rapor etmektedir. Açık işlerin sayısı toplamda yaklaşık bulmaktadır. Genel açık iş oranı %2,5'tir. Uluslararası bir bakış açısından yüksek işsizlik düzeyi ile tanımlanan bir ülkede bu çok yüksek bir rakamdır. Darboğazdaki açık işlerin yüksek rakamlarda olduğu meslek kategorileri öncelik sırasına göre aşağıdaki gibidir (2000'den fazla boş kadro): Tekstil, kürk ve deri ürünleri makine operatörleri (15.600) Motorlu araç sürücüleri (6.800) Tekstil, giyim ve ilgili ticaret işçileri (6.600) Fizik ve mühendislik bilimi teknisyenleri (9.100) Metal kalıpçıları, kaynakçılar, sac levha işçileri, yapısal (4.200) Metal ve maden ürünleri makine operatörleri (3.100) Makine mekaniği ve montajcılar (3.500) Mağaza satış elemanları ve nümayişçiler (3.800) Finans ve satış uzmanları (2.900) Temizlik ve restoran hizmetleri işçileri (2.800)"

20 Mesleklere Göre İşsizlik (2005) İşsiz Işs z Meslekler Gen.Top. Meslekler Gen.Top. Toplam Toplam Oranı % Oranı % Büro Nez.ve Büro El ,55 Mot.Araç Tamirci Mak ,68 Yöneticiler ,06 El.ve Elektronik Mon ,66 Muh. ve Kasadar ,05 Terzi ve Kürk işçileri ,50 Ağır Vasıta Şoförü ,68 Hem.,Ebe ve Tıp Tek ,48 e i. Kasarlayıcı, Boyacı ve Öteki Prof Teknik ve ilg , ,48 Öteki Dok. Personel Öteki Makine Motor ve Öteki Hizmet İşçileri , ,48 Tamirciler Teknisyenler ,39 Daktilo ve Bilg. Op ,45 Elektrik Tesisatçıları ,28 Ateşçi (Buhar Kazanı) ,43 Kesici, Dikişçi ve Değirmen, Fırın, içki ve , ,43 Döşemeciler Besin İşçi. I Mimar Mühendis ,55 Kimyager ve Fizikçi ,42 Satış İşçileri ,51 Metal İşlemcileri ,36 Elyaf Hazırlayıcı İphkçi ve Sıhhi Tesisatçıları ve Bon ,36 Sancı Tesisatçıları ,34 Dokumacı, Örücü ve ilgili Torna Tezgahı Operatörü , ,32 İşçiler (Metal) ,17 Teknik Ressamlar ,30 Bilgisayar Operatörü Öteki Metal Tezgah Ayarcı Ayakkabı ve Deri Eşya , ,27 Operatörü İmalatı Öteki Taşıma Araç Sürücü ,11 Debağlar ve Deri İşçileri ,24 ile ilg. Ele. Aşçılar ,96 Mürettip ve Mat. Işçil ,24 i_i ^ ,82 Öteki İnşaatla ilgili İşçiler ,22 Metal Levha ve Metal İnşaat Haz. Mob.ve ilgili Ağaç İşi ,79 Tanm, Orman İşçisi, Balıkçı, Avcı ,22 Tahmil-Tahliye İşçisi, Malz. Taş. Op ,79 Diğer Meslekli İşçiler ,03 Garsonlar ve Barmen ,78 Vasıflı İşçiler ,91 Kaynakçılar ve Pürm ,78 Vasıfsız İşçiler ,09 öteki İmalat İşçileri ve ilgili İşçiler ,78 Genel Toplam ,00 IŞKUR

21 YABANCI İŞÇİ İSTİLASI Tablo: 1/6 Sektörünüzde yabancı uyruklu personel çalıştırılıyor mu? Seçenekler % Cevapsız 10,3 Evet 5,5 Zaman zaman 2,7 Hayır 81,5 Toplam 100,0 İTO îş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Sektörlerinde sürekli veya zaman zaman yabancı işçi çalıştırıldığını ifade edenlerin oranı %8,2'dir. Yabancı uyruklu personel çalıştırma sebebi olarak ilk sırada teknik bilgileri ve iş disiplinlerinin daha fazla olması gösterilmektedir. Bunu, yabancı uyruklu personelin daha ucuza mal olması ve aynı işi yapacak yerli personel bulunamaması konulan izlemektedir. Saha gözlemleri, yabancı uyruklu personel çalıştırma ile ilgili soruya, ankete katılan işverenlerin bir bölümünün, kayıt dişilik sorunu, anket formlarının resmi kurumlar tarafından incelenerek verdikleri cevabın deşifre olabileceği gibi endişelerle, gerçek durumu yansıtan cevap vermediklerini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla, yabancı uyruklu personel çalıştırmaya ilişkin gerçek durum, tabloda görülen oranlara yansıyanlardan daha fazladır, işsizliğin bu derece yaygın bir sorun olduğu ülkemizde, yabancı uyruklu personel çalıştırma oranının bu denli yüksek olması dikkat çekicidir. Tablo: 1/7 (Çalıştırılıyor diyenler için) Niçin yabancı personel tercih ediliyor? Seçenekler % Cevapsız 22,8 Aynı işi yapacak yerli personel bulunamadığı için 8,1 Daha ucuza mal olduğu için 13,7 Teknik bilgileri ve iş disiplinleri daha fazla olduğu için 31,0 Diğer 24,4 Toplam 100,0 ÎTO îş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Yabancı uyruklu personel çalıştırma sebebinin daha çok teknik bilgi ve aynı işi yapacak yerli personel bulunamaması gibi mesleki yeterliuğe ilişkin konularda yoğunlaşıyor olması, mesleki eğitim sorununun ülkeye farklı alanlarda çıkardığı maliyete ihşkin ipuçları vermektedir. Mesleki eğitim sisteminde yetiştirilemeyen nitelikli personel, dışarıdan getirtilerek çalıştırılmaktadır.

22 Türkiye'nin, mesleki eğitimin gelişmesine, rehabilitasyonuna ayırmadığı kaynağın çok daha fazlasını, yabancı uyruklu personel çalıştırmanın da aralarında olduğu bir çok alanda harcadığı anlaşılmaktadır. Türkiye'de Yabancı Kaçak İşçilik "Türkiye'de hem işsizlik, hem de yabancı kaçak işçilik vardır. Kesin sayı bilinmemekle birlikte 1 milyon dolayında yabancı kaçak işçinin iş piyasasında yer aldığı ileri sürülmektedir." (TÜİK III. Genel Kurul Raporu) MESLEKİ EĞİTİMİN ÇÖKÜŞÜ TÜRKİYE'NİN ÇÖKÜŞÜ Tablo: III/l Mesleki eğitim 10 yıl öncesine göre itibannı ve cazibesini yitirmiştir Seçenekler % Cevapsız 9,0 Evet 52,6 Kısmen 23,6 Hayır 14,7 Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Tablo: III/22 Son 10 yılda, mesleki eğitim mezunlarının kalitesinde bir geriye gidiş söz konusudur Seçenekler % Cevapsız 14,9 Evet 51,4 Kısmen 23,9 Hayır 9,9 Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Tablo: III/27 Üniversiteye girişte, alan-katsayı uygulamasından sonra mesleki eğitim cazibesini yitirmiştir Seçenekler % Cevapsız 12,8 Evet 57,9 Kısmen 22,7 Hayır 6,6 Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006

23 üniversiteye girişte, alan-katsayı uygulamasından sonra mesleki eğitimin cazibesini yitirdiği görüşü %57,9 oranında kabul görürken, kısmen diyenlerin oranı %22,7, hayır diyenlerin oranı da %6,6'dır. Bu sonuç da, üniversite-meslek liseleri-öğrenci kalitesi konusundaki diğer sorularda yer alan görüşleri teyit eden bir veridir. Tablo: III/14 Üniversitelerdeki yığılmada, mesleki eğitimin cazibesini yitirmiş olmasının da rolü vardır Seçenekler % Cevapsız 13,1 Evet 54,9 Kısmen 26,3 Hayır 5,7 Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Tablo: III/26 Niteliksiz insan gücündeki artış, Türkiye'nin sosyo-ekonomik yapısı ve siyasal sistem için tehdit oluşturmaktadır Seçenekler % Cevapsız 13,8 Evet 56,9 Kısmen 23,9 Hayır 5,3 Toplam 100,0 ÎTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 Mesleki eğitim kurumlarından mezun olanlara, sınırlı bir alan hariç, üniversite kapısının fiilen kapatılmış olmasının, Türk mesleki eğitim sisteminin çöküşünde önemh rolü olduğu görülmektedir. Bu durumun sonuçları arasında yer alan, mesleki ve teknik okullara olan rağbetin ortadan kalkması, üniversite kapısındaki yığılmanın artması, mesleki eğitim veren okullara giden öğrencilerin kalitesinin düşmesi, alan-katsayı uygulamasının mesleki eğitimin cazibesini ortadan kaldırması gibi görüşler, araştırmaya katılanlar tarafından da büyük çoğunlukla ifade edilmektedir. Bir yanda milyonlarca işsizin sokaklarda gezdiği, diğer yanda ise firmaların işlerini büyütmek için yeterli kalifiye eleman bulamadığı bir Türkiye manzarasının, sosyo-ekonomik yapı ve siyasal sistemin geleceğini tehdit etmesi doğal bir sonuç olarak değerlendirilebilir.

24 TÜRKİYE'Yİ ŞAHLANDIRACAK FORMÜL: YETERLİ NİTELİKLİ PERSONEL Tablo: I/ll İstediğiniz sayı ve nitelikte elemanı kolayca bulabilseydiniz, işinizi genişletmeyi veya yem işyeri açmayı düşünür müydünüz? Seçenekler % A. Cevapsız 21,3 Evet 42,9 Havır 35,8 il Toplam 100,0 İTO İş Dünyasının Mesleki Eğitime Bakışı Araştırması-2006 İstediği sayı ve nitelikte elemanı kolayca bulabilseydi işini genişletmeyi veya yeni işyeri açmayı düşünenlerin oranının %42,9 gibi fevkalade yüksek bir düzeyde çıkması, Türkiye'nin gelişmesinin, büyümesini daha da hızlandırmasının önündeki en büyük engellerden birini ifşa etmektedir. Araştırmanın diğer verileri de bu tespiti desteklemektedir. En çok aranan personel ile en çok iş başvurusunda bulunulan alanlann büyük ölçüde benzeşmesi, mesleki eğitim ile piyasa arasındaki ilişkinin kopukluğu bunlardan bazılarıdır. Türk ekonomisinin mevcut durumu ve büyümenin sürdürülebilirliğine ilişkin tereddütler ile geleceğe yönelik beklentiler birlikte değerlendirildiğinde, nitelikli personel sorununun çözümü, dolayısıyla mesleki eğitim konusunun ülke için ne denli büyük önem taşıdığı daha iyi anlaşılacaktır.

25

26 B - İŞ DÜNYAMIZIN İHTİYAÇLARI VE İŞGÜCÜ ARZI KARŞISINDA MESLEKİ EĞİTİMİMİZ

27

28 GİRİŞ İş dünyasının mesleki eğitime bakış açısını incelerken konuyla ilgili temel verilerin elde bulunması bir ihtiyaçtır. Bu araştırmada güncel verilere dayalı olarak iş dünyası ile mesleki eğitim arasındaki sorunlara ışık tutulmaya çalışılmaktadır. Öncelikle belirtmek gerekmektedir ki teknik eğitim ya da diğer deyişiyle mesleki eğitim meselesi, bu çalışmada sadece iş dünyası açısından değil, aynı zamanda ülkenin kalkınması ve istihdam sorunuyla birlikte düşünülmüş ve ele alınmıştır. Küreselleşme, ekonomilerin uluslararasılaşması ve kıyasıya rekabet ortamı, firmalar ve kuruluşları insan kaynaklarını geliştirerek verimlilik artışı sağlamaya zorlamaktadır. Bunun yolu ise mesleki ve teknik eğitimden geçmektedir. Önümüzdeki dönem işgücü piyasasının nitelik boyutunun öne çıkacağı yıllar olacaktır. Zaten kıyasıya rekabet ve kalite devrimi bunu zorunlu kılmaktadır. Bilgi üretecek ve bilgiyi, teknolojiyi kullanacak insan kaynaklarının geliştirilmesi mesleki eğitimle sağlanacaktır. Diğer yandan Türkiye'nin dünya ekonomileriyle bütünleşmesi ve AB'ye tam katılım hedefi çerçevesinde mesleki/teknik eğitime önem ve öncelik vermesi, daha donanımlı ve nitelikli insan gücü yetiştirmesi kaçınılmaz bir zorunluluktur. Günümüzde dünyada çok hızlı değişme ve gelişmeler yaşanmaktadır. İşsizlik ve istihdam temel ortak sorunlar arasında olmaya devam etmektedir. Mesleklerin yapısında önemli değişiklikler görülmekte, geleceğin yeni meslekleri ortaya çıkmakta, bazı meslekler ise yok olmaktadır. İstihdamda en çok artış hizmet sektöründe olmakta ve bu eğilimin uzun süre daha devam edeceği tahmin edilmektedir. Meslek eğitimi teknolojilerindeki gelişmeler daha nitelikli insan gücü yetiştirilmesi ihtiyacım doğurmaktadır. Temel meslek eğitimi, geliştirici meslek eğitimi, yaşam boyu meslek eğitimi kavramlarım da içine alacak şekilde m.esleki ve teknik eğitimin reorganizasyonu zorunlu olmaktadır. Dünya piyasalarında rekabet edebilmenin koşulu mutlaka kaliteli üretimden geçmektedir. Bu ise nitelikli, yetişmiş insangücü ile mümkündür. Türkiye, Avrupa'nın en genç ve dinamik nüfusuna sahiptir. Genç nüfusa ekonominin ihtiyaçları doğrultusunda nitelikli mesleki eğitim verilmesi, Türkiye'nin sosyo-politik konumunu güçlendirip, ekonomisinin gelişmesini hızlandıracak ve ülkenin topyekun özgül ağırlığını artıracaktır. Bu açılardan mesleki eğitime baktığımızda genel olarak şunları görmekteyiz: Mesleki eğitim sisteminin ülkemizin ihtiyaçlarına cevap veremediği, öğrenci talebinin eksik ve mezun niteliğinin yetersiz olduğu, eğitimi sürdürülen mesleklerin, eğitim programlarının, ders araçlarının ve öğretmen niteliklerinin işletme gerçekleriyle tam olarak örtüşmediği anlaşılmaktadır. Mesleki eğitim sisteminin işletmelerin işgücü ihtiyaçlarına duyarlı bir yapıda olmaması, işsizlik sorununu büyütmekte ve sistemin başarısını engellemektedir. Türkiye'de mesleki eğitim sistemini yetersiz kılan çok çeşitli faktörler bulunmaktadır. Mesleki eğitimin sanayiden kopuk gelişmesi ve bu nedenle iş piyasasının ihtiyaçlarına cevap verememesi.

29 eğitim programlarmm çeşitlendirilmemiş olması nedeniyle reel sektörün ihtiyaçlarına tam olarak uyum sağlayamaması, mesleki normların tam olarak belirlenmemiş olması, mesleki eğitime ayrılan kaynakların yetersiz olması ile çalışanların niteliklerini geliştirmelerinde sürekli eğitimin öneminin göz ardı edilmesi şeklinde sıralanabilir. Türk mesleki eğitim sistemi bugün hayatta kalma mücadelesi vermektedir. Geçmiş dönemlerdeki parlak ve prestijli günlerini arayan bu okullar, YÖK'ün üniversiteye giriş sisteminde yaptığı düzenlemelerle önlerini tıkamasından sonra terk edilmiş hale gelmişlerdir. Uzun zamandır mesleki eğitim meselesinin imam hatip liseleri sorunu bağlamında ele alınması, konunun içinden çıkılmaz bir hale gelmesine neden olmuştur. Her fırsatta ifade edildiği gibi "mesleki eğitim meselesi bir memleket meselesidir" ve bu bağlamda ele alınmalıdır. Konunun imam hatip liseleri sorununa endekslenmesi ülke kaynaklarının heba olmasına, sanayi için ara eleman ihtiyacının karşılanamamasma ve daha da önemlisi genç nüfusun yok olmasına neden olmaktadır. Bugün meslek okulları, önemli ölçüde vasat altı bir öğrenci kitlesine kalmıştır. Oysa teknoloji öylesine baş döndürücü bir hızla gelişmektedir ki en iyi öğrencilerin bu okullara yönelmeleri gerekmektedir. İlköğretim sonrasında, kuşağının en başarılı olanları önce fen liselerine, sonra anadolu liseleri, kolejler ve süper liselere giderken geriye kalanların iyileri de düz liselere gitmektedir. En sona kalanlar ise, -ki onlar ortalaması en düşük grubu oluşturuyorlar- meslek okullarına gitmektedir. Türk sanayiinin en önemli sorun alanlarından biri, vasıfsız işgücü fazlasına karşın, iş piyasasının gereksinimlerine cevap verebilecek ve teknolojik yeniliklere uyum sağlayabilecek vasıfta işgücünün yetersiz oluşudur. Önümüzdeki yüzyılın sanayi yapısında kahfıye insan kaynağına giderek daha fazla ihtiyaç duyulması ve mesleki eğitimin uluslararası pazarlarda rekabet üstünlüğü sağlama bakımından belirleyici rol oynaması, Türkiye'de mesleki eğitimin iyileştirilmesini ve köklü reformlar yapılmasını gerektirmektedir. Türkiye mesleki eğitimin geleceği konusunda önemli bir yol ayrımında ve kritik bir eşiktedir. Bir yandan eğitimli işsizler ordusu diğer taraftan sanayiinin ihtiyaç duyduğu kalifiye eleman ihtiyacı çözülmesi gereken temel paradokslardan biridir. AB üyesi olma yolunda önemli mesafeler almış olan Türkiye'nin sanayileşmiş üye ülkelerle rekabet edebilmesi için her şeyden önce ciddi bir mesleki eğitim kültürüne, belki yeni bir kalkınma zihniyetine ya da topyekun yeni bir iktisadi akla ihtiyacı bulunmaktadır. Türkiye'deki işgücü piyasalarının önümüzdeki dönemde çalışanların kendilerini, mesleki yeteneklerini ve mesleki özelliklerini geliştirmelerini sağlayacak mesleki/teknik eğitim ve sürekli eğitim imkanlarını oluşturması önemli bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. İŞKUR verilerine göre meslek lisesi mezunlarının durumu gerçekten vahimdir. Okuma-yazma bilmeyen, hatta hiçbir niteliği olmayanlar ile meslek hsesi mezunları arasında işsizlik oranları maalesef aynıdır. Mevcut haliyle meslek biliyor olmanın ya da meslek okulu diploması sahibi olmanın insanlara bir getirişi yoktur. İşsizlik içinde eğitimli işsizler, özellikle Türkiye için yeni bir olgudur. Eskiden bir meslek lisesini veya üniversiteyi bitirmek iş için garantiydi. Ancak şimdi Türkiye, diplomalı işsiz, üniversiteli işsiz, beyaz yakalı işsiz kavramlarını tartışıyor. Bu durumun temel nedeni, ekonominin iş gücü talebini karşılamakta yetersiz kalmasıdır.

30 Mesleki eğitimle ilgili sorunlarm başmda her şeyden evvel mesleki eğitime yönelik mevcut bakış açısı ve anlayışı gelmekte olup bunun değiştirilmesi gerekmektedir. Bugünkü eğitim sisteminin yapısı itibariyle orta öğretim düzeyindeki gençler, iyi bir gelecek sağlamanın tek koşulunun üniversite eğitiminden geçmekte olduğuna şartlandırılmakta ve genel eğitime yönlendirilmektedirler. Ancak mevcut yüksek öğretim kurumlarının yetersiz sayıda oluşu nedeniyle, bunların büyük bölümü üniversite kapılarında yığılmakta ve hiçbir mesleki vasıf sahibi olmadan çalışma hayatına atılmak zorunda kalmaktadırlar. Son yarım asırdır hemen her Milli Eğitim Bakam'nm %65Tik genel eğitim, %35'lik mesleki eğitim dağılımını tersine çevirme ideali ve amacı vardır. Ancak uygulamada bu hedefin gerçekleşmesi bir yana, eksik politikalar ve yanlış tercihler nedeniyle meslek okulları amacını yitirmiş ve işlevlerini kaybetmişlerdir. Türkiye'de mesleki eğitime olan talep giderek artmasına rağmen, ara insan gücü yetiştirme ve bunun istihdam politikalarıyla desteklenmesi konusunda ciddi eksiklikler bulunmaktadır. Her ilçede kurulan ve ara insan gücü yetiştirmeyi hedef edinen meslek yüksek okullarının birçoğundan istenilen fayda sağlanamamaktadır. Bu okullardan bir bölümü öğretim üyesi, araç-gereç ve donanım yetersizlikleri ile karşı karşıyadırlar. Mesleki ve teknik eğitimde kalite ve mahyet çok önemli iki unsurdur. Kaliteli mesleki ve teknik eğilim nitelikli insan gücü gerektirmektedir. Mesleki eğitimin kalitesi ve kişiye verdiği vasıflar ile piyasanın istediği vasıflar arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu farkın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Mesleki ve teknik eğitim veren kamu ve özel sektör kuruluşları arasında önemli bir koordinasyon ve işbirliği eksikliği bulunmaktadır. "Koordinasyon yetersizliği" mesleki ve teknik eğitimin temel sorunları arasında yer almaktadır. A)mı mesleki ve teknik eğitim alanında eğitim ve öğretim veren kurumlar arasında bir program bütünlüğü bulunmamakladır. Farklı okul türlerinde verilen aynı daldaki programların içerikleri farklı olabilmektedir. Bu durum bir mesleki standart sağlanmasını engellemekte ve kaliteyi olumsuz etkilemektedir. Her kurum kendine göre bir program geliştirmekte ve uluslararası kuruluşlardan alman bir kaynakla yeni bir uygulamaya soyunmaktadır. Bu durum uygulamada çok başlılığa neden olmakta ve çok faydalı olacak bir eğitim programının daha başlangıçta ölü doğmasına yol açmaktadır. Bu konuda meslek örgütlerine daha fazla inisiyatif ve sorumluluk verilmeli, kamudan daha ziyade sivil irade öne çıkarılmalıdır. Ülkemizde geçen onca zamana rağmen mesleki eğitim-istihdam ilişkisinin yeterli düzeyde kurulamamış olması, okul bitirenlerin iş hayatına uyumlarında güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Çok güzel atasözleri, özlü sözler olmasına rağmen ailelere mesleki ve teknik eğitimin önemi ve işlevi yeterince anlatılamamıştır. Aileler halen çocuklarının iyi mesleki eğitim almasından çok, fakülte mezunu işsiz olacağını bile bile üniversite eğitimi almasını istemektedirler. Bu durum, üniversite kapılarında sayıları iki milyona yaklaşan gencin yığılmasına neden olmaktadır. Ülke kajmakları bu defa farklı bir biçimde israf edilmektedir. Mesleki elemanların eğitim seviyelerinin yükseltilmesi ve niteliklerinin artırılması olmazsa olmaz gerekliliklerden biridir. Konuya Avrupa Birliği, serbest dolaşım ve işgücü ihracı açılarından

31 bakıldığında meselenin önemi daha çarpıcı biçimde ortaya çıkmaktadır. Bu durum dahi meselenin köklü bir biçimde ele alınmasını ve alman kararların sabır ve istekle uygulanmasını gerektirmektedir. Önümüzdeki dönemde hizmet sektörünün daha da fazla gelişeceği varsayımıyla, bu öngörünün mesleki ve teknik eğitimin yapılanma sürecinde dikkate alınması ve sanayi sonrası bilgi toplumunun ihtiyaç duyacağı nitelikli insan gücü temininin mesleki eğitimin öncelikli ve ivedi hedefleri arasında yer alması gerekmektedir. Mesleki eğitimde öncelik sırasının belirlenmesi çok önemu bir husustur. Örneğin, 21. yüzyıla girdiğimiz bu dönemde CNC operatörlüğü ile ilgili bir tanımlama yaparken dünyada kullanılmayan torna tezgahı ustalığını da tanımlamak, yeni teknolojileri kullanmak açısından rasyonel bir yaklaşım olmayacaktır. Bu bakımdan mesleki ve teknik eğitimde katma değer yaratan mesleklere öncelik verilmelidir. Bu bağlamda mesleki eğitimin siyaseti yanında stratejisi de belirlenmeli, yeni bir yol haritası çıkarılmahdır. Tabii ki geleneksel mesleklerde de eğitim süreçleri devam etmelidir; ancak öncelik sırasının belirlenmesinin hayati öneme haiz bir başka sorun alanı olduğu unutulmamalıdır. Bütçeden eğitime ayrılan kaynaklar etkin kullanılmamakta, hatta önemli ölçüde israf edilmektedir. Endüstri meslek liselerinin bazı programlan kız meslek liselerinde de vardır. Büyük yatırımlar yapılmakta, sonra bunlar atıl durmaktadır. Çok programlı liselerin gerekli olmayan yerlere açılması kaynak israfına neden olmaktadır. Mesleki eğitimde yatay ve dikey geçişlere imkan verecek bir yapı oluşturulmasına rağmen bu sistemden istenilen düzeyde verim elde edilememiştir. Temel mesleki eğitimden yüksek öğretim kurumlarına geçiş daha kolay hale getirilmeli ve öğrencinin yeteneklerine göre çıraklıktan üniversiteye kadar yükselebilmesinin önü açılmalıdır. Mesleki ve teknik okullarda programların bir bölümü çok eskidir. Oysa programların sürekli olarak güncelleştirilmesi, mesleki eğitim için kaçınılmazdır. Mesleki ve teknik eğitimde program geliştirme önemli bir süreçtir. Programlann güncel ihtiyaçlarla tutarlı şekilde, teknolojik gelişmelere göre yeniden düzenlenmesi gereklidir. Bu bakımdan sürekli bir mesleki ve teknik eğitim program geliştirme merkezi bu görevi üstlenmeli, kurumlar arasındaki program nitehği farklılıkları da ortadan kaldırılmahdır. Mesleki ve teknik eğitim programlan yanında mesleki eğitimi düzenleyen mevzuatın da sanayinin ve piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Milli Eğitim, Çalışma ve Sosyal Güvenlik ve Maliye Bakanlıkları ile YÖK, meslek örgütleri ve belediyeler arasında daha sıkı işbirliği sağlanmalıdır. Mesleki ve teknik eğitime öğrenciler bilinçli ve iyi bir yönlendirmeden geçmeden gelmektedirler. Öğrenciler sosyal talebe göre belli bölümlere yoğunlaşmaktadırlar. Oysa iş piyasasının ihtiyaç duyduğu nitelikli işgücünün karşılanabilmesi için programların ve programlara alınacak öğrencilerin sayı ve niteliğinin sanayi ve hizmet sektörlerinin beklentileriyle tutarlı, onlarla işbirliği yapılarak planlanması gerekir. Buna dikkat edilmediği içindir ki bugün bazı meslek dallarında işgücü açığı, bazı meslek dallarında da işsizlik ortaya çıkmaktadır. Mesleki eğitimde başka bir sorun alanı yaş sınırıdır. Her yaş grubuna mesleki eğitim verilmesi gereğinden hareketle, çıraklık sistemi ve örgün mesleki eğitim yoluyla, işyerine dayalı meslek eğitimi

32 yaş sınırının yukarıya çıkarılması gerekliliği vardır. Zira pek çok iş kolunda 18 yaş ile sınırlandırılmış çıraklık eğitimine sıcak bakılmamaktadır. Mesleki ve teknik eğitimin sistemleştirilmesi ve organizasyonu konusunda, okul-işyeri, okulsanayi bütünlüğünü gözeten bir ortamın oluşturulması mecburi bir oluşumdur. İşyerini ya da işletmeyi ağırlıklı olarak işin içine katan, işyerini eğitim ortamı olarak algılayan bir meslek eğitimi sistemi oluşturmak gereklidir. Mesleki eğitimin temel meselelerinden bir diğeri, ulusal ölçekte bugüne kadar açılan okullarda makina-teçhizat, donanım, laboratuvar gibi unsurların envanterlerinin çıkarılmamış olmasıdır. Böyle bir çalışmanın yapılması ve belirli periyotlarla tekrarlanması önemli bir zorunluluktur. Bu durum kaynak israfını önleyici yeni bir yatırım anlayışını beraberinde getirecektir. Mesleki ve teknik okullardaki makina-teçhizat parklarının rasyonel kullanımı sağlanmalı, döner sermaye gelirleri bu kurumların gelişmesi yönünde değerlendirilmelidir. Mesleki ve teknik eğitimin yeniden yapılandırılmasında önemli konulardan bir diğeri ise belli süreli teşvik politikaları uygulamaya konulmasıdır. Ömeğin çıraklık eğitimi, mesleki ve teknik eğitim görmüş kişilerin işyerlerinde vergi indirimleri sözkonusu olabilmelidir. Böylece kurumların çalıştırdığı işgücünün bu sistemden yetişmiş olanlardan seçilmesi özendirilmiş olacak ve işverene dış rekabette kolaylık sağlanacaktır. Bugün sayıları yüze yaklaşan çıraklık meslek kollarının bazılarında eğitim süreleri çok uzundur. Bunların gözden geçirilmesi ve yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Sayıları hayli fazla olan Çıraklık Eğitim Merkezlerinin önemli bir bölümünün makine-teçhizat ve donanım sorunları sürerken, bir bölümünün Dünya Bankası Proje Kredisi ile alman tezgahları yeterince kullanılamamaktadır. Küçük ve orta ölçekli isletmelerin AB'ye uyumlarını kolaylaştırıcı danışmanlık ve kalite geliştirme hizmetleri, bu alanda yetkili kurum olan KOSGEB tarafından istenilen ve yeterli düzeyde verilememektedir. Bu konunun ayrıca girişimciliğin teşvik edilmesi ve özendirilmesi bağlamında ele alınması gerekmektedir. Günümüzde AB'ye uyum sürecine bağlı olarak kullanılacak fonlarla mesleki eğitim projeleri hayata geçirilmelidir. Bu konuda KOSGEB daha fazla inisiyatif almalı ve öncü bir rol üstlenmelidir. Rekabet unsuruna gereken önemin verilmesi, hem özel kesimde hem de kamu kesiminde mesleki eğitimi ön plâna çıkaracaktır. Rekabete önem verilmemesi halinde mesleki eğitimin önemi yeterince kavranamamaktadır. Her birey aynı yetenekte değildir. Her bireyin algılama gücü ve yeteneği de aynı değildir. O halde, programlar bireysel farklılıklara uygun şekilde, modüler öğretim yaklaşımı ile ele alınmalıdır. Mesleki eğitimde iş başında eğitim imkanı verecek uygulamalara göre program yapılmalı ve bütünleşme sağlanmalıdır. Mesleki ve teknik eğitimin sistem bütünlüğü içinde, ilköğretimle, yükseköğretimle ve ülkenin ekonomik yapısıyla ilişkisinin işletmeler bazında ele alınabilmesi için okul çeşitliliği yerine program çeşitliliğine mutlaka yer verilmelidir. İşletmelerde meslek eğitimini yükseltecek ve öğrenciler için eğitimin sürekliliğini sağlayacak yeni öğretim teknolojilerinden mutlaka yararlanılmalıdır.