ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI

Transkript

1 Lise ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI İLGİ, YETENEK ve MESLEK SEÇİMİ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - MART 2012

2 İlgi, Yetenek ve Meslek Seçimi GELECEĞE HAZIRLANIRKEN... İlgiler, yetenekler... Üniversite, meslekler... " Bana büyük işler yapma fırsatı verselerdi, neler yapmaya muktedir olduğumu gösterirdim, deriz. Öncelikle siz, kendi hayatınızı düşünmeyi, sürdürmeyi öğrenebildiniz mi? Öğrendiniz ise, bütün işlerin en çetinini yapmak için bütün olanaklara gerek yoktur. Nerede olursa olsun, perde arkasında da perde önünde de insan kendini gösterebilir." MONTAIGNE İLGİ ve YETENEK NEDİR? İLGİ ve YETENEKLERİMİZİ NASIL KEŞFEDEBİLİRİZ? İlgi, günlük yaşantımızda yaptığımız iş veya aktiviteden aldığımız zevk ve o işi yapma iste-ğimizdir. İlgilerimiz zamanla, yaşa bağlı olarak özellikle ergenlik döneminde değişir. İlgi, bir nesne veya bir faaliyete karşı, kısıtlayıcı koşullara karşın sürekli bir bağlanma durumu olarak tanımlanabilir. İnsanlar yaptıkları herhangi bir işten, katıldıkları herhangi bir etkinlikten doyum sağlamak isterler. Bir kimse yaptığı herhangi bir işin sonunda para, takdir, ödül gibi çeşitli kazançlar elde edebilir. Bundan başka bir de işin kendisi kişiye doyum sağlayabilir. Yani kişi o işi yapmakla mutlu olabilir, uzun ve yorucu bir çalışma süresinin sonunda, kendisini huzurlu ve ruhen dinlenmiş hissedebilir. Böyle bir kimse, kısıtlayıcı koşullar altında dahi o işi tekrar tekrar yapma isteği duyabilir. Kısaca, herhangi bir zorlama altında olmadığı ya da kendisine bir ödül vaat edilmediği halde bir kimse kendiliğinden bazı faaliyetlere girişiyor ve bundan doyum sağlıyorsa bu kimsenin o tür faaliyetlere karşı ilgisi olduğu söylenebilir. Bir kimsenin önünde çeşitli faaliyet imkânları bulunduğu halde hep belli bir faaliyet türüne yöneliyorsa o faaliyet alanına ilgisi var demektir. Bir kimsenin ilgi duyduğu bir faaliyet alanı, genellikle onun yete-nekli olduğu bir alandır. İlgi bir bakıma yetenekleri kullanmaktan ve onları geliştirmekten duyulan zevktir. Bireyin ilgilerini, ilgi envanterlerini kullanarak görebileceğimiz gibi onunla bireysel görüşmeler yaparak öğrenebilir ya da bireyin serbest zamanlarda nelerle ilgilendiğini gözleyerek ve neler okuduğuna ait kaynak toplayarak bilgi edinebiliriz.

3 Yetenek ise aldığımız eğitim sonucun da bilgi, beceri ve kazanımlarımızı kullanabilme gücü-müzdür. Yetenek, kalıtımla getirilen gizilgücün, eğitim ve çevre etkisi ile geliştirilmiş kısmını ifade eder. Yapılan işlerin karmaşıklık düzeyi arttıkça gerektirdiği yetenek düzeyi de artar. Yetenek düzeyini bilmeyen bir kişinin yeteneklerini geliştirmesi olanaksızdır. Kişinin daha yetenekli ve güçlü bir kişi durumuna gelebilmesi ve kendisini başarılı, mutlu kılacak bir mes-leğe yöneltmesinin ilk koşulu, sahip olduğu yetenekleri tanımasıdır. Yetenekler, olduğu gibi tanınabildiği ölçüde kendini gerçekleştirme ve geliştirme olanağı bulunabilir. Yeteneklerin düzey boyutundan başka, bir de alan boyutundan söz edilebilir. Yeteneğin alan boyutu yetenek çeşitliliğini gösterir. Genel öğrenme gücü ya da genel yetenek yanında pek çok özel yetenek de vardır. Bir kimsenin bir alandaki yeteneğini, yani öğrenme gücünü tanımasının en kolay ve bilinen yolu o güne kadar o alanda yaptığı çalışmalarda elde ettiği başarıya bakmasıdır. Çalışma hayatında, çeşitli yetenekleri farklı düzeylerde gerektiren pek çok meslek vardır. Bir kimse bir meslek ya da ona hazırlayan bir eğitim programını seçerken, hangi yetenek türüne ne derece sahip olduğunu düşünmeli ve en çok sahip olduğu yeteneğini kullanabileceği çalışma alanını araştırmalıdır. Bir öğrencinin, mesleğe hazırlanırken önce çeşitli alanların getirdiği yetenek düzeyi ile kendi-sinin hangi alanda ne düzeyde yeteneğe sahip olduğu konusunda bilgi sahibi olmasında yarar vardır. Aksi halde, ya yeteneğinin üzerinde ya da altında bir alana yönelmesi söz konusudur. Bu durumda, meslek seçme durumunda olan bir öğrenci güçlü ve zayıf olduğu alanları göz önüne almalı ve en çok sahip olduğu yetenekleri, en fazla gerektiren meslekleri tercih etmelidir. Özetlersek ilgi, o işi yapma isteğimiz; yetenek ise yapabilme kapasitemizdir. Buna göre, yetenekli olduğumuz bir alanda ilgi düzeyimiz düşük olsa bile başarılı olma şansımız daha yüksektir. Ancak ilgi ve motivasyonumuzun çok iyi olduğu bir alanda da yeteneğimiz yoksa çok başarılı olamayabiliriz. O halde ilgiler de yaşa bağlı olarak değişim gösterdiğine göre, yetenekli olduğumuz alanlar bizim için daha fazla önceliğe sahiptir. İlgi ve yetenek alanlarımızı keşfederken kendimize bazı sorular sorabilir ve bu alanları tanıyabiliriz. Örnek: Hangi aktiviteleri yapmaktan hoşlanıyorum? Hangi derslerde daha başarılıyım? Hangi konulara ilgi duyuyorum ve araştırmaktan hoşlanıyorum? İleride seçmek istediğim meslekle şu an başarılı olduğum dersler arasında bir ilişki var mı? Bu sorulara verdiğimiz cevaplar kendimizle ilgili bazı konularda bilgi sahibi olmamıza yardımcı olur. MESLEK ve MESLEK SEÇİMİ NEDİR? Meslek, kişinin belirli bir alanda bilgi ve becerilerini ortaya koymasını amaçlayan ve bu yolla ekonomik güvence sağlayan üretim etkinliklerinin tümüne denir. Meslek seçimi ise bireyin seçmek istediği mesleki alternatifleri çeşitli yönleriyle değerlendirip kendi gereksinimleri açı-sından daha uygun alana yönelmesi ve karar vermesi olarak tanımlanabilir.

4 Her mesleğin kendine özgü gerekleri, çalışma koşulları ve sağladığı olanaklar farklıdır. Bu farklılıkları görmek, kendimize uygun alanı seçme gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu yüz-den, bireyin gelişimine en çok fırsat hazırlayacak ve gereksinimlerini karşılayacak bir alanı seçmesi gerekmektedir. Seçtiğimiz meslek yaşantımızı nasıl etkiler? Hayatımızda bir işe sahip olmamızı ve bu işin sürekli olup olmamasını, gidişatını ve renkliliğini etkiler. Yaptığımız seçim, mesleki anlamda başarılı ve olumlu bir kişilik kazanmamızı ya da tam tersine başarısız ve olumsuz kişilik oluş-turmamızı etkiler. Sürekli etkileşimde bulunacağımız bireyleri, sosyal çevremizi hatta eş se-çimimizi etkiler. Hayatımız boyunca yaşayacağımız yeri, çevreyi ve bu çevrenin özelliklerini belirler. Kazanç düzeyimizi, maddi koşullarımızı ve geçim tarzımızı belirler. İşimizden zevk alıp alamayacağımızı, çevremizle ve ailemizle ilişkilerimizi belirler. Meslek seçimi yaparken veya alternatifleri araştırırken sormanız gereken sorular: Mesleğin gerektirdiği özellikler nelerdir? Meslek hangi yetenekleri, ilgileri, kişilik özelliklerini ve fiziksel özellikleri gerektirmektedir? Meslekte yapılan işler nelerdir? Mesleğin çalışma ortamı nasıldır? Mesleğin kazanç durumu nedir? Önümüzdeki on yıl içinde mesleğin ülkemizdeki durumu nasıl olacaktır? Meslekte yükselme olanakları nasıldır? Hangi yükseköğretim kurumları, seçilen mesleğe eleman yetiştirmektedir? Seçilen yükseköğretim kurumu hangi puan türünde öğrenci almaktadır ve öğrenim süresi kaç yıldır?

5 Meslek seçiminde aile ve çevrenin etkisi nedir? Bir ömür boyu yaşadığımız deneyimleri bizimle paylaşan ve bizi olumluya yönlendiren ailemiz, yaşamla ilgili kararlarımızda önemli bir rol oynar. Bizim hayattaki hedeflerimiz ne kadar yüksekse onların da bizden beklentileri o kadar yüksektir. Bir ölçüde, gerçekleştirmek istedik-leri başarı ve idealleri bizde görmek onları mutlu eder. Çünkü elde ettiğimiz sonuç ne olursa olsun, elde edilen sonuçta daima onların payı bulunur. Peki, ailemizin ve yakın çevremizin bize yönelik geliştirdikleri bu öz güven bizi hangi dereceye kadar yönlendirmelidir? Geleceğimizle ilgili kararlar verirken, ailenin yönlendirmelerini kendi hayat süzgecimizden geçirmemiz, ailemizin beklentilerinden önce kendi beklentilerimizi ve bizi nasıl bir yaşantının mutlu edebileceği sorusunu cevaplamamız, ilk adımı atmamızda yardımcı olabilir. Tabi bunu yapabilmemizin ön koşulu da kendimizi tanımamız ve gerçekçi kararlar vermemizdir. Hayat tarzımız ve kişiliğimizle uyuşmayan, aile ilişkilerimizi çok farklı bir kalıba sokacak olan se-çimlerde, bir bütün olarak avantajları ve dezavantajları düşünmeliyiz. Ayrıca kendimizi iki seçenek arasında sıkıştırmak yerine alternatiflerimizi daha çeşitli hale getirebilir ve yelpazemizi daha geniş tutabiliriz. Ve biz kararlarımızda ne kadar mantıklı olur, buna yönelik sağlam adımlar atarsak sevdiklerimiz de bunu, potansiyellerimiz ölçüsünde keşfedecek ve kararları-mıza anlayış göstereceklerdir. YETENEK VE İLGİ TANIMLARI Sözel Yetenek: Sözcüklerle akıl yürütebilme, okuduğunu anlayabilme ve düşünceleri sözcük-lerle açık bir biçimde ifade edebilme Sayısal Yetenek: Sayılarla akıl yürütebilme, problemleri çözebilme Şekil-Uzay Yeteneği: Şekiller arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları görebilme, cisimlerin ve şekillerin döndürüldükleri zaman alacakları durumları göz önünde canlandırabilme Göz-El Koordinasyonu: Kesme, delme gibi el ve gözün iş birliği ile yapılabileceği işleri ya-pabilme Fen Bilimleri İlgisi: Fen bilimleri ile ilgili konuları öğrenmeye ve bunlar üzerinde çalışmaya istekli olma Sosyal Bilimler İlgisi: Sosyal bilim alanı ile ilgili konuları öğrenmeye ve bu konular üzerinde çalışmaya istekli olma Ziraat İlgisi: Bitki (meyve, sebze, tahıl) ve/veya hayvan yetiştirmekten (üretmekten) hoşlanma Mekanik İlgi: Alet ve makinaları çalıştırmaktan ve onarmaktan hoşlanma İkna İlgisi: Duygu ve düşünceleri başkalarına iletmekten ve onları etkilemekten hoşlanma

6 Ticaret İlgisi: Mal alıp satmaktan, bu yolla kar elde etmekten hoşlanma İş Ayrıntıları İlgisi: Bir yazının küçük ayrıntılarına dikkat edebilme ve hataları düzeltmekten hoşlanma Edebiyat İlgisi: Açık konuşabilme ve yazabilme, edebi eserleri incelemekten ve edebi eser üretmekten hoşlanma Yabancı Dil İlgisi: Yabancı dili öğrenmeye istekli olma ve öğrenebilme Güzel Sanatlar İlgisi: Resim, heykel, el sanatları vb. sanat ürünleri yaratmaktan, mevcut eserleri incelemekten hoşlanma Müzik İlgisi: Müzik dinlemekten, müzik aleti çalmaktan, müzik parçaları bestelemekten hoşlanma

7 YETENEK VE İLGİLERİN ORTAÖĞRETİMDE HANGİ ALAN VE OKUL TÜRLERİNDE BAŞARI İÇİN GEREKLİ OLDUĞUNU GÖSTEREN TABLO (***) İle değerlendirilenlerde yetenek veya ilgi çok gerekli (** ) İle değerlendirilenlerde ise gerekli anlamına gelmektedir. KAYNAKLAR: Bakırcıoğlu Rasim. Üniversite Adayları İçin Tercih ve Meslekler Kılavuzu. Ankara: Bakırcı-oğlu Yay, Kuzgun Yıldız. ÖSYM Üniversiteler Yükseköğretim Programları ve Meslekler Rehberi. An-kara, ÖSYM- AGB Yayını, No:0015, Kuzgun Yıldız. Kendini Değerlendirme Envanteri Elkitabı. Ankara: ÖSYM AGB 0015,1988. Kuzgun Yıldız. Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: ÖSYM, Öner Necla. Türkiye de Kullanılan Psikolojik Testler Bir Başvuru Kaynağı. İstanbul: B.Ü.Yayınları, Yayın No:584, 1996