MAKİNA TASARIM VE İMALAT ALANINDA MESLEKİ EĞİTİMİN İÇERİĞİNİN VE KALİTESİNİN ARTTIRILMASI (MUSAVVIR) PROJESİ

Transkript

1 Bu Proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir MAKİNA TASARIM VE İMALAT ALANINDA MESLEKİ EĞİTİMİN İÇERİĞİNİN VE KALİTESİNİN ARTTIRILMASI (MUSAVVIR) PROJESİ MAKİNA TASARIMINDA TSE VE PATENT 1. GİRİŞ Her türlü standartları hazırlamak ve hazırlatmak, bünyesinde ve hariçte hazırlanan standartları tetkik etmek, kabul edilen standartları yayınlamak gibi görevleri ifa eden TSE'nin kabul ettiği standartlara Türk Standardı adı verilir. Patent ise, genel anlamda teknik yeniliklere verilen bir koruma belgesidir. Sınai Mülkiyet anlamında patentler; yeni olan, sanayiye uygulanabilen ve tekniğin bilinen durumunu aşan buluşlar için buluş sahibine belirli bir süre buluşunu üretme, kullanma, satma veya ihraç etme hakkı veren koruma belgeleridir. Patentler teknolojik yeniliklerin üretilmesi, buluşçuların korunması ve bilginin yaygınlaştırılması için gereklidir. Bu gün dünyadaki birçok gelişmiş ülkenin teknolojik olarak önde olmasının bir sebebi de iyi bir patent korumasına sahip olmalarıdır. Tasarlanacak ve iaml edilen ürünlerin satılabilmesi için gerekli olan, belirli standrtlarda olduğunu gösterir belgelere ihtiyacı olacaktır. Yine yapılacak inovatif çalışmalar sonucunda elde edilecek yeni teknolojilerin gerek taklit edilmemesi gerekse teknolojiyi geliştiren adına kazanım sağlayabilmesi açısından korunmaya da ihtiyacı vardır. İnovasyon süreci kısaca; fikir, konsept, prototip, üretim, piyasaya çıkış aşamalarından oluşmaktadır. Burada özellikle fikir aşamasında teknoloji takip edilir, alınan patentlerin analizi yapılır ve yeni ürün/teknoloji geliştirme çalışmaları yapılır. Daha sonra ortaya çıkan ürüne ilişkin patent korumasına başvurulduktan sonra piyasaya sürülerek yapılan çalışmalar kazanca dönüştürülür. 2. Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Türk Standardları Enstitüsü; her türlü madde ve mamüller ile usul ve hizmet standartlarını yapmak amacıyla tarih ve 132 sayılı kanunla kurulmuştur [1]. Enstitünün ilgili olduğu bakanlık Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır. Enstitü, tüzel kişiliği haiz, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen bir kamu kurumu olup, kısa adı ve markası TSE'dir. Bu marka çeşitli şekillerde gösterilir. Türk Standartları Enstitüsü'nün izni olmadan bu marka hiçbir şekil ve şart altında kullanılamaz. Yalnız Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul edilen standartlar Türk Standardı adını alır. Bu standartlar ihtiyari olup, standardın ilgili olduğu

2 bakanlığın onayı ile mecburi kılınabilir. Bir standardın mecburi kılınabilmesi için Türk Standardı olması şarttır. Mecburi kılınan standartlar Resmi Gazete' de yayımlanır [2]. Türk Standardları Enstitüsü'nün görevleri şunlardır: - Her türlü standardı hazırlamak ve hazırlatmak. - Enstitü bünyesinde veya hariçte hazırlanan standardları tetkik etmek ve uygun bulduğu takdirde Türk Standardları olarak kabul etmek. - Kabul edilen standardları yayımlamak ve ihtiyari olarak uygulanmalarını teşvik etmek, mecburi olarak yürürlüğe konmalarında fayda görülenleri ilgili bakanlığın onayına sunmak. - Kamu sektörü ve özel sektörün talebi üzerine standardları veya projelerini hazırlamak ve görüş bildirmek. - Standardlar konusunda her türlü bilimsel teknik incelemelerle araştırmalarda bulunmak, yabancı ülkelerdeki benzer çalışmaları takip etmek, uluslararası ve yabancı standard kurumları ile ilişkiler kurmak ve bunlarla işbirliği yapmak. - Üniversiteler ve diğer bilimsel ve teknik kurum ve kuruluşlarla işbirliği sağlamak, standardizasyon konularında yayım yapmak, ulusal ve uluslararası standardlardan arşivler oluşturmak ve ilgililerin faydalanmalarına sunmak. - Standardlarla ilgili araştırma yapmak ve ihtiyari standardların uygulanmasını kontrol etmek için laboratuvarlar kurmak, kamu sektörü veya özel sektörün isteyeceği teknik çalışmaları yapmak ve rapor vermek. - Yurtta standard işlerini yerleştirmek ve geliştirmek için elemanlar yetiştirmek ve bu amaçla kurslar açmak ve seminerler düzenlemek. - Standardlara uygun ve kaliteli üretimi teşvik edecek çalışmalar yapmak ve bunlarla ilgili belgeleri düzenlemek. - Metroloji ve kalibrasyon ile ilgili araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmak ve gerekli laboratuvarları kurmak. - Türk Standardları Enstitüsü'nün bu görevlerinin öncelik esasına göre tanzimi Genel Kurul'ca kararlaştırılır ve ilgililere duyurulur [2]. Herhangi bir ürün için TSE Başvurusunda Gerekli Belgeler ise şu şekilde sıralanabilir. 1. Başvuru sahibi kuruluşun yasal statüsünü gösteren resmi bir belge. (Noter tasdikli) 2. Başvuru sahibi kuruluşu temsil ve ilzama yetkili olan kişinin/kişilerin imza sirküleri (Noter tasdikli) 3. Marka tescil belgesi. (Ürün ve/veya ambalajı üzerinde kullanıldığı şekilde) 4. Başvuru sahibi kuruluş ile üretici kuruluş birbirinden farklı ise, aralarında yapılan sözleşme.

3 2.1. Türk Standardlarına Uygunluk Belgesi Türk Standardlarına Uygunluk Belgesi; Türk Standardı bulunan konularda, firmaların söz konusu ürünlerinin ilgili Türk Standardlarına uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSE Markası kullanma hakkı veren, firma adına düzenlenen ve üzerlerinde TSE markası kullanılacak malların ticari markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten, geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. Tür standardlarına uygunluk belgesinin; maliyette düşüş-ticarette artış, pazara ulaşmada kolaylık, pazarda hız, tüketici nezdinde güven, güvenli ürünün garantisi ve kamu/özel sektör ihalelerinde avantaj sağlamak gibi çeşitli yararları mevcuttur [2]. Üretim yerinde kalite kontrol yeteneği ile bunların devamlılığını garanti altına alan bir sisteminin tesis edilip edilmediğinin tespiti için üretim yeri incelemesi yapılır. İlgili Standardın öngördüğü muayene ve deneyler gerçekleştirilir. Muayene ve deney sonuçları ile üretim yeri incelemesi sonucunun uygun bulunması durumunda, geçerlilik süresi 1 (bir) yıl olan Türk Standardlarına Uygunluk Belgesi verilir. Ara kontrol amacıyla TSE tarafından belirlenen aralıklarla üretim yeri incelemesi yapılarak gerekli görülürse üretim yerinden ve/veya piyasadan numune alınarak gerekli görülen muayene ve deneyler yapılır. Bu işlemlerin sonucunda belgelendirme şartlarından sapma yoksa belgenin geçerliliği devam eder [2] TSE Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası) TSE Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardı bulunmayan konularda, firmaların söz konusu ürünlerinin ülkemizin şartları ve ilgili uluslararası veya diğer ülkelerin standardları esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı veren, firma adına düzenlenen ve üzerlerinde TSEK Markası kullanılacak malların ticari markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten, geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. Türk Standardlarının kapsamında olmayan tüm ürünlerde ilgili belgelendirme kriteri hazırlanarak TSEK belgelendirmesi yapılabilir [2]. 3. TPE (Türk Patent Enstitüsü) Ülkemiz, sınai haklar alanında dünyada ilk düzenleme yapan ülkelerdendir. Ülkemizde sınai mülkiyete ilişkin düzenlemeler, ilk olarak başlangıcı Yüzyıllara dayanan "ahilik müessesesi" içinde yer almaktadır. Ahilik sistemi Batıdaki lonca sisteminden farklı olarak buluşa dayanmakta, böylece yenilikçilik teşvik edilmektedir. Ahilik sistemine göre esnaf birliği kurmak için yeni bir ürün geliştirmek ya da teknolojide bir yenilik ortaya koymak gerekmekteydi. Geliştirilen yenilik için günümüzde patentlerde olduğu gibi bir tekel hakkı verilmekteydi. Yeni tekniği geliştiren ve uygulayan esnaf birliğinin başına "Pir" denilmekteydi. "Pir'e" verilen fikri hak, sadece sınırlı bir bölgede geçerliydi ve yeni ustalar yetiştirmesi şartıyla verilirdi. Farklı bir bölgede o ürünü veya tekniği kullanmak ise mümkündü. Ülkemizde sınaî mülkiyet alanındaki Avrupa ile benzer hukuki düzenlemeler, 1870'li yıllara kadar uzanmaktadır tarihli "Eşya-i Ticariyeye Mahsus Alamet-i Farikalara Dair Nizamname" ve 1879 tarihli "İhtira Beratı Kanunu" marka ve patent konularında ülkemizdeki

4 yasal korumanın temelini teşkil etmektedir. Bu düzenlemeler ile Türkiye, sınaî mülkiyet haklarında koruma sağlayan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında da sınaî mülkiyet haklarının korunmasına önem verilmiş ve "Sınaî Mülkiyetin Korunması için Uluslararası Bir Birlik Oluşturulması Hakkındaki Paris Sözleşmesi'ne 1925 yılında katılım sağlanmıştır yılında 551 sayılı "Marka Kanunu"nun yürürlüğe girmesi ve 1976 yılında "Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) Kuruluş Anlaşması"na katılım, Türkiye'de sınaî mülkiyet hakları koruması alanındaki önemli adımlar arasında yer almaktadır. 24 Haziran 1994 tarihinde, 544 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bağlı, idari ve mali özerkliğe sahip Türk Patent Enstitüsü'nün (TPE) kurulması, sınaî mülkiyet hakları alanında bir dönüm noktası olmuştur. 544 Sayılı KHK'nın günümüz koşullarına uyumlu hale getirilmesi ve kanunlaştırılması amacıyla 19 Kasım 2003 tarihinde "5000 Sayılı Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun" yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu kanunda TPE'nin temel amaçları; Türkiye'nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunulmak, Ülke içinde serbest rekabet ortamının oluşmasını ve araştırma-geliştirme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere sınaî mülkiyet haklarının tesisi ile korumanın sağlanmak, Sınaî mülkiyet haklarına ilişkin yurt içi ve yurt dışında var olan bilgi ve dokümantasyonu kamunun istifadesine sunmak, olarak belirlenmiştir. Türkiye'nin, "Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Kuruluş Anlaşması" ve eki "Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Antlaşmasından" (TRIPS) ve Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği'nden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmesi amacıyla, TPE öncülüğünde patent, marka, endüstriyel tasarım ve coğrafi işaretler alanlarında reform niteliğinde kanun hükmünde kararnameler oluşturulmuştur. 1994'ten günümüze kadar geçen dönem içinde 11 uluslararası anlaşmaya taraf olunmuştur. Ülke çapında güçlü bir sınaî mülkiyet sistemi oluşturulması amacıyla ihtisas mahkemeleri kurulmuş, sistemin kullanıcılarına yönelik verilen eğitim ve düzenlenen tanıtım faaliyetleriyle kamunun bilinçlendirilmesine yönelik önemli çalışmalar yürütülmüştür. Ayrıca, uluslararası anlaşmalara taraf olunması nedeniyle gerekli olan ve uygulamadan doğan sorunları gidermeye yönelik mevzuat değişiklikleri de bu dönem içerisinde gerçekleştirilmiştir. Son yıllar ise TPE'nin yurt içinde ve uluslararası ilişkilerde dışa açıldığı, tanıtım ve kurumsal gelişme alanlarında büyük ilerleme gösterdiği, bunların yanında iş hacminde de büyük artışların gerçekleştiği bir dönem olmuştu [3]. 3.1 Patent Kavramı Günümüzde patent kavramı birçok farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Kanundaki koşulları taşıyan bir buluş için verilen yazılı belgeye patent denmektedir ancak bu tanım kısıtlıdır ve

5 yalnızca buluşu belgeleyen maddi bir unsuru nitelendirir. Daha geniş bir çerçevede ise patent, hem buluş üzerindeki inhisarî kullanma yetkisini hem de bu yetkiyi ispatlayan belgeyi ifade eder. Bu manada patent kavramı, patent hakkını da içine alacak şekilde buluş sahibinin yaratıcı düşüncesinin, belirli bir zaman dilimi içinde, yasal hükümler çerçevesinde koruma altına alındığını gösteren belge olarak tanımlanmaktadır. TPE nin tanımına göre bir buluş için buluş sahibine devlet tarafından verilen, buluş sahibinin izni olmadan başkalarının buluşu üretmesini, kullanmasını veya satmasını belirli bir süre boyunca engelleme hakkına patent denmektedir. Buluş ise, tarım dahil, sanayideki herhangi bir spesifik sorunun çözümü olarak tanımlanmaktadır. Buluşun sahibine haklarını gösteren belge de Patent Tescil Belgesi olarak adlandırılır. Patent Tescil Belgesi Türkiye de TPE tarafından verilir [4]. Patentler; ürün ve usul patenti, ek patent, gizli patent olmak üzere üç türe ayrılır. Ürün ve Usul Patenti; konularına göre yapılan patent tasnifinde ortaya çıkmaktadır. Ürün patentinde buluş, bir ürün halinde somutlaşmıştır. Usul patenti ise, bir ürün ve bazen yan ürünler de oluşturan veya ürün niteliği taşımayan sonuçlar meydana getiren teknik ve sıralı olguların düzeni ve bu düzende kullanılan maddeleri belirleyip içeren bir çözümdür. Usul patentleri, üretim usulü ve sonuç usulü şeklinde iki gruba ayrılır. Üretim usulünde usul uygulanarak patentli veya patentsiz bir ürün elde edilir. Sonuç usulünde ise bilim alanında, çoğu kere de fizik ve kimyada, kullanılacak etkiler doğuran bir sonuç elde edilir. Ek Patent; asıl patentin veya patent başvurusunun konusu ile bütünlük içinde bulunan ve onu mükemmelleştiren veya geliştiren patentlerdir. Ek patentin süresi, asıl patentin süresi kadardır. Ek patent başvurusu yapma hakkı patent başvurusunda bulunan kişiye ve patent sahibine aittir. Ek buluşlarda yenilik şartı aranmaz. Gizli patent; milli savunma gereksinimleri ve menfaati dolayısıyla, belli süre için gizlenen buluşlarla ilgili olan ve gizli tutulan bir patent siciline kaydolunan patenttir. KHK nın 125. maddesi ve devamında düzenlenmiştir Bu patent başvuru aşamasından itibaren gizli işlemlere tabi tutulur. Gizlilik kararı TPE tarafından Milli Savunma Bakanlığı ile işbirliği içinde verilir. Gizlilik, patentin gizli patent siciline tescilinden itibaren 1 yıl için tanınır ve yıllık olarak uzatılır. Gizli patentler için patent ücreti ödenmez. Patent türlerine kısaca değindikten sonra bir miktarda patent hakkı konusunda bazı şeyler ifade edilecektir. Patent hakkı, buluş sahibine patente konu olan buluş üzerinde kullanma ve men etme yetkisi sağlar. Patentin sağladığı olumlu yetki olan kullanma yetkisi, patent konusu olan buluşun patent sahibinin kendisi veya belirleyeceği kişilerce kullanılmasıdır. Buna karşılık patentin sağladığı olumsuz yetki olan men etme yetkisi, patent sahibinin izni olmadan başkalarının patent konusu, buluşu üretmesini, kullanmasını veya satmasını belirli bir süre boyunca engelleme hakkı vermektedir [5]. Türkiye de uygulanan patent sistemleri; incelemeli ve incelemesiz olmak üzere iki çeşittir. İncelemeli patent, ulusal ofise yapılan müracaat neticesinde uluslararası anlamda araştırması yapılmış, araştırmadan sonra tekniğin bilinen durumunun aşılması yönünden incelemesi tamamlanmış, yeni, sanayiye uygulanabilir buluşlara verilen koruma belgesi olarak tanımlanabilir. Türkiye de, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma Türk Patent Enstitüsü (TPE) veya TPE tarafından yetkisi kabul edilmiş uluslararası araştırma kuruluşları tarafından gerçekleştirilebilir. İncelemeli patentin koruma süresi ise 20 yıldır. Koruma süresi uzatılamaz.

6 İncelemesiz patent ise, finansal imkanları kısıtlı buluş sahiplerinin ve küçük işletmelerin buluşlarını koruma altına alınmasını teşvik etme amaçlı, incelemeli sisteme nazaran daha kısa bir koruma süresi sağlayan patent türüdür. Bu sistem, patent verilebilirlik şartlarıyla ilgili inceleme aşaması yapılmadan patent verilebilmesine olanak sağlar. İncelemesiz patent, nitelik olarak patent sayılmakla birlikte, tescil konusunun gerçekliği ve yararlılığı devlet tarafından garanti edilmez. İncelemesiz patentin koruması süresi 7 yıl olup, başvuru sahibinin, bu süre içerisinde inceleme talebinde bulunularak tescilin incelemeli patente dönüştürme hakkı/opsiyonu vardır. Teknolojinin hızla değiştiği günümüz koşullarında patent alınan teknolojinin ömrünün çok hızlı tükendiği göz önüne alındığında, firmaların incelemeli patent yerine incelemesiz patenti tercih etmeleri de önemli bir tercih olarak değerlendirilebilir. Zira zaten teknoloji yoğun çalışan işletmelerde yapılan buluşlar 7 yıl içerisinde eskimekte ve kullanımdan çıkmaktadır [7] Faydalı Model Kavramı Faydalı model, dünya çapında yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine koruma sağlayan bir sınai mülkiyet hakkıdır. Faydalılık niteliği sağlayan bu buluşlara verilen belgeye faydalı model belgesi ; bu belgenin sağladığı hakka faydalı model hakkı, korumaya ise faydalı model koruması denilmektedir. Faydalı model belgesi patentle karşılaştırıldığında hem daha kısa zamanda hem de daha az bir masrafla alınabilmektedir. Faydalı model ile fikri koruma sağlama sürecinin nispeten daha basit ve ucuz olmasının, özellikle küçük ve orta ölçekli sanayicilerimizin ve araştırma kuruluşlarımızın buluş yapmalarını ve bunları sanayiye uygulamalarını özendireceği düşünülmüştür. Diğer taraftan, özellikle günümüzde, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin gerçekleştirdiği yenilikçi ürün ve yöntemlerin, rakipleri tarafından hemen hemen aynısının yapılması suretiyle taklit edilmesi tehlikesi mevcuttur. Küçük ve orta büyüklükteki bu işletmelerin, mütevazı de olsa, bu buluşlarını faydalı model belgesi vererek korumak, onların ekonomik varlıklarının idamesine hizmet edecektir [6] Patent İçin Gerekli Kriterler Bir buluşun (icadın), patent verilerek korunabilmesi için üç kriteri yerine getirmesi gerekir: 1. Yenilik: Söz konusu buluş yeni olmalıdır. Buradaki yeni den kasıt; patent için başvuru yapılmadan önce başkaları tarafından yazılı, sözlü ya da uygulanarak açıklanmamış olmak, anlamında mutlak yeniliktir. 2. Tekniğin Bilinen Durumunun Aşılması (Buluş basamağı): Patente konu olan buluş, tekniğin bilinen durumunun aşılmasına yönelik olmalı; onu bir adım ileri götürmelidir. Buluşun yaptığı iş, aynı işin daha önceden yapılan haline bir şeyler katmalıdır. 3. Sanayide uygulanabilirlik: Buluşlar, sanayide üretilebilir veya uygulanabilir olmalıdır. Üretim usulleri için de ayrıca patent alınabilir. Buluş sadece kuramsal değil, pratiğe uygulanabilir özellikte olmalıdır.

7 Bir buluşun patent alabilmesi için yerine getirmesi gereken kriterler patent verilebilirlik şartları olarak nitelendirilir. Bir buluşun varlığı aynı konuda bir başka buluşun olmayacağı anlamına gelmemektedir çünkü teknik sorunları farklı çözümlerle aşmak mümkündür. Patentli bir buluş, tıpkı işle ilgili alınıp satılabilen, kiralanıp kiraya verilebilen diğer mallar gibi buluş sahibinin mülkiyeti haline gelir. Patentlerde sistem, fonksiyonellik, işlevsellik, teknik özellikler, usuller, formüller ve buna benzer unsurlar korunur [4, 7] Patent hakkı verilemeyecek konular Patent mevzuatına göre buluş niteliğinde olmadıkları için aşağıda belirtilenlere, münhasıran koruma talep edilmesi halinde patent verilmez. Bu durumlar; Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları, Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar, Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları, Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller, İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri bendindeki hüküm bu usullerin herhangi birinde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usulleri olarak tanımlanmıştır [7]. Ayrıca, Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar. Bitki ya da hayvan türleri ya da önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki ya da hayvan yetiştirilmesi usulleri [4] gibi bazı diğer bazı buluşlar da patentle korunamazlar Türkiye de Patent Başvuru Süreci Patent başvuru sürecini başlatan işlem patent başvurusunun yapılmasıdır. Patent başvurusu; buluş sahibi veya buluşun bir hizmet buluşu olması halinde işveren tarafından, buluşun patentle korunması amacıyla, ulusal patent için TPE ye, uluslararası patent ya da bölgesel patent söz konusu olduğunda TPE ye ya da diğer yetkili makamlara yapılan ve patent alma sürecini başlatan işlemdir. Patent alma süreci Şekil 1 de özetlenmiştir.

8 Şekil 1.Türkiye de Patent Başvuru Süreci [6]. Türkiye de patent başvurusunun şekli ve kapsamı 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname de ve Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik te belirtilmiştir. Patent başvurusu için gerekli unsurlar; başvuru dilekçesi, buluş konusunu açıklayan tarifname, patentle korunması istenilen buluşun unsurlarını kapsayan istem veya istemler, tarifnamede ya da istem veya istemlerde atıf yapılan resimler, özet, başvuru ücretinin ödendiğini gösterin belge şeklindedir. Türk Patent Enstitüsü' ne yapılan patent başvurusu 551 sayılı KHK nın 42. maddesinde belirtilen unsurları taşıdığı taktirde, başvuru sahibine başvurusunun alındığı ve patent sicile kaydedildiği şekli inceleme sonucu ile birlikte bildirilir. Şekli şartları sağlamayan başvurulara, eksiklerini giderebilmeleri için üç ay süre verilir. Bu süre içinde şekli eksiklikler giderilmezse başvuru reddedilmiş sayılır. Yapılan inceleme sonrasında şekli şartlara uygunluk açısından bir eksik görülmemesi durumunda, başvuru sahibinden, başvuru tarihinden veya başvuruda rüçhan hakkı talep edilmişse, rüçhan tarihinden itibaren on beş ay içerisinde Enstitüye, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma talebinde bulunması ve ilgili ücreti ödemesi hususunda bildirimde bulunur. Araştırma talep edilmemesi veya araştırma ücretinin ödenmemesi halinde ise başvuru geri alınmış sayılır. Başvuru sahibinin, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma yapılması talebinden sonra, TPE veya uluslararası niteliği tanınmış anlaşmalı araştırma kuruluşları tarafından araştırma raporu düzenlenir. Araştırma raporu düzenlendikten sonra, başvuru sahibine tebliğ edilir. Tebliğ tarihinden itibaren üç aylık bir süre içerisinde başvuru sahibinin incelemeli ya da incelemesiz patent verilmesi sistemlerinden hangisini tercih ettiğini bildirmesi gerekir. Başvuru sahibinin sistem tercihi ve araştırma raporu Enstitü tarafından yayınlanır. Başvuru sahibinin, üç ay içerisinde tercihini bildirmemesi halinde, incelemesiz sistemi tercih ettiği kabul edilir. İncelemeli sistem tercih edildiyse inceleme raporu aşamasından sonra (1-3 kez) başvuru reddedilir ya da tescil edilir. İncelemesiz sistem tercih edilirse, doğrudan incelemesiz belge verilir [6].

9 3.6. Rüçhan Hakkı Rüçhan hakkı tescillerle ilgili olup sadece sınaî hakları ilgilendirmektedir. Uluslararası anlaşmalar yoluyla buluş sahiplerinin hak kaybını önlemek için rüçhan hakkı kabul edilmiştir. Rüçhan hakkı, sahibine başvuru önceliği sağlar. Rüçhan hakkı süresi patent ve faydalı modeller için ilk başvuru veya sergi tarihinden itibaren on iki aydır. Bir buluşun birden fazla ülkede korunması istenirse bu on iki aylık süre içinde aynı buluş için başka bir ülkede başvuru yapma konusunda bir haktan yararlanılabilir. Türkiye dekinden farklı olarak EPC gibi uluslararası metinlerde patentler bakımından altı aylık süre vardır. İlk defa başvuru yapacaklar için rüçhan hakkı söz konusu değildir, daha önce yapılmış başvurular için rüçhan hakkı söz konusudur. Rüçhan hakkı da kendi içinde başvuru rüçhanı ve sergi rüçhanı olarak ikiye ayrılmaktadır. PatKHK ya göre başvuru sahibi, yararlanmak istediği rüçhan hakkını başvuru ile birlikte ya da başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde talep etmelidir. Bununla ilgili rüçhan hakkı belgesini, patent başvurusu tarihinden itibaren üç ay içerisinde vermediği takdirde rüçhan hakkından yararlanma talebi yapılmamış sayılmaktadır [4] Avrupa Patenti ve Uluslararası Patent Başvurusu Sistemi PCT Bölgesel bir patent sistemi olan Avrupa patenti, Avrupa Patenti Sözleşmesi kapsamında 38 ülke için verilebilmektedir. Türkiye'de uygulanan sistemde belirtilen bütün süreçler Avrupa Patent Ofisi tarafından tamamlanıp Avrupa Patenti düzenlendikten sonra üç ay içinde patent koruması istenen ülkelere giriş yapılarak koruma sağlanır. Bir patent başvuru sistemi olan PCT Patent İşbirliği Antlaşması kapsamında 142 ülke için geçerlidir. Uluslararası ve ulusal olmak üzere iki aşamadan oluşan bu sistemde, uluslararası patent başvurusu ilk aşamada, süreçler olarak Araştırma Raporu düzenlenmesine kadar benzerdir. Uluslararası başvuru yayınlanır, araştırma raporu ve yazılı görüş düzenlenir. Başvuru sahibi geçici incelemenin yapılmasını istemesi durumunda geçici inceleme raporu düzenlenir ve uluslararası aşama sona erer. Başvuru sahibi ulusal aşamada, uluslararası patent başvurusu metni, araştırma ve geçici inceleme raporlarını sunarak, tercih ettiği ülkelerden ulusal patent talep edebilir. 4. SONUÇ Bulunduğumuz çağda en önemli kavramların bilgi ve teknoloji olduğu söylenebilir. Bu kapsamda da Ar-Ge, buluş, inovasyon ve patent birbirini tamamlayıcıdır. Ar-Ge çalışmaları sonucu ortaya çıkan buluşların korunabilmesi ve satılabilmesi ancak standartlara uygunluğunun belgelenmesi ve özgünlüğünün patent yoluyla korunabilmesi ile mümkündür. Patentin buluş sahibine tanıdığı hak, rakiplerin koruma altına alınan teknolojileri kullanmasını, üretmesini veya satmasını engellemektedir. Patent alınması ile birlikte buluşun rekabeti engellemiş, kar marjı, pazar payı ve firmanın prestiji artırılmış olmaktadır. Patentli bir buluş için buluş sahibine verilen koruma süresi boyunca ticari tüm faaliyetler ile tekel hakları buluşu yapan kişide veya firmada olacaktır. Bu durumda da fiyatı da söz konusu firma/kişi belirleyecek olup yalnızca buluş sahibi izin verirse bir başka üretici o ürünü üretip

10 satma hakkına sahip olabilecektir. Buluş sahibinin bunu gerçekleştirebilmek için lisans veya devir anlaşmaları yapılması gerekir, böylece patentli buluşlar, hedef pazar olarak görülmeyen ülkelerdeki üreticilere Lisans Anlaşması adı verilen sözleşmelerle tamamen patent sahibi tarafından belirlenen anlaşma şartlarıyla kiralanabilmektedir. Dolayısıyla buluş sahibine somut getiriler getirmektedir. Buluşun patent ile koruma altına alınmasının buluş sahibine sağladığı birçok avantaj daha bulunmaktadır. Bunlar; buluşun pazarda taklit edilmesini önleme, alternatif gelir kaynağı sağlama, pazar payını artırma, firmanın prestijini ve markalaşmasını sağlama, tüketici ilgisini artırma, rekabet gücü sağlama, ürün farklılaşmasını sağlama olarak sayılabilir. Bu nedenle patent sadece ürün/ üretim metodlarını koruma altına alan bir belge değil, Ar-Ge yatırımlarından, teknolojik gelişmelere koruma altına almaya, pazar payını arttırmadan, pazardaki rakiplere saldırmaya kadar birçok özelliği olan bir pazarlama stratejisidir. En önemlisi rakiplerin pazarda bir firma tarafından bulunmuş yenilikleri kullanmasını engelleyen önleyici etkendir. Ar-Ge ve tasarım çalışmalarının sonucunda elde edilen buluşların değerlendirilmesi gerekir. Söz konusu buluş, patent, faydalı model veya tasarımla korunmuyorsa, belirli standartları sağladığı belgelendirilip satışa sunulamıyorsa, emek ve zaman kaybı olarak nitelendirilebilir. 6. BÖLÜM ÖRNEK SORULAR VE CEVAPLARI Sorular 1. Türk Standardları Enstitüsü (TSE) hangi yılda kurulmuştur? a) 1940 b) 1950 c) 1960 d) 1970 e) Aşağıdakilerden hangisi TSE nin görevleri arasında değildir? a) Standardlara uygun ve kaliteli üretimi teşvik edecek çalışmalar yapmak b) Türkiye'nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunulmak c) Standardizasyon konularında yayım yapmak d) Kabul edilen standardları yayımlamak e) Her türlü standardı hazırlamak ve hazırlatmak 3. Aşağıdaki hangisi TSE başvurusu için gerekli belgeler arasında değildir? a) Başvuru sahibi kuruluşun yasal statüsünü gösteren resmi bir belge b) Başvuru sahibi kuruluşu temsil ve ilzama yetkili olan kişinin/kişilerin imza sirküleri c) Marka tescil belgesi.

11 d) Başvuru sahibi kuruluş ile üretici kuruluş birbirinden farklı ise, aralarında yapılan sözleşme. e) Başvuru formu 4. Kaç çeşit patent türü vardır? a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5 5. Aşağıdakilerden hangi buluşa patent verilebilir? a) Bilimsel teoriler b) Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan usul ve kurallar c) Edebiyat ve sanat eserleri d) Bilgisayar yazılımları e) Sanayide üretilebilir veya uygulanabilir buluş 6. Aşağıdakilerden hangisi patent sisteminin amaçlarından değildir? a) Yeni buluşları cesaretlendirmek b) Bilimin ve teknolojilerin gelişmesi teşvik etmek c) Buluş sahibine ürününü üretme ve pazarlama hakkını vermek d) Buluş sahibinin para kazanmasını sağlamak e) En güncel teknolojik bilgi kaynağı niteliğinde olmak 7. Aşağıdakilerden hangisi TSE belgesinin yararları arasında değildir? a) Patentleri standartlaştırmak b) Pazarda hız c) Pazara ulaşmada kolaylık d) Tüketici nezdinde güven e) Güvenli ürünün garantisi 8. Türk Standardlarına Uygunluk belgelendirmesinin süresi kaç yıldır? a) 5 b) 4 c) 3 d) 2 e) 1

12 9. Aşağıdakilerden hangisi patent kriterlerinden değildir? a) Yenilik b) Sanayiye uygulanabilirlik c) Tekrarlanabilir olması d) Buluş basamağı e) Fikrin buluş niteliği taşıması Cevaplar 1. c 6. d 2. b 7. a 3. e 8. e 4. b 9. c 5. e 10. b 10. Aşağıdakilerden hangisi TPE nin açık yazılışıdır? a) Türkiye Proje Enstitüsü b) Türkiye Patent Enstitüsü c) Tekstil Planlama Eğitimi d) Türkiye Patent Eğitimi e) Türkiye Profesyonellik Eğitimi 7. BÖLÜM KAYNAKLARI Erözçelik, M. A., Türk Patent Enstitüsü Tescilleri Üzerinden Endüstriyel Tasarımcıların Faaliyet Analizi: ETMK Örneği, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Tunç, H., Bir Yenilik Göstergesi Olarak Patent ve Türkiye Patent Performansı Makalenin Başlığı, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Arıöz, A., Avrupa Birliği ne Uyum Süreci İçerisinde Patent Hakları, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, Uysal, F., Patent Ve Faydalı Model Edinim Eğilimlerini Etkileyen Faktörler: Ankara daki Teknoparklarda Yerleşik Firmalar Üzerine Bir Uygulama, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu, Ankara, 2012.