Dil ağırlıklı Lisesi 11 sınıflarına ait Mantık dersin plan-programının amaçları aşağıda belirtilmiştir:

Transkript

1 MANTIK Dil ağırlıklı liselere yönelik (haftalık 2, yıllık toplam 74 ders saati) GİRİŞ Daha eskiden beri, Mantık, bilgi ufuklarının açılması ve her bilime girmenin anahtarı olarak nitelendirilmiştir. Böyle bir fikir nerede ise tamam olarak günümüze kadar muhafaza edilmiştir. Mantık biliminin inceleme alanları olan düşünce, yargı, sonuç, tanım, gerçek, anlam, ifade, işaret, sembol, deyim, endüksiyon, dedüksion, analiz, sentezö soyutlama, somutlaştırma, genellşetirme, özetleme, definisyon, argüman v.b. her bilim tarafından kullanıldığı gibi tüm insanlar tarafından günlük yaşamın tüm alanlarında ve toplumsal ilişkilerde kullanılmaktadır. Bu durum insanların bilim adamı, feylozof, bilir kişi ve uzman veya sıradan insan olmaları hallerinde değişmez. Mantıkta geçerli olan kurallara kimlik, zıddiyet, üçüncü hal imkânsızlığı, yeterli delil (argüman) sunulması v.b. saygı gösterilmeden sıradan insanların günlük yaşamlarında iletişim kurmaları da mümkün olmayacaktı. Aynı zamanda billim dallarının engin alanlarında da bilir kişi ve uzmanlar arasında iletişim de sağlanamayacaktı. Aslında Mantık günlük iletişime olduğu gibi bilimin tüm alanları ve bu planda edinilen birikimlere bir girişi oluşturup onların betimlenmesinde kullanılır. İnsanlar ve tüm bilim dallarında arasında kurulan iletişimin bir sonucudur. UZAK HEDEFLER Dil ağırlıklı Lisesi 11 sınıflarına ait Mantık dersin plan-programının amaçları aşağıda belirtilmiştir: 1. Esas ifadeleri anlama ve benimseme ve antik çağlardan günümüze kadar düşünce ve mantık gerekçeleri hakkında bilgi edinme. 2. Öğrencide mantıksal fikir ve gerekçenin oluşması ve onların mantıksal fikir ve gerekçe ile bilim ve araştırma alanlarındaki fikir ve gerekçe arasında farkları kavrayabilmeleri için yetenekleşmeleri. 3. Günlük yaşamda, konuşma ve yazıda mantıksal düşünce ve gerekçenin analitik, eleştirisel ve isabetli bir şekilde kullanabilmesi için öğrencinin yetenekleşmesi.

2 GENEL VE ÖZEL HEDEFLER Bu programın genel hedefleri 11 sınıflara ait Mantık dersi plan programı temel hedef ve amaçlarından kaynaklanmaktadır. Onlar, bu yaştaki öğrencilerin entelektüel-düşünsel kabiliyetlerine ve onların her yönlü gelişme ihtiyaçlarına göre belirlenmiştir. Program amaçlarından bu hedefler çıkmaktadır: 1. Objektif gerçekleri anlamak ve onların değişik alanlar ile olan karşılıklı ilişkileri doğa, toplum ve ruhsal durum hakkında bilgi sahibi olmak ve gerçekleri irdeleyen bilimler ile karşılıklı irtibatın kurulması Real gerçekler, düşünce ve dil arasında ayan bağlantı kuracak fikir ve kavramların oluşumu İnsanın günlük yaşamı ve toplum ile Mantık ve diğer bilimler açısından onun rolü ve durumu hakkında bilgilerin edinilmesi Mantık kategorileri ve alt kategorileri hakkında fikir ve kavramların oluşumu Mantık kategorileri ve alt kategorileri arasındaki benzerlik, bağlantı ve farkları ayırt edebilmesi için öğrencilerin yetenekleşmesi 2. Mantık alanındaki geleneksel - antik ve çağdaş kavramlar hakkında bilgilerin edinmesi ve onların benimsenmesi Mantık dersini öğrenmeye başlamazdan önce hayat boyunca öğrencilerin edindikleri mantıksal tecrübe ve bilgiler hakkında öğrencilerin bilinçlendirilmesi Hayat boyunca edinilen bilgilere, Mantık dersinin öğrenilmesi sayesiyle edinilen yeni bilgilerin ilave edilmesiyle gelişmesi ve mantıksal bilgiler sisteminin oluşumu Öğrencide kritik ve analitik özellikteki bağımsız mantık fikrinin oluşumu 3. Öğrencilerin bağımsız bir şekilde yaratıcı ve araştırmacı entelektüel mantıki açıdan yetenekleşmesi Günlük yaşam süresince yapılan konuşmalarda, yazılarda, yayınlarda, açıklamalarda ve açık oturumlarda v.b. yapılan mantıksal paradoks ve hataları görebilmek ve onları önleyebilmek için öğrencilerin yetenekleşmesi 2

3 Bilimsel araştırmalar sırasında değişik metodları ustaca bir şekilde kullanabilmesi için öğrencilerin yetenekleşmesi PROGRAM İÇERİKLERİ Kategori ve ders sayısı Alt kategori Program İçeriği Kazanımlar Dersler arası ilişki Mantığa Giriş 4 ders Mantık Dersi - Günlük yaşamda mantık sözcüğünün anlamları -Öğrenciler şu ifadelerin anlamlarını öğrenecekler: mantık, mantıksal, mantıksız v.b. Felsefe Psikoloji Matematik - Mantık sözcüğünün etimolojik anlamı - Mantık sözcüğü hangi dilden ileri gelir ve anlamı nedir - Mantık dersi ve onun sınırları - Mantık neyi inceler ve onun irdelediği dersin sınırları nelerdir 3

4 Mantığa Giriş 4 ders Mantık ve diğer bilimler Mantığın diğer bilimler ile ilişkisi: Felsefe, Psikoloji, Matematik, - Mantığın diğer bilimler ile bağlantıları aralarındaki benzerlikler ve farklar Kategori ve ders sayısı Alt kategori Program içeriği Kazanımlar Dersler arası ilişki Objektif gerçekler 7 ders - Objektif gerçekler hakkında düşünce - Objektif gerçekler - doğal, toplumsal ve ruhsal -Objektif gerçekler hakkında düşünce - Öğrenci genel anlamda gerçeklerin ne olduğunu ve onun alanlarını öğrenecektir - Objektif gerçekler ile düşünce unsuru arasındaki ilişiki nedir Fizik, Kimya, Bioloji, Matematik, Felsefe, Sosyoloji, Objektif gerçekler - Dil ve düşünce - Fikirin ifadesi olarak dil - Dil nedir ve düşünce nedir. Dil ve düşünce arasındaki bağlar ve farklılıklar. 4

5 7 ders - Düşünce, düşünme ve dil -Dil ve düşünme arasındaki bağlar ve farklılıklar - İşaretler ve semboller - İşaret ve sembol nedir ve aralarındaki fark nedir - Objektif gerçekleri tanıma süreci - Ad takma, betimleme ve anlatım Ad takma, betimleme ve anlatımın anlamları ve aralarındaki farklar - Tanıma ve gerçek - İnanç ve tanım arasındaki farklar ve tanımın yöntemleri - Gerçek nedir, gerçekler hakkında görüşler ve gerçeğin kriterleri nelerdir Düşünme yasa türleri - Düşünmenin temel yasaları - Düşünme yasalarının anlamı ve bilimsel kanunlar ile düşünme arasındaki fark Ontoloji, Psikoloji Düşünme yasaları - Özdeşlik - aynılık ilkesi - Özdeşlik ve eşitlik arasındaki farklar - Özdeşlik ilkesinin özü ve onun önemi 5

6 4 ders Düşünme yasaları - Çelişiklik ilkesi - Üçüncü hal olanaksızlığı ilkesi - Çelişiklik ilkesinin özü ve anlamı - Yargı ve çelişmezliğin elenmesi sayesiyle yargının ve üçüncü hal olanaksızlığının ortadan kaldırılması durumları - İki zıt yargı aynı zaman içerisinde gerçek olabilir mi İki zıt yargıdan sadece biri gerçek olabilir - Yeter sebep ilkesi - Yeter sebep ilkesinin anlamı ve önemi - Bir kanıtın yeterli sayıldığı durumlar - Temel bilgilerin (kavramların) sınırları - Temel bilgi (düşünce, fikir) nedir, onun esas ve genel vasıfları nelerdir - Temel bilgi ile hayal etme arasındaki farklar Psikoloji Felsefe Düşünme şekilleri Kavram - Temel bilgi (notion) - Kavram - Temel bilgi (düşünce, fikir) ve söz - Temel bilgi söz arasındaki ilişkiler 22 ders 6

7 Düşünme şekilleri 22 ders Kavram - Temel bilgi (notion) - Temel bilgi oluşumu - Temel bilgilerin içeriği ve hacmi - Temel bilgi (notion) nasıl oluşur - Soyutlama ve genelleştirme nedir - Temel bilgilerin içeri nedir ve onun hacmi neyi ifade eder - Temel bilgi içeriği ve hacmi arasındaki ilişki nedir - Temel bilgi şekilleri - Temel bilgi türleri soyut fikir, somut, saltık (mutlak), relatif, pozitif, negatif- aralarındaki bağ ve ayrımlar - Temel bilgiler arasındaki ilişkiler - Alışılagelinmiş temel bilgiler ve mantık kategorileri arasındaki farklar - Kategori - Kategoriler hakkında Aristo ve Kant ın görüşleri 7

8 Yargı - önerme - Önerme sınırları ve strüktürü - Yargı (önerme) özü nedir - Önerme strüktürü ve önerme - yargı strüktürleri arasındaki farklar; onların çokluk ve nicelikleri bakımından farklar - Önerme ve konuşma - Önerme, konuşma ve sohbet (söz) arasındaki fark - Önerme türleri - Önermelerin ayrılma kriterleri ve onların türleri Felsefe Psikoloji - Kipliği olan (önerme niteliği) yargıları - Kipliği olan (önerme niteliği) yargıların anlamı (yargılarda onların değer paydası nedir) - Üçüncü şahısta yapılan ve budanmış yargılar - Özne ve yüklemi olmayan yargıların anlamı - Bileşik önermeler - Daha fazla sayıda S ve daha fazla sayıda P leri olan önermeler ve onların türleri 8

9 - Önermeler arasındaki ilişkiler - Önerme sürecinde alt seçenek, zıddiyet, alt zıddiyet ve çelişki (itiraz) arasındaki ilişkiler (mantık karesi) - Önerme ve temel bilgi (fikir) - Temel bilgi ve önerme arasındaki bağlantılı ilişkiler Düşünme tarzları 22 ders Sonuç - Sonucun sınırlandırılması - Sonucun özü - Bir ya da daha fazla bilinen yargılardan yeni bir yargı nasıl çıkarılır - Yeni yargıya tek bir önerme esasınca varılır ve aynı S ve P ye sahiptir ya da iki veya fazla önermeye dayanır - Sonuç şekilleri - Alt seçenek, karşıt, evirme, bir birine zıt gelme veya karşı pozisyon esasınca sonuca varmak Felsefe, Psikoloji; Matematik - Doğrudan sonuca varma ve onun türleri - Dolaylı bir şekilde sonuca varma - Doğrudan sonuca varma ile dolaylı bir şekilde sonuca varma şekilleri arasındaki fark 9

10 - Analoji (benzeşme) - Cisimlerin tanınan olasıl benzerlikleri esasınca analojik bir sonuca varılır. - Tümevarım (Endüksiyon) - Tümevarım sonucu sayesiyle, özel örneklerden hareket edilerek yeni bir sonuca varılır - Tümdengelim (Dedüksiyon) - Tümdengelim yöntemi genel özelliklere dayanarak kavramın gerçek bir sonuca varmasını sağlar - Silojizm ve onun türleri, silojik figürler - Silojik sonuçlamanın özü, kurallar ve siloji türleri İnançların oluşumu ve değişimi 2 ders Kanıt - Kanıt sunma sınırları - Kanıtın bölümleri - Kanıt (delil) türleri - Öğrenci mantıksal bir kanıtın ne olduğunu anlar, kanıtın elemanları ve türleri nelerdir ve kanıt ile sonuç arasında hangi farkların olduğunu öğrenir Felsefe Metodoloji 10

11 Yalanlama - Yalanlama, yalanlama unsurları ve türleri - Kanıt ve yalanlama arasındaki ilişkiler ve bir kanıt nasıl yalanlanır Mantıksal Yanlışlar 2 ders Sofizm ve mantığa aykırıcılıklar - Sofizm ve mantığa aykırılıklar (bozuk mantık) - Öğrenciler silojizm ve mantığa aykırılıkların özünü öğrenir - Gerekçeler yapıldığı sırada yanıltma maksatlı veya nesnel nedenlerden kaynaklanabilen hangi yanlışların yapılabileceğini öğrenir Felsefe Psikoloji Metodoloji Mantıksal yanlışlar 2 dersorë Sofizm ve mantığa aykırıcılıklar - Dil hataları - Dil hatlarından hangi yanlışlar ileri gelir - Düşünce yanlışları - Düşünce kurallarından hangi yanlışlar kaynaklanmaktadır 11

12 - Analitik sentetik Metod - Mantıksal analiz ve sentezin onların alışılagelinmiş anlamlarından farkları - Analiz ve sentezin bilinmesinin amacı Felsefe Psikoloji Metodoloji Tanıma Metodları 8 ders Tanımanın özel metodları - Soyutlama ve somutlama - Soyutlama ve somutlamanın özü ve aralarındaki fark - Genelleştirme ve özgüleştirme - Genelleştirme ve özgülleştirmenin özü ve aralarındaki ilişki ve farklar - Sınırlandırma - Sınrlandırma kural ve türleri - Doğru sınırlandırmanın özü, kural ve türleri Tanıma Metodları 8 ders Tanımanın özel metodları - Genel temel bilgileri (fikirler) ve adi temel bilgilerin sınırlanması - Sınırlanabilen ve sınır konamayan temel bilgiler nelerdir - Temel bilgiler arasındaki ayrım özellikleri -Ayrım ve sınıflandırma - Ayrım nedir ve sınıflandırma nedir. Aralarındaki ilişki ve ayrımlar nedir - Doğal ve yapay sınıflandırma arasındaki farklar 12

13 - Tümevarım metodu - Tümevarım metodun özü ve onun tümevarım sonucu ile arasındaki fark - Tümdengelim metodu - Tümdengelim (deduktif) metodun özü ve onun tümdengelim sonucu ile arasındaki farkı - Aksiomatik metod - Aksiomatik metod nedir ve onun unsurları nelerdir Bilimsel inceleme metodolojisi 6 ders Tanımanın gelişmesi ve süreci - Bilimsel araştırma çalışması - Bilimsel eserin nitelikleri - Öğrenciler bilimsel araştırma işi ile genellikle yapılan işler arasındaki farkı ayırt etmeyi öğrenir Metodoloji Fen ve sosyal bilimler 13

14 - Konunun seçilmesi - Gerçeklerin derlenmesi - Gerçeklerin derlenmesi ve örgütlenmesi - Yaratıcı çalışmaların kilitsel safhaları hakkında öğrenciler temel bilgilere sahip olup diploma konusunu işlemek ve bağımsız çalışma yapabilmeleri için yetenekleşmektedirler - Gerçeklerin işlenmesi ve yorumlanması - Öğrenciler gerçekleri belirlemek ve onları yorumlayabilmek için yetenekleşmektedirler - Hipotez ve bilim kanunu - Öğrenciler hipotezin (varsayımın) ve bilim kanununun ne olduğunu ve aralarındaki farkları öğreneceklerdir - Bilim kanunu ile diğer kanunlar arasındaki fark METODOLOJİK YÖNERGELER Aslında aynı bir süreci oluşturan ders verme ve ders öğrenme süreçlerinde, aralarında kombine edilerek kullanılan bazı yöntemler mevcuttur. Onlardan her biri tek başına veya toplu bir şekilde kullanıldıkları durumda öğrencilerin aktif bir şekilde öğretim sürecine katılmalarını sağlamalıdır. Onların sayesiyle ders verme süreci kendi kendine öğrenme süreciyle değiştirilmelidir. Cephesel anlatım ve ifade sadece konuya girişte kullanılır Öğrenciler ve öğretmenler arasında aktif, karşılıklı, akıntılı, kolay kavranabilir, normal ve doğal aktif dialog sağlanmalıdır. 14

15 Gruplar halinde çalışma: ele alınan konu ile bağlantılı olan metin ve bölümlerin analizi hakkında dialog Günlük ve haftalık basından seçme konuların, işlenilen konu çerçevesinde, eleştirisel bir şekilde değerlendirilmesi İşlenilen konuya aydınlık getirebilecek veya bir örnek gösterilebilecek türde seçim kampanyalarında v.b. yapılan konuşmalar, verilen vaadler ve yapılan polemiklerin eleştirisel içeriği Teknikler: değişik ilişkileri ifade edebilen tasarılar, figürler ve vizüel (görsel) takdimler DEĞERLENDİRME Daha ders yılı başlangıcında belirlenen ölçütlere göre öğrencilerin başarısını öğretmenler değerlendirmelidir ve uygulanan yöntemler hakkında öğrencilere ayrıntılı bilgi verilmelidir. Değerlendirme sürecinde daha fazla kriterlerin gözönünde alınmış olması, değerlendirmenin daha doğru, daha sağlıklı, daha ayrıntılı ve öğrenciler açısından daha objektif olmasını sağlar Öğrenciler sürekli olarak izlenir ve her ders sonunda ve tüm ders yılı içeisinde değerlendirmeye tabi tutulur Öğrencinin Mantık dersine kaşı ilgisi izlenerek bütün yıl boyunca bu ders için onun ilgisi gözetlenerek değerlendirilir Derslerin pasif-mekanik olarak izlenmesi ile aktif-mantıksal katılım arasında fark yapılarak edinilen aktif-mantıksal bilgi değerlendirilir Öğretmeninden kopmuş ve bağımsız bir şekilde ders içeriği hakkında öğrencinin serbest, yeni ve orjinel yorumu, ve bunun yeni duruma göre uyarlanmış olması değerlendirilir Öğrencinin bağımsız çalışma yapabilme kabiliyeti değerlendirilir Öğrencinin Mantıksal esasa dayanarak hüküm vermesi, ileri sürdüğü fikirlerinin içeriği, ayan, dil açısından zengin, akıntılı ve gramer kurallarına uygun bir dil kullanmış olması değerlendirilir Değerlendirme sözlü ve uygulanan yazılı ödevler testler sayesiye yapılır ve onların sayesiyle ders içeriklerinin özeti kapsanır. DERSLER ARASI İLİŞKİ Mantık dersi sırasında öğrenilen kategori ve alt kategoriler ile günlük hayat arasında bir bağlantının kurulması yanı sıra, onların bilimin tüm alanları ve fen veya sosyal bilimlerin tümüyle içiçe olmasına rağmen, özellikle devamda getireceğimiz billim dalları ile ayrı hayal edilemeyecek derecede güçlü bağları vardır Psikoloji Felsefe (Ontoloji, Gnoseoloji Tanıma Teorisi, Antik Felsefe) Matematik Metodoloji 15

16 Kaynakça Logjika për kl. e III-të të Gjimnazit, Dr. Ekrem Murtezai, Priştine, 1997 Logjika për kl. e III-të të Gjimnazit, Dr. Gajo Petroviqi, Priştine,