Neslihan DALKILIÇ F. Meral HALİFEOĞLU DİYARBAKIR SURLARI Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin önemli tarihi merkezlerinden biri olan Diyarbakır, M.Ö. 3000 yıllarında Subarular döneminden başlayarak Osmanlılara ve oradan da günümüze kadar uzanan yoğun bir tarihi geçmişe sahiptir. Yerleşmeye elverişli bir alanda, önemli ticaret yollarının kavşak noktasında yer alan kent, hemen her dönem yönetim, ticaret, sanat ve bilim merkezi olmuş, çeşitli uygarlıkların tarihi ve kültürel mirasını günümüze kadar taşımıştır. Birçok medeniyetin izlerini taşıyan Diyarbakır Kale Surları, kentin en önemli simgesidir. Diyarbakır Kalesi; İçkale ve Dış Kale olarak iki bölümden oluşur. Kentin doğusunu sınırlandıran ve Dicle yatağından 100m kadar yükseklikte bulunan surlarla çevrili İçkale kesiminin, ilk yerleşme yeri olarak çekirdeği oluşturduğu sanılmaktadır. Hangi tarihte yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Bu bölümde, Virantepe denilen yerde, surlarla çevrili bir alan daha vardır. A.Gabriel e göre buradaki höyük Diyarbakır ın ilk yerleşme alanıdır. Bu alanda yapılan kazılar sonucunda, XIII. yüzyılın başına ait bir Artukoğulları Devri sarayı ortaya çıkmıştır. Bu bölüm, Kanuni Sultan Süleyman zamanında 1524-1526 yıllarında yarım çember şeklindeki surlarla çevrilerek genişletilmiş, Dış Kale nin yapılmasıyla İç Kale rolünü üstlenmiştir. Diyarbakır Suriçi Haritası (Gabriel, 1940) Suriçi nin üstten görünüşü, 1970 li yıllar (Tekin,1997) Dış Kale nin doğu kesimi M.S. 349 da Roma hâkimiyeti döneminde, II. Constantius zamanında inşa edilmiştir. Bu bölüm Dağ Kapı, Yeni Kapı ve Mardin Kapı arasındaki alanı kapsar. Surların batı kısmı ise bugünkü Gazi Caddesi nin bulunduğu yerdir. M.S. 367-375 yıllarında mevcut batı surları yıktırılmış, surlar batıya doğru genişletilerek bugünkü biçimini almıştır. Bu bölüm ise Dağ Kapı, Urfa Kapı ve Mardin Kapı arasındaki alanı kapsar. Suriçi nde kenti kuzey-güney ve doğu-batı doğrultusunda kesen birbirine dik iki ana yol vardır. Ana surları çevreleyen ikinci bir surun daha olduğu, 1232 yılında kenti alan Eyyubi hükümdarı Melik Kâmil tarafından bu surların yıktırıldığı ve buradan elde edilen taşların, ana surların onarımında kullanıldığı bilinmektedir. Bugün de surların yakın çevresinde ikinci surun kalıntılarını görmek mümkündür.
İçkale nin surlarla çevrili ilk yerleşme yeri İçkale nin batı kanadı ve içindeki höyük Urfa Kapı nın yakın çevresi Yedi Kardeş ve Evli Beden burcu çevresi Surlar, çeşitli dönemlerde onarılmış ve surlara burç ilaveleri yapılmıştır. Bazı yerlerde kabartma, süsleme ve figürlerle bezenmiş taşlar örgü içine yerleştirilmiştir. Artuklular Dönemi nde surlara Yedi Kardeş ve Evli Beden (Ulu Beden) burçları eklenmiştir. Evli Beden Burcu Yedi Kardeş Burcu Diyarbakır surlarının çevre uzunluğu yaklaşık 5km dir. Kuzeyden güneye 1300m, doğudan batıya 1700m genişliğindedir. Üzerinde 82 adet burç (bu burçların birkaç tanesi bugün kısmen veya tamamen yıkılmıştır) ve 4 ana kapısı bulunan surların yüksekliği yaklaşık olarak 8-12m, kalınlığı 3-5m arasında değişmektedir. Burçlar içerisinde Yedi Kardeş, Evli Beden, Keçi, Nur, Melikşah ve Fındık Burcu üzerindeki yazıtları ve formlarıyla en görkemli olanlarıdır.
Keçi Burcu Fındık Burcu Nur Burcu Surlar, Dağ Kapı (Harput Kapı) ile kuzeye, Urfa Kapı (Rum Kapısı) ile batıya, Mardin Kapı (Tell Kapısı) ile güneye, Yeni Kapı (Su veya Dicle Kapısı) ile doğuya açılmaktadır. Daha sonraki yıllarda geçiş amacıyla Çift Kapı ve Tek Kapı açılmıştır. Surlarla çevrili alanın kuzeydoğu köşesinde yer alan İç Kale, Saray Kapı ve Küpeli Kapısı ile sur içine, Oğrun Kapı ve Fetih Kapısı ile sur dışına açılmaktadır. Urfa Kapı Dağ Kapı Mardin Kapı Yeni Kapı Saray Kapı Küpeli Kapı Oğrun Kapı (İçkale) Tek Kapı Çift Kapı
Kente hâkim olan her devrin izini taşıyan Diyarbakır Surları üzerinde, çok sayıda kitabe vardır. Önemli ve büyük çapta yapılan onarımlarda, onarımı yaptıran devlet adamı ve yapım yılı kitabelerle belirtilmiştir. Özellikle Urfa Kapı ve Dağ Kapı çevresinde çok sayıda kitabe ve motif bulunur. Bunların dışında sur ve burç duvarlarının üzerine, güneş ve yıldız sembolleri, kaplan, boğa, çift başlı kartal, akrep ve at kabartmaları, silah, meyve ve tahıl şekilleri işlenmiştir. Burçlar plan formlarına göre dörtgen, çokgen ve yarım daire olmak üzere üç tipe ayrılır. Dicle Vadisi ne bakan, Yeni Kapı çevresindeki burçlar genellikle dörtgen formdadır. Bu bölümden Mardin Kapı ya kadar devam eden burçlar, kayalık zemin üzerinde, ulaşımı güç alana konumlanmıştır. Bu nedenle, bu bölümdeki burçlar diğer bölgelerdeki burçlara göre daha alçak ve seyrek yapılmıştır. Ancak, Dağ Kapı dan Urfa Kapı ya kadar uzanan bölümler düz bir alan üzerinde kurulu olduğundan ve savunması daha güç olduğundan, bu alanda bulunan burçlar daha sık aralıklı ve yüksek yapılmıştır. Bu bölümde genellikle yarım daire formunda burçlar görülmüştür. Savunma amaçlı tasarlanan burçlar genellikle üç veya dört katlıdır. Kapalı mekânları iki kattan oluşur. Zemin katları depo, birinci ve ikinci katları ise askerlerin kaldığı bölümler olarak kullanılmıştır. Burçların bazılarında iki teras katı bulunmaktadır. Bir burcun plan ve kesitleri (Tek Kapı Burcu) Surların yapım malzemesi yöresel malzeme olan bazalt taşıdır. Sur duvarlarının ve burçların dış yüzeyleri kesme taş, iç yüzeyler genellikle daha az işlenmiş moloz taştan örülmüştür. Ancak, çok sayıda onarım geçiren surların dış yüzeylerinde farklı işlenmiş taş yüzeyleri görmek mümkündür. Duvarların iç ve dış yüzü arasında kalan bölümler bol kireç harçlı moloz dolgudur. Burçların kubbe ve tonozlarında tuğla malzeme, bazı yazıtlarda ise kalker taşı kullanılmıştır. Esas yapılış ve kullanım amacı kenti her türlü dış etkiye karşı koruma olan surlar, bir savunma yapısıdır. 20.yy ın başına kadar sur kapılarının geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın kontrol edildiği bilinmektedir. Cumhuriyet in ilk yıllarında şehri çevreleyen surların, özellikle sıcak yaz aylarında hava akımını engellediği düşüncesiyle yıkılmasına karar verilmiş ve surların bir bölümü 1930-1932 yılları arasında dinamitlenerek yıktırılmıştır. Dağ Kapı-Tek Beden arası ile Mardin Kapı nın yanındaki şehir çıkış yolu o dönemdeki müdahale sonucu oluşmuştur. 1932 yılında kenti ziyaret eden Albert Gabriel in ve kentin aydınlarının Milli Eğitim Bakanlığı na yıkımın bir hata olduğunu belirtmesiyle olay daha fazla büyütülmeden durdurulmuştur. 1940 lı yıllara kadar sur içinde gelişen Diyarbakır, 1950 li yıllardan itibaren sur dışına doğru genişlemeye başlamıştır. Surların tarihi ve turistik önemi anlaşılınca, 1942 yılından itibaren koruma altına alınarak onarım çalışmaları yapılmıştır. İlk olarak Urfa Kapı ve Dağ Kapı onarılmış, Hindibaba kapısı açılmıştır. Dağ Kapı surlarının yıkılan kısmının enkazı temizlenmiş ve Mervaniler Burcu onarılmıştır. Kentin sur dışına doğru gelişimini kolaylaştırmak ve ulaşımı rahatlamak için mevcut kapıların yanına veya gerekli görülen yerlere, zamanın ulaşım araçlarının rahatlıkla geçebileceği boyutlarda yeni kapılar açılmıştır. 1944 yılında Urfa Kapı nın iki kapısı arasına daha yüksek bir üçüncü kapı açılmıştır. Günümüze kadar, surlarda çok sayıda onarım çalışması yapılmıştır.
Surların yapım malzemesi yöresel malzeme olan bazalt taşıdır. Sur duvarlarının ve burçların dış yüzeyleri kesme taş, iç yüzeyler genellikle daha az işlenmiş moloz taştan örülmüştür. Ancak, çok sayıda onarım geçiren surların dış yüzeylerinde farklı işlenmiş taş yüzeyleri görmek mümkündür. Duvarların iç ve dış yüzü arasında kalan bölümler bol kireç harçlı moloz dolgudur. Burçların kubbe ve tonozlarında tuğla malzeme, bazı yazıtlarda ise kalker taşı kullanılmıştır. Esas yapılış ve kullanım amacı kenti her türlü dış etkiye karşı koruma olan surlar, bir savunma yapısıdır. 20.yy ın başına kadar sur kapılarının geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın kontrol edildiği bilinmektedir. Cumhuriyet in ilk yıllarında şehri çevreleyen surların, özellikle sıcak yaz aylarında hava akımını engellediği düşüncesiyle yıkılmasına karar verilmiş ve surların bir bölümü 1930-1932 yılları arasında dinamitlenerek yıktırılmıştır. Dağ Kapı-Tek Beden arası ile Mardin Kapı nın yanındaki şehir çıkış yolu o dönemdeki müdahale sonucu oluşmuştur. 1932 yılında kenti ziyaret eden Albert Gabriel in ve kentin aydınlarının Milli Eğitim Bakanlığı na yıkımın bir hata olduğunu belirtmesiyle olay daha fazla büyütülmeden durdurulmuştur. 1940 lı yıllara kadar sur içinde gelişen Diyarbakır, 1950 li yıllardan itibaren sur dışına doğru genişlemeye başlamıştır. Surların tarihi ve turistik önemi anlaşılınca, 1942 yılından itibaren koruma altına alınarak onarım çalışmaları yapılmıştır. İlk olarak Urfa Kapı ve Dağ Kapı onarılmış, Hindibaba kapısı açılmıştır. Dağ Kapı surlarının yıkılan kısmının enkazı temizlenmiş ve Mervaniler Burcu onarılmıştır. Kentin sur dışına doğru gelişimini kolaylaştırmak ve ulaşımı rahatlamak için mevcut kapıların yanına veya gerekli görülen yerlere, zamanın ulaşım araçlarının rahatlıkla geçebileceği boyutlarda yeni kapılar açılmıştır. 1944 yılında Urfa Kapı nın iki kapısı arasına daha yüksek bir üçüncü kapı açılmıştır. Günümüze kadar, surlarda çok sayıda onarım çalışması yapılmıştır. Diyarbakır surları; doğal etkenler, insan eliyle yapılan bilinçli tahripler, surların yakın çevresindeki kötü ve çarpık yapılaşma, surların çevresinde yaşanan yoğun trafik, burçların bilinçsiz ve yanlış kullanımı, hatalı işlevlendirme, düzenli bakım ve onarımın yapılmayışı ve özellikle son yıllarda artan yanlış onarımlar nedeniyle hızlı bir bozulma sürecine girmiştir. Hemen her dönem, ilgili kurumlar tarafından surların restorasyon çalışmalarına ağırlık verilmiş ve ödenekler ayrılmıştır. Bu çalışmalar devam etmektedir. İlgili kurumlar tarafından yakın zamanda, sur diplerinde yer alan gecekonduların, geleneksel dokuyla uyumsuz çay evlerinin, lokantaların, büfelerin vb. yapıların kaldırılması ile surların çevresinin açılması, bir kısmının çevre düzenlemesinin ve aydınlatma çalışmalarının yapılması koruma adına önemli bir adımdır. Yaşanan olumsuzluklara rağmen, Diyarbakır surları günümüze kadar tüm ihtişamını koruyarak gelmiştir. Diyarbakır kent kimliğini yansıtan en önemli öğe olan surların korunarak yaşatılması ve insanlığın ortak kültür mirası olarak turizme kazandırılması sağlanmalıdır. Not: Hava fotoğrafları Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü arşivinden alınmıştır. KAYNAKLAR 1. Beysanoğlu, Ş., 2001, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Cilt III, Neyir Matbaası, s: 1035-1037, 1114 Ankara. 2. Can, C., 1991, Diyarbakır Tarihi Çevre Değerlerinin Kronolojik Yerleşmesi ve Şehir Strüktürü, Diyarbakır ı Tanıtan Adam Yazar Şevket Beysanoğlu na 70. Yaş Armağanı, San Matbaası, Ankara. 3. Değertekin, H., Diyarbakır Surları, Kitabeler ve Kabartmalar, Diyarbakır Tanıtma Kültür Ve Dayanışma Vakfı, Diyarbakır, 1995. 4. Değertekin, H., 1999, Diyarbakır Surlarının Bugünkü Durumu, Müze Şehir Diyarbakır, s:179-193,istanbul. 5. Gabriel, A., 1993, Diyarbakır Surları, Çeviren: Kaya Özsezgin, Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayını:4, s: 6, 7, 26, Ankara. 6. Gabriel, A., 1940, Voyages Archeologiques Dans La Turquie Orientale, Paris. 7. Halifeoğlu, M., Dalkılıç, N., Soyukaya, N. vd., 2004, Diyarbakır Surlarının İncelenmesi ve Müdahalesinde Öncelikli Bölümlerin Tespiti, Diyarbakır Valiliği Raporu. 8. Sözen, M., 1971, Diyarbakır da Türk Mimarisi, Diyarbakır ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayını, No:21. 9. Tekin, A., 1997, Diyarbakır, Anadolu nun Taşlara Yazıldığı Kent, D.Ü. Basımevi, s:33, Diyarbakır.
Surlar Yapım Tarihi: M.S 349 Avrupa Konseyi Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanteri D.K.V.K.K. Türkiye Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ADRES Sur/DİYARBAKIR KORUMA DERECESİ GENEL TANIM GÖZLEM YAPILAN ONARIMLAR BUGÜNKÜ SAHİBİ BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI GEREKEN KURULUŞ HAZIRLAYANLAR ORİJİNAL KULLANIMI BUGÜNKÜ KULLANIMI ÖNERİLEN KULLANIM Kesme bazalt taştan inşa edilmiş olan kalkan balığı şeklindeki dış surun 82 burcu olup 27 medeniyetin izlerini taşımaktadır. Burçlar yuvarlak, çokgen ve dikdörtgen planlı ve genelde iki katlıdır. Kapladığı alan bakımından doğudan batıya 1700 m. kuzeyden güneye 1300 m. dir. Uzunluk 5 km. yüksekliği yer yer 5 ile12 m arasında, duvar kalınlığı ise yer yer 3 ile 5 m arasında değişmektedir. Beden duvarları payandalarla desteklenmektedir.surun 4 yöne açılan dört ana kapısı bulunmaktadır. Kuzeyde Dağkapı(Harput), Batıda Urfa(Rum) kapı, güneyde Mardin(Tell) kapı, doğuda Yenikapı (Dicle ve Şat) bulunmaktadır. Sonradan açılan Hindibaba ve Tekkapı tali kapılar olup Cumhuriyet döneminde açılmışlardır. Sur duvarlarının dış kısmında özellikle urfa kapı ile mardin kapı arasında hendek duvarlarının kalıntıları mevcuttur. Bütün kale duvarlarının üzerinde mazgallar vardır. Surların belli başlı büyük ve nitelikli burçları: Evli Beden (Ben-u sen), Yedi kardeş, Keçi Burcu, Melikşah Burcu(Nur), Fındık Burcu, Mervani Burcu, Eyyubi burçlarıdır. Dış kalenin kuzeydoğusunda, kurulduğundan beri yönetim merkezi olarak kullanılan içkale yeralmaktadır. Burçların geneli yıkık ve tahrip olmuştur. 3,4, 6 nolu burçlar ve 50 ile 51 nolu burçlar arasındaki beden duvarları yokedilerek günümüzde yol olarak kullanılmaktadır. 53 nolu burç yok olmuş, 55 nolu burç kapıya dönüştürülmüştür. 61ile 62 nolu burçlar arasındaki beden duvarları yıkılıp yok edilmiştir. İç kısmları toprakla doludur. Burçlar arasında bulunan tali kapılardan bazıları sonradan kapatılmış durumdadır. 27 ve 28 nolu burç olarak geçen burçlar burç olmayıp payandadır. 69 ve 71 nolu burçların içi mekana dönüştürülmüş olup günümüzde ev olarak kullanılmaktadır. 66 nolu burcun dış duvarı tamamiyle yıkılmış olup içte moloz duvarın bir kısmı kalmıştır. Surların geneli kötü onarımlar görmüştür. Özellikle 9 nolu burç orjinal dokudan tamamıyla uzak bir şekilde onarılmıştır. Maliye Hazinesi Kültür ve Turizim Bakanlığı Esma BEDİRHANOĞLU Arkeolog, Fatma TİMUR Sanat Tarihçi Orhan BALSAK Mimar, Zafer Han Sanat Tarihçi Birgül Savaş Sanat Tarihçi, Fatma KAYA Arkeolog, Kadri Avcı Sanat Tarihçi Kale Kale Kültür ve Turizm İşlevi AYRINTILI TANIM Evli Beden Burcu: Silindirik planlı, üç katlıdır. Dar bir merdivenle üst terasa çıkılmaktadır. Terasta dar ve derin mazgal nişleri şeklinde dışa taşan yedi açıklık bulunmaktadır. Bunlar mukarnaslı konsollar şeklinde aşağı doğru uzanmaktadır. Burcun dış yüzünde burcu çevreleyen bir kitabe yeralmaktadır. Kitabenin orta kısmı üç satır olup dikdörtgen silme içerisine alınmıştır. Bu dikdörtgenin hemen üzerinde yüksek kabartma olarak ortada çift başlı kartal, sağ ve sol tarafında kanatlı aslan betimleri; alt kısmın köşelerinde ise koç kabartması bulunmaktadır. Ancak kabartmalar kırık ve eksiktir. Burcun dış yüzünde derin çatlaklar yeralır. Yedi Kardeş Burcu: Silindirik planlı olup üç katlıdır. Dış yüzeyinde burcu çevreleyen kitabesi üzerinde silme bulunmaktadır. Tam ortada üç satır haline dönüşen kitabenin üst köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, ortada ise çift başlı kartal kabartması bulunur. Dış yüzeyin üst katında mukarnaslı konsollar şeklinde dışa taşan mazgalları vardır. Ancak bunların hepsi tahrip edilmiştir. Keçi Burcu: Silindirik planlı, iki katlı olarak kayalık üzerine kurulmuştur.merdivenlerle burcun üst ve teras katına geçiş sağlanılmakta olup merdivenin sağında kalker taşa işlenmiş Mervani kitabesi yer almaktadır. Burcun iç kısmına sivri kemerli bir kapıdan merdivenle inilmektedir. Burç içi sutunlarla enine gelişmektedir. Üst örtüsü tonozdur. Melikşah Burcu: Çokgen planlı olup iki katlıdır.dış yüzeyinde silme içerisine alınmış ortada küçük bir nişin sağ ve solunda koşar halde at kabartması, altında beş satır kufi yazılı kitabesi ile kitabenin ilk satırının köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, alt satırın üst kısmında ortada koşar vaziyette iki tavşan karşılıklı olarak betimlenmiş, aynı satırın üst köşelerinde birer güvercin ve bu güvercinlerin ayaklarının altında oturmuş vaziyette birer çıplak kadın kabartması yeralmaktadır. Fındık Burcu: Silindirik planlı olup iki kattan oluşmaktadır. Dış yüzeyinde iki satırlık kitabesi bulunmaktadır. İç yüzünde yoğun tahribatlar ve yıkılmalar görülmekte olup alt katın giriş kımında büyükçe bir moloz kütlesi yeralmaktadır. Selçukulu Burcu: Dikdörtgen planlı olup tek kattan oluşmaktadır. Dış yüzünde üzerinde silmesi bulunan ortada küçük bir nişin sağ ve solunda birer koç kabartması altında üç satırlık kufi kitabesi ile ilk iki satır arasında hayvan kabartmaları yeralmaktadır. Burç onarım görmüştür. Üst kısımlarında tahribat gözlemlenmektedir. KORUMA DURUMU TAŞIYICI YAPI DIŞ YAPI ÜST YAPI İÇ YAPI SÜSLEME ELEMENLARI RUTUBET İYİ ORTA FENA ÖNEMLİ
Eyyubi Burcu Fındık Burcu Leblebi Burcu Yedi Kardeş Burcu Evli Beden Genel Burcu Görünüm
Fındık Burcu Mardin Kapı Urfa Kapı Dicle Kapı Mardin Kapı Dağ Kapı
İÇKALE
Surlar ve İçkale Projesi Nevin SOYUKAYA Müze Müdürü Tarihi Diyarbakır Surlarının ve içkalenin korunarak yaşama kazandırılması amacıyla İl Valiliği,Büyükşehir Belediyesi,ÇEKÜL Vakfı işbirliği ile 2000 yılında başlatılan projede, surların halihazır durumlarının tespiti; Surların kentle ilişkilerinin irdelenmesi; Burç ve bedenlerinin işlevlendirilmesi; Bu bağlamda rölöve-restorasyon-restitüsyon projelerinin hazırlanması; İçkale nin rölöve-restorasyon-restitüsyon projeleri hazırlanmıştır. İçkale Projesi Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve ÇEKÜL Vakfı nın işbirliği ile başlatılarak projelendirilen ve bugün Kültür ve Turizm Bakanlığının sahipliğinde hayata geçirilen Diyarbakır İçkale Projesi, Diyarbakır ın tarihi ve kültürel dokusunun en önemli noktasını oluşturan bu mekanın korunup yaşatılarak geleceğe aktarılmasını hedeflemektedir. Etrafı surlarla çevrilerek kentten ayrılmış olan İçkale, kuruluşundan bugüne yönetim birimlerinin konuşlandığı bir mekan olmuştur. Diyarbakır ın M.Ö. 6 Binden bu yana tarihsel geçmişini ortaya koyan Amida (Virankale) Höyüğü, Artuklu Sarayı, Artuklu Kervansarayı, 4. yy dan kalma kilisesi, 11. yüzyıldan kalma camisi, 19. ve 20. yüzyıldan kalma yapıları ile kentin tarihi dokusunun korunmuş olduğu en önemli alanlarından biridir. Kültür Turizm alanı olarak kullanılması planlanan İçkale projesinin 1. etabının (Artuklu Kemeri içinde kalan alan )uygulama çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığımız tarafından başlatılmış bulunmaktadır. Bu alan da yer alan Kilise; Sanat Galerisi, Artuklu Kervansarayı (son dönemlerde Cezaevi olarak kullanılıyordu) ve altı tarihi yapı Diyarbakır Müze kompleksi, Adliye B Binası; Valilik Makamı, 7. Kolordu Binası; Müze Kafe - Restorant olarak kullanılacaktır. Projenin 2. etabını oluşturan alanda ise (kemerin dışında kalan güney bölüm,) bu bölümde yer alan plansız, uygunsuz yapılar, Büyükşehir Belediyesi ve TOKİ işbirliği ile kaldırılacaktır. Bu alanda yapılacak arkeolojik kazılar sonrasında antik kaynaklarda sözü edilen antik tiyatro ve yeri tespit edilmiş Roma Hamamı ve olası diğer antik yapılar açığa çıkarılarak arkeolojik park olarak düzenlenecektir. Projenin 2. etap çalışmaları, ancak bu alanda bulunan 161 adet gecekondunun kaldırılması sonrasında başlatılabilecektir. İki bölüme ayrılmış olmakla birlikte etrafının surlarla çevrildiği bu alan; kilise ve camisi, höyüğü, geleneksel sivil ve resmi mimari örnekleri ile bir bütün olup proje tamamlandıktan sonra Diyarbakır ın tarihi ve kültürel açıdan önemli bir cazibe alanı olacaktır.
Valilik Makamı (Adliye A Binası) Mahalle/Köy: İçkale Mevkii Pafta:8 Ada:32 Parsel:8 Yapım Tarihi: 19 yy Avrupa Konseyi Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanteri D.K.V.K.K. Türkiye Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ADRES Cevatpaşa Mah. İçkale Mevkii Sur/DİYARBAKIR KORUMA DERECESİ GENEL TANIM Yapı iç kalenin doğu kanadında, kuzey-güney doğrultuda uzanmaktadır.bazalt taştan inşa edilmiş olan U planlı yapı, zemin+1 kattan oluşmaktadır. GÖZLEM Restorasyon çalışması yapılmaktadır. YAPILAN ONARIMLAR Yapılan raspa çalışmasıyla yapının orjinal duvarı ortaya çıkarılmıştır. Yapının üst örtüsü yıkılıp ahşaptan çatı yapılmıştır. Zemini betonarme mozaiktir. Yapının yer yer tuğla örgüyle örüldüğü görülmektedir. BUGÜNKÜ SAHİBİ Maliye Hazinesi BAKIMINDAN SORUMLU OLMASI Kültür ve Turizim Bakanlığı GEREKEN KURULUŞ HAZIRLAYANLAR Esma BEDİRHANOĞLU Arkeolog, Fatma TİMUR Sanat Tarihçi Orhan BALSAK Mimar, Zafer Han Sanat Tarihçi Birgül Savaş Sanat Tarihçi, Fatma KAYA Arkeolog, Kadri Avcı Sanat Tarihçi ORİJİNAL KULLANIMI Adliye A Binası BUGÜNKÜ KULLANIMI Restore Edilmektedir ÖNERİLEN KULLANIM Valilik ve Teşhir AYRINTILI TANIM Yapının ön cephesi yedi gözlü bir revakla verilmiştir. Her revak gözünün arkasında yuvarlak kemerli girişleri olan birer mekan konumlandırılmıştır. Bina içerisine çıkış yuvarlak kemerli bir platform ile konumlanmış merdivenlerle sağlanmaktadır. Mekanların dışarıya bakan yuvarlak kemerli pencere açıklıkları mevcuttur. Mekanlar aynı zamanda birbirine geçiş vermektedir. Zemin kattın her iki ucunda sivri kemerli birer eyvan ve eyvanların iç kısmından girilen birer mekan bulunmaktadır. Mekanın dışa bakan beş adet yuvarlak kemerli pencere açıklığı mevcuttur. Eyvan kemerleri örülerek kapatılmıştır. Üst kata geçiş veren betonarme merdiven zemin kat revak kemerini kesmektedir. Mekanların Dicle nehrine bakan iki pencere açıklığı vardır. Üst kat planı zemin kat planıyla aynıdır. Revağın her iki ucunda doğu-batı yönünde uzanan bir koridor vardır. Bu koridorda dokuz yuvarlak kemerli pencere açıklığı bulunmaktadır. Batı yönde yuvarlak kemerli kapısı olan bir balkon yer almaktadır. Binanın arkasına gelen doğu cephede çıkıntı yaparak konumlandırılmış bir mekan bulunmakta, bu mekan altta sivri iki kemerlerle birbirine bağlı olan ayaklar tarafından taşınmaktadır. KORUMA DURUMU TAŞIYICI YAPI DIŞ YAPI ÜST YAPI İÇ YAPI SÜSLEME ELEMENLARI RUTUBET İZİ VAR İYİ ORTA FENA