KONU 1 MOTORUN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ Motor : Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalardır. YANMA ÇEŞİTLERİNE GÖRE MOTORLAR 1- Dıştan yanmalı motorlar: Kullanmış olduğu yakıtı motorun dışında yakmasıyla güç üreten makinalardır. 2- İçten yanmalı motorlar: Kullanmış olduğu yakıtı motorun içinde yakmasıyla güç elde eden makinalardır. Günümüzde kullanılan tüm araçlar içten yanmalı motorlara sahiptir. YAKIT ÇEŞİTLERİNE GÖRE MOTORLAR 1- Benzinli motorlar: YakIt olarak benzin ve LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı) kullanılan motorlardır. 2- Dizel motorlar : Yakıt olarak Motorin (mazot) kullanılan motorlardır. Dizel motorlarda; silindirler içerisine yalnızca hava alınır, ısınmış havanın üzerine enjektörler mazot püskürterek ateşleme yaparlar. Benzinli motorlarda; silindirler içerisine yakıt+hava karışımı alınır, bujiler vasıtasıyla ateşleme yapılır. ZAMANLARINA GORE MOTORLAR 1- İki zamanlı motorlar; Krank milinin her turunda (360 derece) ve pistonların iki hareketiyle bir iş zamanı meydana getiren motorlara denir. Motorsikletler de, küçük deniz araçlarında, ufak ilaçlama motorlarında kullanılabilirler. İki zamanlı motorun oluşum sırası: 1- Emme- sıkıştırma 2- Ateşleme- egzoz 3- Dört zamanlı motorlar: Krank milinin her iki turunda ( 720 derece) ve pistonların dört hareketiyle bir iş zamanı meydana getiren motorlara denir. Dört zamanlı motorun oluşum sırası: 1- Emme : Benzinli motorda karğuğmğn, dizel motorlarda havanğn silindirler işerisine alğndğg ğ zamandğr. 2- Sıkıştırma : Sıcaklık ve basıncın elde edildiği zamandır. 3- Ateşleme: Silindirlerde yanma işleminin sağlandığı zamandır. 4- Egzoz: Yanmış gazların dışarıya atıldığı zamandır. SOĞUTMALARINA GÖRE MOTORLAR 1- Hava soğutmalı motorlar 2- Su soğutmalı motorlar. MOTORUN BELLI BAŞLI PARÇALARI 1- Karter: Motor yağlama yağına depoluk eder. 2- Silindir Bloğu: Pistonlara ve krank miline yataklık yapar,motorun ana gövdesidir.
3- Silindir Kapağı: Silindir bloğunun üzerini kapatarak yanma odalarını oluşturur. 4- Subap(Külbütor) Muhafaza Kapağı: Motoru dış etkenlere karşı koruyan dış kapaktır. 5- Radyator: Soğutma suyuna depoluk eder. 6- Manifoltlar (emme-egzoz): İki çeşit manifolt vardır. Genel olarak toplama ve dağıtma görevi yaparlar. Emme manifoldu karbüratorde karışmış olan karışımın silindirlere dağıtılmasını, egzoz manifoldu ise yanmış gazların toplanarak egzoz borusuna geçişini sağlar. 7- Endüksiyon Bobini: Akümülatorden gelen 12 voltluk akımı 15000-25000 volta yükseltir. 8- Buji: Ateşleme yapar(benzinli motor parçası) 9- Enjektor: Ateşleme yapar (dizel motor parçası) 10- Subap: Emme ve egzoz subabı olarak iki çeşittir. Toplama ve dağıtma gö revi yapar. 11- Karbürator: Yakıt ile havayı 1/15 oranında karıştırır.(benzinli motor parçası) 12- Marş Motoru: Motora ilk hareketi verir. 13- Alternator: Araç için gerekli elektriği üretir. 14- Distributor: Bujilere sırası ile elektrik dağıtır. (benzinli motor parçası) 15- Krank Mili (ana mil): Pistonun doğrusal hareketini, piston kolu yardımıyla dairesel harekete çevirir. 16- Piston: Yanma sonucu oluşan gaz basıncını mekanik enerjiye çevirir ve motor zamanlarının meydana gelmesini sağlar. 17- Eksantrik (kam) Mili: Distributöre, subaplara, yağ pompası ve yakıt pompasına hareket verir. RODAJ SÜRESİ: Yeni alınmış motorda motor parçalarının birbirine alışma süresidir. Bu süre içerisinde ani duruş kalkış yapılmaz, hızlı gidilmez, yaklaşık her vitesin 3/4 kadar hız yapılır. ARIZALAR VE BAKIMLARI Akü bağlantısı yapılırken artı (+) kutup (+) ile (-) kutup eksi (-) ile paralel olarak bağlanmalıdır. Akü takviyesi yapılırken de aynı bağlantı gerçekleştirilmelidir. Dijital göstergeli araçlarda akü takviyesi yapılmaz. (+) kutup başı kalın, (-) kutup başı ince görünüme sahiptir. Kışın akümülatörün donmaması için tam şarj ettirilir. Kutup başlarında meydana gelen oksitlenmelerin temizliği, ılık su veya zımpara ile yapılabilir. Kutup başlarında kısa sürede oksitlenme oluşmaması için bağlantıdan önce kutup başlarına çok az miktarda gres yağı sürülebilir. Elektrolik içerisindeki su zamanla buharlaşarak seviyenin düşmesine sebep olur. Seviye düştüğünde plakaların 1-1,5 cm üzerine kadar saf su ilave edilmelidir. Akünün yüzey kısmı kurur ve temiz olmalıdır. Akü yüzeyinde pisliklerin birikmesi akünün kendiliğinden boşalmasına sebep olur.
Herhangi bir yangın esnasında Akü kutup başları sökülmelidir. UNITE 2 ATEŞLEME SİSTEMİ (BENZİNLİ MOTOR) SİSTEMİN GÖREVİ Benzinli motorlarda yanma odasında sıkıştırılmış olan 1/15 oranındaki yakıt ile havanın ateşlenmesini sağlayan sistemdir. SİSTEMİN ÇALIŞMASI Kontak anahtarının açılıp marşa basılmasıyla, Akümülatörden gelen 6 veya 12 voltluk akım platin kontaklarının açılmasıyla endüksiyon bobini üzerine yönlenir. Endüksiyon bobini gelen akımı yüksek gerilime çıkartarak oluşan yüksek gerilim endüksiyon bobini tepe kulesinden distribütöre geçer. Distribütor ise gelen yüksek gerilimli akımı sırasıyla bujilere dağıtır ve akım buji tırnakları arasında kıvılcıma dönüşerek yanma odasındaki karışımın ateşlenmesi sağlanmış olur. Ateşlemenin sağlanması tamamıyla oluşan yüksek gerilimli akıma bağlıdır. Yüksek gerilimli akım oluşmadığı sürece bujilerin ateşleme yapması mümkün değildir. ATEŞLEME SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1-AKÜMÜLATOR : Endüksiyon bobinine gerekli olan 12 voltluk akımın iletimini sağlar. 2-KONTAK ANAHTARI : Araç üzerine elektrik akımının iletilmesini veya kesilmesini sağlayan elektrikli anahtardır. Araç üzerinde göstergeler, ateşleme sistemi, marş sistemi gibi elektrik devrelerinin ana şalteridir. 3-ENDÜKSİYON (ATEŞLEME) BOBİNİ: Akümülatörden gelen 6 veya 12 voltluk gerilimi, 15.000 ile 25.000 volta yükselten parçadır. 4-DİSTRİBÜTÖR : İçerisinde bulunan hareketli parçalar vasıtasıyla endüksiyon bobininden gelen yüksek gerilimli akımını sırası ile bujilere dağıtır. Distribütörün içerisinde Platin, meksefe (kondansator) ve tevzi makarasıbulunur. Platin : Açılıp Kapanma hareketi vasıtasıyla bobinin yüksek gerilim oluşturmasına yardımcı olur.
Meksefe (Kondansator) : Platinin yüksek gerilim karşısıda zarar görmesini engeller. Tevzi Makarası : Yüksek gerilimin ateşleme sırasına göre bujilere dağtımını sağlar. 5- BUJİ : Yanma odalarında elektrik kıvılcımı sağlayarak ateşlemeyi gerçekleştirir. ATEŞLEME SİSTEMİNDE YAPILAN AYARLAR 1- Buji (tırnak) ayarı 2- Platin ayarı 3- Avans ayarı Bu ayarlar bozuk olursa ; Araç tekleyerek, düzensiz çalışır. Motor çekişten düşer. Yakıt sarfiyatı artar. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Platin meme yapmışsa ( çene kısımları erimişse) ; meksefe arızalıdır, meme yapan kısımlar zımpara ile temizlenmelidir. Platinler belirli kilometreler sonucunda değiştirilebilen parçalar grubundadır. Bujiler kurum bağlamış ise; kurum bağlayan kısımlar tel fırça ile temizlenir. Buji kablolarından birinin yerinden çıkması, bujilerin kurum bağlaması, buji ayarlarının bozuk olması sonucunda araç tekleyerek ve düzensiz çalışma gösterir. Kontak anahtarı motor çalışmazken ateşleme konumunda açık unutulursa endüksiyon bobini yanar, platin yanar ve akü boşalır. Ateşleme sistemi aksamı ıslanırsa, ateşleme gerçekleşmez. Distribütör kapağı çatlarsa motor çalışmaz. Yanma problemi olan araçta egzozda Siyah duman görülür. ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMİ Elektronik ateşleme sisteminde platinsiz ateşleme sağlanır, bu ateşlemede platin yoktur. Klasik ateşlemeden farkı ise; Platin ayarı yapılmaz. Yanma tam sağlanır ve yüksek devirlerde motor daha verimli çalışır. Tekleme olasılığı ortadan kalkar. Bujiler daha uzun ömürlü olur. UNITE 3 BENZİNLİ MOTORLARDA YAKIT SİSTEMİ SİSTEMİN GÖREVİ
SİSTEMİN ÇALIŞMASI Motorun çalışmasına bağlı olarak; yakıt pompası (yakıt otomatiği) hareketini eksantrik milinden alarak depodaki yakıtı belirli bir basınçla karbüratöre getirir. Karbüratöre ulaşan yakıt hava ile karışarak emme manifolduna oradan da yanma odalarına iletilir. YAKIT SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1- YAKIT DEPOSU : Aracın ihtiyacı olan yakıtı temiz bir şekilde depo eder. 2- ŞAMANDIRA : Yakıt deposu içerisinde bulunan ve depodaki yakıt seviyesini yakıt göstergesine ileten parçadır. 3- YAKIT GÖSTERGESİ : Hareket halinde iken sürücüye depodaki yakıt hakkında bilgi veren uyarı göstergesidir. 4- YAKIT POMPASI (YAKIT OTOMATİĞİ) : Depodaki yakıtın emilerek karbüratöre iletilmesini sağlayan, (depodaki yakıta hareket veren) parçadır. Hareketini eksantrik milinden alan yakıt pompası yer olarak yakıt deposu ile karbüratör arasındadır. 5- YAKIT FİLTRESİ : Depodan gelen yakıtın içerisindeki toz ve tortuların süzülüp temizlenmesini sağlar. Filtre yer olarak yakıt deposu ile yakıt pompası arasında, bazı motorlarda da yakıt pompası ile karbüratör arasında da bulunabilir. 6- HAVA FİLTRESİ : Karbüratöre giren havanın temizliğini sağlar. Hava filtreleri kuru tip ve yağlı tip olarak iki çeşittir. Yer olarak karbüratörün üzerindedir. 7- KARBÜRATOR : Motor işin gerekli olan 1/15 oranındaki yakıt ile havanın ayarlanmasını sağlayan parçadır. Yer olarak emme manifoldunun üzerinde bulunur. 8- MANİFOLD : Motor içerisinde toplama ve dağıtma görevi yaparlar. İki çeşit manifold vardır. Emme Manifoldu : Karbüratörden gelen yakıt + hava karışımının emme sübabına iletilmesini sağlar. Egzoz Manifoldu : Egzoz sübabından gelen yanmış gazları egzoz borusuna iletir.
9- JİKLE KELEBEĞİ : Soğuk havalarda motorun rahat sağlanabilmesi için zengin karışımı hazırlayan tertibattır. Yer olarak karbüratörün üzerinde hava giriş deliği önünde bulunur. KARIŞIM ÇEŞİTLERİ 1- Normal Karışım : Karbüratörün hazırlamış olduğu 1/15 oranındaki karışımdır. 2- Zengin Karışım : Karbüratörün hazırlamış olduğu karışımda yakıtın fazla havanın az olduğu karışımdır. 3- Fakir Karışım : Karbüratörün hazırlamış olduğu karışımda yakıtın az havanın fazla olduğu karışımdır. YAKIT SİSTEMİNDE YAPILAN AYARLAR 1- Otomatik jikle yazlık- kışlık ayarı 2- Hava filtresi yazlık- kışlık ayarı 3- Rolanti ayarı Bu ayarlar bozuk olursa; Yakıt sarfiyatı artar. Egzozdan siyah renkte duman çıkar. Motor boğulur. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Hava filtresi tıkanmış ise ; Motor zengin karışımla çalışır. Egzoz dumanı siyah çıkar. Kuru tip hava filtrelerinin temizliği basınçlı hava ile, yağlı tip hava filtrelerinin temizliği gaz yağı ile yapılmalıdır. Jikle çekik bırakılırsa ; motor zengin karışımla çalışır, motor boğulabilir, egzozdan siyah renkte duman çıkar. Belirli kilometre sonrasında hava filtresi ve yakıt filtresi değiştirilmelidir. Motor ısındığında stop etmeler gözleniyorsa karbüratör ayarının kontrol edilmesi gerekir. Boğulmuş bir motoru çalıştırabilmek işin birkaç dakika beklendikten sonra gaz pedalına sonuna kadar basılarak marş yapılır. Araçta yakıt ikmali (yakıt alırken) yapılırken motor stop edilir. Rölanti devresinin yükselmesi aracın zengin karışımla çalıştığını, yakıt sarfiyatı oluştuğunu gösterir. Rölanti devresinin düşük olması aracın fakir karışımla çalıştığını gösterir. Rölanti devresi düşük olan araçta teklemeler meydana gelir ve ayak gaz pedalından çekildiği anda araç stop eder. Rölanti devresi motorun kendi kendine çalıştığı devredir. DİZEL MOTORLARDA YAKIT SİSTEMİ Çalışma prensibi aynen benzinli motorlar gibidir. Ancak dizel motorlarda parça farkı vardır ve ateşleme tekniği farklıdır. Burada bujiler gibi kıvılcımlı ateşleme yoktur, sıkıştırılmış havanın üzerine enjektörler vasıtasıyla mazot püskürterek ateşleme sağlanır. BELLİ BAŞLI PARÇALARI
1- YAKIT DEPOSU : Yakıtın depolanmasını sağlayan parçalardır. 2- BESLEME POMPASI : Yakıt deposundaki mazotun (motorin) emilerek enjeksiyon pompasına iletilmesini sağlar. 3- YAKIT FİLTRESİ : Enjeksiyon pompasına giden mazotu temizler. 4- ENJEKSİYON POMPASI : Besleme pompasından gelen yakıtı yüksek basınçla enjektörlere gönderir. 5- ENJEKTÖR : Enjeksiyon pompasından gelen yakıtı yanma odaları içerisinde soğutulmuş havanın üzerine atomize bir şekilde püskürtür. 6- AL ÇAK BASINÇ, YÜKSEK BASINÇ VE GERİ DÖNÜŞ BORULARI: Depodaki yakıtı besleme pompasına, filtrelere, ve yakıt enjeksiyon pompasına kadar ulaşmasını sağlayan borulara alçak basınç boruları, enjeksiyon pompasından çıkan yüksek basınçlı yakıtın enjektörlere ulaşmasını sağlayan borulara yüksek basınç boruları, besleme pompasının bastığı yakıtın fazlasını depoya taşıyan borulara ise geri dönüş borusu denir. 7- HAVA FİLTRESİ : Motor içerisine giren havanın temizlenmesini sağlar. Genellikle yağlı tip hava filtresi kullanılır. 8- KIZDIRMA (ISITMA) BUJİLERİ : Soğuk havalarda motorun rahat çalışmasını sağlar. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Dizel motorlar hava yaparsa motor çalışmaz. Hava yapma sebepleri ; Depodaki yakıtın tamamen bitmesi Yakıt borularının delinmesi Yakıt filtresinin sökülmesi ve temizlenmesi Dizel motorun yakıt deposunun suyu günlük olarak alınmalıdır. Su alınmaz ise kışın yakıt donar ve motor hava yapar. Hava filtresi belirli kilometrede değiştirilmeli yada temizlenmelidir. Hava filtresi tıkalı ise egzozdan siyah renkte duman çıkar Yakıt filtresi belirli kilometrede değiştirilmelidir. EGZOZ SİSTEMİ GÖREVİ : Silindirler içerisindeki yanmış gazların dışarıya tahliye edilmesini sağlar. BELLİ BAŞLI PARÇALARI 1. EGZOZ SÜBABI : Silindirlerdeki yanmış gazların egzoz manifolduna iletir. 2. EGZOZ MANİFOLDU : Yanmış gazların egzoz borusuna iletilmesini sağlar 3. EGZOZ BORUSU : Yanmış gazların dışarıya atılmasını sağlar. 4. EGZOZ SUSTURUCUSU : Basınçlı olarak silindirlerden çıkan yanmış gazların sesini azaltır. Egzozdan aşırı ses geliyorsa egzoz susturucusu veya egzoz borusu delinmiştir.
ÜNİTE 4 MARŞ SİSTEMİ SİSTEMİN GÖREVİ Motora ilk dönme hareketini vererek aracın çalışmasını sağlayan sistemdir. SiSTEMiN ÇALIŞMASI Kontak anahtarının açılıp marşa basılmasıyla akümülatörden gelen elektrik enerjisi marş motoru tarafından mekanik enerjiye çevrilir ve marş dişlisi dönmeye başlar. Marş dişlisi volan dişlisini kavrayarak volan dişlisini döndürür, volan dişlisinin dönmesiyle motora ilk hareket iletilmiş olur. MARŞ SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1- AKÜMÜLATÖR : Marş motoru için gerekli ilk enerjiyi ileten parçadır. 2- KONTAK ANAHTARI : Marş konumunu açar ve marşa basma suresi 10-15 saniye olmalıdır. 3- MARŞ MOTORU : Elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirerek motora ilk hareketi ileten parçadır. 4- MARŞ DİŞLİSİ : Marş motorundan gelen mekanik enerjiyi alarak volan dişlisinin dönmesinin sağlayan parçadır. 5- VOLAN DİŞLİSİ : Krank milinin ilk hareketini sağlar. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Marşa basıldığında marş motoru çalışmıyor ise ; Akümülatör boşalmıştır. Akümülatör kutup başları gevşektir Akümülatör kutup başları oksitlidir Marş motorunun kömürleri bitmiştir Marş motoru arızalıdır Marşa basıldığında aracın motoru rahat dönüyor fakat motor çalışmıyorsa; Yakıt sistemi arızalıdır Ateşleme sistemi arızalıdır Kontak anahtarı ile 10-15 saniyeden fazla marş yapılacak olursa : Akümülatör boşalır Marş dişlisi ve volan dişlisi zarar görür. Çalışır haldeki motorda marş yapılacak olursa ; Marş motoru zarar görür Marş dişlisi ve volan dişlisi zarar görür (kırılır)
ÜNİTE 5 YAĞLAMA SİSTEMİ SİSTEMİN GÖREVİ Çalışan motor parçalarının aşınmasını ve ısınmasını önleyen, motorun soğutulmasına yardımcı olan ve motor parçalarının temizliğini sağlayan sistemdir. SİSTEMİN ÇALIŞMASI Yağ pompası karterdeki yağı belirli basınçla yağlama kanallarına gönderir. Motor yağı çalışan motor parçalarını yağladıktan sonra tekrar karter içerisine geriye gelir. YAĞLAMA SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1-KARTER : Motor yağına depoluk eder, yağın soğumasına yardımcı olur ve motorun alt tarafını kapatarak; toz, toprak ve yabancı maddelerin motor içerisine girmesini önler. 2-YAĞ FİLTRESİ : Motor yağının temizlenmesini sağlar. 3-YAĞ POMPASI : Yağı karterden emerek belirli basınç altında motor yağlama kanallarına gönderir. 4-YAĞ GÖSTERGESİ : Yağ müşiri yardımıyla yağın basıncını sürücüye bildirir. 5-YAĞ LAMBASI : Yağlama sisteminde meydana gelen arıza karşısında sürücüyü ikaz eder. Marşa basılıp motor çalıştığı anda kendiliğinden sönmesi gerekir. 6-YAĞ KONTROL ÇUBUĞU : Günlük bakımlarda karterdeki yağın seviyesini ölçmek için kullanılır. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Motor yağının eksilme sebepleri ; Karter delinmiş, karter contası kaçırıyor veya motor yağ yakıyor olabilir. Motorun yağ yakma sebepleri ; Segmanlar aşınmış, silindirler aşınmış, sübap yatakları aşınmış olabilir veya kullanılan motor yağlama yağı fazladır. Yağ yakan bir aracın egzoz dumanı mavi renkte gözlenir. Yağ ölçümü yapıldığında yağ belirtisi en alt (min.) çizgide ise bu aracın yağsız çalıştığını bildirir.
Yağsız çalışan bir araçta ; motor aşırı derecede ısınır ve yanar. Motor çekişten düşer. Eğer yağ belirtisi en üst (max.) noktada ise yağın fazla olduğunu bildirir. Bunun sonucunda da araç yağ yakar. Araçta bulunan motor yağlama yağı günlük bakımlarda kontrol edilmelidir ve belirli kilometre sonunda da motor yağlama yağı değiştirilmelidir. Yağ filtresi belirli kilometre sonunda değiştirilmelidir. Sistemle ilgili arızayı hareket halinde sürücüye yağ lambası bildirir. Yağ lambası yandığında mutlaka kontak kapatılmalıdır. Yağlama yağı olduğu halde motorda yağ basıncı yapılamıyor ise; Yağ filtresi veya yağ pompası tıkalı olabilir. ÜNİTE 6 SOĞUTMA SİSTEMİ (SU SOĞUTMA) SİSTEMİN GÖREVİ SİSTEMİN ÇALIŞMASI Radyatörde bulunan su, devir daim (su) pompası vasıtasıyla motor blokları içerisindeki su kanallarına gönderilir. Blok içerisinde dolaşan su tekrar radyatöre döner ve bu işlem sürekli devam ederek soğutma işlemi sağlanmış olunur. SOĞUTMA SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1-RADYATÖR : Soğutma suyuna depoluk eder ve bloklardan gelen sıcak suyun radyatör üst depodan geçerek peteklerde soğumasını ve alt depodan soğuk suyun tekrar bloklara gönderilmesini sağlar. 2-VANTİLATÖR KAYIŞI : Krank kasnağından hareket alarak; su pompası, vantilatör ve alternatörün çalışmasını sağlar. ( Vantilatör kayışı yalnızca soğutma sisteminde değil ayrıca şarj sisteminde de kullanılan ortak bir parçadır) 3-VANTİLATÖR (ELEKTROFAN): Radyatör peteklerinde bulunan sıcak suyun soğumasını sağlar. 4-DEVİR DAİM (SU) POMPASI : Vantilatör kayışının hareketiyle radyatördeki suyu basınçlı olarak alıp su kanallarına pompalar.
5-TERMOSTAT : Motorun en kısa süre içinde ısınmasını ve ısındıktan sonra motor ısısının sabit kalmasını sağlar. Yer olarak silindir kapağı su çıkışında bulunur. 6-HARARET (ISI) GÖSTERGESİ : Sürücüye motor ısısı ile ilgili bilgi verir. 7-ISI MÜŞÜRÜ : Isı göstergesine elektrik gönderir, silindir kapağına bağlanmıştır. SOĞUTMA SİSTEMİNİN BASİT ARIZALARI VE GİDERİLMESİ Soğutma suyunun eksilme sebepleri; Radyatör hortumlarının kaçırıyor olması Kalorifer hortumlarının kaçırıyor olması Silindir kapak contasının kaçırıyor olması Radyatör kapağının bozuk olması Aracın hararet yapma sebepleri ; Suyun yetersiz olması Termostatın arızalı olması Radyatör peteklerinin kireçten dolayı tıkalı olması Devir daim (su) pompasının arızalı olması Vantilator kayışının; gevşek, ve kopmuş olması Su kanallarının paslanma ve kireçlenme yapması Fan soğutucu araçlarda ; fan motorunun arızalı, fan elektrik müşirinin bozuk olması Aracın uygun devir ve viteste kullanılmaması Hararet yapmış bir motorun radyatör kapağı hava basıncı alındıktan sonra azalır, birden azalmaz. Hararet yapan bir araçta kontak anahtarı kapatılmaz, araç rölantide çalışır vaziyette ılık su yavaş yavaş ilave edilir. Radyatör içerisindeki suyun seviyesi radyatör peteklerinin 1 cm kadar üzerinde bulunmalıdır. Kullanılan su içilecek temizlikte veya kireçsiz su olmalıdır. Radyatördeki suyun seviye kontrolü günlük bakımda yapılmalıdır. Kışın suyun donmaması için içerisine antifriz ilave edilmelidir. Vantilatör kayışı yaklaşık olarak 1-1,5 cm kadar esnemelidir. Gerginlik kontrolü haftalık bakımdır. Hareket halinde iken kayış kopacak olursa sürücüye ilk ikazı şarj göstergesi bildirir. Sıcak motorun üzerine soğuk su dökülmez çünkü; silindir bloğu ve kapağının çatlamasına sebep olur. Araçtaki termostat çıkarılacak olursa ; Motor soğuk çalışır, geç ısınır, aşınmalar artar. Hararet yapmış bir araçla yola devam edilecek olursa; motor fazla ısınır ve yanar, çekişten düşer. Hava soğutmalı motoru su soğutmalı motordan ayıran en önemli fark, su soğutma parçalarının hava soğutmalı motorda bulunmaması.
ÜNİTE 7 ŞARJ SİSTEMİ SİSTEMİN GÖREVİ Araç çalıştığı sürece araç için gerekli olan elektriği üreten ve akünün dolmasını sağlayan sistemdir. SİSTEMİN ÇALIŞMASI Krank milinden gelen hareketle vantilatör kayışı kendi ekseni etrafında dönmeye başlar, oluşturmuş olduğu hareket enerjisi vasıtasıyla alternatörün çalışmasını sağlar. Alternatör ise gelen mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirerek konjektöre gönderir. Konjektör alternatörden gelen akım ve voltajı ayarlayıp tesisata ve aküye elektrik dağıtımını sağlar. 1-ALTERNATÖR (ŞARJ DİNAMOSU) : Vantilatör kayışından almış olduğu mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. 2-KONJEKTÖR ( REGULATÖR) : Alternatörden gelen elektriğin voltajını ve şiddetini ayarlar, aküye ve tesisata elektrik dağıtır. 3-AKÜMÜLATÖR : Şarj sistemi çalışmadığı zaman, aracın elektrik ihtiyacını karşılar. 4-ŞARJ GÖSTERGESİ : Şarj sisteminin elektrik üretip üretmediğini sürücüye bildirir. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Şarj lambası yanıyor ise : elektrik üretimi durmuş demektir. Şarj lambası yandığı anda kontak kapatılmalıdır. Alternatör üzerinde meydana gelen basit arızalar ; - Alternatör kömürleri aşınmış olabilir. - Alternatör kablo bağlantıları gevşek, kopmuş veya oksitlenmiş olabilir. - Alternatör yatakları bozuk olabilir. -Vantilatör kayışı gevşek, kopmuş ve gergin olabilir. -Vantilatör kayışının koptuğunu ilk olarak şarj göstergesi bildirir. Vantilatör kayışı çok gergin ise alternatör yatakları bozulur. Konjektör arızalı ise ; Aracın ampülleri çok patlar ve aküde su kaybı meydana gelir.
ÜNİTE 8 AYDINLATMA İKAZ VE GÖSTERGELER SİSTEMİ AYDINLATMA SİSTEMİ GÖREVİ : Aracın emniyetli seyrini sağlamak işin kullanılan ışıklandırmalardır. AYDINLATMA SİSTEMİNİN PARÇALARI Farlar : Seyir esnasında görüşün yeterli olmasını sağlayan ışıklardır. Çalışmasını akünün enerjisinden alır. Yakınları 25 metre, uzakları 100 metre mesafede aydınlatması gerekir. Aydınlatma yetersiz ise far ayarı yapılır. Sigorta : Araçta alıcıları ve tesisatı kısa devreden doğacak tehlikeye karşı koruyan parçadır. Radyatörde bulunan su, devir daim (su) pompası vasıtasıyla motor blokları içerisindeki su kanallarına gönderilir. Blok içerisinde dolaşan su tekrar radyatöre döner ve bu işlem sürekli devam ederek soğutma işlemi sağlanmış olunur. MEYDANA GELEN BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Farlardan hiçbiri yanmıyorsa ; Far anahtarı arızalı olabilir. Akü; zayıf, bitmiş veya kutup başları aşınmış olabilir. Sigortalar atmış olabilir. Sigortalar attığı zaman aynı amperde yeni bir sigortayla değiştirilmelidir. Farlardan bir tanesi yanmıyor veya sönük yanıyor ise ; Yanmayan tarafın far kablo bağlantısı kopmuş, oksitlenmiş olabilir. Yanmayan tarafın far ampulü patlamış olabilir. İKAZ SİSTEMİ GÖREVİ : Sürücülerin yayaları ve diğer sürücüleri uyarmak amacıyla kullandıkları ışıklandırmalardır. İKAZ SİSTEMİNİN PARÇALARI Sinyal Lambaları : Sürücülerin dönüş yaptıklarını bildirmek amacıyla kullanılan ışıklardır. Flaşörlere bağlıdır. Aracın dışında bulunan şarj ışıklardır. Fren Lambaları : Sürücülerin durmakta veya yavaşlamakta olduğunu bildiren ikaz lambasıdır. Fren muşürüne bağlıdır. Aracın arkasında bulunan kırmızı ışıklardır. Korna : Sürücülerin kullandığı sesli ikazdır. BASİT ARIZALAR VE GİDERİLMESİ Sinyal lambalarından ; hiçbiri yanmıyorsa; Flaşörler arızalıdır, bir tanesi yanmıyor ise yanmayan tarafın ampulü patlak veya kablo bağlantısında arıza vardır.
Fren lambalarından hiçbiri yanmıyor ise ; fren muşürü arızalıdır, bir tanesi yanmıyor ise yanmayan tarafın ampulü patlak veya kablo bağlantısı arızalıdır. GÖSTERGELER SİSTEMİ GÖREVİ : Hareket halinde iken sürücüye aracı ile ilgili bilgi veren ve arızaları bildiren şekilli ışıklar veya rakamlı ibrelerdir. ARAÇTA BULUNAN GÖSTERGELER Hız Göstergesi : Aracın o anki hızını gösterir. Kilometre Göstergesi: Aracın kat ettiği yolu bildirir. Motor Devir Saati : Motorun çalışma devrini gösterir. Yakıt Göstergesi : Seyir esnasında sürücüye depodaki yakıtın seviyesi ile ilgili bilgi verir. Yakıt azaldığı anda göstergede kırmızı renkte ikaz ışığı yanar. Hararet (ısı) Göstergesi : Motor çalıştığı sürece motor ısısı ile ilgili bilgi verir. Eğer hareket halinde iken ısı göstergesinde kırmızı ışık yanıyor ise bu aracın hararet yaptığı ısı bildirir. Yağ Lambası : Araçta yağlama sistemi ile ilgili ikazı bildirir. Araç hareket halinde iken yağ lambası yanıyor ise kontak kapatılıp arızanın giderilmesi gerekir. Yağdanlığı simgeleyen kırmızı bir ışıktır. Şarj Lambası : Şarj sistemi ile ilgili ikazı bildirir. Araç hareket halinde iken yanıyor ise kontak kapatılıp arızanın giderilmesi gerekir. Aküyü simgeleyen kırmızı bir ışıktır. El Freni Lambası : Aracın tekerleğinin sabitlendiğini bildirir. Kesinlikle el freni ikaz ışığı yanıyor ise hareket edilmez. Parkı simgeleyen kırmızı bir ışıktır. Sinyal lambaları : İkaz amacıyla kullanılan sinyallerin açık olduğunu bildirir. Gösterge panosunda yanan yeşil renkteki oklardır. Kısa ve uzun far lambaları : Farların açık olduğunu bildirir. Uzun huzme farlar gösterge panosunda mavi renkte yanar. Jigle lambası : Jiglenin çekik kaldığını ikaz eder. Kızdırma bujileri (ısıtma) lambası : Dizel motorlarda bulunur. Yanma odalarının ısıtıldığını bildirir. Kontak anahtarı ile marşa basmadan önce yanan turuncu ışıktır. Turuncu ışık sönmeden marşa basılmaz. Enjeksiyon sistemi uyarı lambası : Enjeksiyon ateşlemeli benzinli motorlarda bulunur. Yanma odalarının ısısını bildirir. Kontak anahtarıyla marşa basmadan önce yanan turuncu ışıktır. ÜNİTE 9 GÜÇ AKTARMA ORGANLARI VE LASTİKLER SİSTEMİN GÖREVİ Motorun hareketinin tekerleklere iletilmesini sağlayan parçaların tümüne güç aktarma organları denir.
SİSTEMİN PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1-DEBRİYAJ (KAVRAMA) : İsteğe bağlı olarak motorun hareketini vites kutusuna iletir veya keser. Yeri volan ile vites kutusu arasındadır. Hareket halinde iken debriyaj pedalı basılı tutulmamalıdır. Debriyaj pedalının ani, sert ve yarım debriyaj olarak kullanılması debriyaj balatalarının aşınmasına ve yağlanmasına sebep olur. Vites değiştirme işlemlerinde debriyaj pedalına tam olarak basılmalıdır. 2-VİTES KUTUSU ( ŞANZUMAN) : Motorun hızını ve gücünü ayarlar. Vites kutusu genel olarak dişli ve millerden oluşmuştur. Dişlilerin aşınmasını ve aşınmasını önlemek için vites kutusu içerisine dişli yağı ilave edilir. Vites değiştirme işlemlerinde vites kutusu ses yapıyor ise debriyaj pedalına tam basılmamıştır veya vites kutusu yağsız kalmıştır. 3-ŞAFT (KARDAN MİLİ) : Vites kutusu ile diferansiyeli birbirine bağlar ve vites kutusunun hareketini diferansiyele iletir. 4-DİFERANSİYEL : Şafttan gelen hareketi 90 derece kırarak aks millerine dağıtır. Ayrıca virajlarda iş lastiklerin farklı açılarda ve hızlarda dönmesini sağlayarak aracın savrulmasını önler. Diferansiyel içerisinde de dişli ve miller vardır. Dişlilerin zarar görmemesi için dişli yağı kullanılır. 5-AKSLAR : Diferansiyelden gelen hareketi tekerleklere iletir. 6-TEKERLEKLER : Aracın ağırlığının üzerinde bulunduran ve aracın yolla temasını sağlayan hareket organıdır. Jant ve lastik olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. Jant : Tekerleğin kampanalara bağlanmasını sağlayan kısımdır. Lastik : Aracın yolla temasını sağlayan karışık yapıdır. İki çeşit lastik vardır ; 1-Şamyelli lastikler : İç lastiği bulunan lastiklerdir. 2-Dubleks lastikler: İç lastiği bulunmayan lastiklerdir. LASTİKLERİN BAKIM VE BASİT ARIZALARI Lastik hava değeri tavsiye edilen değerden az ise ; lastikler kenar kısımlarından aşınma gösterir,aracın enerji kaybı artar ve araçta yakıt sarfiyatı oluşur. Lastik hava değeri tavsiye edilen değerden fazla ise ; lastikler orta kısmından aşınır ve direksiyonda titreşimler oluşur. Lastiklerde balanssızlık (dengesizlik) var ise ; Lastikler titreşim yapar, direksiyonda belirli kilometrelerde titreşim oluşur, direksiyon hakimiyeti zorlaşır, bağlantı somun ve civataları gevşer, ön takım ayarları çabuk
bozulur, lastikler dengesiz aşınır. Isıdan dolayı şişen lastiklerin hava değeri indirilmemeli, olduğu basınçta bırakılmalıdır. Lastik hava değerleri her araca binerken kontrol edilmelidir. Kontrol esnasında lastiklerin soğuk olmasına dikkat edilmelidir. Araç üzerinde bulunan lastiklerin hepsi eşit değerde olmalıdır. Kar zincirleri çekici lastiklerin hepsine takılmalıdır. Tekerlekler üzerinde bulunan bijonlar sıkma işlemi yapılmadan önce mutlaka kuru bir bezle silinmelidir. ÜNİTE 10 FREN SİSTEMİN DÜZEN SİSTEMİ VE SÜSPANSİYON FREN SİSTEMİ (HİDROLİK FREN) Hareket halindeki aracın durmasını veya yavaşlamasını, park halindeki aracın ise sabitlenmesini sağlamak amacıyla kullanılan sistemdir. Araçlarda kullanılan iki çeşit fren vardır; El Freni : Duran aracın sabitlenmesini sağlar. Servis (ayak ) Freni: Hareket halindeki aracın durmasını veya yavaşlamasını sağlar. FREN SİSTEMİ PARÇALARI VE GÖREVLERİ 1- FREN PEDALI : Sistemin devreye girmesini sağlayan pedaldır. 2- MERKEZİ POMPA : Tekerlek fren silindirlerine gönderilen hidrolik yağ basıncı sağlamaktadır. 3- HİDROLİK DEPOSU : Belirli miktarda fren hidrolik yağına depoluk eder. 4- KAMPANA VEYA DİSKLER : Tekerlek göbeğine bağlanarak tekerlekle birlikte döner ve balataların sürtünme yüzeyini teşkil eder. 5- FREN BALATALARI : Frenleme esnasında kampanaların durmasını sağlar. Kampanalarda tekeri durdurur. HAVALI FRENLER Genellikle ağır vasıtalarda kullanılır, çalışması ise kuru hava ile gerçekleşir. Havanın üretimini sağlayan kompresör. Hava boruları ve hava göstergesi bulunur.
ABS (ANTİ BLOKAJ SİSTEM) FRENLER Hangi yol şartlarında olursa olsun tekerleklerin kayma yapmadan dönerek ve durma noktasına kadar yavaşlatılmasıyla mümkün olur. ABS fren sistemi ana parça olarak her tekerde bir tane devir sensörü ve dişlisi, Bir tane elektronik kumanda ve bir tane hidrolik üniteden meydana gelir. En büyük avantajlarından biri direksiyon hakimiyeti sağlamaktır. BAKIM VE ARIZALAR Fren sisteminde kullanılan yağ hidrolik yağıdır ve günlük olarak kontrol edilmelidir. Fren ayarları bozuk olan bir araçta ; araç sağa sola çekmeye başlar. Servis (ayak) frenine basıldığı anda ön ve arka tekerlekler aynı anda durur. Frenlerin tutmama sebepleri ; hidrolik kalmamış olabilir, fren borularında kaçak olabilir, balatalar aşınmış olabilir, fren sistemi hava yapmış olabilir. Fren ayarlarının sıkı olması araçta enerji kaybına ve bunun sonucunda yakıt sarfiyatının oluşmasına sebep olur. Soğuk havalarda el freni çekik bırakılırsa; fren balataları donarak kampanaya yapışır. WestinghausClu fren sistemli araçlarda aracın motoru stop edilerek yola devam edilirse frenler tutmaz. El freni çekili vaziyette yola devam edilecek olursa ; Yakıt sarfiyatı artar, fren balataları aşınır, kampanalar ısınır. Hava frenli araçlarda ; hava göstergesi değer göstermiyorsa araç hareket ettirilmez. Hava olmadığı zaman frenler tutmaz. Hava basıncı şok çabuk düşüyorsa borularda veya rekorlarda kaçak vardır. ÖN DÜZEN SİSTEMİ GÖREVİ : Ön tekerleklere yol tayini sağlayan sistemdir. Sistemin çalışmasını sağlayabilmek için kullanılan belli başlı parçaları ; Direksiyon simidi Direksiyon mili Direksiyon kutusu Rot ve ön tekerlekler BAKIM VE ARIZALAR Direksiyonda boşluk varsa ; Rotlar arızalı olabilir, direksiyon kutusu arızalı olabilir, Direksiyon kutusunun ayarı bozulmuş olabilir. Direksiyon kutusunda yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Sistemde yapılan genel ayar Rot (balans) ayarıdır. Rot ayarı bozuk olan bir araçta ; Araç bir tarafa çekmeye başlar, ön lastikler içten ve dıştan aşınma gösterir.
SÜSPANSİYON SİSTEMİ GÖREVİ : Araç üzerinde rahatlık sağlayan sistemdir. PARÇALARI : 1- YAYLAR : Yoldan gelen titreşim ve darbeleri yutan elemandır. 2- AMORTİSÖRLER : Yayların salınımını kontrol altında tutan elemandır.