Türkiye'den Kıbrıs'a Barış Nehri

ÜLKELERARASI SU TRANSFERİ Türkiye'den Kıbrıs'a Barış Nehri Rapor No:6 Hidropolitik Akademi 2014

Rapor No: 6 Kıbrıs a Akan Barış Nehri ÜLKELERARASI SU TRANSFERİ 2

RAPOR NO: 6 Raporun Adı:Türkiye den Kıbrıs a Barış Nehri Raporu Hazırlayanlar: Dursun YILDIZ 1, Cuma ÇAKMAK 2 Rapora Katkıda Bulunanlar: Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ Prof. Dr. Ersoy YILDIRIM Prof. Dr. Doğan YAŞAR Dr. S. Saim EFELERLİ Dr. Nüvit SOYLU Ediz EKİNCİ Albay (E) Av. Özdemir ÖZBAY RAPOR HAKKINDA Soğuk Savaş dönemindeki politikaların belirlenmesinde etkili olan Petro-politik kavramına 21. Yüzyıl da gaz-politik ve hidro-politik de eklenmiştir. Bu durum Doğu Akdeniz in Hidro- Jeopolitiğini öne çıkartmıştır. Kısıtlı su kaynakları Doğu Akdeniz de uluslararası ilişkileri etkileyecek unsurlardan biridir. Bu nedenle bölge de suyun rasyonel yönetimi ile ülkelerarası işbirliği programlarının geliştirilmesi önem taşımaktadır. Bölgedeki istikrarı sürdürülebilir kılmanın öncelikli koşulu, güven oluşturulması ve ülkelerarasında işbirliğini ve karşılıklı bağımlılığı arttıracak politikaların uygulanmasıdır. Türkiye nin Kıbrıs a boruyla su götürme projesi bu güven ortamının sağlanması için bölgeye bir örnek teşkil edecektir. Bugün bile su sıkıntısı yaşayan Kıbrıs adasında bu sıkıntı yakın gelecekte iklim değişiminin etkisiyle daha da artacaktır. Su konusunda yaratılacak olan işbirliği için "Kıbrıs a Boruyla Su Götürme Projesi" çok önemli bir adımdır. Böyle bir işbirliği,enerji kaynaklarının ulaşım ağının merkezi haline gelen Kıbrıs Adasının Hidropolitik ve jeopolitik önemini daha da arttıracaktır. Hidropolitik Akademi nin uzmanlarının katkılarıyla hazırlanan bu raporun bölge barışı ve istikrarına katkıda bulunmasını ümit ediyoruz. Saygılarımızla Hidropolitik Akademi Yürütme Kurulu 1 İnşaat Mühendisi, Su Politikaları Uzmanı, DSİ Eski Yöneticisi 2 İnş. Müh. Su ve Çevre Uzmanı, DSİ Eski Yöneticisi 3

İÇİNDEKİLER Yönetici Özeti 5 1. KKTC nin Su Potansiyeli ve Su Kullanımı.... 7 2. Kıbrıs a Barış Nehri Projesi 15 3. KKTC Ekonomisi. 25 4. Enerji ve Suyun Şekillendireceği Yeni KIBRIS 28 5. Sonuç ve Değerlendirme.. 31 2014 Hidropolitik Akademi. Raporun tümü ya da bir bölümü Hidropolitik Akademi nin izini olmadan çoğaltılamaz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz 4

YÖNETİCİ ÖZETİ Kısıtlı su kaynakları Doğu Akdeniz de uluslararası ilişkileri etkilemeye devam edecek unsurlardan biri olarak öne çıkmaktadır. Bölgede sürdürülebilir su politikalarının uygulanması için ülkelerarası ve bölgesel ölçekte işbirliği programlarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun öncelikli adımı, ülkelerin birbirinin haklarını dikkate alarak bir güven ortamı oluşturulması ve suyun bölgedeki barış ve istikrarın devamındaki belirleyici rolünün anlaşılmasıdır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde gündemde olan sürdürülebilir su yönetimine çözüm arayışları uluslararası alanda yeni işbirliği politikalarına öncülük etmektedir. Bu çözüm politikalarının daha etkili olabilmesi için su yönetiminde rasyonel bir politikanın benimsenmesi önem arzetmektedir. Akdeniz bölgesindeki su yönetimi için de bu çerçevede bölge ülkeleri arasında geleceğe yönelik işbirliği yapılması zorunlu görülmektedir. Küresel İklim Değişikliği, Doğu Akdeniz de ve tüm dünyada suyun rasyonel yönetimini zorunlu hale getirmektedir. Su yönetimindeki yeni yaklaşımlara en kısa sürede geçilmelidir. Türkiye bölgede su işbirliği için çok önemli bir adım atarak Kıbrıs adasına kendi coğrafyasından bir nehri bağlamış bulunmaktadır. Türkiye ekonomik,teknik alanlardaki harcamalarının yanında güvenlik tedbirlerini de üstlenerek Barış Nehri Projesini hayata geçirmiştir. Bu bağlamda uluslararası kamuoyunun Türkiye nin yaklaşımını siyasi bir retorikle reddetmek yerine bu proje üzerinden işbirliği arayışları içinde olması, bölge geleceği için daha rasyonel bir yaklaşım olacaktır. KKTC de24,65milyon m 3 ü içme-kullanma suyu,101,33 milyon m 3 ü sulama suyu olmak üzere toplam 125,98milyon m 3 /yıl su kullanılmaktadır. Yeraltı suyunun aşırı çekimi nedeniyle bu suyun 18 milyon m 3 ü Güzelyurt akiferine giren deniz suyudur. Yapılan talep projeksiyonlarında 2035 yılındaki içme-kullanma,turizm ve sanayi su ihtiyacının 54 milyon m 3 /yıl olacağı tahmin edilmektedir 3. KKTC de sulanabilir arazi miktarı 129.000 ha olup bu sahanın tamamının modern sulama teknolojileri ile sulanması durumunda 649 milyon m 3 su ihtiyacı ortaya çıkmaktadır 4. Halen tarımsal sulama için 101,33 milyon m 3 su kullanıldığı ve sulama sektöründe kullanılan bu suyun katma değerinin düşüklüğü gözönüne alındığında, KKTC deki tarım sektörünün yeni bir yaklaşımla ele alınması gereği ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede, tarım sektöründe adanın iklim ve ekolojisine uygun, sulama ihtiyacı çok düşük olan bir bitki paterninin seçilmesi zorunluluk arzetmektedir. Bu bağlamda Türkiye den getirilen suyun %80 oranında içme kullanma ve hizmet sektörü için düşünülmesinin ve bu suyun arıtılarak tekrar kullanılmasının daha akılcı ve rasyonel bir su kullanımı olacağı görülmektedir. 3 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 4 A g e. 5

Bu yaklaşım çerçevesinde, suyun akılcı, planlı ve verimli kullanımı adanın sosyo-ekonomik gelişmesi ve bölgedeki siyasi istikrarsızlığın çözümüne katkı sağlaması açısından büyük bir olanak sunmaktadır. Enerji konusunda Doğu Akdeniz deki son gelişmeler bölgedeki işbirliğinin ve güven ortamının geliştirilmesinde bu Barış Nehri Projesi nin önemini daha da arttırmıştır. Saygılarımızla Akademi Yürütme Kurulu 6

Geçmişi getiremezsin, ama gelecek daha elinin içindedir. Hugh White 1. KKTC ninsu Potansiyeli ve Su Kullanımı 5 Giriş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)3.355 km 2 alanı ile Kıbrıs Adasının yaklaşık üçte birini teşkil etmektedir. Ülke ekonomisi genelde tarım, turizm (16.000 yatak kapasiteli) ve eğitim gibi sektörlere dayanmaktadır. KKTC nin nüfusu 286.000 dır. Tarımsal üretimin en önemli kısmını narenciye teşkil ederken zeytincilik ve sebze üretimi iç tüketime yönelik olarak yapılmaktadır. Sulama yapılan tarımsal arazilerde çoğunlukta modern sulama teknikleri uygulanmaktadır 6. Suyun verimli kullanımı için sulama sistemlerinin modernizasyonu 1998 yılından beri sürdürülmekte olup, yaklaşık %80 oranında tamamlanmıştır 7. Başbakan İrsen Küçük 22 Mart 2011 de son3 yılda 6.000 ha lık bir alanda damla sulama sistemine geçildiğini ifade etmiştir 8. 5 Dursun Yıldız, Prof Dr. Doğan Yaşar, " Doğu Akdeniz'de Küresel Satranç", Truva Yayınları, 2012, İstanbul. 6 ASP, Agricultural Structure and Production, Ministry of Agriculture and Forestry, Department of Agriculture, TRNC, 1996-2003. 7 ASP, Agricultural Structure and Production, Ministry of Agriculture and Forestry, Department of Agriculture, TRNC, 1996-2003. 8 http://www. kibrispostasi. com/index. php/cat/35/news/49832. Erişim 1 Şubat 2014. 7

İklim ve Yağışlar Kıbrıs Adası iklimi kurak ve yarı kurak olup yağışlar yere ve zamana göre düzensizdir. Örneğin Ada genelinde yıllık yağış ortalaması 500 mm ye yakın iken, KKTC de yıllık yağış ortalaması 373,3 mm.dir 9. Su bütçesinin önemli bir unsuru olan buharlaşma miktarları ise yıllık bazda ortalama yağışların % 80 ine karşı gelmektedir 10 Kıbrıs Adası nın tamamına düşen yıllık ortalama yağış miktarı, uzun yıllar ortalaması baz alındığında 250 mm ila 720 mm arasında değişmektedir 11. Ancak bu yıllık ortalama yağış miktarı iklim düzensizliğine bağlı olarak30 yıl içinde %40 oranında azalmıştır. Bu durum barajlara giren yüzey suyunu da %20 ile % 60 oranında azaltmıştır. KKTC deki nehirlerin hiçbirinin akımı bir yıl boyunca süreklilik arzetmemektedir 12. Buradan da görüleceği gibi adada güvenilir bir yüzey suyu akışı olmayıp adadaki su temini yeraltısuyunu besleyen yağışa bağlı olarak gerçekleştirilmektedir. 9 http://kktcmeteor.org/meteorolojikbilgi/kibris-iklimi.aspx. Erişim 2 Şubat 2014. 10 Goymen, H. (b), Meteorolojik bilgi hk. Rapor. (no. M9/03/100), Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı, Meteoroloji Dairesi, TRNC, 2003. 11 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003 Ankara. 12 A g e 8

Adada yaklaşık 3 yılda bir hidrolojik kuraklık yaşanmakta olup su temini için açılan kaçak kuyulardan aşırı miktarda yeraltısuyu çekimi yapılmaktadır. Bu nedenle adadaki yeraltısuyu seviyesi düşmüş, deniz suyu girişimi ile yeraltısuyu tuzlanmış ve kalitesi bozulmuştur. Akarsular ve Yeraltısuları KKTC sınırları içerisinde yıl boyunca devamlı akışta olan akarsu yoktur 13. Yağışlar hemen akışa geçer ve kısa süreli sel karakterli akışlar meydana getirir. Genellikle yağışın bitmesiyle, akarsu akışı da sona erer. Güneydeki Trodos Dağlarından kaynaklanan akarsular ise kar erimeleri nedeniyle daha uzun süre ve daha düzenli akarlar. Akarsular genellikle denize varmadan yeraltı suyunu beslemekte, taşkın akımları ise akifere sızarak denize ulaşmaktadır. KKTC kurak ve yarı kurak bir iklim kuşağında yer almasından dolayı, ülke için suyun varlığı hayati bir önem taşımaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde özellikle 1990 lı yıllardan sonra yaşanan kurak periyoda bağlı olarak ülkeye içmesuyu sağlayan yeraltı su kaynaklarındaki aşırı çekim ve tuzlanma sebebiyle son yıllarda giderek artan içme ve kullanma suyu sıkıntısı yaşanmaktadır. Ülkede yararlanılacak temiz su kaynakları oldukça kısıtlıdır. İçme ve kullanma suyunun tamamı yeraltı su kaynaklarından karşılanmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti içme ve kullanma suyunun temin edildiği ana kaynak, Güzelyurt akiferidir. Uzun yıllar boyunca akiferden yapılan aşırı çekimler neticesince deniz suyu girişimi sonucu tuzlanmıştır. Bunun sonucunda bu gün itibari ile akiferin kıyı şeridinde tuzlanmaya maruz kalmayan çok sınırlı bölgeler kalmış ve tuzlanan bölge sınırı da kıyıdan kilometrelerce içeri girmiştir. Meserya Ovası 13 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel MüdürlüğüEtüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 9

KKTC nin SuPotansiyeli vesu Kullanımı KKTC nin su ihtiyacının büyük bölümü yeraltı suyu kaynaklarından sağlanmaktadır. Ayrıca mevcut akarsuların üzerine inşa edilmiş olan irili ufaklı 41depolama yapısı bulunmaktadır. Bunların bir kısmı yeraltı suyunu beslemeye yönelik olarak bir kısmı da sulama amacıyla işletilmektedir 14. KKTC Su Master Planı Raporu nda belirtildiği ve Tablo 1 deverildiği üzere KKTC nin 3 büyük yeraltısuyu havzası bulunmaktadır. Bu havzaların yıllık yüzey ve yeraltısuyu toplam potansiyeli 173,18 milyon m 3 dür. Tablo1.KKTC Su Bilançosu Bölge Batı Meserya, Yeşilırmak Lefke,Güzelyurt Orta-Doğu Meserya ve Girne Dağları ve Sahil Drenaj Alanı (km 2 ) 1703,50 (Kıbrıs) 629. 00 (KKTC) 2148. 00(Kıbrıs) Yüzey Suyu ve Yeraltısuyu Potansiyeli Kullanım Kullanım Denize Boşalım İçme Suyu Sulama (Milyon m 3 /yıl) (Milyon (Milyon (Milyon m 3 /yıl) m 3 /yıl) m 3 /yıl) 65,13 11,60 71,53 1,70 61,40 11,25 17,30 33,10 70 km sahil şeridi 1898,70 (KKTC) Karpaz Bölgesi 679,6 0(KKTC) 46,65 1,80 12,75 32,10 140 km sahil şeridi TOPLAMKKTC 3299 173,18 24,65 101,58 66,90 Kaynak 15 Bu Tablo dan da görüldüğü gibi Batı Meserya (Lefke-Güzelyurt), Orta- Doğu Meserya,Girne Dağları ve Sahil, Karpaz Bölgesi havzalarının toplam potansiyeli173,18 milyon m 3 /yıldır. Bu suyun16,98 milyon m 3 ü yüzey suyu 156,20 milyon m 3 ü ise yeraltı suyudur. Ancak bu yeraltısuyunun 66,90 milyon m 3 ü teknik ve ekonomik olarak kontrol etme imkânı olmadığı için 210km lik sahil boyunca denize boşalmaktadır. Bu nedenle geriye 89,30 milyon m 3 yeraltısuyu potansiyeli kalmaktadır. Bu suyun 18 milyon m 3 ü ise Güzelyurt Akiferine girişim yapan deniz suyudur. Depolama Tesisleri KKTC de yağışların düşük, buharlaşmanın çok yüksek ve yağış alanlarının çok küçük olması nedeniyle yüzey suyu depolamaları(baraj, Gölet) su ihtiyacının karşılanması için uygun bir 14 Sidal, M., Su kaynakları ile ilgili bilgiler, Rapor. (no. 2/95 (68/06)), İçişleri ve Köy işleri Bakanlığı, Su İşleri Dairesi, TRNC, 2006. 15 KKTC Su Master Planı Raporu ve Türkman F,, Elkıran G., 2008, "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Su Kaynakları ve Planlaması" kaynaklarından derlenmiştir. 10

çözüm oluşturmadığı görülmektedir. Ancak yeraltısuyunu beslemek için yapılacak depolamaların su- yeraltısuyu bütçesine olumlu katkılar sağlayacağı açıktır. Şekil 1KKTC de Yağış ve Buharlaşma KKTC de ki 41 adet su depolama tesisinin toplam hacmi 28.593.000 m 3 dür 16. Bu tesisler sulama ve yer altı suyu besleme amaçlıdır. Ancak,bu tesislerden yüzey suyu toplama amaçlı olanların adadaki çok yüksek buharlaşma nedeniyle beklenen katkıyı sağlayamadığı görülmektedir 17. Bunun en temel nedeni Şekil 1 de görüldüğü gibi özellikle yaz aylarında ortalama buharlaşma değerlerinin çok yüksek olmasıdır. 16 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 17 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 11

İçme-Kullanma-Turizm-Endüstri ve Sulama Suyu Kullanımı KKTC de yılda24,65 milyonm 3 ü içme kullanma, endüstri ve turizm de, 101,33 milyon m 3 ü sulamada olmak üzeretoplam125,98 m 3 sukullanılmaktadır. Bu suyun 109milyon m 3 ü yeraltısuyu 18 (18 milyon m 3 ü deniz suyu girişimi), 16,98 milyon m 3 ü de yüzey suyudur. KKTC de içme-kullanma, turizm ve endüstri suyunun yaklaşık olarak tamamı yeraltısuyundan karşılanmaktadır. KKTC de içme-kullanma, turizm ve endüstri suyu tüketiminin oransal dağılımı Şekil. 2 de verilmiştir 19. Burada şebekedeki kayıp kaçak oranının yaklaşık %36 civarında yüksek bir değer olduğu görülmektedir. Bu nedenle öncelikle kayıp kaçak oranlarının en az %10 seviyelerine indirilmesi, suyun hayati öneme sahip olduğu adada zorunludur. KKTC Su Master Planında tarımsal arazi varlığı belirlenmiştir. Ülkenin sahip olduğu tarımsal arazinin, Master Plan kapsamında etüt edilmiş bölümünün (129.272 ha) sulanması durumunda su ihtiyacı 679.788.601 m 3 olacaktır 20. Bu su ihtiyacı, KKTC nin su kaynakları potansiyeli ile birlikte ele alındığında,teknik-ekonomik olarak karşılanamayacağı gibi ülke dışından da bu miktarda bir suyun transfer edilmesi de uygun değildir. Bu nedenle ülkede yeni tarım sahalarının sulamaya açılması rasyonel bir karar olmayacaktır. Bunun yerine adanın iklimine uygun ekolojik tarımı özendirip, su tahsisinde ağırlığın içme kullanma ve hizmet sektörlerine verilmesi daha rasyonel ve vizyoner bir tercih olacaktır. 18 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 19 Age. 20 KKTC Su Master Planı Raporu, Merkez Proje Mühendislik Ltd. Şti., Baget Mühendislik Müşavirlik Ticaret A. Ş., Hidro Dizayn Mühendislik Müş. İnş. Tur. ve Tic. Ltd. Şti., DSİ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Aralık 2003, Ankara. 12

Ada daki Deniz Suyu Arıtma Tesisleri Dünyada deniz suyu arıtma tesislerinden elde edilecek su uzun dönemli sürdürülebilir su yönetimi için uygun bir çözüm değildir. Ancak bu tesisler çok zorunlu hallerde lokal,küçük ölçekli ve kısmi çözüm olanağı sunmaktadır. Gerek bu tesislerin büyük enerji ihtiyacını karşılamak için termik santrallerden yapılan sera gazı salımı, gerekse yoğun tuzlu suyun aynı bölgeye atılması ve tuz atıklarının depolanmasının yarattığı çevresel sorunlar bu tesislerin su temini açısından rasyonel ve sürdürülebilir bir çözüm olamayacağını göstermiştir. KKTC deki mevcut birkaç deniz suyu arıtma tesislerinin kapasitesi çok düşüktür. KKTC de Bafra da 730 000 m 3 /yıl, Doğu Akdeniz Üniversitesinde 365.000 m 3 /yıl, Girne de ise 545.000 m 3 /yıl kapasiteli özel deniz suyu arıtma tesisleri bulunmaktadır 21. Güney Kıbrıs ta ise Dikelya, Larnaka,Lini ve Limasol da toplam yılda 80milyon m 3 kapasiteli beş arıtma tesisi işletmede olup Vasilikos, Paphos,da toplam kapasitesi yaklaşık 35 milyon m 3 /yıl olan 2 tesis daha yapılması planlanmıştır. Kıbrıs Adasında Su Bütçesi Açığı Kıbrıs adasının tümünde su talebi doğal su arzı arasında büyük bir açık bulunmaktadır. Diğer taraftan ekonomik ve sosyal gelişme nedeniyle su talebi hızla artmaktadır. Günümüzde su bütçesindeki bu açık sürdürülemez bir şekilde akiferlerden aşırı çekim yapılarak ve bir bölümü de özellikle Güney Kıbrıs ta deniz suyu arıtılarak karşılanmaktadır. Yeraltısuyundan yapılan aşırı çekim, deniz suyu girişimine neden olarak, geri dönüşü çok zor ve hatta imkânsız bir doğal tahribat yaratmaktadır. Su sıkıntısı gelecekteki olası daha kurak dönemlerde çok daha büyük bir sorun olarak ortaya çıkacak ve adanın sosyo-ekonomik geleceğini olumsuz olarak etkileyecektir. 2035 Yılı Su ihtiyacı Projeksiyonu KKTC Su Master Planı nda KKTC nin 2035 yılındaki nüfusunun350.000 e çıkacağı tahmin edilmiştir. Sektörel su talepleri dikkate alındığında içme kullanma suyu, turizm ve uluslararası eğitim kuruluşlarının toplam su ihtiyaçlarının ise 54 milyon m 3 e ulaşacağı tahmin edilmektedir. KKTC de su kaynakları planlanması konusunda yapılan bir diğer diğer çalışmada 22 ise bu suyun mevcut akiferlerden sürdürülebilir olarak çekilemeyeceği belirtilmiştir. Kurak ve sulak dönemlerde iyimser ve kötümser senaryolar kullanılarak yapılan çalışmada suyun sadece akiferlerden çekilerek karşılanmaya çalışılması durumunda 2020 yılında yıllık 35-87 milyon m 3, 2030 yılında ise yıllık 67-125 milyon m 3 deniz suyu ile karışmış yeraltı suyunun çekileceği hesaplanmıştır 23. Bu çekim akiferlerin tümüyle deniz suyuyla dolmasına neden 21 Anthi Dionissia Brouma, SOAS, London Water Research Group Global Water Partnership-Mediterranean (GWP-Med). European Forum Cyprus Cyprus without water? One island, one problem and some related challenges, Barcelona, 14-15 November 2008, Council of Europe, EuropeanUnion & IEMed. 22 Türkman. F., Elkıran G., Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Su Kaynakları ve Planlaması, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi. 23 Age. 13

olacaktır. Bu projeksiyonlar adada sürdürülebilir ve rasyonel su yönetiminin ne denli önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Bölgede Suyun Önemi Adanın su kaynakları açısından yetersizliği ve yaşanan gelişmelerle suyun öneminin giderek artması,türkiye den sağlanacak olan suyun bölge barışı ve istikrarına katkıda bulunma imkânını arttırmıştır. Türkiye Aralık 2011 de Barış Nehri Projesi nin inşaatına başlamış olup, projeyi çok büyük bir hızla sürdürmektedir. Projenin2014 yılı içinde tamamlanacağı açıklanmıştır. Bu proje ile adaya sağlanacak su sadece KKTC nin değil iyi bir planlama ile tüm Kıbrıs adasının içmekullanma suyu talebinin büyük bir bölümünü karşılamaya yönelik olarak kullanılabilecektir. Türkiye suyu bölge istikrarı için bir işbirliği aracı olarak kullanıp adada her iki kesim arasındaki güveni arttırmaya çalışmaktadır. Türkiye, bu anlayışla projenin tüm maliyetini ve işletme süresince masraflarını ve koruma tedbirlerini yüklenerek projeyi gerçekleştirmiştir. Türkiye daha önce Manavgat tan deniz yolu ile bölgeye yılda 180 milyon m 3 su sağlayacak tesisi tamamlamıştı. Manavgat Su Temin Projesi ve Kıbrıs Barış Nehri Projesi, ekonomik getiri sağlamaktan daha çok Türkiye nin bölgede istikrar ve güven ortamı yaratılmasına katkıda bulunmak için geliştirmiş olduğu projelerdir. Doğu Akdeniz, özel fiziki koşulları nedeniyle uluslararası ilişkiler, kalkınma ve su arasındaki etkileşimin çok özgün nitelikler taşıdığı bir bölgedir. İklim değişimi nedeniyle bölgede artarak yaşanacak olan su sıkıntısı sosyo-ekonomik gelişmeyi de olumsuz yönde etkileyecektir. Bu durum,doğal olarak zaten istikrar ve güvenliğin sürekli tehdit altında olduğu bu bölgedeki sorunları daha da arttıracaktır. Bu koşullar altında, bu bölgenin gelişmesinde ve istikrarında, su konusunda işbirliği yapılarak kısıtlı su kaynaklarının sürdürülebilir bir şekilde kullanımının önemi ortaya çıkmaktadır. 14

2. KIBRIS a Barış Nehri Projesi Projenin müşavirlik hizmeti 1998 yılında ihale edilmiş ve 1999 yılında tamamlanmıştır. İnşaat ihalesi ise 13 yıl sonra 2012 yılında yapılmıştır. Anamur daki Dragon Çayı üzerinde yapılacak olan Alaköprü Barajındanalınacaksaniyede2,83 metreküp debi dünyada ilk olacak bir uygulama ile deniz seviyesinden 250 m aşağıda ve askıdaki bir yüksek yoğunluklu polietilen boru hattı ile Kıbrıs a taşınacaktır. Türkiye-Kıbrıs arasındaki 80 kilometrelik boru hattının çapı 1600 mm, et kalınlığı ise yaklaşık 62 mm olacak ve borular deniz yüzeyinden yaklaşık 250 metre derinlikte yüzer halde bulunacaktır. 15

Temin edilecek su için Türkiye tarafında yaklaşık 90 m yüksekliğinde olan Alaköprü Barajı ve HES inşa edilmiştir. Bu barajda toplam 131 milyon m 3 su depolanacaktır. Türkiye den KKTC ye iletilecek yıllık 75 milyon metreküp suyun yaklaşık 38 milyon m 3 ünün KKTC de inşa edilecek arıtma tesislerinde arıtıldıktan sonra içme suyuna,geriye kalan 37 milyon m 3 ünün ise Mesarya Ovası nın sulanması için tahsis edilmesi planlanmıştır 24. 24 www.dsi.org.tr 16

Bu durumda KKTC Su Master Planında öngörülen 2035 yılı içme-kullanma suyu ihtiyacı olan yılda 54 milyon m 3 suyun 38milyon m 3 /yıl ı, KKTC ye Türkiye den boru ile götürülecek sudan, geriye kalan 16 milyon m 3 /yıl su, halen kullanılan mevcut yeraltı su kaynaklarından karşılanmaya devam edilecektir 25. KKTC nin halen 286.000 olan nüfusu 2035 yılı için 350.000 kişi olarak tahmin edilmektedir. Hâlihazırda yaklaşık 33 milyon m 3 /yıl içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyacının 2035 yılında toplam 54 milyon m 3 olacağı öngörülmektedir. Kıbrıs a "Barış Nehri Projesiyle" sağlanacak su miktarı yılda 75 milyon metreküp olacağı düşünüldüğünde adadaki suyun planlı ve verimli kullanılması durumunda gelen suyun adanın diğer kesimleri için tahsisi de mümkün olabilecektir. Türkiye ve KKTC Yetkilileri: Proje bütün Kıbrıs için birbarış projesi Türkiye den Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ne su taşıyacak proje nin bir barış projesi olduğu ve suyun barış suyu olarak geleceği projenin imza töreninden bu yana gerek Türk gerekse KKTC li yetkililer tarafından sürekli olarak belirtilmiştir. Örneğin 20 Temmuz 2010 daprojenin imza töreninde konuşan Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek, projenin 450 milyon dolara mal olacağına dikkat çekerek, 150 milyon dolarlık enerji projesiyle birlikte suyun da gelmesiyle bu havzanın medeniyet havzası haline geleceğini söylemiş ve Attığımız imza Barış Suyu Projesidir demiştir. 25 http://yonetim.dsi.gov. tr/hizmet-alanlari/hizmet, 9 Ocak 2014 17

30 Mart 2012 de Proje kapsamında KKTC deki Geçitköy barajının temel atma töreninde konuşan Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu, Geçitköy barajına gelecek suyun bütün Kıbrıs a barış suyu olarak akacağını belirtmişti. Türkiye nin politikacılarının ve bürokratlarının yanısıra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanı Hamit Bakırcı, müzakere sürecinin merkezindeki doğalgaz ve su gibi kilit konuları 29 Nisan 2014 tarihinde A Haber e değerlendirirken "Türkiye den gelen suyu güneydeki komşularımızla paylaşmaya hazırız" demiştir. Yine KKTC nin Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Amcaoğlu France 3 habere verdiği demeçte " Suyu paylaşmaya hazırız" demiştir. Proje Mersin in Anamur ilçesindeki Dragon Çayı nın üzerine nehir tabanından 88 m. yükseklikte inşa edilen ve toplam 130,5 milyon metreküp depolama hacmine sahip olan Alaköprü Barajı bu projenin ana deposudur. Bu baraj aynı zamanda Anamur ve çevre köylerde sulama amacıyla kullanılırken, yılda 111,27 milyon kwh elektrik üretmesi de planlanmaktadır Projenin Türkiye ayağı olan Alaköprü Barajı nın temeli, 7 Mart 2011 deatılmıştı. 18

Bu barajdan alınan su22 kilometre uzunluğunda ve 1500 milimetre çapında düktil boru isale hattı ve 10 bin metreküp hacmindeki Anamuryum Dengeleme Deposuna götürülmektedir. Dengeleme haznesinden alınan su, 1 kilometre uzunluğundaki bir boruyla deniz boru hattına bağlanmaktadır.projenin deniz geçişi80 kilometre 151 metre uzunluğunda, deniz yüzeyinden yaklaşık 250 metre derinlikte ve askıda geçecek olan 1600 milimetre çapındaki yüksek yoğunluklu polietilen boru hattından oluşuyor. Projenin KKTC tarafında ise Güzelyalı bölgesinde 6 megavat gücünde Güzelyalı Pompa İstasyonu, 3 bin 694 metre uzunluğunda ve bin 400 milimetre çapında düktil boru terfi 19

hattı,nehir tabanından 58 metre yükseklikte olan 26,5 milyon metreküp depolama hacimli Geçitköy Barajı ile 13 megawatt kurulu gücünde Geçitköy Terfi Merkezi yer alıyor. 3 km uzunluğundaki terfi hattı ile saniyede 2,38 metre küp su Geçitköy Barajı na basılacaktır. İçme-kullanma suyuna yıllık ortalama olarak tahsis edilen 1,20 m 3 /s su Geçitköy Terfi Merkezi vasıtasıyla terfi edilerek içme suyu hatlarına ulaştırılacaktır. Tarım için kullanılacak olan 1,18 m3/s su ise sulama mevsiminde kullanılmak üzere talvegden 58 m yüksekliğinde ve toplam 26,52 milyon metre küp depolama hacmine sahip Geçitköy Barajı nda depolanacaktır. Geçitköy barajının temeli 30 Mart 2012 tarihinde atılmıştır. Boru hatlarının inşası ise Ekim 2012 de başlamıştır. Proje ninilerlemesi 20

Gemi toplamda 8 sefer yapacak KKTC Su Temin Projesi nde, deniz geçişi için çalışmalar başlarken, ilk bloğun deniz tabanına yerleştirme işlemi 26 Mart 2014 de tamamlanmıştır. Projenin en kritik ve zor bölümü olan açık deniz boru hattının yerleştirilmesini sağlayacak ankraj blokları, askı halatları ve yüzdürme şamandıraları 2014 yılının Mart ayında denize döşenmeye başlanmıştır. Hollanda menşeili Fairplayer gemisi her biri 220 ton ağırlığında olan 14 adet ankraj bloğunu alarak Taşucu Seka Limanı ndan ayrılmış ve İlk bloğun tabana yerleştirilme işlemi 24 Mart saat 22.00 de tamamlanmıştır. 21

900 er ton kaldırma kapasitesine sahip Fairplayer gemisi toplamda 8 sefer yaparak operasyonu tamamlayacak. Gemi, ankraj bloklarını 2 adet uzaktan kumandalı montaj aracı kullanarak yerleştirecek. Her seferin yaklaşık 9 gün sürmesinin planlandığı operasyon kapsamında 126 adet ankraj bloğu deniz tabanına yerleştirilecek. Bu bloklar üzerlerine, askı halatları ve şamandıraları monte edilmiş şekilde olacak. İlk blok 290 m derinliğe, son blok ise 670 m derinliğe indirilecek. 22

Projenin Maliyeti KKTC Su Temini Projesinin yatırım bedeli1 milyar 117 milyon TL olarak açıklandı. Söz konusu bedelin 811 milyon TL sinin KKTC ye gidecek suyun ihale bedeli, geriye kalan 300 milyon TL lik bedel de aktarımı tamamlanan suyun KKTC içindeki dağılım ağı için kullanılacak. 23

Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu ise sadece projenin toplam maliyetinin 1 milyar 117 milyon lira olduğunu ancak ana dağıtım hatları da eklenince yaklaşık 1 milyar 500 milyon liraya çıkacağını açıkladı. 1 milyar 117 milyon TL lik yatırım bedelinin811 milyon TL si suyu KKTC ye ulaştıracak tüm yapıların toplam ihale bedeli, geriye kalan 300 milyon TL lik bedel ise suyun KKTC deki dağıtımının bedeli olarak tespit edildi. Türkiye Cumhuriyeti Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Eroğlu,bu rakamları açıklarken yaptığı konuşmada suyun Ortadoğu ve bilhassa Kıbrıs ta bir barış vesilesi olmasını arzu ettiklerini de ifade etti. 3. KKTC Ekonomisi 24

Kuzey Kıbrıs ekonomisi 2000 li yılların başından bu yana yıllık ortalama %6 gibi yüksek düzeylerde bir büyüme yaşamıştır. Son yıllarda ekonomik gelişme tarım ekonomisinden turizm ve sanayiye doğru büyük bir değişim göstermiştir. Diğer küçük ada ekonomilerinde olduğu gibi Kuzey Kıbrıs ta hizmetler sektörü ekonominin belkemiği durumundadır. Ekonomide önemli yer tutan hizmet sektörü Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın %70 inden fazla bir paya sahiptir. Turizm ve yükseköğrenim, hizmetler sektöründe en önemli alt sektörlerdir. Kuzey Kıbrıs ın ödemeler dengesinde Turizm ve Yüksek Öğrenim sektörü gelirleri önemli ve hayati bir yer tutmaktadır. Kuzey Kıbrıs ta ekonominin lokomotifi konumunda olan sektörler Turizm ve Yüksek Öğrenimdir. Net turizm gelirleri 2014 yılında 500 milyon $ olarak tahmin edilmektedir. 1980 lerde ekonomide önemli bir yeri olan Tarım Sektörü daha sonraki yıllarda bu önemini yitirmiştir. Ekonomideki payı 1985 yılında %21 den2014 yılında %5 e düşen Tarım Sektörünün ekonomideki öneminin giderek kaybolduğu görülmektedir. KKTC de Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Sektörel Dağılımı 2009 Turizm KKTC de lider sektör olan Turizmin geliştirilmesine özel önem verilmektedir. 2009 yılında KKTC ye gelen ziyaretçi sayısı 800 bin, net turizm gelirleri ise 450 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında ise turizm gelirinin 500 milyon $ a ulaşacağı tahmin edilmektedir. KKTC artan turist sayısı paralelinde, eko-agro turizm, kuş gözlem imkânları, golf, kaplumbağa izleme, dalma, tarihi yerleri görme gibi pek çok aktivite ile birlikte 5 yıldızlı otellerden tatil köylerine, pansiyonlara kadar 16.000 yatak ile çeşitli konaklama fırsatları sunmaktadır. Bu yatak kapasitesinin KKTC Hükümeti tarafından uzun vadede 50.000 e 25

çıkartılması hedeflenmiştir. Bu hedef aynı zamanda su ihtiyacının artması anlamına gelmektedir. YIL Net Turizm Gelirleri (Mil. $) Turist Sayısı (Bin) 2003 179 469,8 2004 288 599,1 2005 329 652,7 2006 303 715,7 2007 381 791 2008 434 808,7 2009 450 800,3 KKTC de Turist Sayısı ve Net Turizm Gelirleri Yüksek Öğrenim KKTC bölgenin en prestijli Yüksek Öğrenim Merkezi olma hedefini ortaya koymuştur. Bu hedef çok doğru ve uygun bir plan hedefi olup bu konuda umut verici gelişmeler sağlanmıştır. Helen KKTC de 9 üniversite faaliyette olup, 65 ülkeden 50 binin üzerinde öğrenci eğitim 26

görmektedir. Öğrenim sektöründen elde edilen gelirler artarak 2014 yılında 500 milyon $ la Gayrı Safi Yurtiçi Hasılanın %13 üne ulaşmıştır. Yüksek Öğrenim sektörü Kuzey Kıbrıs için önemli bir gelir kaynağı olarak cari işlemler dengesine çok önemli bir katkı koymaktadır. KKTC de gelişmesi planlanan bu sektörün, Avrupa Birliğinin Erasmus, Socrates programları ve Bologna Sürecine katılımı ile daha da hızlı bir şeklide gelişeceği görülmektedir. Tarım 1980 li yıllarda en büyük istihdam kaynağı olan tarım sektörünün ekonomideki bu önemi yıllar içinde azalmıştır. İşlenmiş tarım ürünleri dışında tarımsal ürünlerin toplam ihracat gelirleri içindeki payı 2009 yılında %29,7 düzeyindedir. 2009 yılında tarımsal ürünlerin GSYİH daki payı %6,4, istihdamdaki payı ise %4,8 düzeylerinde iken GSYİH daki payı 2014 yılında %5'e düşmüştür. 4. Enerji ve Suyun Şekillendireceği Yeni KIBRIS Doğu Akdeniz e kıyısı olan ülkelerin birçoğunda, KKTC de ve Güney Kıbrıs Rum Yönetiminde tatlı su kaynakları kısıtlıdır. Bu kısıtlı kaynaklar aynı zamanda iklimsel düzensizliklerin hızlı nüfus artışının ve deniz suyu girişi ve sanayi kirliliğinin baskısı altındadır. Bölgedeki ülkelerin çoğu su kaynakları açısından komşu ülkelerden gelen suya bağımlıdır. Doğal Gaz ve Petrol rezervleri nedeniyle bölgenin jeopolitiğinde son dönemde yaşanan değişimin yanısıra ülkeler arasındaki siyasi gerilimler suyun bölgedeki stratejik önemini arttırmaktadır. Küresel ve bölgesel ölçekteki iklim modelleri Akdeniz bölgesinin iklimsel düzensizliklerden çok etkilenecek bir bölge olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çerçevede iklim değişimi nedeniyle bölgede uzun dönemdir artma eğilimi gösteren sıcaklıklar ve azalan yağışlar yakın gelecekte bu coğrafyadaki su döngüsünü olumsuz yönde etkileyecektir. Yerel tatlı su kaynaklarının yetersizliği ve havza ülkelerinin kapalı bir coğrafyada ortak bir kadere sahip olmaları,doğu Akdeniz de artan su sorunları bölgede işbirliğini zorunlu kılmaktadır. Doğu Akdeniz deki son gelişmeler, enerji,su ve gıda güvenliği politikaları ve bu sektörlerin birbirleriyle ilişkileri konusunda bölgeyi bir laboratuvar haline getirmiştir. İklim senaryolarının hemen tümüne göre bu bölgede oluşacağı kesin olan su sorunu, gıda ve enerji güvenliğini de doğrudan etkileyecektir. Bölge ülkelerinin su gıda ve enerji güvenliklerini sağlama çabalarının bölge dengelerine doğrudan veya dolaylı yansımaları olacaktır. Pentagon: 2020 sonrası Bölgede Su Güvenliği İçin Kritik Pentagon dan 2012 ninmartayındayapılanaçıklama bölgenin petro-politiğini gölgede bırakmış ve bu coğrafyanın hidro-jeopolitik açıdan ne denli önemli olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu 27

açıklamada"2023 den sonra beklenen kuraklığın bu bölgede sosyo-politik ve diğer tüm dengeleri etkileyeceği ve bu ülkelerde ekonomik ve sosyal sorunlar yaratabileceği uyarısı" yapılmıştır. Diğer bir uyarı da Türkiye'nin Orman ve Su İşleri Bakanından gelmiştir. Bakan Prof. Dr. Veysel Eroğlu 2014 yılının Ekim ayında yaptığı açıklamada "2021 yılındaki muhtemel kuraklığa hazırlık yapıyoruz demiştir." İklim değişimi modellerinin bölgeyle ilgili sonuçlarının yanısıra yapılan bu açıklamalar bölgede kuraklık beklentisinin artık açıkça ifade edildiğini ortaya koymaktadır. Kıbrıs Doğu Akdeniz in çok stratejik bir adasıdır. Bu stratejik önem yeni enerji jeopolitiğinin ortaya çıkmasıyla daha da artmıştır. Adanın etrafında bulunan enerji kaynakları KKTC ve Güney Kıbrıs Rum Kesimindeki ekonomik sorunların aşılması için en büyük umut olmuştur. Güney Kıbrıs ın enerji kaynaklarını bir an önce çıkartmak için son 2 senedir daha hızlı davranması Türkiye yi de harekete geçirmiştir. Türkiye bir yandan bölgedeki enerji kaynakları üzerindeki hak ve çıkarlarını koruyacağını açıklamış diğer taraftan ada için çok önemli olan "Kıbrıs a Boru ile Su Götürme Projesini" hızlandırmıştır. Türkiye nin daha önce KKTC ye Medusa Bag adı verilen su torbalarıyla yine Anamur Soğuksu deresinden su taşıma girişimi 1998 yılında başlamıştı. 1998 yılında Türkiye den 10.000 ve 40.000 m 3 hacimli,denizden çekilerek getirilebilen torbalar ile su taşınması uygun bulunmuş, 5 yıl içerisinde toplam 2,850 milyon m 3 su taşındıktan sonra,yaşanan teknik zorluklar nedeniyle, proje 2002 yılında durdurulmuştur. 28

KKTC ye Medusa Bag lerle su taşınması Manavgat Su Temini Projesi ise tamamlanmasına rağmen Doğu Akdeniz bölgesine su transferi için işletmeye geçememiştir. Bunun üzerine bu tesisin kendi bölgesinde ülke içinde içme ve kullanma suyu temini için kullanılması planlanmıştır. Daha sonra Doğu Akdeniz deki enerji hareketliliği 16 senedir Türkiye nin gündeminde olan Kıbrıs a Boruyla Su Taşıma Projesinin harekete geçmesinde etkili olmuştur. Güneydeki enerji, Kuzeydeki su projeleri çok uzun dönemdir Kıbrıs adasının ihtiyaç duyduğu 2 stratejik temel yaşam kaynağının adaya gelmesine yol açmıştır. Bu gelişmelerin ortaya 29

çıkardığı yeni su ve enerji jeopolitiği Kıbrıs adasının geleceğini çok büyük oranda şekillendirecektir. KKTC ve Güney Kıbrıs Rum Kesiminin ilişkilerinde yeni bir dönemin başlayacağı görülüyor. Bu yeni paradigma bölgeye dev petrol firmaların yaptığı çok büyük yatırımlar ve İsrail in enerji oyuncusu olma konusunda yakaladığı büyük olanağın da etkisiyle bölgenin istikrarının daha kalıcı olmasına hizmet edecektir. Türkiye Kıbrıs a su sağlayarak bölgede işbirliği ve istikrar arayışı içinde olan bir ülke olduğunu ortaya koymuştur. Gazprom dan, Exon Mobil e kadar birçok küresel petrol devinin ve İsrail, Mısır şirketlerinin bu şirketlerle kurduğu uluslararası ortaklıkların bölgede üretime başlamaları bu bölgede kalıcı bir güven ve istikrar ortamı arayışını arttırmıştır. Bu nedenle yeni jeopolitiğin dinamikleri ile bölge yeniden şekillenmektedir. Bu kapsamda yakın bir gelecekte enerji ve suyun şekillendireceği yeni bir Doğu Akdeniz ortaya çıkmış olacaktır. Barış Suyu nun Adası:Kıbrıs Doğu Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde ve Akdeniz deki adalarda halen fiziksel su sorunu yaşanmaktadır. Bu ülkelerin çoğu su kaynakları açısından komşu ülkelerden gelen suya bağımlıdır. Küresel İklim düzensizliklerinden olumsuz olarak etkilenmesi beklenen bölgeler arasında Akdeniz bölgesi de yer almaktadır. İklim değişikliği senaryoları bölgede orta vadede yıllık ortalama yağışların 10 kat azalacağını ve sıcaklıkların artacağını ortaya koymaktadır. Bu da özellik suyu bu havzada bir sorun yada işbirliği aracı yapacaktır. İyimser yada kötümser senaryoların tümüne göre bu bölgede ileriye dönük bir su sorunu oluşacaktır. Havzada yaşanacak su sorunları bölge dengelerini olumsuz etkileyecektir. Bölgenin istikrarsızlaşmasına doğrudan veya dolaylı etkileri olacaktır. Bölgede su yönetiminin öneminin artacağını gösteren bu gelişmeler en uzun kıyıya sahip olan Türkiye yi harekete geçirmiştir. Bu proje ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı 1998 yılında alınmış ve1999 yılında Fizibilite Raporu onaylanmıştır. Bu tarihten sonra projedeki ilerleme yavaşlamış ancak 2012 de Türkiye projeyi hızla bitirme kararını alarak kısa bir süre içinde tamamlamıştır. Bu proje ile Kıbrıs adasında suya dayalı hızlı gelişmeler oluşacaktır. Kıbrıs Adası yakın gelecekte eksikliğini duyduğu Enerji ve Su kaynaklarına kavuşmuş bir ada olarak bölge istikrarına katkıda bulunacaktır. 5. Sonuç ve Değerlendirme Barış Nehri Projesi gerek planlama,projelendirme ve inşaat aşamasında kullanılan yüksek teknoloji bakımından gerekse projenin boyutu açısından dünyada bir ilk olup Türkiye ye büyük bir prestij sağlamıştır. Doğu Akdeniz bölgesinde hidro-jeopolitik açıdan çok önemli bir 30

değişim yaratacak olan bu proje aynı zamanda KKTC nin suya bağlı ekonomik gelişmesinde yeni ufuklar açacaktır. Bu çerçevede Türkiye nin Kıbrıs a Barış Nehri Projesi, suyun teknolojik ilerlemeye, ekonomik gelişmeye ve sosyal refaha entegre edildiği bir vizyon projesidir. Bu nedenle adaya getirilen su da siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanmasına yönelik yine vizyoner bir anlayışla kullanılmalıdır. Kıbrıs ın geleceği için suyun sektörel bazda rasyonel kullanımı öne çıkmalıdır. Bu kapsamda hızla gelişen sektörler olan Turizm ve Yüksek Öğrenim sektörlerinin10 yıllık dönem içinde GSMH daki payının %50 nin üzerine çıkartılması mümkün olacaktır. Kıbrıs adasında son 30 yılda ortalama yağış miktarının% 40 oranında azalmasına da bağlı olarak KKTC de tarım sektörünün GSMH daki payı giderek azalarak %6 ya düşmüştür. Bölge için yapılan iklim modellerinin sonuçları yağışların gelecekte de önemli ölçüde azalacağını ve sıcaklıkların artacağını ortaya koymaktadır. Bu nedenle tarım sektöründe bitki su ihtiyacı giderek artacaktır. Bu suyun planlandığı gibi %50'sinin tarım sektöründe kullanılması KKTC nin gelişmesinde çok önemli yer tutacak olan Turizm ve Eğitim sektörlerinin gelişmesini önleyecektir.ancak getirilecek barış suyunun %20'sini geçmeyecek şekilde Türkiye'nin net ithalatçı olduğu ve çok az su ihtiyacı olan Ceviz, Badem, Susam gibi katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesinde kullanılması düşünülebilir. Bu üretim aynı zamanda kırsal bölgedeki istihdama ve sosyo-ekonomik gelişmeye de önemli bir katkı sağlayacaktır. Bugün için KKTC de15.000 olan turizm sektörü yatak kapasitesinin gelecek 10 yılda 100.000 e çıkartılması Barış Nehri Projesi ile mümkün hale gelmiştir. Aynı şekilde 2013 yılı itibariyle yaklaşık 50.000 olan yükseköğrenim öğrenci sayısının da 100.000 e çıkartılması düşünülebilir bir hedef olmuştur. Barış Nehri Projesi, KKTC de Turizm ve Yüksek Öğrenin sektörlerindeki hedeflerin önündeki tüm engelleri kaldırarak çok büyük hedefler konmasına olanak tanımıştır. Bu hedeflere yönelik bir uygulama halen yaklaşık 500 milyon $ olan turizm gelirinin yaklaşık 3,2 milyar dolara ulaşması, Yükseköğrenim gelirinin de 400 milyon dolardan1 milyar dolara çıkarak yıldatoplam4,250 milyar dolar gelir sağlaması sonucunu doğuracaktır. Bu gelişmeler adanın dünya ölçeğinde bir turizm ve eğitim merkezi olarak ön plana çıkmasını sağlayacaktır. Turizm sektörü işgücü ağırlıklı bir hizmet sektörü olup, 100.000 yatak kapasitesinin yaratılması durumunda KKTC de işsizlik sorunu tamamen ortadan kalkacaktır. Barış Nehri suyunun adaya barış ve istikrar getirmesi, suyun akılcı rasyonel kullanılması ile doğru orantılı olarak artacaktır. Sonuç olarak bu proje ile gelen suyun içme kullanma, turizm ve yükseköğrenim sektörüne tahsis edilmesi öncelikli hedef olmalıdır. Bunun sonucunda KKTC de hayat standardı ve sosyal refahın artarak ve tabana yayılarak gelişmiş ülkeler seviyesine erişmesi barış görüşmelerine olumlu yönde çok büyük katkılar sağlayacaktır. Adada barış ve istikrar için su ve enerji gibi 2 çok stratejik doğal kaynak stratejik bir vizyonla entegre edilerek adanın geleceği için kullanılmalıdır. Türkiye den adaya bağlanan barış 31

nehrinin suyu bu entegrasyona katkıda bulunacaktır. Bu da adanın çevresindeki enerji kaynakları potansiyelinin en ekonomik şekilde dünya pazarına ulaştırılması konusunda işbirliği arayışlarının önünü açacaktır. Doğu Akdeniz de işbirliği kapısını açabilecek olan "Barış Suyu" projesi önyargılı siyasi değerlendirmelere konu edilmeden bölge istikrarı için kullanılmalıdır. HidropolitikAkademi: Kıbrıs a Akan Barış Nehri ; Kıbrıs a Barış Suyu Projesi nin bölge barışı ve "Doğu Akdeniz Enerji Koridorunun" istikrarı için önemli bir adım olduğu unutulmamalıdır. Doğu Akdeniz i geçerek Kıbrıs a akacak olan suyun Ada nın güvenliği için bir milat olarak kabul edilmesi gerekir. Suyun adaya götürülmesinin, adanın barış ve istikrarına hizmet etmesi açısından vizyoner bir proje olduğu kavranmalıdır. Adaya götürülen suyun "Örnek olacak bütüncül bir su yönetimi"ile yönetilmesinin suyu adaya götürmek kadar önemli olduğu asla unutulmamalıdır. Kıbrıs ın geleceği için suyun sektörel bazda rasyonel kullanımının öne çıkması gerektiği ve bu kapsamda suyun öncelikle hızla gelişen sektörler olan Turizm ve Yüksek Öğrenim sektörlerinde kullanılmasının daha uygun olacağı görülmelidir. Bu konudaki çalışmaların, kamu ve sivil toplum ile işbirliği içinde hızla başlatılması gereklidir. Dünyada büyüklük ve teknoloji olarak ilk olan bu proje ile getirilen suyun adada su kullanımı bilincinin arttırılmasına katkıda bulunması için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Barış suyunun KKTC nin gelişmesi, kalkınması ve geleceği, için sinerji yaratacağı açıktır. Buradan hareketle adada dinamik kalkınma, gelişme ve güvenlik politikaları geliştirilmelidir. 32

Barış suyunun rasyonel ve akılcı kullanımı için %80'inin içme - kullanma turizm ve uluslararası eğitim hizmetleri sektörlerinde,%20'sinin ise katma değeri yüksek ve Türkiye'ye ihracat potansiyeli olan tarımsal ürünlerin yetiştirilmesinde kullanılması doğru olacaktır. Hidropolitik Akademi olarak bu konuda yukarıda sıraladığımız görüş ve önerilerimizi ilgili tüm kurum,kuruluşlar ile ulusal ve uluslararası kamuoyuna sunarız. 33

Kaynaklar Yıldız,Dursun, Akdeniz Havzasının Su Potansiyeli ve Hidropolitiği,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2000, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara. Burak, Selmin, Water Politics in Mediterranean Countries, Monographs Blue Plan,May 2000, Sophia, Antipolis. Zehir, Cemal. Dr.,2003 Ortadoğu da Su Medeniyetlerinden Su Savaşlarına Su Vakfı Yayını,İstanbul. Yıldız, Dursun, Akdeniz Havzasında Su Sorunları ve Türkiye Kitabı, TMMOBİMO Ankara Şubesi Yayını,Mart 2003,Ankara. Yıldız, D. Özgüler,H., Water Problems of Mediterranean Developing Countries Under The Climate Change Impacts. Proceedings of International Congress on the Water for Sustainable Development in Mediterranean Basin,21-23 May2005, Algeria. Yıldız, D., Özgüler, H., "The Water Use And Climate Change Impactsin the Eastern Mediterranean Region-Analyses of current situation and future challenges-proceedings of the Second Mediterranean Conference onwater Resources in Mediterranean Basin, ATMED 2, November 14 17,2005, Marrakesh. Yıldız, Dursun, Akdeniz Havzasının Hidrojeopolitiği ve Türkiye, TMMOB İMO Su Politikaları Kongresi, 21-23 Mart 2006, Bildiriler Kitabı, İMO/Ankara. Yıldız, Dursun, Doğu Akdeniz ve Manavgat Çayı Su Temin Projesi, TMMOB İMO Su Politikaları Kongresi, 21-23 Mart 2006, Bildiriler Kitabı,İMO/Ankara. Maude Barlov, Mavi Sözleşme, ÇMO Yordam Kitap, 2009, İstanbul. Yaşar, Doğan, Yıldız, Dursun, Doğu Akdeniz de Küresel Satranç, Truva Yayınları, 2012 İstanbul. Türkman, F., Elkıran, G., "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Su Kaynakları ve Planlaması" TMMOB İMO 2. Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı, S. 425, İMO/Ankara. Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş, "KKTC İçme Suyu Temin Projesi Asrın Projesi Olacak, ORSAM-Ortadoğu Analiz Dergisi,Haziran 2012- Cilt: 4 - Sayı: 42. 34

35