ÜÇ AYLIK BÜLTEN Sayı: 2018-I
I: ÖNSÖZ Küresel ekonomide 2017 yılı ile başlayan ılımlı toparlanma, 2018 yılı birinci çeyreği içinde de artarak devam etmiştir. Özellikle gelişmiş ülkelerin 2018 ve 2019 yıllarına yönelik büyüme tahminlerinin yukarı yönlü revize edilmesi küresel iktisadi faaliyetteki hızın da artacağını işaret etmektedir. Dünya Bankası tarafından 2018 yılı Mart ayında yayımlanan Küresel Aylık Rapor da küresel büyümenin 2018 yılında da hızlanarak devam edeceğine işaret edilmiştir. Gelişmiş ekonomilerde işsizlik oranları küresel kriz önceki seviyelerine gerilemiş ve bu düşük seviyelerini korumuştur. IMF tarafından 2018 yılı Nisan ayında yayımlanan Dünya Ekonomik Görünümü raporunda da küresel ekonomik büyümenin; hem gelişmiş ekonomilerde, hem de gelişmekte olan ekonomilerde artarak devam edeceğine vurgu yapılmıştır. 2018 yılı birinci çeyreğinde ABD nin ticari korumacılık bağlamında çelik ve alüminyum ithalatına getirdiği vergi uygulamaları ve Çin i ticaret partnerlerine tanıdığı imtiyazlardan yoksun bırakması, iki ülke arasında olası bir ticaret savaşı riskinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ticaret savaşları kaynaklı endişeler ise küresel piyasalarda var olan risk algısını önemli ölçüde etkilemiştir. 2018 yılı ilk çeyreğinde TL nin diğer para birimleri karşısında yaşamış olduğu hızlı değer kaybı devam etmiştir. 2018 yılı Mart ayı sonunda, 2017 yıl sonuna göre TL, ABD doları karşısında yüzde 4,7, sterlin karşısında yüzde 9,1 ve avro karşısında ise yüzde 7,8 değer kaybetmiştir. KKTC Başbakanlık Devlet Planlama Örgütü tarafından hesaplanan yıllık enflasyon oranı Nisan ayı itibarıyla yüzde 13,1 e ulaşmıştır. Türk Lirası nın döviz kuru sepeti karşısında yaşadığı değer kaybı başta olmak üzere, ithal ürün fiyatlarındaki artışlar ve ülkemizdeki dolarizasyona bağlı olarak temel mal ve hizmetlerin bir kısmının yabancı para cinsinden fiyatlanması gibi unsurlarla birlikte tüketici fiyatlarında yukarı yönlü seyir yaşanması kaçınılmaz olmuştur. 2018 yılı Nisan ayı itibarıyla bir yıllık dönemde en yüksek fiyat artışları eğlence ve kültür, mobilya ve ev aletleri ve eğitim kalemlerinde yaşanmıştır. Tüketici fiyatları endeksi hesaplanırken kullanılan metodolojiye göre en yüksek ağırlığa sahip gruplar olan gıda ve alkolsüz içecekler ile ulaştırma kalemlerindeki fiyat artışları ise sırasıyla yüzde 11,92 ve yüzde 16,84 olmuştur. KKTC Bütçesi 2018 yılının birinci çeyreğinde 70,8 milyon TL fazla vermiştir. 2018 yılı ilk üç ayında önceki yılın aynı dönemine göre bütçe giderleri yüzde 4,3 artış gösterirken, bütçe gelirleri yüzde 3,2 düşüş göstermiştir. Bu çeyrek içinde vergi gelirleri toplamı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 24 artış gösterirken vergi dışı gelirler kaleminde yüzde 17 gerileme yaşanmıştır. 2017 yılı birinci çeyreği içinde 148 milyon TL olan alınan bağış yardım ve krediler kaleminde ise 2018 yılı birinci çeyreğinde herhangi bir gelir elde edilmemiştir. Bütçe harcamalarında ise cari transferler ve personel giderleri kalemlerinde önceki yılın aynı dönemine göre sırasıyla yüzde 7,6 ve yüzde 17,6 artış yaşanmıştır. - i -
2018 yılı birinci çeyreği itibarıyla sektörde faaliyet gösteren 21 banka, 232 şube ve 3.111 personel ile hizmet vermeye devam etmektedir. 2018 yılı Mart sonu itibarıyla bankacılık sektörü aktif toplamı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 25 artış göstererek 27.699 milyon TL ye ulaşmıştır. Bir yıllık dönem içinde sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduat toplamında yüzde 27, en önemli varlığı olan brüt kredilerde ise yüzde 22 artış yaşanmıştır. Kredilerdeki artış hızının mevduat toplamındaki artış hızının gerisinde kalmasına bağlı olarak 2018 yılı Mart sonu itibarıyla mevduatın krediye dönüşüm oranı yüzde 72,5 seviyesine düşmüştür. Son iki yıllık dönemde mevduatın krediye dönüşüm oranı 7 puanlık gerileme göstermiştir. Tahsili gecikmiş alacaklar ise bir yıllık dönemde yüzde 12,8 artış göstermiş ve 926 milyon TL ye yükselmiştir. 2018 yılı Mart sonu itibarıyla sektördeki donuk kredi oranı yüzde 5,72 olarak gerçekleşmiştir. 2018 yılı birinci çeyreği itibarıyla bankacılık sektörünün sermaye yeterliliği standart rasyosu, yasal sınır olan yüzde 10 un üzerinde, yüzde 17,4 olarak gerçekleşmiştir. 2018 yılının birinci çeyreği itibarıyla seçilmiş ekonomilere ve KKTC ekonomisine dair güncel temel göstergelerin yer aldığı ve KKTC bankacılık sektörünün genel görünümünün detaylı şekilde yansıtıldığı bu bültenin hazırlanmasında emeği geçen çalışanlarımıza teşekkür ederiz. Saygılarımızla, - ii -
- iii -
KKTC Merkez Bankası, 2018 / I Adres Bedreddin Demirel Caddesi, Lefkoşa - KKTC Yazışma Adresi P.K. 857, Lefkoşa-KKTC Telefon 0392-611 5000 Fax 0392-228 5240 0392-228 2131 World Wide Web Home Page http://www.mb.gov.ct.tr E-mail ileti@kktcmerkezbankasi.org Bu bültende yayımlanan istatistiki bilgilerin bir kısmı geçici verilerden derlenmiştir. Önceki bültenler ve/veya internet sitemizdekiler ile karşılaştırıldığında farklılıklar görmek mümkün olup, kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla hazırlanan bu bülten kanıt gösterilmek suretiyle KKTC Merkez Bankası ndan herhangi bir hak veya değişiklik talebinde bulunulamaz. Bu yayının tüm hakları saklıdır. Sadece, ticari amaçlı olmayan eğitim, araştırma vb. çalışmalarda kaynak gösterilerek kullanılabilir. - iv -
II: KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AMB/ECB Avrupa Merkez Bankası BPP Bankalararası Para Piyasası BoE İngiltere Merkez Bankası Brexit İngiltere nin Avrupa Birliği nden çıkması DPÖ Devlet Planlama Örgütü DTÖ Dünya Ticaret Örgütü EA 19 Avro Bölgesi EUROSTAT Avrupa İstatistik Ofisi ESA Avrupa Hesaplar Sistemi Fed ABD Merkez Bankası FOMC FED Açık Piyasa İşlemleri Komitesi GLP Geç Likidite Penceresi GSMH Gayri Safi Milli Hâsıla GSYH Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla IMF Uluslararası Para Fonu KGF Kredi Garanti Fonu KKTCMB/Banka Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankası KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme MB Merkez Bankası MDC Menkul Değerler Cüzdanı MMK Mevduat Munzam Karşılıkları OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü ONS İngiltere Ulusal İstatistik Ofisi OPEC Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü OVP Orta Vadeli Program PMI Satın Alma Yöneticileri Endeksi PPK Para Politikası Kurulu RAV Risk Ağırlıklı Varlıklar RG Resmi Gazete SYSR Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu T.C. Türkiye Cumhuriyeti TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TL/TP Türk Lirası TGA Tahsili Gecikmiş Alacaklar TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu UBB Uluslararası Bankacılık Birimi UEA Uluslararası Enerji Ajansı YP Yabancı Para $/Dolar ABD doları Euro, Avro Sterlin, GBP III: TANIMLAR Brüt Krediler: Krediler + Tahsili Gecikmiş Alacaklar Likit Aktifler: Nakit Değerler + MB den Alacaklar + Bankalardan Alacaklar + BPP İşlemlerinden Alacaklar - v -
- vi -
İÇİNDEKİLER I: ÖNSÖZ i II: III: IV: KISALTMALAR v TANIMLAR v TABLO LİSTESİ ix V: GRAFİK LİSTESİ xi ULUSLARARASI GELİŞMELER 1 1.1 Genel Görünüm ve Güncel Gelişmeler 1 1.2 Seçilmiş Ülkelerdeki Ekonomik ve Finansal Görünüm 2 1.2.1 Büyüme 2 1.2.2 Enflasyon 3 1.2.3 Politika Faizleri 4 1.2.4 Döviz Kurları 5 İSTİHDAM VE FİYATLAR 7 2.1 İstihdam 7 2.2 Enflasyon 8 DIŞ TİCARET VE TURİZM 11 3.1 İhracat ve İthalat Gelişmeleri 11 3.2 Turizm 13 BÜTÇE GELİŞMELERİ 15 4.1 2018 Yılı Birinci Çeyrek Sonuçları 15 4.2 Gelirler 15 4.3 Giderler 16 4.4 Bütçe Uygulama Sonuçları 17 4.5 Finansman Dengesi 18 PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER 19 5.1 Bankacılık Sektörünün Genel Görünümü 19 5.1.1 Finansal Derinleşme 19 5.1.2 Bankacılık Sektörünün Performans Rasyoları 19 5.1.3 Bankacılık Sektörünün Gelişimi 20 5.1.4 Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma 20 5.1.5 Banka, Şube ve Personel Sayısı 21 5.2 Bankacılık Sektörü Konsolide Bilançosu 22 5.2.1 Aktif / Pasif Yapısındaki Gelişmeler 23 5.2.2 Likit Varlıklar 25 5.2.3 Krediler 26 5.2.4 Menkul Değerler Cüzdanı 28 - vii -
5.2.5 Mevduat 29 5.2.6 Özkaynaklar 32 5.2.7 Para Arzı 33 5.3 Bankalararası Para Piyasası Genel Görünüm 34 5.4 Kredi Kartları Azami Faiz Oranları 37 FİNANSAL İSTİKRAR ANALİZİ 39 6.1 Sermaye Yeterliliği 39 6.2 Tahsili Gecikmiş Alacaklar 40 EK A. EKONOMİK KARARLAR 43 EK B. İSTATİSTİK TABLOLARI 47 EK C. NOTLAR 91 - viii -
IV: TABLO LİSTESİ Tablo 1.1: GSYH Tahminleri ve Gerçekleşmeler... 2 Tablo 2.1: Kayıtlı Aktif İşsizlik - Genel Görünüm (kişi)... 7 Tablo 2.2: Aktif Münhal Kayıtlarının Genel Görünümü (kişi)... 7 Tablo 2.3: Tüketici Fiyat Endeksi (2015=100) Değişim Oranları (%)... 10 Tablo 3.1: İhracat ve İthalat... 11 Tablo 3.2: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İhracatı (yüzde pay)... 12 Tablo 3.3: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İthalatı (yüzde pay)... 13 Tablo 3.4: KKTC'ye Gelen Yolcu Sayısı... 13 Tablo 4.1: Bütçe Dengesi (Milyon TL)... 15 Tablo 4.2: Bütçe Gelirleri (Milyon TL)... 15 Tablo 4.3: Bütçe Giderleri (Milyon TL)... 16 Tablo 4.4: Bütçe Uygulama Sonuçları (Milyon TL)... 17 Tablo 4.5: Finansman Dengesi (Milyon TL)... 18 Tablo 5.1: Performans Rasyoları... 19 Tablo 5.2: Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma (%)... 20 Tablo 5.3: Banka Sayısındaki Gelişmeler... 21 Tablo 5.4: Şube ve Personel Sayılarının Gelişimi... 21 Tablo 5.5: Bankacılık Sektörü Konsolide Bilançosu (Milyon TL)... 22 Tablo 5.6: Bankacılık Sektörü Aktif / Pasif Kalemlerinin Yapısal Yüzde Dağılımı (%)... 23 Tablo 5.7: Banka Grupları Bazında Toplam Aktiflerin Gelişimi (Milyon TL)... 24 Tablo 5.8: Likit Aktiflerin Gelişimi (Milyon TL)... 25 Tablo 5.9: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (Milyon TL)... 26 Tablo 5.10: Banka Grupları İtibarıyla Brüt Kredilerin Gelişimi (Milyon TL)... 27 Tablo 5.11: Mevduatın Türlerine Göre Gelişimi (Milyon TL)... 29 Tablo 5.12: Banka Grupları İtibarıyla Mevduatın Gelişimi (Milyon TL)... 30 Tablo 5.13: Mevduatın Vade Dağılımı (%)... 31 Tablo 5.14: Özkaynakların Gelişimi (Milyon TL)... 32 Tablo 5.15: Para Arzı Verileri (Milyon TL)... 33 Tablo 5.16: Gerçekleşen İşlem Hacmi (x1.000) ve Adedi... 34 Tablo 5.17: Gerçekleşen İşlem Hacmi (x 1.000)... 35 Tablo 5.18: Ortalama Faiz Oranları (%)... 36 Tablo 5.19: Kredi Kartları Azami Faiz Oranları (%)... 37 Tablo 6.1: Risk Ağırlıklı Varlıklar... 39 Tablo 6.2: Banka Gruplarına Göre Seçilmiş Bazı Kalemlerin Gelişimi (Milyon TL)... 41 Tablo 6.3: Aktif ve Özkaynak Kârlılığı ile Net Faiz Geliri Rasyoları... 42 Tablo A.1: Ekonomik Kararlar - KKTC Merkez Bankası... 43 Tablo A.2: Ekonomik Kararlar - KKTC Cumhuriyet Meclisi... 45 Tablo B.1: KKTCMB Seçilmiş Bilanço Kalemleri (TL)... 48 Tablo B.2: KKTCMB Likit Varlıklar (TL)... 49 Tablo B.3: KKTCMB Tarafından Bankacılık Sektörüne Kullandırılan Krediler (TL)... 50 Tablo B.4: KKTCMB Nezdindeki Mevduat (TL)... 51 Tablo B.5: KKTCMB Döviz Kurları... 52 Tablo B.6: Çapraz Kurlar... 53 Tablo B.7: KKTCMB Tarafından Türk Lirası ve Döviz Mevduatına Uygulanan Faiz Oranları (%)... 54 Tablo B.8: KKTCMB Tarafından Yasal Karşılıklara Uygulanan Faiz Oranları (%)... 55 Tablo B.9: Reeskont Faiz Oranları (%)... 56 Tablo B.10: Yasal Karşılık Oranları (%)... 57 Tablo B.11: Karşılıksız Çekler... 58 Tablo B.12: Bankacılık Sektörü Aktif / Pasif Özetleri (Milyon TL)... 59 - ix -
Tablo B.13: Krediler (Toplam) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 60 Tablo B.14: Krediler (TP) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 61 Tablo B.15: Krediler (YP) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 62 Tablo B.16: Krediler - Vadelere Göre (Milyon TL)... 63 Tablo B.17: Krediler - Kamu Özel Ayırımı (Milyon TL)... 64 Tablo B.18: Kredi Büyüklükleri (Milyon TL)... 65 Tablo B.19: Özkaynakların Gelişimi (Milyon TL)... 66 Tablo B.20: Sermaye Yeterliliği Rasyosu (%)... 67 Tablo B.21: Kâr / Zarar Tablosu (Milyon TL)... 68 Tablo B.22: Mevduat (Toplam) - Vade Gruplarına Göre (Milyon TL)... 69 Tablo B.23: Mevduat (TP) - Vade Gruplarına Göre (Milyon TL)... 69 Tablo B.24: Mevduat (YP) - Vade Gruplarına Göre (Milyon TL)... 70 Tablo B.25: Mevduat (Toplam) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 70 Tablo B.26: Mevduat (TP) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 71 Tablo B.27: Mevduat (YP) - Türlerine Göre (Milyon TL)... 72 Tablo B.28: Para Arzı (Milyon TL)... 73 Tablo B.29: Bankalar Yasası Altında Faaliyet Gösteren Lisanslı Bankalar... 74 Tablo B.30: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler... 75 Tablo B.31: Gayri Safi Yurt İçi Hasıladaki Sektörel Gelişmeler (Cari Fiyatlarla, Milyon TL)... 76 Tablo B.32: Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın Yüzde Dağılımı... 77 Tablo B.33: Ekonominin Genel Dengesi (Cari Fiyatlarla, Milyon TL)... 78 Tablo B.34: Sektörel Katma Değerlerin Reel Büyüme Hızları (%)... 78 Tablo B.35: Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Cari Fiyatlarla, Milyon TL)... 79 Tablo B.36: Kamu Kesimi Genel Dengesi (Cari Fiyatlarla, TL)... 79 Tablo B.37: Özel Kesim Genel Dengesi (Cari Fiyatlarla, TL)... 80 Tablo B.38: Devlet Bütçe Dengesi (Cari Fiyatlarla, TL)... 80 Tablo B.39: Devlet Bütçe Dengesi (GSMH Yüzdesi)... 81 Tablo B.40: Ödemeler Dengesi (Milyon ABD doları)... 81 Tablo B.41: Bir Önceki Yılın Aralık Ayına Göre Tüketici Fiyatları Endeksi Yüzde Değişim Oranları... 82 Tablo B.42: KKTC ve T.C. Enflasyon Oranları... 83 Tablo B.43: Tüketici Fiyatları Endeksi (2015 = 100 Temel Yılı)... 83 Tablo B.44: Asgari Ücret Gelişmeleri... 84 Tablo B.45: Akaryakıt Perakende Satış Fiyatları... 85 Tablo B.46: İstihdam Edilen Nüfusun Sektörel Dağılımı (Hanehalkı İşgücü Anketlerine göre)... 86 Tablo B.47: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İhracatı (ABD doları)... 87 Tablo B.48: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İthalatı (ABD doları)... 88 Tablo B.49: KKTC'ye giriş yapan yolcuların limanlara göre dağılımı... 89 Tablo B.50: Turistik Konaklama Tesislerinde Konaklayan Kişi Sayısı... 90 - x -
V: GRAFİK LİSTESİ Grafik 1.1: Seçilmiş Ülkeler GSYH Büyüme Oranları... 3 Grafik 1.2: Seçilmiş Ülkeler Enflasyon Oranları... 4 Grafik 1.3: Seçilmiş Gelişmiş Ülkelerin MB Faiz Oranları... 4 Grafik 1.4: TCMB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Maliyeti... 5 Grafik 1.5: Döviz Kurları Değişim Oranları (2 Ocak 2013 =100)... 5 Grafik 2.1: Kayıtlı Aktif İşsizlik - Dönemsel Dağılım... 7 Grafik 2.2: Başvurular - Münhaller - Yerleştirilenler... 7 Grafik 2.3: Tüketici Fiyat Endeksi (2015=100) Temel Yılı Verileri... 8 Grafik 2.4: Bir Önceki Aya Göre Gerçekleşen Enflasyon Oranları... 8 Grafik 2.5: Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Enflasyon Oranı... 9 Grafik 2.6: Önceki Yılın Aralık Ayına Göre Birikimli Enflasyon Oranı (TÜFE)... 9 Grafik 2.7: 12 Aylık Birikimli Sektörel Enflasyon Oranları (%)... 9 Grafik 3.1: İthalat ve İhracat... 11 Grafik 3.2: Dış Ticaret Hacmi (ihracat + ithalat), Dengesi (ihracat - ithalat)... 12 Grafik 3.3 2018 Yılında Gelen Yolcu Sayısının 2017 Yılıyla ve Son 5 Yıllık Ortalamalarla Karşılaştırılması... 13 Grafik 3.4: Aylar İtibarıyla Yatak Doluluk Oranı (%)... 14 Grafik 3.5: Yatak Kapasitesi... 14 Grafik 4.1: Bütçe Gerçekleşmeleri (Milyon TL)... 15 Grafik 4.2: Bütçe Gelirlerinin Dağılımı (Milyon TL)... 16 Grafik 4.3: Bütçe Giderleri Dağılımı (Milyon TL)... 16 Grafik 4.4: Yerel Gelirlerin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı... 18 Grafik 5.1: Finansal Derinleşme (%)... 19 Grafik 5.2: Bankacılık Sektörünün Gelişimi... 20 Grafik 5.3: Personel ve Şube Sayısının Gelişimi... 21 Grafik 5.4: Bankacılık Sektörünün Aktifleri ve Çeyrek Dönemlik Gelişimleri (%)... 23 Grafik 5.5: Banka Gruplarının Sektörün Aktif Toplamındaki Payları (%)... 24 Grafik 5.6: Likit Aktiflerin Çeyrek Dönemlere Göre Yüzde Değişimi... 25 Grafik 5.7: Likit Aktiflerin Banka Gruplarına Göre Payları (%)... 25 Grafik 5.8: Brüt Kredilerin Gelişimi ve Yüzde Değişim... 26 Grafik 5.9: Bankacılık Sektörü Kredileri (Net) TP ve YP Ayrımı ve Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişim... 26 Grafik 5.10: Kredi Tutarlarının Toplam Krediler İçindeki Payı (%)... 27 Grafik 5.11: Kredilerde (Net) Vade Yapısı (Milyon TL)... 27 Grafik 5.12: Banka Gruplarına Göre Brüt Kredilerin Payları (%)... 28 Grafik 5.13: Kredilerde Kamu ve Özel Sektör Dağılımı (Milyon TL)... 28 Grafik 5.14: Menkul Değerler Cüzdanı Toplamları ve Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişim... 28 Grafik 5.15: Banka Gruplarına Göre Menkul Değerler Cüzdanının Payları (%)... 29 Grafik 5.16: Mevduatın Gelişimi ve Yüzde Değişimi... 30 Grafik 5.17: Mevduatın TP-YP Ayrımı ile Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişimi... 30 Grafik 5.18: Mevduatlar, Brüt Krediler ve Fark... 31 Grafik 5.19: Banka Grupları Bazında Mevduatın Kredilere (Brüt) Dönüşüm Oranı... 31 Grafik 5.20: M2'nin Bileşenlerinin Payları... 33 Grafik 5.21: M3'ün TP - YP Yüzde Dağılımı... 34 Grafik 6.1: Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu... 39 Grafik 6.2: Risk Ağırlıklı Varlıklar... 39 Grafik 6.3: Toplam Özkaynaklar ve Toplam Aktiflerde Artış Oranları... 40 Grafik 6.4: Bankacılık Sektörünün Özkaynaklarının Toplam Aktiflere Oranı... 40 Grafik 6.5: Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi... 40 Grafik 6.6: Banka Gruplarına Göre Takipteki Alacakların Dağılımı... 41 Grafik 6.7: TGA Dönüşüm Oranı ve Özel Karşılık/TGA... 42 - xi -
- xii -
ULUSLARARASI GELİŞMELER - KKTC MERKEZ BANKASI ULUSLARARASI GELİŞMELER 1.1 GENEL GÖ R ÜNÜM V E GÜN CEL GELİ Ş MELER Küresel büyüme hızı 2017 yılı dördüncü çeyreğinde yüzde 3 olup, bir önceki çeyreğe göre düşüş göstermiş olsa da, yüzde 2,3 olarak hesaplanan ortalama hızının üzerinde seyretmiştir. Dünya Bankası, 2018 yılı Mart ayında yayınlanan Küresel Aylık Raporu nda güçlü küresel büyümenin devam edeceğine işaret etmektedir. Avro bölgesi, ABD, Japonya gibi birçok ekonomide işsizlik oranları düşük seviyelerini korumaktadır. Diğer taraftan gelişmiş ekonomilerde, istihdam piyasalarındaki daralmanın devam etmesine rağmen enflasyon oranlarının yüksek seviyelerini koruyacağı değerlendirmesi yapılmıştır. ABD, 23 Mart itibarıyla geçerli olacak şekilde çelik ve alüminyum ithalatına sırasıyla yüzde 25 ve yüzde 10 oranında vergi uygulanmasını yürürlüğe koymuştur. Bu ürünler ABD toplam ithal mallarının yüzde 2 sini oluşturmakta olup, ABD nin büyük ticaret partnerlerine tanınan imtiyazlardan Çin in yoksun bırakılması, iki ülke arasında ticaret savaşlarına sebep olabileceği konusunu gündeme getirmiştir. Raporda ayrıca ilerleyen dönemlerde ABD nin Çin den ithal edilen diğer mallara da vergi uygulayacağı beklentisine yer verilmektedir. Gelişmekte olan piyasalar ve ekonomilerdeki yatırım döngüsü, 2011 yılında başlayan uzun süreli bir yavaşlamanın ardından 2017 yılında yükselişe geçmiş olup ve 2018-19 döneminde de hız kazanımının devam etmesi beklenmektedir. Bu olumlu yöndeki toparlanmaya rağmen, yatırım hızının uzun-dönem ortalaması ile karşılaştırıldığında ılımlı seyrettiği ancak halen daha yüksek yatırım açıklarının mevcut olduğu görülmektedir. İlerleyen yıllarda birçok faktörün gelişmekte olan ekonomilerdeki yatırım hızını sınırlayıp, potansiyel büyümeyi aşağıya çekebileceğini göstermektedir. Dünya Bankası Küresel Aylık Raporunda daha önce de belirtildiği gibi gelen veriler 2018 yılında da güçlü ekonomik aktivitenin devam edeceğini göstermektedir. Küresel Birleşik PMI Endeksi 2018 yılı Şubat ayında 54,8 e yükselerek, 2014 yılı ortalarında bugüne kadarki en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Bu durum hesaplamaya dâhil olan tüm ülkelerde istikrarlı bir - 1 - büyümenin söz konusu olduğunu göstermektedir. Diğer taraftan, güçlü küresel büyüme oranlarına rağmen, küresel enflasyon ortalaması Ocak ayında yüzde 2,1 seviyesinde kalmıştır. 2017 yılından günümüze, ortalama enflasyon oranı gelişmiş ekonomilerde de gelişmekte olan ekonomilerde de yatay bir seyir izlemektedir. Küresel mal ticaretine bakıldığında 2017 yılında yüzde 4,5 artış gösterirken, 2018 yılı ilk çeyreğinde de artan belirsizliğe rağmen artış göstermeye devam etmektedir. Artan belirsizliklerin ise daha önce de vurgulandığı üzere son dönemlerde ABD nin ithalat gümrük vergisi uygulaması gibi korumacı yaklaşımlardan kaynaklı olduğu ifade edilmiştir. Özellikle Çin e gümrük vergilerinde yapılan negatif ayrımcılığın uluslararası ticaret savaşları ihtimalini gündeme getirmesi bu belirsizliği tetiklemektedir. Küresel yatırım oranlarındaki toparlanma da endüstriyel üretim ve uluslararası ticareti destekleyen bir etken olarak ifade edilmiştir. 2018 yılı Şubat ayı verileri incelendiğinde, Küresel İmalat Sanayi İhracat Siparişleri PMI endeksi, 2018 Ocak ayında ulaşılan 7 senenin en yüksek seviyesinden sonra biraz gerileme kaydederek 53,3 olmuştur. IMF nin 2018 yılı Nisan ayında yayınladığı Dünya Ekonomik Görünümü raporunda Dünya Bankası Raporunda olduğu gibi küresel ekonomik konjonktürdeki yükselmenin her geçen gün genişlemekte ve daha güçlü hale gelmekte olduğu vurgulanmıştır. IMF yayınladığı raporda; 2016 yılının ortalarında başlayan bu ekonomik büyümenin 2018 ve 2019 yılında hem gelişmiş ekonomilerdeki büyümenin potansiyel büyüme hızının üstünde seyretmeye devam edeceğini hem de gelişmekte olan piyasalar ve ekonomilerdeki büyüme hızının artmaya devam edeceğini belirtmiştir. Daha önceki raporlarda vurgulandığı gibi, bu dönemki raporlarda da politika yapıcılarının olumlu konjonktür zamanlarını iyi değerlendirmesi gerektiği vurgulanmış ve büyümeyi daha da güçlendirmek, daha kalıcı hale getirmek ve hükümetlerin bir sonraki aşağı yönlü konjonktüre daha hazır girmelerini sağlamaları gerektiğinin altı çizilmiştir. Bülten - 2018 / I
ULUSLARARASI GELİŞMELER - SEÇİLMİŞ ÜLKELERDEKİ EKONOMİK VE FİNANSAL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI IMF adı geçen raporunda küresel büyümenin, 2017 yılında 2011 yılından sonra görülen en yüksek düzey olan 3,8 seviyesinde gerçekleştiğini belirtmiştir. 2018 ve 2019 yılları için ise IMF tahmini yüzde 3,9 olmuştur. Geçen sene beklentilerin üzerinde büyüyen Avro Bölgesi, Japonya, Çin ve ABD nin bu yükselişe katkıları olmuştur. Brezilya, Meksika ve gelişen Avrupa ülkeleri beklentilerin üzerinde büyüyüp, küresel ekonomik hızlanmaya katkısı olan gelişmekte olan ülkelere örnek olarak verilmiştir. Raporda Libya, Venezuela ve Yemen in aşağı yönlü revize edilen büyüme hızları ile gelişmekte olan ülkeler grubunun da hızını aşağı çeken ülkeler olduğu belirtilmiştir. 2019 yılı sonrasında küresel büyümenin yavaşlaması beklentisine değinilmiş olup; çoğu gelişmiş ekonominin, yaşlanan nüfus ve düşük verimliliğin etkisiyle, 2009 krizi öncesi ortalamalarının altında seyreden potansiyel büyüme hızlarına dönecekleri tahmin edildiği de vurgulanmıştır. 2018 yılı ilk çeyreğinde Türkiye ekonomisi adına dikkat çeken önemli bir gelişme yaşanmış ve kredi derecelendirme kuruluşu Moody s 7 Mart ta Türkiye nin kredi notunu bir basamak aşağı çekerek Ba2 olarak, not görünümünü ise durağan olarak belirlemiştir. Bu not ile Türkiye en düşük yatırım yapılabilir seviye olan Baa3 ün iki basamak altına düşmüştür. Moody s not indirimine gerekçe olarak ülkenin kurumsal direncin azalmasını, siyasi risklerdeki artışı ve yüksek cari açık ile yüksek borç seviyelerinin ülkenin dış şoklara karşı kırılganlığını artırmasını göstermiştir. Türkiye nin notunu düşüren bir diğer uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu ise Standard & Poors olmuştur. 2 Mayıs 2018 tarihinde yaptığı açıklamada Türkiye nin kredi notunu yatırım yapılabilir düzeyin üç kademe altına düşürerek BB- olarak revize etmiştir. Tablo 1.1: GSYH Tahminleri ve Gerçekleşmeler Küresel GSYH Büyüme Tahminleri 2016 2017 2018 1 2018 2 2019 1 IMF 3,2 3,8 3,8 3,9 3,9 Dünya Bankası 2,4 3,0 (e) 2,9 3,1 3,0 OECD 3,0 3,6 3,1 3,7 3,6 K aynak: OECD, D ü nya Bank as ı, IMF 1 K u r u lu ş l ar ın o y ıl a a it i l k ta hminler id ir. 2 Kur ul uş l arın o y ı la a i t s o n t ahm i nle r i di r. 1.2 SEÇİ LMİ Ş ÜLK ELERDEK İ EKONO MİK VE FİNANSAL GÖ RÜNÜM 1.2.1 BÜYÜME ABD ekonomisi 2017 yılı dördüncü çeyreğinde yüzde 2,5 seviyesinde büyümüştür. Açıklanan veriler ülke ekonomisinde vergi kesintilerinin harcanabilir kişisel gelirleri yükselttiğini ve uzun süredir yüzde 2,5 seviyelerinde bulunan tasarruf oranlarını yüzde 3,2 seviyesine taşıdığını göstermektedir. FED Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC) nin 2018 yılı Mart ayı toplantısına hazırlıklar yapılırken ABD ekonomik aktivitesi hakkındaki öngörülerin, Ocak ayındaki toplantıda yapılanlardan daha güçlü olduğu belirtilmiştir. Bu öngörüler incelendiğinde, ABD ekonomisinin GSYİH büyümesi ile ilgili tahminlerin ortanca değeri 2018 yılı için yüzde 2,7, 2019 yılı için ise yüzde 2,4 olduğu görülmektedir. Ayrıca reel GSYİH nın 2020 yılına kadar potansiyel hızından daha yukarıda bir büyüme sergileyeceği öngörülmüştür. İlgili FOMC tutanaklarında son dönemlerdeki vergi yasası, işgücü piyasası yasaları gibi maliye politikası değişikliklerinin önümüzdeki birkaç yıl içinde ekonomik aktiviteye genişletici etkileri olabileceğine değinilmiştir. Ulusal İstatistik Bürosu (ONS) verilerine göre Birleşik Krallık, 2018 yılı ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1,2 büyürken; 2017 yılının son çeyreğine göre karşılaştırıldığında yüzde 0,1 büyüme gerçekleşmiştir. 2017 yılı büyümesi yüzde 1,8 ile son beş yılın en yavaş büyümesi olmuştur. Diğer taraftan İngiltere Merkez Bankası Başkanı Mark Carney 2018 yılı Şubat ayında yaptığı açıklamada, küresel ekonominin daha güçlü olduğunu ve bu durumun İngiltere de talep büyümesinin arz büyümesinin üzerine çıkmasına sebep olacağı öngörüsünde bulunmuştur. İngiltere Merkez Bankası (BoE), 2018 yılı için büyüme tahminlerini yükseltmiş ve faizlerin daha önceden belirlenenden daha hızlı bir şekilde artırılmak zorunda kalınabileceğine vurgu yapmıştır. Avro Bölgesi 2018 yılının ilk çeyreğinde 2017 yılı son çeyreğine kıyasla yüzde 0,4 oranında büyüme kaydederek son 6 çeyreğin en zayıf büyümesini gerçekleştirmiştir. Avro Bölgesi 2018 yılı ilk çeyrek büyüme oranı geçen senenin aynı dönemine göre ise yüzde 2,5 olmuştur. Her iki verinin de piyasa beklentileri ile uyumlu olduğu görülmüştür. Yayınlanan Bülten - 2018 / I - 2 -
2015Q4 2016Q1 2016Q2 2016Q3 2016Q4 2017Q1 2017Q2 2017 Q3 2017 Q4 2018 Q1 ULUSLARARASI GELİŞMELER - SEÇİLMİŞ ÜLKELERDEKİ EKONOMİK VE FİNANSAL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI raporlarda büyümedeki yavaşlamada bölgedeki kötü havaların ve güçlenen avro sebebiyle ihracat artış hızının azalmasının etkisi olduğu ifade edilmiştir. Türkiye nin ekonomik büyümesi ile ilgili, 2018 yılının ilk çeyreğine ait veriler henüz yayınlanmamıştır; en güncel veriler olan 2017 yılı son çeyrek verileri Türkiye ekonomisinin zincirlenmiş hacim endeksine göre bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 7,3 oranında büyüdüğünü göstermektedir. 2017 yılının üçüncü çeyreğindeki yüzde 11,1 lik büyüme yüzde 11,3 e, ilk çeyreğindeki büyüme ise yüzde 5,3 ten yüzde 5,4 e revize edilmiş olup; bu güncellemeler ile birlikte yıllık büyüme oranı yüzde 7,4 oranında gerçekleşmiştir. Alınan tedbirlerin desteği ile iç tüketim ve yatırımlarda yaşanan canlanmanın ekonomik büyümedeki artışa katkı bulunduğu görülmektedir. Grafik 1.1: Seçilmiş Ülkeler GSYH Büyüme Oranları 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 % 0,3 0,2 0,1 0,0 K aynak: OECD Avro Bölgesi İngiltere ABD 1.2.2 ENFLASY ON FED 2018 yılı Mart ayında yapılan son FOMC tutanaklarında; ABD de Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) nin Şubat ayına kadar olan 12 aylık süreçte yüzde 2,25 artış gösterdiğini, çekirdek TÜFE nin ise yüzde 1,75 artış gösterdiğini açıklamıştır. Komite, ankete dayalı uzun dönem enflasyon beklentileri ölçümleri sonucunda çok fazla değişiklik yaşamadığını vurgulamıştır. Ancak 2019 yılında enflasyon oranının hedef oran olan yüzde 2 ye ulaşacağı beklentisine değinilmiştir. AMB Başkanı Mario Draghi Mart ayında yapılan Para Politikası toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada enflasyondaki yukarı yönlü ivmenin henüz yakalanmadığını belirtirken, yılın geri kalanında enflasyonun yüzde 1,5 civarında olacağı öngörüsünde bulunmuştur. Birleşik Krallık Ulusal İstatistik Bürosu (ONS), Nisan 2018 de yayınlanan verilerine göre TÜFE artış oranını 2017 yılı Aralık ayındaki yüzde 3,0 seviyesinden dört baz puan düşerek yüzde 2,6 ya güncellemiştir. 2018 yılı ilk çeyreği enflasyon oranı ise yüzde 2,5 seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye de tüketici fiyatlarında 2018 yılı Mart ayında aylık artış yüzde 0,99 ile piyasa beklentileri ile paralel gerçekleşmiştir. Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi ise Mart ayında aylık bazda yüzde 1,54 yükselirken, yıllık bazda ise yüzde 0,57 puan yükselerek yüzde 14,28 e ulaşmıştır. Bu sınırlı yükselişler ile birlikte Türkiye ekonomisinde 2018 yılı başından itibaren yıllık enflasyonda gözlenen gerileme eğilimi Mart ayında da devam etmiştir. Yıllık TÜFE enflasyonu yüksek baz etkisiyle yüzde 10,23 seviyesinde gerçekleşerek son 8 ayın en düşük seviyesine gerilemiştir. TCMB nin düzenlediği Mart ayı Beklenti Anketi sonuçlarına göre katılımcılar TÜFE nin yıl sonu tek haneli bir rakama düşerek yüzde 9,49 oranında gerçekleşeceğini tahmin etmektedirler. TCMB Para Politikası Kurulu nun 7 Mart ta yaptığı toplantı sonrası yayımladıkları metne, enflasyonun ana eğilimine ilişkin göstergelerin katılık sergilediğine ve çekirdek enflasyonun yüksek seyrettiğine ilişkin ifadeler eklemiştir. Bunun yanında, enflasyon görünümünde baz etkisi ve geçici faktörlerden bağımsız, belirgin bir iyileşme gerçekleşip hedeflerle uyum sağlanana kadar sıkı para politikasının devam ettirileceğinin altı çizilmiştir. EUROSTAT tarafından 2018 yılı Mart ayı için açıklanan verilere göre Avro Bölgesi yıllık TÜFE oranı bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,3 artış gösterirken, 2018 yılı Şubat ayına göre ise yüzde 1,0 artış kaydetmiştir. - 3 - Bülten - 2018 / I
Aralık 13 Mart 14 Haziran 14 Eylül 14 Aralık 14 Mart 15 Haziran 15 Eylül 15 Aralık 15 Mart 16 Haziran 16 Eylül 16 Aralık 16 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 Aralık 12 Mart 13 Haziran 13 Eylül 13 Aralık 13 Mart 14 Haziran 14 Eylül 14 Aralık 14 Mart 15 Haziran 15 Eylül 15 Aralık 15 Mart 16 Haziran 16 Eylül 16 Aralık 16 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 ULUSLARARASI GELİŞMELER - SEÇİLMİŞ ÜLKELERDEKİ EKONOMİK VE FİNANSAL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI Grafik 1.2: Seçilmiş Ülkeler Enflasyon Oranları 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 % 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 K aynak: OECD ABD İngiltere Avro Bölgesi 1.2.3 POLİTİK A FAİZLERİ FED Powell başkanlığında ilk kez gerçekleştirilen Mart ayı toplantısında beklentiler ile paralel yönde bir karar alarak politika faizi üst bandını 25 baz puanlık artış ile yüzde 1,75 seviyesine yükseltmiştir. Bu artış ile politika faizi yüzde 1,50 1,75 bandına alınmıştır. FED yetkilileri Mart ayındaki artış da dâhil olmak üzere 2018 yılında toplam üç faiz artışı öngörülerini sürdürmeye devam etmişlerdir. BoE 2017 yılının Kasım ayında yaklaşık 10 yıl sonra ilk kez faiz oranlarını 25 baz puan artırarak yüzde 0,5 düzeyine getirmişti. BoE 2018 yılı ilk çeyreğinde politika faiz oranını değiştirmeyerek oy birliğiyle yüzde 0,5 oranında tutmaya devam etmiştir. Bu piyasa beklentileri ile paralel yönde bir adım olmuştur. Varlık alım programı ise beklendiği gibi 435 milyar sterlinde bırakmıştır. BoE yaptığı açıklamada para politikasında daha önceden duyurulan zamandan daha erken bir dönemde sıkılaşmaya gidilmesi gerekebileceğine dikkat çekmiştir. Bu açıklama sonrası piyasalarda Mayıs ayında faiz artışı fiyatlamasının başlayabileceği beklentisi oluşmuştur. İngiltere nin Brexit süreci ile ilgili son gelişmelere bakıldığında, Avrupa Birliği ile İrlanda başlığı dışında anlaşmaya varıldığı ve bu anlaşmaya göre çıkışın Mart 2019 dan 2020 yılı sonuna kadar olan süre zarfında tamamlanacağı öngörülmektedir. ayına kadar gerekirse daha uzun bir süreliğine devam etmesi planlanmakta, ancak güncel ekonomik aktivite ve enflasyon göstergeleri yakın vadede para politikasında hızlı bir normalleşme ihtimalinin azaldığına işaret etmektedir. ECB 2018 yılı Mart ayı toplantısında piyasa beklentilerine paralel olarak politika faiz oranında ve varlık alım programında değişikliğe gitmemiştir. TCMB Para Politikası Kurulu (PPK), 7 Mart 2018 günü yapılan toplantısında faiz oranlarında herhangi bir değişikliğe gitmemiştir. Böylece marjinal fonlama oranını yüzde 9,25, merkez bankası borçlanma faiz oranını yüzde 7,25 ve bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını, bir başka deyişle politika faizini, yüzde 8 oranında sabit bırakmıştır. Grafik 1.3: Seçilmiş Gelişmiş Ülkelerin MB Faiz Oranları 2,00 1,75 1,50 1,25 % 1,00 0,75 0,50 0,25 0,00 K aynak: FED, E C B, B o E Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat 16.00 17.00 arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0 düzeyinde sabit tutulurken, borç verme faiz oranı 26 Nisan tarihi itibarıyla yüzde 12,75 ten yüzde 13,50 ye yükseltilmiştir. Son dönemde TCMB ortalama fonlama maliyeti GLP nin faizine eşit düzeyde oluşmaya devam etmektedir. Avro Bölgesi İngiltere ABD ECB 2017 yılında planlandığı gibi 2018 yılı Ocak ayında aylık olarak gerçekleştirdiği varlık satın alımı programını 60 milyar avrodan 30 milyar avroya düşürmüştür. Varlık alım satımlarının 2018 yılı Eylül Bülten - 2018 / I - 4 -
Ocak 13 Nisan 13 Temmuz 13 Ekim 13 Ocak 14 Nisan 14 Temmuz 14 Ekim 14 Ocak 15 Nisan 15 Temmuz 15 Ekim 15 Ocak 16 Nisan 16 Temmuz 16 Ekim 16 Ocak 17 Nisan 17 Temmuz 17 Ekim 17 Ocak 18 Nisan 18 Mayıs 13 Ağustos 13 Kasım 13 Şubat 14 Mayıs 14 Ağustos 14 Kasım 14 Şubat 15 Mayıs 15 Ağustos 15 Kasım 15 Şubat 16 Mayıs 16 Ağustos 16 Kasım 16 Şubat 17 Mayıs 17 Ağustos 17 Kasım 17 Şubat 18 Mayıs 18 ULUSLARARASI GELİŞMELER - SEÇİLMİŞ ÜLKELERDEKİ EKONOMİK VE FİNANSAL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI Grafik 1.4: TCMB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Maliyeti 13 12 11 10 9 % 8 7 6 5 4 TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti K aynak: TCM B 1.2.4 DÖVİ Z KURLARI 2017 yılı son çeyreğinde olduğu gibi 2018 yılı ilk çeyreğinde de önceki yılın aynı dönemine kıyasla Türk Lirası diğer para birimleri karşısında değer kaybı yaşamaya devam etmiştir. 2017 yılı ilk çeyreğinde döviz alım kurları ortalamaları GBP/TL, EUR/TL, USD/TL için sırasıyla 4,56151, 3,93113, 3,69125 iken, 2018 yılı aynı dönem ortalamaları 5,29654, 4,68645, 3,81354 seviyelerinde gerçekleşmiştir. İki dönem arasında karşılaştırma yaptığımızda Türk Lirası, ABD doları karşısında yüzde 3,31, sterlin karşısında yüzde 16,11 ve avro karşısında ise yüzde 19,21 değer kaybettiği görülmektedir. Grafik 1.5: Döviz Kurları Değişim Oranları (2 Ocak 2013 =100) 215 195 175 155 135 115 95 75 /TL /TL $/TL /$ : K K T C M B - 5 - Bülten - 2018 / I
ULUSLARARASI GELİŞMELER - SEÇİLMİŞ ÜLKELERDEKİ EKONOMİK VE FİNANSAL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI Bülten - 2018 / I - 6 -
Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Temmuz+ Ağustos Kişi Kişi İSTİHDAM VE FİYATLAR - İSTİHDAM KKTC MERKEZ BANKASI İSTİHDAM VE FİYATLAR 2.1 İS TİHDAM KKTC Çalışma Dairesi Müdürlüğü tarafından hazırlanan işsizlik verilerine göre, 2017 yılı dördüncü çeyreği Ekim, Kasım ve Aralık ayları sonunda 1.923 kişi olan kayıtlı işsiz sayısı, 2018 yılının Şubat ayı sonu itibarıyla 1.232 kişiye gerilemiştir. Bu yılın Şubat ayı işsizlik verileri cinsiyet kompozisyonuna göre incelendiğinde, aktif kayıtlı işsizlerin yaklaşık yüzde 44 ünün erkeklerden, yüzde 56 sının ise kadınlardan oluştuğu görülmektedir. Grafik 2.1: Kayıtlı Aktif İşsizlik - Dönemsel Dağılım 600 500 400 300 200 100 0 2017 Q1 2017 Q2 2017 Q3 Erkek K aynak: Ç a lı ş m a D air e s i 2017 Q4 2018 Q1* 2017 Q1 2017 yılının dördüncü çeyreğinde iş isteğiyle bekleyen kişi sayısı 1.159 iken, 2018 yılının Ocak ve Şubat ayları sonu iş isteğiyle yeni müracaat eden kişi sayısı 532 olmuştur. 2018 yılı Ocak ve Şubat ayları sonunda kayıttan düşen ve işe yerleştirilen toplam 624 kişi dikkate alındığında Şubat ayı sonunda iş isteğiyle bekleyenlerin sayısı 647 olmuştur. 2017 Q2 2017 Q3 Kadın 2017 2018 Q4 Q1* Tablo 2.1: Kayıtlı Aktif İşsizlik - Genel Görünüm (kişi) 2017 Q1 2017 Q2 2017 Q3 2017 Q4 2018 Q1* Bir önceki dönem sonu itibarıyla iş isteğiyle bekleyenler 700 712 878 748 677 Dönem içinde iş isteğiyle 1,158 1,509 1,224 1,159 532 başvuranlar Dönem içinde işe yerleştirilenler 474 727 546 606 227 Dönem içinde kayıttan düşenler 672 616 808 627 397 Dönem sonu itibarıyla iş isteğiyle bekleyenler 712 878 748 677 647 K aynak: Ç a lı ş m a D air e s i Aktif münhal kayıtları incelendiğinde, 2017 yılı dördüncü çeyrek sonu itibarıyla toplam 901 iş münhalinin 2018 birinci çeyreğine aktarıldığı, Ocak ve Şubat aylarında ise toplam 465 yeni münhal açıldığı görülmektedir. 227 adet doldurulan ve 393 adet iptal edilen münhal neticesinde, 2018 Şubat ayı sonu itibarıyla toplam 746 münhal ertesi döneme devredilmiştir. Tablo 2.2: Aktif Münhal Kayıtlarının Genel Görünümü (kişi) 2017 Q1 2017 Q2 2017 Q3 2017 Q4 2018 Q1* Geçen dönemden devreden iş münhalleri 109 693 807 1,018 901 Dönem içinde alınan iş münhalleri 1,329 874 790 839 465 Dönem içinde doldurulan iş münhalleri 474 727 546 606 227 Dönem içinde iptal edilen iş münhalleri 271 33 33 253 393 Ertesi döneme devreden iş münhalleri 693 807 1,018 901 746 K aynak: Ç a lı ş m a D air e s i Grafik 2.2: Başvurular - Münhaller - Yerleştirilenler 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 * İş İsteğiyle Başvuranlar İşe Yerleştirilenler K aynak: Ç a lı ş m a D air e s i N o t : K K T C Ç a l ı şma D a ir e s i t a r a f ın d a n M a r t ay ın a a i t ver i ler y a y ı n l a n m a d ı ğ ı n d a n d o lay ı 2 0 1 8 y ıl ı b ir inc i ç e y r e ğ i n e a i t v e r i ler O c a k ve Ş u b a t a y lar ın ı b a z a lar a k h a z ır l a n m ış t ır. Açılan Münhaller - 7 - Bülten - 2018 / I
İSTİHDAM VE FİYATLAR - ENFLASYON KKTC MERKEZ BANKASI 2.2 E NFLASY ON 2018 Yılı Ocak ayından bu yana gerçekleşen TÜFE değişimlerinin verildiği Grafik 1.3 deki değerler 2015 fiyatları (2015=100) baz alınarak hazırlanmıştır ve 100 endeksinin üzerindeki değerler 2015 e kıyasla gerçekleşen fiyat artışlarını ifade etmektedir. Grafik 2.3: Tüketici Fiyat Endeksi (2015=100) Temel Yılı Verileri 140 % 135 130 125 120 115 110 105 100 129,67 116,22 104,1 131,76 117,85 103,51 132,9 118,54 103,03 120,73 121,2 122,02 106,09 103,82 104,54 123,85 124,37 125 126,15 106,81 107,56 108,35 108,7 127,8 109,99 130,0 113,32 2016 2017 2018 K aynak: D P Ö 2018 yılı birinci çeyreğinde bir önceki aya göre gerçekleşen enflasyon oranları, 2017 yılının aynı dönemleri ile kıyaslandığında; 2017 yılının Ocak, Şubat ve Mart aylarında sırasıyla yüzde 2,56, yüzde 1,40 ve yüzde 0,60 olan oranları, 2018 yılının aynı aylarında sırasıyla yüzde -0,22 yüzde 1,61 ve yüzde 0,87 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 2.4: Bir Önceki Aya Göre Gerçekleşen Enflasyon Oranları 3,0 2,5 2,0 1,5 % 1,0 0,5 0,0-0,5 2016 2017 2018 K aynak: D P Ö Bülten - 2018 / I - 8 -
Eğlence ve Kültür (% 10.39*) Mobilya ve Ev Aletleri (% 5.67*) Eğitim (% 8.15*) Lokanta ve Oteller (%7.02*) Konut, Su, Elektrik ve Gaz (%14.61*) Gıda ve Alkolsüz İçecekler (% 18.54*) Ulaştırma (%15.84*) Tütün ve Alkollü İçecekler (% 3.07*) Sağlık (%3.84*) Haberleşme (%4.42*) Çeşitli Mal ve Hizmetler (% 4.93*) Giyim ve Ayakkabı (%3,52*) % Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Haziran 15 Eylül 15 Aralık 15 Mart 16 Haziran 16 Eylül 16 Aralık 16 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 İSTİHDAM VE FİYATLAR - ENFLASYON 2017 yılı Ocak ayında yüzde 11,64, Şubat ayında yüzde 13,85 ve Mart ayında yüzde 15,05 olan yıllık enflasyon oranı, 2018 yılı Ocak ayında yüzde 11,57, Şubat ayında yüzde 11,80 ve Mart ayında ise yüzde 12,11 seviyesinde gerçekleşmiştir. Grafik 2.5: Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Enflasyon Oranı 18 16 14 12 % 10 8 6 4 2 3,2 5,91 10,48 9,18 6,23 11,64 16,29 14,68 12,11 KKTC MERKEZ BANKASI itibarıyla yıllık enflasyon, yüzde 16,05 seviyesinde iken Aralık ayında baz etkisiyle düşüş göstererek yüzde 14,68 seviyesine ulaşmıştır. 2018 yılı ilk çeyreğinde bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı Ocak ayında yüzde -0,22, Şubat ayında yüzde 1,39 ve Mart ayında ise yüzde 2,26 seviyesinde gerçekleşmiştir. Grafik 2.6: Önceki Yılın Aralık Ayına Göre Birikimli Enflasyon Oranı (TÜFE) 16,0 14,68 14,0 12,0 10,0 % 8,0 6,0 4,0 2,0 2,56 4 4,61 2,26 1,39 7,68 6,95 6,54 9,29 9,7510,31 11,32 12,78 0,0-0,22 K aynak: D P Ö 2016 yılı ilk dokuz ayında yüzde 4,63 olan enflasyon oranı son üç ayda yaşadığı hızlı artışın ardından 2016 yıl sonu itibarıyla yüzde 10,19 seviyesine ulaşmıştır. 2017 yılının ilk dokuz ayında da artış devam etmiş ve ilk dokuz ayda enflasyon oranı yüzde 10,31 seviyesine ulaşmıştır. 2015 ve 2016 yıllarında yıl sonu enflasyon oranları sırasıyla yüzde 7,78 ve yüzde 10,19 seviyesinde gerçekleşmişti. 2017 yılı Kasım ayı -2,0 2017 2018 K aynak: D P Ö 2018 yılı Mart ayı sonunda fiyat artışının en yüksek olduğu sektörler sırasıyla, yüzde 19,31 ile eğlence, yüzde 18,17 ile mobilya ve ev aletleri ve yüzde 15,26 ile lokanta ve oteller kalemleridir. 2018 yılı Mart sonu itibarıyla en düşük fiyat artışı ise yüzde 3,28 ile tütün ve alkollü içecekler kaleminde gerçekleşmiştir. Grafik 2.7: 12 Aylık Birikimli Sektörel Enflasyon Oranları (%) 25,00 20,00 19,58 19,32 18,52 15,15 15,03 15,00 14,03 13,60 10,00 11,03 11,03 10,68 10,57 Mart 2017 - Mart 2018 7,96 5,00 0,00 K aynak: D P Ö * 2015 =100 Temel Yılı KKTC TÜFE Ana Grup Ağırlıkları - 9 - Bülten - 2018 / I
- ENFLASYON KKTC MERKEZ BANKASI 2016, 2017 ve 2018 yıllarına ait Tüketici Fiyat Endeksi değişim oranları aylık, bir önceki yılsonuna kıyasla ve yıllık olarak Tablo 2.3 te verilmektedir. Tablo 2.3: Tüketici Fiyat Endeksi (2015=100) Değişim Oranları (%) 2016 2017 2018 K aynak: D P Ö Aylar Aylık Bir Önceki Yılsonuna Göre Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Ocak 0,47 0,47 9,25 Şubat -0,17 0,31 10,48 Mart -0,21 0,09 8,33 Nisan 0,99 1,09 7,78 Mayıs 0,76 1,86 6,87 Haziran 0,46 2,33 6,89 Temmuz 0,88 3,23 9,18 Ağustos 0,75 4,00 9,13 Eylül 0,60 4,63 6,60 Ekim 1,17 5,85 6,23 Kasım 1,43 7,36 8,77 Aralık 2,64 10,19 10,19 Ocak 2,56 2,56 11,64 Şubat 1,40 4,00 13,85 Mart 0,59 4,61 15,05 Nisan 1,85 6,54 16,29 Mayıs 0,39 6,95 15,94 Haziran 0,68 7,68 15,02 Temmuz 1,50 9,29 15,95 Ağustos 0,42 9,75 15,63 Eylül 0,51 10,31 15,37 Ekim 0,92 11,32 16,05 Kasım 1,31 12,78 16,19 Aralık 1,69 14,68 14,68 Ocak -0,22-0,22 11,57 Şubat 1,61 1,39 11,80 Mart 0,87 2,26 12,11 Bülten - 2018 / I - 10 -
Mar.08 Eyl.08 Mar.09 Eyl.09 Mar.10 Eyl.10 Mar.11 Eyl.11 Mar.12 Eyl.12 Mar.13 Eyl.13 Mar.14 Eyl.14 Mar.15 Eyl.15 Mar.16 Eyl.16 Mar.17 Eyl.17 Mar.18 İthalat - Milyon ABD doları İhracat - Milyon ABD doları DIŞ TİCARET VE TURİZM - İHRACAT VE İTHALAT GELİŞMELERİ KKTC MERKEZ BANKASI DIŞ TİCARET VE TURİZM (KKTC Ticaret Dairesi tarafından hazırlanan Mart ayı ihracat ve Şubat-Mart ayı ithalat verileri temin edilemediğinden, güncelleme yapılamamıştır). 3.1 İHRACAT V E İT HALAT GELİŞMELERİ Ticaret Dairesi tarafından açıklanan ihracat ve ithalat verilerine göre KKTC nin 2018 yılı Ocak ve Şubat aylarında ihracat toplamı 24,8 milyon, Ocak ayındaki ithalat toplamı ise 144,8 milyon ABD dolarıdır. Bir önceki yılın aynı dönemlerine göre 2018 yılı Ocak ve Şubat aylarında ihracat yüzde 31 artmış, Ocak ayında ithalat toplamı ise yüzde 31,6 artmıştır. Tablo 3.1: İhracat ve İthalat İhracat (ABD doları) İthalat (ABD doları) 2017 2018 Yüzde Değişim 2017 2018 Yüzde Değişim Ocak 7.567.748 10.005.512 32,2 110.035.238 144.783.867 31,6 Şubat 11.353.943 14.786.580 30,2 I. Çeyrek 18.930.691 24.792.092 31,0 110.035.238 144.783.867 31,6 N o t: 1 ) K ıbr ıs R um ke s im in e y ap ı l an i hr acat d âh i l değild ir. 2 ) H idr o kar b o n i th a la t ı dâ h il de ği l di r. 3 ) 2018 i t h al at v e i hr acat r a kam l arı geçic i r a ka m l ar dır. K aynak: T icaret D ai r e s i KKTC nin ihracat ve ithalatının Ocak 2008 ve Ocak 2018 dönemleri arasındaki 10 yıllık seyri incelendiği zaman, her yılın ilk yarısında artan ihracat hacminin, ikinci altı ayda düştüğü görülmektedir. Buna karşılık ihracat yıllık hareketli ortalaması 2010 2014 arası dönemde istikrarlı bir artış eğilimi sergilemiş, 2015 yılı Mayıs ayı sonrası dönemde ise düşüşe geçmiştir. Ayrıca ihracat hacminin volatilitesi ile ihracatın zirve ve dip yaptığı dönemler arasındaki fark yavaş da olsa Grafik 3.1: İthalat ve İhracat 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 azalmaktadır. İthalatta ise, 2009 yılının Şubat ayından itibaren gerçekleşen en düşük seviye, 2016 yılının Ocak ayında 88 milyon ABD doları ile kaydedilmiştir. İthalat yıllık hareketli ortalamasına bakıldığında, Ocak 2015 sonrası dönemde yön değiştirerek düşme eğilimine girdiği, fakat Eylül 2016 sonrası dönemde tekrar yükselişe geçtiği görülmektedir. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 İthalat (Sol Eksen) Yıllık Hareketli Ortalama (İthalat) K aynak: T icaret D ai r e s i İhracatın ithalatı karşılama oranının düşük olması nedeniyle KKTC nin dış ticaretinin artması, dış ticaret açığının artması anlamına gelmekte ve ülke ekonomisinin dışa bağımlılığına işaret etmektedir. Ocak 2017 Ocak 2018 döneminde ticaret hacmi 122,1 milyon ABD dolarından 152,3 milyon ABD - 11 - İhracat (Sağ Eksen) Yıllık Hareketli Ortalama (İhracat) dolarına yükselmiş, dış ticaret açığı ise sırasıyla 107 milyon ve 137,2 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Bülten - 2018 / I
Şub.06 May.06 Ağu.06 Kas.06 Şub.07 May.07 Ağu.07 Kas.07 Şub.08 May.08 Ağu.08 Kas.08 Şub.09 May.09 Ağu.09 Kas.09 Şub.10 May.10 Ağu.10 Kas.10 Şub.11 May.11 Ağu.11 Kas.11 Şub.12 May.12 Ağu.12 Kas.12 Şub.13 May.13 Ağu.13 Kas.13 Şub.14 May.14 Ağu.14 Kas.14 Şub.15 May.15 Ağu.15 Kas.15 Şub.16 May.16 Ağu.16 Kas.16 Şub.17 May.17 Ağu.17 Kas.17 Şub.18 Milyon dolar DIŞ TİCARET VE TURİZM - İHRACAT VE İTHALAT GELİŞMELERİ 2006-2010 yılları arasında ihracatın ithalatı karşılama oranı ortalama olarak yüzde 5 oranında gerçekleşirken, 2011-2014 döneminde yüzde 7,3 seviyesine KKTC MERKEZ BANKASI ulaşmıştır. 2015 ve 2017 yıllarında bu oran yüzde 7,1 ve 2018 yılı Ocak döneminde ise yüzde 5,2 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 3.2: Dış Ticaret Hacmi (ihracat + ithalat), Dengesi (ihracat - ithalat) 200 150 100 50 0-50 -100-150 -200 K aynak: T icaret D ai r e s i Ticaret Hacmi Ticaret Dengesi 2017 yılında Diğer Avrupa Ülkeleri ve Diğer Ülkeler gruplarının toplam ihracat içindeki payında bir önceki yıla kıyasla artış kaydedilirken, Türkiye nin, AB ülkeleri ve Orta Doğu ve Arap Ülkeleri gruplarının paylarında ise düşüş görülmüştür. 2018 yılı Ocak Şubat aylarında, 2017 yılının aynı dönemiyle kıyaslandığında Türkiye, Orta Doğu ve Arap Ülkeleri ve Diğer Ülkeler e yapılan ihracatta artış, AB ülkeleri ve Diğer Avrupa Ülkeleri ne yapılan ihracatta ise azalış gözlenmiştir. Tablo 3.2: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İhracatı (yüzde pay) Yıllar Türkiye AB Diğer Avrupa Orta Doğu ve Arap Ülkeleri Ülkeleri Diğer Ülkeler 2006 47,6 15,0 15,1 17,8 4,5 2007 58,4 15,8 8,8 11,6 5,4 2008 49,9 20,5 5,9 17,0 6,7 2009 54,2 18,5 1,7 19,5 6,1 2010 46,4 12,2 3,6 32,3 5,5 2011 53,3 8,3 1,3 32,0 5,1 2012 51,0 7,7 1,0 35,7 4,6 2013 52,2 7,6 2,3 31,9 6,0 2014 60,1 3,7 0,6 31,1 4,5 2015 56,1 5,2 3,2 30,2 5,3 2016 62,5 10,2 0,9 22,7 3,7 2017 60,4 7,9 1,6 21,1 9,0 2018 (Ocak-Şubat) 66,3 2,0 5,6 17,5 8,5 K ay n ak : T ic are t D a ire s i KKTC nin gerçekleştirdiği toplam ithalat içinde en büyük paya sahip olan Türkiye nin payı 2017 yıl sonu itibarıyla yüzde 58,9 dur. Öte yandan, AB ülkelerinden yapılan ithalatın payı, 2017 yıl sonu itibarıyla yüzde 0,4 oranında artarak yüzde 21,3 e yükselmiştir. 2017 yılında Türkiye ve Uzak Doğu Ülkeleri nden yapılan ithalatta azalış, AB ülkelerinden, diğer ülke gruplarından, diğer Avrupa Ülkeleri nden Orta Doğu ve Arap Ülkeleri nden yapılan ithalatın paylarında artış gerçekleşmiştir. 2018 yılının Ocak ayına bakıldığında ise, 2017 yılının aynı ayı ile kıyaslandığında tüm ülke gruplarından yapılan ithalatın payında artış görülmektedir. Bülten - 2018 / I - 12 -
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık DIŞ TİCARET VE TURİZM - TURİZM KKTC MERKEZ BANKASI Tablo 3.3: KKTC nin Ülke Gruplarına Göre İthalatı (yüzde pay) Yıllar Türkiye AB Uzak Doğu Diğer Avrupa Orta Doğu ve Diğer Ülkeleri Ülkeleri Arap Ülkeleri Ülkeler 2006 68,8 18,0 6,0 1,2 4,8 1,2 2007 67,9 16,1 7,3 2,6 4,3 1,8 2008 69,8 14,0 6,5 4,7 3,4 1,6 2009 69,6 15,5 6,6 2,3 4,0 2,0 2010 70,9 15,6 5,7 1,9 4,3 1,6 2011 68,6 16,8 4,9 2,5 5,2 2,0 2012 72,4 14,5 4,8 1,7 4,8 1,8 2013 66,7 15,8 6,6 3,8 5,4 1,7 2014 64,7 15,5 8,1 4,6 4,9 2,2 2015 64,5 18,1 7,7 3,0 4,7 2,0 2016 60,4 20,9 8,7 3,3 4,5 2,2 2017 58,9 21,3 8,0 3,5 5,0 3,3 2018 (Ocak) 64,2 14,0 8,8 4,5 4,6 3,9 Kaynak: T i c a r e t D a i r e s i 3.2 TURİ ZM 2018 yılının birinci çeyreğinde 405.747 olan toplam gelen yolcu sayısı, 2017 yılının aynı dönemine göre yüzde 6,7 oranında artmıştır. artmış ve 3. ülke uyruklu yolcuların sayısı ise binde 9 oranında azalmıştır. Birinci çeyrekte KKTC ye gelen T.C. uyruklu yolcu sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,1 oranında Tablo 3.4: KKTC'ye Gelen Yolcu Sayısı T.C. Uyruklu 3. Ülke Uyruklu Toplam Dönem Yüzde Yüzde Yüzde 2017 2018 2017 2018 2017 2018 Değişim Değişim Değişim Ocak 85.102 97.305 14,3 20.242 21.783 7,6 105.344 119.088 13,0 Şubat 101.113 108.195 7,0 31.737 33.105 4,3 132.850 141.300 6,4 Mart 101.949 108.825 6,7 40.252 36.534-9,2 142.201 145.359 2,2 I. Çeyrek 288.164 314.325 9,1 92.231 91.422-0,9 380.395 405.747 6,7 K a y n a k : T u r i z m P l a n l a m a D a i r e s i 2018 yılının ilk çeyreğinde gelen yolcu sayısı bir önceki yıl ve son beş yılın ortalamalarıyla karşılaştırıldığı zaman 2018 yılının birinci çeyreğinde gelen toplam yolcu sayısının 2017 yılının ve son 5 yıl ortalamalarının üstünde olduğu görülmektedir. Grafik 3.3 2018 Yılında Gelen Yolcu Sayısının 2017 Yılıyla ve Son 5 Yıllık Ortalamalarla Karşılaştırılması 200.000,00 Ülkemizde bulunan turistik tesislerin 2017 ve 2018 yılları itibarıyla doluluk oranları incelendiği zaman 2018 yılı Ocak ve Şubat ayları doluluk oranının bir önceki yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında daha yüksek, Mart ayının ise bir önceki yılın aynı ayına göre daha düşük olduğu gözlenmiştir. 180.000,00 160.000,00 140.000,00 120.000,00 100.000,00 80.000,00 60.000,00 5 Yıllık Ortalamalar 2017 2018-13 - Bülten - 2018 / I
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık % 37,10 37,50 50,20 DIŞ TİCARET VE TURİZM - TURİZM Grafik 3.4: Aylar İtibarıyla Yatak Doluluk Oranı (%) 100 90 80 74,30 77,20 68,00 66,50 KKTC MERKEZ BANKASI Sektörün toplam yatak kapasitesindeki gelişimin 2017 ve 2018 yılları itibarıyla karşılaştırıldığı zaman 2017 ilk çeyreğinde 21.567 olan yatak kapasitesinin 2018 ilk çeyreği itibarıyla 21.885 e ulaştığı görülmektedir. 70 60 50 40 34,50 37,30 30 20 61,20 56,6060,10 54,90 K aynak: T urizm P l an la m a D ai r e s i 2017 2018 53,40 42,50 Grafik 3.5: Yatak Kapasitesi 22.000 21.800 21.600 21.400 21.200 21.000 20.800 20.600 20.400 20.200 20.000 2017 2018 K aynak: T urizm P l an la m a D ai r e s i Bülten - 2018 / I - 14 -
BÜTÇE GELİŞMELERİ - 2018 YILI BİRİNCİ ÇEYREK SONUÇLARI KKTC MERKEZ BANKASI Mİlyon TL BÜTÇE GELİŞMELERİ 4.1 2018 YI LI Bİ RİNCİ ÇEYR EK SONUÇLARI 2018 mali yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla, KKTC bütçe gelir toplamında yüzde 3,2 düşüş olurken gider toplamında yüzde 4,3 artış olmuştur. Bu değişimlerin ardından bütçe gelirleri ve bütçe giderleri 2018 yılı birinci çeyreğinde 1.012,1 ve 941,3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılının birinci çeyreğinde 143 milyon TL fazla veren kamu maliyesi, 2018 yılının aynı döneminde 70,8 milyon TL fazla vermiştir. Tablo 4.1: Bütçe Dengesi (Milyon TL) 2017 2018 Ocak- Ocak- Mart Mart Yıllık Gerçekleşme Gerçekleşme Yıllık Öngörülen Gerçekleşme % Değişim Bütçe Gelirleri 5.102,1 1.045,2 5.732,0 1.012,1-3,2 Bütçe Giderleri 5.023,6 902,2 5.815,0 941,3 4,3 Bütçe Dengesi 78,5 143,0-83,0 70,8-50,5 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı 2017 yılının tamamında elde edilen 5.102,1 milyon TL tutarındaki bütçe gelirleri toplamının yüzde 20,5 i birinci çeyrek içinde tahsil edilmiştir. 2018 yılının aynı döneminde öngörülen toplam bütçe gelirlerinin yüzde 17,7 si tahsil edilmiştir. 2018 yılı içinde hizmet ve faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılacağı tahmin edilen 5.815 milyon TL nin yüzde 16,2 si birinci çeyrek içinde kullanılmıştır. Bu oran bir önceki yılın aynı döneminde yüzde 18 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.1: Bütçe Gerçekleşmeleri (Milyon TL) 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0-200 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı 4.2 GELİ RLER 2018 mali yılı birinci çeyreği itibarıyla bütçe gelirleri, bir önceki yılın aynı dönemine göre 33,1 milyon TL düşüş göstererek 1.012,1 milyon TL olmuştur. Bütçe gelirleri içerisinde en büyük paya sahip vergi gelirleri kalemi toplamı 2018 yılı birinci çeyreği içinde 731,7 milyon TL olmuştur. Vergi gelirleri toplamı 2017 yılının aynı döneminde 589,1 milyon TL idi. 2017 yılı birinci çeyreğinde, bütçe gelirleri içinde ikinci en yüksek paya sahip olan vergi dışı gelirler kalemi ise 2018 yılı birinci çeyreğinde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,1 düşüş göstermiş ve 254,3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Diğer gelirlerdeki artışın sebebi Ercan Havalimanı özelleştirme gelirinin 2018 yılı itibarıyla tahsil edilmeye başlanmasıdır. 17-Q1 17-Q2 17-Q3 17-Q4 18-Q1 Gelirler Toplamı Giderler Toplamı Gelir Gider Farkı Tablo 4.2: Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 2017 2018 Ocak- Mart Ocak- Mart % Değişim Vergi Gelirleri 589,1 731,7 24,2 Vergi Dışı Gelirler 306,9 254,3-17,1 Alınan Bağış Yardım ve Krediler 147,8 0 - Diğer Gelirler 1,4 26,1 1.764,3 Toplam 1.045,2 1.012,1-3,2% K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı - 15 - Bülten - 2018 / I
Milyon TL Milyon TL BÜTÇE GELİŞMELERİ - GİDERLER 2017 yılının birinci çeyreğinde alınan bağış, yardım ve krediler kaleminin toplam bütçe gelirleri içindeki payı yüzde 14,1 iken, 2018 yılı aynı döneminde yüzde 0 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler içinde vergi gelirleri kaleminin payı yüzde 56,4 iken yüzde 72,3, vergi dışı gelirler kaleminin payı ise yüzde 29,3 iken, yüzde 25,2 olarak gerçekleşmiştir. Diğer gelirler kaleminin payı ise yüzde 0,1 iken, yüzde 2,5 oranında gerçekleşmiştir. Grafik 4.2: Bütçe Gelirlerinin Dağılımı (Milyon TL) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 589,1 306,9 147,8 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı 1,4 731,7 4.3 GİDERLER 254,3 2017 Q1 2018 Q1 Vergi Gelirleri Vergi Dışı Gelirler Alınan Bağış Yardım ve Krediler 26,1 0,0 Tablo 4.3: Bütçe Giderleri (Milyon TL) 2017 Ocak Mart KKTC MERKEZ BANKASI 2018 Ocak Mart % Değişim Cari Transferler 423,6 455,6 7,6 Personel Giderleri 358,8 421,9 17,6 Sermaye Giderleri ve Transferler 35,7 8,4-76,5 Mal ve Hizmet Alım Giderleri 60,1 29,9-50,3 Diğer Giderler 24,0 25,5 6,3 Toplam 902,2 941,3 4,33 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı Personel giderleri kaleminin toplam giderler içindeki payı, 2017 yılı birinci çeyreği içinde yüzde 39,8 iken, 2018 yılı birinci çeyreğinde yüzde 44,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2017 yılı birinci çeyreğinde bütçe giderleri toplamının yüzde 47 sini oluşturan cari transferler kaleminin payı, 2018 yılı birinci çeyreğinde artış göstermiş ve yüzde 48,4 olmuştur. Personel giderleri ile cari transferler kalemleri toplamının bütçe giderleri içindeki payı, 2017 yılı birinci çeyreğinde yüzde 86,7 iken 2018 yılı aynı döneminde yüzde 93,2 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.3: Bütçe Giderleri Dağılımı (Milyon TL) 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 423,6 358,8 455,6 421,9 2018 yılı birinci çeyreği itibarıyla bütçe giderleri toplamı, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,33 artış göstermiş ve 902,2 milyon TL den 941,3 milyon TL ye ulaşmıştır. Söz konusu dönemlerde, cari transferler ile personel gideri kalemlerinde sırasıyla yüzde 7,6, ve 17,6 artış olmuştur. 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 60,1 35,7 24,0 8,4 29,9 25,5 2017 Q1 2018 Q1 KKTC bütçesinin cari transferler gider kalemi, 2018 yılı birinci çeyreğinde 455,6 milyon TL olmuştur. Bu dönemde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,6 oranında artış gösteren personel giderleri kalemi, 421,9 milyon TL seviyesine ulaşmıştır. Sermaye giderleri ve transferler kalemi de aynı dönemler içinde yüzde 76,5 düşüş göstermiş ve 2018 yılı birinci çeyreğinde 8,4 milyon TL olmuştur. Cari Transferler Sermaye ve Transferler Diğer K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı Personel Giderleri Mal - Hizmet Alım Bülten - 2018 / I - 16 -
BÜTÇE GELİŞMELERİ - BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI KKTC MERKEZ BANKASI 4.4 BÜT ÇE U YGULAMA SONUÇLARI 2018 yılı birinci çeyreği sonunda, 2018 yılı için öngörülen bütçe gelirlerinin yüzde 17,66 sı tahsil edilmiş, öngörülen toplam bütçe giderlerinin ise yüzde 16,19 u harcanmıştır. 2017 yılı aynı dönemi için bu oranlar sırasıyla yüzde 20,49 ve yüzde 17,96 seviyelerindeydi. Tablo 4.4: Bütçe Uygulama Sonuçları (Milyon TL) 2017 Gerçekleşme 2018 Bütçe Tahmini 2017 2018 Değişim (%) 2017 Üç Aylık Gerçekleşme 2018 Üç Aylık Gerçekleşme 2017 Üç Aylık Gerçekleşme Oranı (%) 2018 Üç Aylık Gerçekleşme Oranı (%) Vergi Gelirleri 3.047,1 3.321,8 9,02 589.1 731,7 19,33 22,03 Vergi Dışı Gelirler 1.048,1 1.067,2 1,82 306.9 254,3 29,28 23,88 Gelirler Alınan Bağış Yardım Krediler 930,8 1.230,0 32,14 147.8 0 15,88 0,00 Diğer Gelirler 76,1 113,0 48,49 1.4 26,1 1,84 22,66 Genel Toplam 5.102,1 5.732,0 12,35 1.045,2 1.012,1 20,49 17,66 Cari Transferler 2.360,0 2.446,6 3,67 423.6 455,6 17,95 18,62 Personel Giderleri 1.768,8 1.907,6 7,85 358.8 421,9 20,29 22,12 Giderler Sermaye Giderleri ve Transferleri 406,5 390,9-3,84 35.7 8,4 8,78 2,15 Mal ve Hizmet Alım Giderleri 371,1 417,9 12,61 60.1 29,9 16,19 7,15 Diğer Giderler 117,2 652,0 456,31 24.0 25,5 20,48 3,91 Genel Toplam 5.023,6 5.815,0 15,75 902.2 941,3 17,96 16,19 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı - 17 - Bülten - 2018 / I
Milyon TL 15-Q1 15-Q2 15-Q3 15-Q4 16-Q1 16-Q2 16-Q3 16-Q4 17-Q1 17-Q2 17-Q3 17-Q4 18-Q1 Milyon TL BÜTÇE GELİŞMELERİ - FİNANSMAN DENGESİ 4.5 FİNAN S MAN DEN GESİ Bütçe gelirlerinden T.C. kredileri ve iç borçlanma kalemlerinin çıkarılması suretiyle elde edilen toplam gelir rakamı ile bütçe giderleri arasındaki farka eşit olan finansman dengesi, 2018 yılı birinci çeyreğinde 2017 yılının aynı dönemine göre yüzde 20 artarak 70,8 milyon TL olmuştur. Vergi gelirleri ve vergi dışı gelirler kalemlerinde, 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre sırasıyla 142,6 artış ve 52,1 milyon TL düşüş gerçekleşmiştir. Yerel gelirler kalemi ise yüzde 12,8 artmış ve 1.012,1 milyon TL ye ulaşmıştır. Tablo 4.5: Finansman Dengesi (Milyon TL) 2017 Ocak Mart 2018 Ocak Mart Bütçe Gelirleri - (T.C. Kredi + İç Borçlanma) 961,2 1.012,1 1. Yerel Gelirler 897,4 1.012,1 Vergi Gelirleri 589,1 731,7 Vergi Dışı Gelirler 306,9 254,8 Diğer Gelirler 1,4 25,6 2. Dış Yardımlar 63,8 0,0 T.C. Yardımları 63,8 0,0 Bütçe Giderleri 902,2 941,3 Personel Giderleri 358,8 421,9 Cari Transferler 423,6 455,6 Sermaye Giderleri 35,7 8,4 Diğer Giderler 84,1 55,4 Finansman Dengesi 59,0 70,8 Finansman 84,0 0,0 T.C. Kredileri 84,4 0,0 İç Borçlanma 0,0 0,0 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı 2018 yılı birinci çeyreği itibarıyla oluşan bütçe rakamlarına göre, yerel gelirlerimizle bütçe giderlerini karşılama oranı yüzde 107,5 olmuştur. Aynı oran 2017 yılı birinci çeyreğinde yüzde 99,5 idi. KKTC MERKEZ BANKASI Grafik 4.4: Yerel Gelirlerin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 77,7 84,5 84,6 63,4 K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı 109,6 86,7 90,1 63,5 Bütçe gelirlerinden T.C. yardım ve kredilerinin çıkarılması sonucu oluşan yerel gelir toplamının bütçe giderlerini karşılama oranı son 10 yılda yüzde 69 seviyelerinden yüzde 83 seviyelerine geldiği görülmekte ve bu oranın 2018 yılı için 77,42 seviyesinde gerçekleşmesi tahmin edilmektedir. Yerel gelirler ile bütçe giderleri arasındaki açığın finansmanı için en önemli finansman kaynağı olan TC yardım ve krediler rakamının son 10 yıllık dönemde bütçe giderleri içindeki payı ise yüzde 30 seviyelerinden yüzde 20 seviyelerine gerileyeceği öngörülmektedir. Yerel gelirlerimizle bütçe giderlerini karşılama anlamında son 10 yıllık dönemde olumlu bir tablo ortaya çıksa da, kamu maliyesi hala daha bütçe giderlerinin tamamını karşılayamamakta ve bütçe açığı sorunu yaşanmaya devam etmektedir. 99,5 89,0 87,4 120 107,5 100 67,8 60 Yerel Gelirler Bütçe Giderleri Yerel Gelirlerin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı(Sağ Eksen) % Grafik 4.5: Yıllar İtibarıyla Yerel Gelirlerin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı 7.000 6.000 5.000 4.000 69,1 67,3 68,6 61,3 80 40 20 83 83 78,9 74,5 75,9 77,42 70,1 0 100 80 60 3.000 2.000 1.000 0 30,7 36,2 32 40 29,6 27,1 28,5 24,6 21,4 17,5 18,5 21,2 20 0 Bülten - 2018 / I - 18 - K aynak: M a li y e Ba k an lı ğ ı * : T ahm in Yerel Gelirler Bütçe Giderleri Eksen Başlığı T.C. Yardım ve Krediler Yerel Gelirlerin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı (Sağ Eksen) % T.C. Yardım ve Kredilerinin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı (Sağ Eksen) %
Mar.16 Haz.16 Eyl.16 Ara.16 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ KKTC MERKEZ BANKASI PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER 5.1 BAN KACI LIK SEKTÖ RÜ NÜN G EN EL GÖRÜNÜMÜ 5.1.1 FİNAN SAL DERİNLEŞ ME 2018 yılı birinci çeyrek finansal derinleşme rakamlarına göre; toplam brüt kredilerin GSYH ye oranı yüzde 117,7 den yüzde 111,6 ya, toplam aktiflerin GSYH ye oranı yüzde 200,8 den yüzde 190,8 e ve toplam mevduatın GSYH ye oranı yüzde 162,3 den yüzde 154 e gerilemiştir. Ancak 2017 ve 2018 yılları için bu oranlar hesaplanırken GSYH tahmin rakamları kullanıldığından, gerçekleşme rakamları açıklandığı zaman revizyon gerçekleşecektir. Grafik 5.1: Finansal Derinleşme (%) 220 200 180 160 140 120 100 80 60 155,4 150,9 162,7 N o t : ( 1 ) 2 0 1 6 y ı l ı i ç i n G S Y H g e r ç e k l e ş m e, 2 0 1 7-2 0 1 8 y ı l l a r ı i ç i n D P Ö n ü n G S Y H t a h m i n r a k a m l a r ı k u l l a n ı l m ı ş t ı r. K a y n a k : K K T C M B, D P Ö 182,2 170,0 178,7 189,2 143,4 135,8 142,2 200,8 190,8 162,3 154,0 151,3 129,0 120,9 123,3 117,7 110,0 95,8 98,4 99,3 101,8 105,1 107,9 111,6 Toplam Aktifler / GSYH (1) Toplam Mevduat / GSYH (1) Toplam Brüt Krediler / GSYH (1) 2017 Mart sonu itibarıyla yüzde 18,26 olan SYSR 2018 yılının ilk çeyreğinde 0,86 puan azalarak yüzde 17,4 e gerilemiştir. TGA nın brüt krediler içindeki payı, 2018 yılının Mart ayı sonunda bir önceki çeyrek dönemle aynı seviyede kalarak yüzde 5,72 olarak gerçekleşmiştir. Mevduatın krediye dönüşüm oranını gösteren brüt kredilerin mevduata oranı, 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki döneme göre 0,1 puan azalmış ve yüzde 72,45 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2017 yılı Mart ayında yüzde 59,86 seviyesinde olan brüt kredilerin aktif toplamı içerisindeki payı, 2018 yılının ilk çeyreğinde yüzde 58,47 seviyesine gerilemiştir. Bir önceki çeyrek döneme göre ise 0,14 puan azalmıştır. Brüt kredilerdeki büyüme hızında, 2018 yılı birinci çeyrekte bir önceki döneme göre yüzde 5,81 artış gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde brüt kredilerde yüzde 3,67 artış olmuştur. Bir önceki çeyrek dönemle karşılaştırıldığında, 2017 yılı Aralık ayı sonunda yüzde 7,24 artan mevduat, 2018 yılının birinci çeyreğinde yüzde 5,95 artış göstermiştir. 2017 Aralık sonu itibarıyla 9,99 olan finansal kaldıraç oranı, 2018 yılının ilk çeyreğinde 10,01 düzeyinde gerçekleşmiştir. Tablo 5.1: Performans Rasyoları 2017 2018 Mar. Haz. Eyl. Ara. Mar. Likit Aktifler / Top. Aktifler (%) 25,28 26,27 27,80 27,42 26,37 SYSR (%) 18,26 18,04 18,27 17,30 17,40 TGA / Brüt Krediler (%) 6,20 6,08 6,06 5,72 5,72 Brüt Krediler / Top. Mevduat (%) 74,96 73,90 71,31 72,55 72,45 5.1.2 BAN KACI LIK SEKTÖ RÜ NÜN PERFO R MANS RASYO LARI Sektörde, likit aktiflerin toplam aktifler içindeki payı 2018 yılı birinci çeyreğinde bir önceki döneme göre yüzde 26,37 ye gerilemiştir. Bu oran bir önceki yılın aynı döneminde yüzde 25,28 seviyesinde gerçekleşmiştir. Brüt Krediler / Top. Aktifler (%) 59,86 58,83 57,02 58,61 58,47 Brüt Kredilerdeki Çeyrek Büyüme Hızı (%) Mevduattaki Çeyrek Büyüme Hızı (%) 3,67 3,18 2,65 9,11 5,81 6,11 4,55 6,37 7,24 5,95 Finansal Kaldıraç 1 9,24 9,44 9,54 9,99 10,01 N o t : ( 1 ) Y ab a ncı Kaynak l ar / T o p lam Ö z k aynakl ar - 19 - Bülten - 2018 / I
Mar.16 Haz.16 Eyl.16 Ara.16 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ KKTC MERKEZ BANKASI 5.1.3 BAN KACI LIK SEKTÖ RÜNÜN GELİ Şİ Mİ 2018 yılının Mart ayı sonunda bankacılık sektörü bilanço büyüklüğünün GSYH ye oranı yüzde 190,78 e gerilemiştir. Grafik 5.2: Bankacılık Sektörünün Gelişimi Milyon TL 28.000 26.000 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 182,17 155,44 150,91 162,68 Aktifler 169,99 189,20 178,66 200,83 Aktif/GSYH 205 190,78 195 185 175 % 165 155 145 N o t : ( 1 ) 2 0 1 6 y ı l ı i ç i n G S Y H g e r ç e k l e ş m e, 2 0 1 7-2 0 1 8 y ı l l a r ı i ç i n D P Ö n ü n G S Y H t a h m i n r a k a m l a r ı k u l l a n ı l m ı ş t ı r. 5.1.4 BAN KACI LIK S EKTÖ RÜNDE YOĞUN LAŞMA Bankacılık sektöründe yoğunlaşma incelendiği zaman, 2018 yılı birinci çeyrekte aktif büyüklüğü açısından en büyük beş bankanın sektör içindeki payı yüzde 55,23, ilk on bankanın toplam aktifler içindeki payı ise yüzde 78,56 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde brüt krediler büyüklüğü açısından ilk beş bankanın sektör içindeki payı yüzde 56,22, ilk on bankanın payı ise yüzde 80,64 düzeyindedir. Mevduat büyüklüğü açısından en büyük beş bankanın toplam mevduatlar içindeki payı yüzde 56,87, ilk on bankanın payı ise yüzde 79,91 seviyesindedir. Söz konusu dönemde özkaynaklar büyüklüğü açısından ilk beş bankanın toplam özkaynaklar içindeki payı yüzde 49,75, ilk on bankanın payı ise yüzde 78,27 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bankalara borçlar kaleminin büyüklüğü açısından ilk beş bankanın sektör içindeki payı yüzde 61,62, ilk on bankanın payı ise yüzde 92,81 düzeyindedir. Tablo 5.2: Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma (%) İlk Beş Bankanın Sektör İçindeki Payları 2017 2018 Mart Haziran Eylül Aralık Mart Aktifler 55,23 54,64 54,72 55,15 55,23 Brüt Krediler 58,34 56,73 56,34 57,01 56,22 Mevduat 57,51 56,81 56,94 56,80 56,87 Bankalara Borçlar 62,90 58,03 55,47 58,42 61,62 Özkaynaklar 51,01 50,66 50,37 50,38 49,75 İlk On Bankanın Sektör İçindeki Payları Aktifler 77,64 77,47 77,78 78,47 78,56 Brüt Krediler 81,80 81,09 80,83 81,11 80,64 Mevduat 80,09 79,92 79,91 80,07 79,91 Bankalara Borçlar 89,08 88,45 87,22 90,64 92,81 Özkaynaklar 76,70 76,80 77,22 78,36 78,27 Bülten - 2018 / I - 20 -
Ara.14 Mar.15 Haz.15 Eyl.15 Ara.15 Mar.16 Haz.16 Eyl.16 Ara.16 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Adet Kişi PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ KKTC MERKEZ BANKASI 5.1.5 BAN KA, ŞUBE V E P ER S ONEL SAYI SI Bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı 2018 Mart ayı sonunda 21 dir. Sektördeki 21 bankanın 2 si kamu bankası, 14 ü özel sermayeli banka ve 5 i şube bankasıdır. Tablo 5.3: Banka Sayısındaki Gelişmeler Mar.16 Haz.16 Eyl.16 Ara.16 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Bankaları 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Özel Sermayeli Bankalar 13 13 14 14 14 14 14 14 14 Şube Bankaları 7 7 6 6 6 6 6 5 5 Toplam 22 22 22 22 22 22 22 21 21 Sektörde hizmet sunum birimi olan banka şubesi sayısı, 2018 yılının ilk çeyreğinde 232 dir. Şube sayılarının banka gruplarına göre dağılımına bakıldığında, toplam şube sayısının yüzde 69,4 ü özel sermayeli bankalara, yüzde 16,81 i şube bankalarına, yüzde 13,79 u kamu bankalarına ait olduğu görülmektedir. Tablo 5.4: Şube ve Personel Sayılarının Gelişimi Şube Sayısının Gelişimi (adet) Mar.16 Haz.16 Eyl.16 Ara.16 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Bankaları 36 36 36 36 36 36 34 33 32 Özel Sermayeli Bankalar 145 145 152 151 152 153 156 161 161 Şube Bankaları 46 46 45 45 44 45 43 39 39 Toplam 227 227 233 232 232 234 233 233 232 Personel Sayısının Gelişimi (kişi) Kamu Bankaları 516 504 554 548 564 559 565 558 554 Özel Sermayeli Bankalar 1.814 1.807 1.875 1.934 1.924 1.927 1.965 2.024 2.038 Şube Bankaları 551 567 560 562 564 564 570 524 519 Toplam 2.881 2.878 2.989 3.044 3.052 3.050 3.100 3.106 3.111 Sektörde istihdam edilen personel sayısı, Aralık 2017 - Mart 2018 döneminde 5 kişi artarak 3.106 dan 3.111 e yükselmiştir. Söz konusu personelin 554 ü kamu bankalarında, 2.038 i özel sermayeli bankalarda ve 519 u şube bankalarında çalışmaktadır. Bu dönemde, özel sermayeli bankalardaki personel sayısı 2.024 den 2.038 e yükselmiş, kamu bankalarındaki personel sayısı 558 den 554 e, şube bankalarındaki personel sayısı ise 524 den 519 a gerilemiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde bankacılık sektöründe çalışan personel sayısı, 59 kişi artarak 3.052 den 3.111 e ulaşmıştır. Söz konusu dönemde personel sayısındaki değişim banka grupları bazında incelendiğinde, özel sermayeli bankalarda 114 kişi artarken, kamu bankalarında 10 kişi, şube bankalarında 45 kişi azalmıştır. Grafik 5.3: Personel ve Şube Sayısının Gelişimi 240 235 230 225 220 215 210 205 200 Şube Sayısı (Sol Eksen) 3.100 3.000 2.900 2.800 2.700 2.600 Personel Sayısı (Sağ Eksen) 2018 yılının ilk çeyreğinde sektörde çalışan personelin yüzde 17,81 inin kamu bankalarına, yüzde 65,51 inin özel sermayeli bankalara, yüzde 16,68 inin ise şube bankalarına ait olduğu görülmektedir. - 21 - Bülten - 2018 / I
PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2 BAN KACI LIK S EKTÖ RÜ KONSO Lİ DE BİLAN ÇO SU 2017 yılı Aralık ayı sonunda 26.115,3 milyon TL seviyesinde olan bankacılık sektörünün aktif toplamı, 2018 yılının ilk çeyreğinde yüzde 6,06 artarak 27.698,6 milyon TL ye yükselmiştir. İlgili dönemde, likit aktiflerde yüzde 1,98, brüt kredilerde yüzde 5,81, MDC de yüzde 16,2, diğer aktiflerde ise yüzde 14,19 artış görülmüştür. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde sektörün toplam aktifleri yüzde 25,3, likit aktifleri yüzde 30,68, brüt kredileri yüzde 22,4, MDC yüzde 24,06 artış göstermiştir. Aynı dönemde mevduat yüzde 26,63, özkaynaklar ise yüzde 16,51 artmıştır. Sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduat, Aralık 2017 - Mart 2018 döneminde yüzde 5,95, özkaynaklar ise yüzde 5,84 artmıştır. Tablo 5.5: Bankacılık Sektörü Konsolide Bilançosu (Milyon TL) 2017 2018 Yüzde Değişim Mart Haziran Eylül Aralık Mart 12/2017-03/2018 03/2017-03/2018 Likit Aktifler 5.589,2 6.103,5 6.840,0 7.161,8 7.303,9 1,98 30,68 MDC 1.596,6 1.601,3 1.632,6 1.704,6 1.980,8 16,20 24,06 Toplam Brüt Krediler 13.231,5 13.666,3 14.028,2 15.306,2 16.195,6 5,81 22,40 Diğer Aktifler 1.687,7 1.861,0 2.101,9 1.942,7 2.218,3 14,19 31,44 Aktif-Pasif Toplamı 22.105,0 23.232,1 24.602,7 26.115,3 27.698,6 6,06 25,30 Mevduat 17.652,4 18.494,1 19.672,9 21.098,1 22.352,7 5,95 26,63 Bankalara Borçlar 1.460,1 1.551,4 1.600,6 1.637,5 1.638,0 0,03 12,18 Diğer Pasifler 833,3 960,8 994,9 1.002,9 1.192,2 18,88 43,07 Özkaynaklar 2.159,2 2.225,8 2.334,3 2.376,8 2.515,7 5,84 16,51 Bülten - 2018 / I - 22 -
PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2.1 AKTİ F / P ASİ F Y API SINDAKİ GELİ Ş MELER 2018 yılının ilk çeyreğinde, sektörün aktif toplamı içerisindeki en büyük pay, yüzde 58,47 ile brüt kredilere aittir. Brüt kredileri sırasıyla yüzde 26,37 payla likit aktifler, yüzde 8,01 ile diğer aktifler ve yüzde 7,15 lik payla MDC takip etmektedir. Bankacılık sektörü Mart 2017 - Mart 2018 dönemi aktif yapısını oluşturan kalemlerin payları yönünden değerlendirildiğinde; likit aktifler ve diğer aktiflerde artış, MDC ve brüt kredilerde ise azalış olduğu görülmektedir. bankalara borçlar ve yüzde 4,31 ini diğer pasifler oluşturmaktadır. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde bankacılık sektörünün pasif yapısını oluşturan kalemlerin payları yönünden değerlendirildiğinde, mevduat ve diğer pasifler kalemlerinde artış, bankalara borçlar ve özkaynaklar kalemlerinde ise azalış olduğu görülmektedir. Mart 2018 itibarıyla, toplam pasifin yüzde 80,7 ini mevduat, yüzde 9,08 ini özkaynaklar, yüzde 5,91 ini Tablo 5.6: Bankacılık Sektörü Aktif / Pasif Kalemlerinin Yapısal Yüzde Dağılımı (%) 2017 2018 Aktif Mart Haziran Eylül Aralık Mart Likit Aktifler 25,28 26,27 27,80 27,42 26,37 MDC 7,22 6,89 6,64 6,53 7,15 Toplam Brüt Krediler 59,86 58,83 57,02 58,61 58,47 Diğer Aktifler 7,64 8,01 8,54 7,44 8,01 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Pasif Toplam Mevduat 79,86 79,61 79,96 80,79 80,70 Bankalara Borçlar 6,61 6,68 6,51 6,27 5,91 Diğer Pasifler 3,76 4,13 4,04 3,84 4,31 Özkaynaklar 9,77 9,58 9,49 9,10 9,08 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Mart 2017 - Mart 2018 aralığındaki tüm dönemlerde büyüyen bankacılık sektörünün toplam aktifi, 2017 nin ilk çeyreği itibarıyla 4,59 oranında artmıştır. 2017 yılının ikinci ve üçüncü çeyreklerinde yüzde 5,1 ve yüzde 5,9, dördüncü çeyrek itibarıyla yüzde 6,15 ve 2018 ilk çeyrek itibarıyla yüzde 6,06 artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.4: Bankacılık Sektörünün Aktifleri ve Çeyrek Dönemlik Gelişimleri (%) Milyon TL % 29.000 7 27.000 5,90 6,15 6,06 6 25.000 4,59 5,10 5 23.000 21.000 19.000 17.000 4 3 2 15.000 13.000 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 Toplam Aktif (%) Değişim 1 0-23 - Bülten - 2018 / I
% PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI Sektör aktif toplamı, 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla, şube bankaları grubunda yüzde 30,48 den yüzde 30,86 ya yükselmiş, kamu bankaları grubunda yüzde 24,97 den yüzde 24,66 düzeyine, özel sermayeli bankalar grubunda ise yüzde 44,55 ten yüzde 44,48 düzeyine gerilemiştir. Mart 2017 Mart 2018 döneminde ise, kamu bankaları ve şube bankaları gruplarında küçülme, özel sermayeli bankalar grubunda büyüme görülmüştür. 2018 yılının ilk çeyreğinde, bir önceki çeyrek döneme göre, kamu bankaları aktif toplamında yüzde 4,77, özel sermayeli bankalarda yüzde 5,87 ve şube bankalarında yüzde 7,41 oranlarında artış olmuştur. Bir önceki yılın aynı dönemine göre ise, aktif toplamı kamu bankalarında yüzde 18,87, özel sermayeli bankalarda yüzde 30,41, şube bankalarında yüzde 23,68 oranlarında artmıştır. Grafik 5.5: Banka Gruplarının Sektörün Aktif Toplamındaki Payları (%) 50 45 40 42,72 42,68 42,81 44,55 44,48 35 30 25 31,27 31,69 32,33 30,48 30,86 26,01 25,63 24,86 24,97 24,66 20 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Bankaları Eksen Başlığı Özel Sermayeli Bankalar Şube Bankaları Tablo 5.7: Banka Grupları Bazında Toplam Aktiflerin Gelişimi (Milyon TL) 2017 2018 Yüzde Değişim Mart Haziran Eylül Aralık Mart 12/2017-03/2018 03/2017-03/2018 Kamu Bankaları 5.749,3 5.955,1 6.116,1 6.523,2 6.834,2 4,77 18,87 Özel Sermayeli Bankalar 9.444,1 9.914,3 10.532,4 11.633,4 12.316,3 5,87 30,41 Şube Bankaları 6.911,6 7.362,7 7.954,2 7.958,7 8.548,1 7,41 23,68 Toplam 22.105 23.232,1 24.602,7 26.115,3 27.698,6 6,06 25,30 Bülten - 2018 / I - 24 -
% PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2.2 LİKİT VAR LIK LAR Bankacılık sektörü likit aktiflerini oluşturan nakit değerler, bankalardan alacaklar, Merkez Bankası ndan alacaklar ve BPP işlemlerinden alacaklar kalemlerinin toplamı, 2018 yılının ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,98 artarak 7.161,8 milyon TL den 7.303,9 milyon TL ye yükselmiştir. Bu dönemde, BPP işlemlerinden alacaklar kaleminde 3,5 milyon TL düşüş, nakit değerler kaleminde 1 milyon TL, merkez bankasından alacaklar kaleminde 125,3 milyon TL, bankalardan alacaklar kaleminde 19,3 milyon TL artış gerçekleşmiştir. 2017 yılı Mart ayı sonunda 5.589,2 milyon TL olan likit aktifler, 2018 yılı Mart ayı sonunda 7.303,9 milyon TL seviyesine yükselmiştir. Anılan dönemde, nakit değerler 27,6 milyon TL, Merkez Bankası ndan alacaklar kalemi 658,5 milyon TL, BPP işlemlerinden alacaklar kalemi 474,8 milyon TL ve bankalardan alacaklar kalemi 553,8 milyon TL artmıştır. Tablo 5.8: Likit Aktiflerin Gelişimi (Milyon TL) 2017 2018 Yüzde Değişim Mart Haziran Eylül Aralık Mart 12/2017-03/2018 Nakit Değerler 189,8 208,7 227,9 216,4 217,4 0,46 Merkez Bankası ndan Alacaklar 2.028,9 2.209,9 2.433,8 2.562,1 2.687,4 4,89 BPP İşlemlerinden Alacaklar 1.020,8 1.012,1 1.251,5 1.499,1 1.495,6-0,23 Bankalardan Alacaklar 2.349,7 2.672,8 2.926,8 2.884,2 2.903,5 0,67 Toplam 5.589,2 6.103,5 6.840,0 7.161,8 7.303,9 1,98 Likit aktifler 2017 yılının ilk çeyreğinde yüzde 5,94 oranında artış göstermiştir. 2017 yılı ikinci çeyreğinde yüzde 9,2, üçüncü çeyreğinde yüzde 12,07, dördüncü çeyreğinde yüzde 4,7, 2018 yılı ilk çeyreğinde ise yüzde 1,98 oranında artış göstermiştir. Grafik 5.6: Likit Aktiflerin Çeyrek Dönemlere Göre Yüzde Değişimi Milyon TL % 8.000 14 12,07 7.000 12 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 5,94 9,20 4,70 1,98 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 Likit Aktifler (%) Değişim 10 8 6 4 2 0 2018 yılının ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla, özel sermayeli bankaların likit aktiflerinde azalış, kamu bankaları ve şube bankalarının likit aktiflerinde artış gerçekleşmiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde de şube bankaları ve kamu bankaları gruplarında artış olurken, özel sermayeli bankalar grubunda ise azalış söz konusudur. Grafik 5.7: Likit Aktiflerin Banka Gruplarına Göre Payları (%) 50 45 40 35 30 25 20 15 42,68 34,94 22,39 40,44 39,82 40,29 37,89 21,67 19,89 44,03 41,98 34,32 35,14 21,65 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 22,88 Özel Sermayeli Bankalar Şube Bankaları Kamu Bankaları - 25 - Bülten - 2018 / I
Milyon TL Milyon TL PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2.3 KREDİ LER 2018 yılı Mart ayı itibarıyla 8.907,5 milyon TL olan işletme kredileri, geçmiş dönemlerde olduğu gibi birinci sırada yer almaktadır. Bunu, 4.255,4 milyon TL ile tüketici kredileri izlemektedir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde işletme kredileri 7.206,5 milyon TL den 8.907,5 milyon TL ye, tüketici kredileri ise, 3.514,2 milyon TL den 4.255,4 milyon TL ye yükselmiştir. Tablo 5.9: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (Milyon TL) 2017 2018 Mart Haziran Eylül Aralık Mart İşletme Kredileri 7.206,5 7.475,2 7.598,6 8.406,5 8.907,5 Tüketici Kredileri 3.514,2 3.642,2 3.815,2 4.152,9 4.255,4 Kredi Kartları 358,9 379,2 391,6 394,7 392,4 İskonto ve İştira Senetleri 179,4 180,0 178,0 195,0 206,2 Diğer Yatırım Kredileri 112,6 91,3 111,2 112,0 102,9 İthalat Kredileri 3,8 3,2 3,5 3,7 4,2 Fon Kaynaklı Krediler 14,4 14,2 15,9 17,1 17,0 İhtisas Kredileri 22,8 20,3 16,7 21,2 22,1 İhracat Kredileri 5,6 6,1 6,9 6,1 5,2 KKTCMB Kaynaklı Krediler 0,0 5,3 5,4 5,7 0,0 KKTCMB Aracılığıyla Kullandırılan Krediler 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Müşteri Adına Menkul Değer Alım Kredileri 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 İhracat Garantili Yatırım Kredileri 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Diğer Krediler 992,5 1.019,0 1.034,9 1.116,3 1.356,4 Toplam Krediler 12.410,8 12.836,1 13.178,0 14.431,3 15.269,5 N o t: TGA d âh i l de ği ld ir. Sektörün brüt kredilerinde, 2017 yılı Mart ayı sonunda yüzde 3,67, Haziran, Eylül ve Aralık ayları sonunda ise sırasıyla yüzde 3,29, yüzde 2,65, yüzde 9,11 artış gerçekleşmiştir. Brüt krediler, 2018 yılı Mart ayı itibarıyla yüzde 5,81 oranında artış göstermiştir. Grafik 5.8: Brüt Kredilerin Gelişimi ve Yüzde Değişim 18.000 10 9,11 16.000 9 14.000 8 7 12.000 6 10.000 5,81 5 % 8.000 3,67 4 3,29 6.000 2,65 3 4.000 2 2.000 1 0 0 Mart 17 Aralık 17 Toplam Krediler (Brüt) Yüzde Değişim 2018 yılının birinci çeyreğinde kredilerin 8.023,4 milyon TL si TP cinsinden, 7.246,1 milyon TL si YP cinsindendir. Söz konusu dönemde, bir önceki çeyrek döneme göre TP cinsinden kredilerde yüzde 1,74, YP cinsinden kredilerde ise yüzde 10,71 oranında artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.9: Bankacılık Sektörü Kredileri (Net) TP ve YP Ayrımı ve Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişim 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 6,09 2,72 N o t: TGA d âh i l de ği ld ir. 5,03 2,26 0,51 5,56 13,30 6,55 10,71 1,74 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 TP Krediler TP (%) Değişim YP Krediler YP (%) Değişim 14 12 10 8 6 % 4 2 0 Bülten - 2018 / I - 26 -
3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000 10.000 11.000 12.000 PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 2018 yılının birinci çeyreğinde kamu bankaları brüt kredilerinde, bir önceki çeyrek döneme göre TP cinsinden binde 1,9, YP cinsinden ise yüzde 3,86 artış olmuştur. Özel sermayeli bankaların brüt kredileri TP cinsinden yüzde 1,28, YP cinsinden ise yüzde 14,53 oranında artış göstermiştir. Şube bankalarının brüt kredileri söz konusu dönemde TP cinsinden yüzde 3,32, YP cinsinden ise yüzde 8,22 oranında artmıştır. Tablo 5.10: Banka Grupları İtibarıyla Brüt Kredilerin Gelişimi (Milyon TL) Aralık 2017 Mart 2018 Yüzde Değişim 12/2017-03/2018 TP YP Toplam TP YP Toplam TP YP Toplam Kamu Bankaları 2.944,8 1.151,0 4.095,8 2.950,4 1.195,4 4.145,8 0,19 3,86 1,22 Özel Sermayeli Bankalar 2.960,9 4.025,6 6.986,5 2.998,8 4.610,4 7.609,2 1,28 14,53 8,91 Şube Bankaları 2.662,8 1.561,1 4.223,9 2.751,2 1.689,4 4.440,6 3,32 8,22 5,13 Toplam Krediler (Brüt) 8.568,5 6.737,7 15.306,2 8.700,4 7.495,2 16.195,6 1,54 11,24 5,81 K a y n a k : K K T C M B 2018 birinci çeyreği sonunda 100 bin TL den büyük kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 84,95 olmuştur. Söz konusu dönemde, kredi büyüklüklerinde ikinci sırayı yüzde 6,66 lık payla 11-50 bin TL dilimindeki krediler almaktadır. 51-100 bin TL ve 1-10 bin TL tutarlarındaki krediler ise, toplam kredilerin sırasıyla yüzde 5,78 ve 2,44 ünü oluşturmaktadır. Sektördeki en düşük kredi kullanımı ise, binde 1,7 payla bin TL ye kadar olan krediler diliminde gerçekleşmiştir. Mart 2017 Mart 2018 döneminde; kredi büyüklüklerinin toplam krediler içindeki yüzdelik payı itibarıyla 100 bin TL den büyük kredilerde artış, 51-100 bin TL, 11-50 bin TL, 1-10 bin TL ve 0-1 bin TL dilimlerindeki kredilerde ise azalış olmuştur. 2017 yılının ikinci çeyreği içinde, önceden kısa vadede takip edilen bazı devlet kefaletine haiz kredi hesapları, güncellenen vade yapısı itibarıyla, orta ve uzun vadede takip edilmeye başlanmıştır. Yapılan bu değişiklik ile 2017 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre kısa vadeli kredilerde hızlı bir düşüş, orta ve uzun vadeli kredilerde ise hızlı bir artış yaşanmıştır. Kısa vadeli krediler, 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki döneme göre 3.696 milyon TL den 3.996,5 milyon TL ye, orta ve uzun vadeli krediler ise, 10.735,3 milyon TL den 11.273 milyon TL ye yükselmiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde kısa vadeli kredilerde yüzde 32,15 azalış, orta ve uzun vadeli kredilerde ise yüzde 72,87 oranında artış olmuştur. Grafik 5.11: Kredilerde (Net) Vade Yapısı (Milyon TL) Grafik 5.10: Kredi Tutarlarının Toplam Krediler İçindeki Payı (%) 110 0,42 0,19 0,18 0,17 0,17 100 3,22 3,30 3,16 2,60 2,44 7,93 7,74 7,56 7,01 6,66 90 6,59 6,60 6,67 6,12 5,78 80 70 60 50 40 30 20 10 0 81,83 82,17 82,42 84,10 84,95 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Mar.18 Ara.17 Eyl.17 Haz.17 Mar.17 3.996,5 3.696,0 3.414,7 3.331,8 6.520,9 5.889,9 11.273,0 10.735,3 9.763,3 9.504,3 100 (Bin) - 51-100 (Bin) 11-50 (Bin) 1-10 (Bin) 0-1 (Bin) Orta ve Uzun Vadeli Kısa Vadeli N o t: TGA d âh i l de ği ld ir. N o t: 1 y ı l a ka d ar v ad e l i o l a nl ar kı s a v a de l i kre d i o l ar ak s ın ıf l an d ırılm ak t ad ır. - 27 - Bülten - 2018 / I
% PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI Brüt kredilerin değişimi incelendiğinde, 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla özel sermayeli bankaların payı yüzde 45,64 den yüzde 46,98 e yükselmiştir. Kamu bankalarının kullandırdığı kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 26,76 dan yüzde 25,6 ya, şube bankalarının payı ise yüzde 27,6 dan yüzde 27,42 ye gerilemiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde şube bankalarının ve kamu bankalarının kullandırdıkları kredilerin toplam krediler içindeki paylarında azalış, özel sermayeli bankaların payında ise artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.12: Banka Gruplarına Göre Brüt Kredilerin Payları (%) 50 45 40 35 30 25 20 27,63 43,95 44,68 45,62 45,64 28,42 28,44 28,21 26,88 27,60 26,17 26,76 27,42 25,60 Mart 2018 itibarıyla bankacılık sektörü toplam kredilerinin yüzde 78,86 sını özel sektöre, yüzde 21,14 ünü ise kamu sektörüne kullandırmıştır. Söz konusu dönemde kamu kesiminin kullandığı krediler bir önceki çeyreğe göre 3.192,9 milyon TL den 3.228,1 milyon TL ye, özel kesim kredileri ise 11.238,4 milyon TL den 12.041,4 milyon TL ye yükselmiştir. 46,98 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Bankaları Özel Sermayeli Bankalar Şube Bankaları Mart 2017 - Mart 2018 döneminde kamu tarafından kullanılan kredilerin artış oranı yüzde 7,42, özel kesime kullandırılan kredilerin artış oranı ise yüzde 28,02 dir. Grafik 5.13: Kredilerde Kamu ve Özel Sektör Dağılımı (Milyon TL) 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 9.405,8 3.005,0 5.2.4 MENK UL DEĞERLER CÜZDANI MDC, 2018 yılı Mart ayı itibarıyla bir önceki çeyrek döneme göre yüzde 16,2 oranında artmıştır. 2017 yılı Mart, Haziran, Eylül ve Aralık ayları itibarıyla sırasıyla binde 5,5, binde 2,9, yüzde 1,95 ve yüzde 4,41 oranında artmıştır. 9.887,3 10.303,1 11.238,4 12.041,4 2.948,8 2.874,9 3.192,9 3.228,1 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Özel Grafik 5.14: Menkul Değerler Cüzdanı Toplamları ve Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişim Milyon TL 2.150 1.950 1.750 1.550 1.350 1.150 950 750 550 350 1.596,60 1.601,30 1.632,60 0,55 0,29 1,95 1.704,60 4,41 1.980,80 16,20 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Menkul Değerler Cüzdanı (%) Değişim 30 25 20 % 15 10 5 0 Bülten - 2018 / I - 28 -
% PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 2018 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla kamu bankalarının toplam MDC deki payı yüzde 26,01 den yüzde 23,87 e, özel sermayeli bankaların payı yüzde 28,17 den yüzde 26,63 e gerilemiş, şube bankalarının payı ise yüzde 45,82 den yüzde 49,5 seviyesine yükselmiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde şube bankaları ve kamu bankaları gruplarında azalış, özel sermayeli bankalar grubunda ise artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.15: Banka Gruplarına Göre Menkul Değerler Cüzdanının Payları (%) 55 50 45 51,73 47,48 47,41 45,82 49,50 5.2.5 MEV DUAT Sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduat, bir önceki çeyreğe göre yüzde 5,95 artmıştır. Mevduat bir yıllık dönemde, yüzde 26,63 artış göstermiş ve 2018 yılı Mart sonunda 22.352,7 milyon TL olmuştur. 2018 yılı Mart sonu itibarıyla, geçmiş dönemlerde olduğu gibi, en büyük payın 16.210 milyon TL ile tasarruf mevduatına ait olduğu gözlenmektedir. Bunu sırasıyla 4.270,9 milyon TL ile ticari mevduat, 1.504,5 milyon TL ile resmi mevduat izlemektedir. Mart 2017 Mart 2018 döneminde; tasarruf mevduatında yüzde 25,7, ticari mevduatta yüzde 29 ve resmi mevduatta yüzde 35,87 artış gerçekleşmiştir. 40 35 30 25 25,17 23,10 25,20 27,32 28,17 26,43 26,16 26,01 26,63 23,87 20 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 Kamu Bankaları Özel Sermayeli Bankalar Şube Bankaları Tablo 5.11: Mevduatın Türlerine Göre Gelişimi (Milyon TL) 2017 2018 Mart Haziran Eylül Aralık Mart Tasarruf 12.895,4 13.373,9 14.146,6 15.380,3 16.210,0 Ticari 3.310,7 3.512,2 3.914,2 3.942,5 4.270,9 Resmi 1.107,3 1.294,5 1.344,5 1.499,0 1.504,5 Diğer 339,0 313,5 267,5 276,3 367,3 Toplam Mevduat 17.652,4 18.494,1 19.672,9 21.098,1 22.352,7 Bankalara Borçlar 1.460,0 1.551,4 1.600,6 1.637,5 1.638,0 Bankalara Borçlar Dâhil Toplam Mevduat 19.112,4 20.045,5 21.273,5 22.735,6 23.990,7-29 - Bülten - 2018 / I
Milyon TL PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI Toplam mevduat 2017 yılının birinci çeyreğinde yüzde 6,11, ikinci çeyreğinde yüzde 4,77, üçüncü çeyreğinde yüzde 6,37, son çeyreğinde ise yüzde 7,24 oranında artış göstermiştir. 2018 yılının birinci çeyreğinde artış eğilimi devam etmiş ve yüzde 5,95 oranında artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.16: Mevduatın Gelişimi ve Yüzde Değişimi 23.000 8 7,24 22.000 7 21.000 6,11 6,37 5,95 20.000 6 19.000 18.000 4,77 5 17.000 4 16.000 % 15.000 3 14.000 13.000 2 12.000 11.000 1 10.000 0 Mart 17 Haziran 17 Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 Toplam Mevduat (%) Değişim 2018 yılının birinci çeyreğinde mevduatın 9.732,5 milyon TL sinin TP cinsinden, 12.620,2 milyon TL sinin ise YP cinsinden oluştuğu gözlemlenmektedir. Söz konusu dönemde, bir önceki çeyrek döneme göre TP cinsinden mevduatta yüzde 1,57, YP cinsinden mevduatta ise yüzde 9,59 artış gerçekleşmiştir. Grafik 5.17: Mevduatın TP-YP Ayrımı ile Çeyrek Dönemlik Yüzde Değişimi Milyon TL 13.000 12.500 12.000 11.500 9,02 9,59 11.000 10.500 8,01 8,22 10.000 9.500 9.000 6,09 8.500 5,36 8.000 7.500 7.000 3,02 4,10 4,51 6.500 6.000 5.500 5.000 1,57 4.500 4.000 Mart 17 Haziran Eylül 17 Aralık 17 Mart 18 17 TP Mevduat YP Mevduat K aynak: K K T C M B Mart 2018 sonunda bir önceki çeyrek döneme göre kamu bankalarının TP mevduatı binde 0,6, YP mevduatı ise yüzde 11,19 artmış, özel sermayeli bankaların TP mevduatında binde 1,5 azalış, YP mevduatında yüzde 9,66 oranında artış gerçekleşmiştir. Aynı dönemde şube bankalarının TP mevduatında yüzde 5,36, YP mevduatında ise yüzde 8,14 oranında artış görülmüştür. TP (%) Değişim YP (%) Değişim 12 10 8 6 % 4 2 0 Tablo 5.12: Banka Grupları İtibarıyla Mevduatın Gelişimi (Milyon TL) Aralık 2017 Mart 2018 Yüzde Değişim 12/2017-03/2018 TP YP Toplam TP YP Toplam TP YP Toplam Kamu Bankalar 3.214,1 2.403,7 5.617,8 3.215,9 2.672,6 5.888,5 0,06 11,19 4,82 Özel Sermayeli Bankalar 3.498,4 6.146,8 9.645,2 3.493,0 6.740,8 10.233,8-0,15 9,66 6,10 Şube Bankalar 2.869,8 2.965,3 5.835,1 3.023,6 3.206,8 6.230,4 5,36 8,14 6,77 Toplam Mevduat 9.582,3 11.515,8 21.098,1 9.732,5 12.620,2 22.352,7 1,57 9,59 5,95 Bülten - 2018 / I - 30 -
% Milyon TL PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI Sektör mevduatındaki vade yoğunluğu, önceki dönemlerde olduğu gibi, yüzde 52,97 lik oranla bir ay vadeli mevduattadır. Bir ay vadeli mevduatı, yüzde 18,96 payla üç ay vadeli, yüzde 13,86 payla vadesiz, yüzde 10,13 lük payla bir yıl ve yüzde 4,08 lik payla 6 ay vadeli mevduat izlemektedir. Mevduatın vade dağılımı bir önceki çeyrek dönemle kıyaslandığında, vadesiz ve 3 ay vadeli ve 6 ay vadeli mevduatlarda sırasıyla 0,92, 1,23 ve 0,28 puan azalış, 1 ay vadeli ve 1 yıl vadeli mevduatlarda sırasıyla 1,74 ve 0,69 puan artış gerçekleşmiştir. Mart 2017 - Mart 2018 döneminde vadesiz, 1 ay vadeli ve 6 ay vadeli mevduatta sırasıyla 0,19, 1,83 ve 0,02 puan azalış, 3 ay vadeli ve 1 yıl vadeli mevduatta sırasıyla 1,05 ve 0,99 puan artış olmuştur. Tablo 5.13: Mevduatın Vade Dağılımı (%) 2017 2018 Değişim (Puan) Mart Haziran Eylül Aralık Mart 12/2017-03/2018 03/2017-03/2018 Vadesiz 14,05 14,98 14,83 14,78 13,86-0,92-0,19 1 Ay Vadeli 54,80 53,64 51,18 51,23 52,97 1,74-1,83 3 Ay Vadeli 17,91 18,42 20,54 20,19 18,96-1,23 1,05 6 Ay Vadeli 4,10 3,98 4,39 4,36 4,08-0,28-0,02 1 Yıl Vadeli 9,14 8,97 9,06 9,44 10,13 0,69 0,99 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Toplam mevduat ile brüt krediler arasında Aralık 2017 sonunda 5.791,9 milyon TL olan fark, 2018 yılı Mart ayında 365,2 milyon TL artmış ve 6.157,1 milyon TL ye yükselmiştir. Grafik 5.18: Mevduatlar, Brüt Krediler ve Fark 23.000 21.000 19.000 17.000 15.000 13.000 11.000 9.000 7.000 5.000 3.000 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Toplam Mevduat Krediler(Brüt) Mevduat ile (Brüt) Krediler Farkı Bankacılık sektörünün derinliği ile aracılık fonksiyonunun göstergelerinden biri olan mevduatın krediye oranı, 2017 yılının Aralık ayı sonunda yüzde 72,55 oranında gerçekleşmiş ve 2018 yılının Mart ayı sonunda yüzde 72,45 seviyesine gerilemiştir. Kredilerin toplam mevduata oranı bir yıllık dönemde 2,5 puan azalmıştır. 2018 yılının Mart ayı sonunda mevduatın kredilere dönüşüm oranı banka grupları bazında incelendiği zaman, özel sermayeli bankalar yüzde 74,35 ile birinci sırada yer almaktadır. Özel sermayeli bankaları yüzde 71,27 oranla şube bankaları takip etmektedir. Kamu bankaları ise yüzde 70,4 dönüşüm oranına sahiptir. Grafik 5.19: Banka Grupları Bazında Mevduatın Kredilere (Brüt) Dönüşüm Oranı 78 76 74 72 70 68 66 64 62 60 74,96 73,90 71,31 72,55 72,45 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 Kamu Bankaları Şube Bankaları Özel Sermayeli Bankalar Bankacılık Sektörü - 31 - Bülten - 2018 / I
PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2.6 Ö ZKAYN AK LAR Sektörün istikrarı ve sağlıklı gelişmesi açısından büyük önem taşıyan özkaynaklar, bir önceki çeyreğe göre yüzde 5,84 oranında artarak 2018 yılının ilk çeyreği sonunda 2.515,7 milyon TL düzeyine yükselmiştir. Özkaynaklar Mart 2017 - Mart 2018 döneminde ise yüzde 16,51 oranında artış göstermiştir. Bir yıllık dönemde sektörün ödenmiş sermayesi 161,3 milyon TL, yedek akçeler ise 52,7 milyon TL artmıştır. Tablo 5.14: Özkaynakların Gelişimi (Milyon TL) 2017 2018 Mar. Haz. Eyl. Ara. Mar. Ödenmiş Sermaye 992,4 1.011,7 1.021,4 1.099,6 1.153,7 Yedek Akçeler 520,1 558,0 558,0 409,6 572,8 Sabit Kıymet Yeniden Değerleme Fonu Menkul Değerler Değer Artış Fonu Dönem Kârı (Zararı) Geçmiş Yıllar Kârı (Zararı) 0,3 0,9 0,9 0,9 0,9 85,9 88,8 92,6 101,1 110,0 104,7 185,4 297,4 407,5 123,1 455,8 380,9 364,0 358,1 555,2 Toplam 2.159,2 2.225,8 2.334,3 2.376,8 2.515,7 Bülten - 2018 / I - 32 -
PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKACILIK SEKTÖRÜ KONSOLİDE BİLANÇOSU KKTC MERKEZ BANKASI 5.2.7 PAR A A R ZI En dar tanımlı para arzı M1, 2017 yılının Aralık ayına göre 2018 yılı Mart ayı sonunda yüzde 4,93 oranında artmış, 4.403,3 milyon TL seviyesinden 4.620,3 milyon TL ye yükselmiştir. M1 para arzında bir yıllık dönemde yüzde 23,05 oranında artış olmuştur. Aralık 2017 sonunda 21.181,5 milyon TL düzeyinde olan M2 tanımlı para arzı, 2018 yılının ilk çeyreğinde yüzde 6,88 oranında artarak 22.638,7 milyon TL ye yükselmiştir. M2 para arzı bir yıllık dönemde yüzde 25,63 oranında artmıştır. M2 para arzına resmi mevduat ve KKTC Merkez Bankası nezdindeki diğer mevduatın ilave edilmesiyle bulunan en geniş tanımlı para arzı M3, 2018 yılının ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre yüzde 6,57 oranında artarak 22.789,8 milyon TL den 24.286,7 milyon TL seviyesine yükselmiştir. M3 te bir önceki yılın aynı dönemine göre meydana gelen artış oranı yüzde 26,43 tür. Tablo 5.15: Para Arzı Verileri (Milyon TL) Yıllar Dönem M1 Yüzde Değişim M2 Yüzde Değişim M3 Yüzde Değişim 2015 I 2.338,5 5,77 12.470,8 4,97 13.249,2 4,65 II 2.532,7 8,30 13.211,3 5,94 14.056,5 6,09 III 2.829,9 11,73 14.279,2 8,08 15.106,4 7,47 IV 2.841,2 0,40 14.215,8-0,45 15.109,8 0,02 2016 I 2.797,9-1,53 14.340,3 0,88 15.181,6 0,48 II 2.976,9 6,40 14.620,3 1,95 15.593,1 2,71 III 3.158,0 6,08 15.285,2 4,55 16.319,0 4,66 IV 3.544,1 12,23 16.946,4 10,87 17.996,6 10,28 2017 I 3.754,8 5,95 18.019,6 6,33 19.209,2 6,74 II 3.906,7 4,05 18.670,5 3,61 20.066,2 4,46 III 4.126,2 5,62 19.847,4 6,30 21.240,3 5,85 IV 4.403,3 6,71 21.181,5 6,72 22.789,8 7,29 2018 I 4.620,3 4,93 22.638,7 6,88 24.286,7 6,57 Önceki dönemlerde olduğu gibi, Mart 2018 itibarıyla M2 deki en büyük payın yüzde 64,95 ile vadeli tasarruf mevduatında olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla, yüzde 20,41 lik payla M1, yüzde 13,22 ile vadeli ticari mevduat ve yüzde 1,42 lik oranla diğer vadeli mevduat izlemektedir. M2 nin yapısı içinde en büyük payı oluşturan vadeli tasarruf mevduatı, Mart 2017 - Mart 2018 döneminde oransal olarak 0,03 puan artarak yüzde 64,95 e yükselmiştir. Söz konusu dönemde, M2 nin diğer alt bileşenlerinden vadeli ticari mevduat yüzde 12,94 den yüzde 13,22 ye, vadeli diğer mevduat yüzde 1,3 den yüzde 1,42 ye yükselmiş, M1 yüzde 20,84 den yüzde 20,41 e gerilemiştir. Grafik 5.20: M2'nin Bileşenlerinin Payları 70 64,92 64,77 64,37 65,49 64,95 60 50 40 % 30 20,84 20,92 20,79 20,79 20,41 20 10 12,94 13,02 13,69 12,60 13,22 1,30 1,28 0 1,15 1,12 1,42 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 M1 Vadeli Ticari Mevduat Vadeli Tasarruf Mevduatı Diğer Vadeli Mevduatı - 33 - Bülten - 2018 / I
PARASAL VE FİNANSAL GELİŞMELER - BANKALARARASI PARA PİYASASI GENEL GÖRÜNÜM KKTC MERKEZ BANKASI M3 tanımlı para arzının TP-YP yüzde dağılımı Mart 2018 itibarıyla incelendiğinde, TP mevduatın M3 içindeki payının yüzde 45,1, YP mevduatın ise yüzde 54,9 oranında olduğu görülmektedir. Bu paylar Mart 2017 sonunda TP de yüzde 48,87 YP de ise yüzde 51,13 seviyesinde idi. 5.3 BAN KALAR AR ASI PARA PİYASASI GENEL GÖ R ÜNÜM Grafik 5.21: M3'ün TP - YP Yüzde Dağılımı 58 56 54 53,27 51,13 51,59 52,60 52 50 % 48,87 48,41 48 47,40 46,73 46 45,10 54,90 2016 yılının birinci çeyrek verileri, BPP nin yeni bir bilişim altyapısına geçmesinden dolayı Şubat ve Mart aylarını kapsamaktadır. 2018 yılı birinci çeyrek itibarıyla TL de 948, ABD dolarında 163, avroda 272 ve sterlinde 579 adet gerçekleşen işlem bulunmaktadır. Söz konusu dönemde, TP cinsinden 16.734 milyon TL, YP cinsinden, ABD dolarında 410 milyon ABD doları, avroda 7.739 milyon avro ve sterlinde 5.729 milyon sterlin tutarında işlem gerçekleşmiştir. 44 42 40 Mar.17 Haz.17 Eyl.17 Ara.17 Mar.18 TP (%) YP (%) Tablo 5.16: Gerçekleşen İşlem Hacmi (x1.000) ve Adedi TL $ Adet Hacim Adet Hacim Adet Hacim Adet Hacim 2016 Şubat - Mart 101 948.500 48 543.000 60 139.150 136 1.296.050 Q2 468 4.486.250 224 2.732.400 245 532.200 551 5.281.550 Q3 465 5.473.600 116 2.125.500 174 787.300 424 3.917.600 Q4 909 9.985.350 194 2.799.200 214 1.197.550 559 4.854.300 2017 Q1 765 17.094.850 245 1.637.875 207 1.321.300 702 6.972.375 Q2 618 11.700.500 149 876.650 202 3.317.600 679 5.874.875 Q3 633 9.554.550 167 177.450 220 5.263.225 716 5.715.425 Q4 708 15.421.800 197 314.050 251 7.011.600 574 5.731.125 2018 Q1 948 16.733.550 163 409.500 272 7.738.650 579 5.729.025 K a y n a k : K K T C M B Bülten - 2018 / I - 34 -