KONU: Sürati Hesaplayalım Hareket Çevremize baktığımızda birçok varlığın hareket ettiğini görürüz. Bir bisikletlinin yanımızdan geçip gitmesi, yada bir koşucunun maratonda yarışması harekettir. Cisimlerin sabit olduğu düşünülen bir noktaya göre yaklaşıp uzaklaşmalarına hareket denir. Şekildeki gibi oyuncak arabaları bitişe doğru bırakan Dilek, Kemal ve Arda nın oyuncak arabaları aynı anda bitişe gelmektedir. Bu duruma göre en süratlisi hangisi olur. Aynı sürede bitirdiklerine göre en fazla yolu alan Dilek in arabasının sürati daha büyüktür. Sürati Hesaplayalım. Hareketli cisimler karşılaştırılırken hızlı yada yavaş olarak sınıflandırılır. Bunun nedeni cisimlerin aldıkları yolların zamanla kıyaslanmasıdır. Bu kıyaslamada karşımıza sürat kavramı çıkmaktadır. Yukarıdaki resimde 3 arkadaş 100 m uzunluğundaki yolu kimin daha hızlı gideceğini belirlemek istiyor. Bunun için 100 metrelik mesafeyi tebeşir ile işaretliyorlar. Kronometre ile geçen süreyi tutuyorlar ve aşağıdaki tablo oluşmaktadır. Alınan Yol Geçen Süre Ayşe 100 m 25 s Ahmet 100 m 23 s Ali 100 m 20 s Yukarıdaki tabloya bakarak kimin daha süratli olduğunu hemen söyleyebiliriz. Tabii ki cevabınız Ahmet olacaktır. Aynı anda aynı hizadan eşit süratlerle oyuncak arabalarını bırakan Dilek, Kemal ve Arda nın arabalarından Dilek in arası 10 s gidiyor ve duruyor. Kemal in arabası 13 s gidiyor ve duruyor. Arda nın arabası ise 15 s gidiyor ve duruyor. Bu duruma göre kimin arası daha fazla yol almış olabilir. Aynı süratle giden araçlardan kim daha fazla sürede gitmiş ise o araç daha fazla yol almıştır. Aynı yolu kim daha kısa sürede gitmiş ise o kişinin sürati daha fazladır. Aynı sürede kim daha fazla yol almış ise o kişinin sürati daha fazladır. Sürat birim zaman alınan yoldur. Süratin hesaplanabilmesi için bir hareketlinin aldığı yolu ne kadar sürede aldığı bilinmesi gerekir. Cismin süratini alınan yolu geçen zamana bölerek hesaplarız. Sürat = Alınan yolun biriminin geçen zamanın birimine bölünmesiyle sürat birimi elde edilir. Uzunluk birimi; Santimetre (cm)- Metre (m)- Kilometre (km) Zaman birimi; Saniye (s) - Dakika (dk.)- Sürat birimi = 6. Sınıf Fen ve Teknoloji
O halde sürat birimi de m/s, m/dak, km/dak, km/h olabilir. Sürat V ile, alınan yol X ile, zamanda t ile gösterilirse sürat formülü ; X V= olur. t Soru çözümlerinde kısaltılmış formülleri kullanmak bize zaman kazandırır. Şimdi bir soru üzerinde sürati hesaplayalım. Onur şut atmayı seven bir öğrenci Kaleye 50 m uzaklıktan vuran Onur topun 5 saniye sonra kaleye ulaştığını ölçüyor. Onur un topunun süratini bulalım. Alınan yol(x) = 50 m sürat (V)=? Geçen zaman ( t )= 5 s formülü uygularsak V= = 5 s Sürat formülünden yararlanılarak alınan yol ve zaman hesaplamalarını daha kolay yapmak için aşağıdaki üçgen kullanılabilir. II- Alican, evinden okula gidip, tekrar evine döndüğünde toplam 1200 m yol alır. III- Alican, evinden okuluna iki kez gidip geldiğinde 10 dakika süre geçmiş olur. Yargılarından hangileri doğrudur? Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I,II ve III Çözüm : Yukarıdaki üçgen kullanılarak zamanı bulalım t=, t= = 300 saniye 300 saniyeyi dakikaya çevirirsek 1dak= 60 saniye = 5 dakika I. ifade doğru II. ifade için 600 m giderken 600 m gelirken yol alacak o halde toplam 600+600 =1200 m yol alır. II. ifade doğru III. ifade için : Ev okul arası 600 m ve 5 dakikada alıyor. 1gidiş 5 dakika ise 1gidiş geliş 10 dakika, 2 gidiş geliş 20 dakika olur III. Yanlış Cevap C) I ve II Bu üçgende bulunmak istenen parmağımızla şekildeki gibi kapatılır. Açıkta kalan semboller yan yana ise çarpılır, alt alta ise bölünür. Haydi işaret parmakları göreve!!!!! Şimdi aşağıdaki soruyu inceleyelim. Sürat Birimlerinin Birbirine Çevirilmesi Bazı problemlerde bize uygun birimler verilmeyebilir. Örneğin alınan yol km, zaman saat olarak verilmesi sonucu; Sürat = çıkar. 600 m Okul Ev Alican Alican, evinden 600 metre ötede olan okuluna yaya olarak gidip gelmektedir. Alican ın ortalama sürati 2 m / s dir. Buna göre; I- Alican, okuluna 5 dakikada ulaşmaktadır. Sürat m/s cinsinden istenmişse hem kilometrenin metreye,hem de saatin saniyeye dönüştürülmesi gerekir. 1 kilometre = 1000 metre 1 saat = 60 dakika 1 dakika = 60 saniye ise 1 saat = 3600 saniye olur. Formülde tekrar yazarsak : 1 km 1000 m 10 m Sürat = = = 1h 3600 s 36 s
O halde 1km/sh= 10/36 m/s olur.!!!!!pratik BİLGİ km/h birimi m/s ye çevrilirken 10 /36 ile çarpılır ÖR: 18 km/h= m/s 18 = 18. = = 5 m/s Bazı sorularda km/h verilip m/s ye çevirilmesi gerekebilir. 20 =?.. Bu durumda sürat değeri 20. = = 72 km/h Grafiklerle Hareket ile çarpılır Bu kesiştirme işlemleri tamamlandıktan sonra noktalar tek tek birleştirilip oyuncak arabanın yolzaman grafiği çizildiğinde aşağıdaki gibi düzenli artan bir grafik elde edilir. 100 80 60 40 20 0 Yol (cm) 1 2 3 4 5 Sürat zaman grafiği Zaman (s) Sürat formülü kullanılarak her aralık için sürat değerleri hesaplanır. Sürat = K 0 L M 20 40 60 80 100 X (cm) Yukarıdaki oyuncak arabanın her 5 saniyede aldığı yollar işaretlenerek sayı doğrusunda gösterilmiştir. Zaman (s) 0 1 2 3 4 5 Alınan yol (cm) 0 20 40 60 80 100 Oyuncak araba 0-1 saniye arasında 20 cm, 1-2 s. arasında 40-20 =20 cm yol almıştır. Tabloya bakıldığında oyuncak arabanın her 1 saniyede 20 cm yol aldığı görülür. Bir hareketli eşit zaman aralıklarında eşit miktarda yol alıyorsa bu hareketlinin sürati sabittir. Bu harekete sabit süratli hareket denir Yol-zaman grafiği çizimi Tabloda her zaman değerine karşılık bir yol değeri gelmiştir. Bu değerler grafik doğrularında bulunup kesiştirilir ve kesiştikleri yere nokta konur. 1.Saniyede sürat= 2.saniyede sürat = = 20 cm/s = 20 cm/s Diğer zaman aralıkları da bu şekilde hesaplanırsa aracın süratinin değişmediğini ve 20 cm/s olduğu görülür. 20 0 Sürat (cm/s) 1 2 3 4 5 zaman (s) Yol- zaman grafiğinin çizimindeki gibi zamanla bulunan sürat değerleri kesiştirilir ve nokta konur. Sürat (cm/s) 20 Zaman (s) 0 1 2 3 4 5 grafiği elde edilir. HAREKET ENERJİSİ Yandaki resimde görülen toplardan biri çekilip bırakılırsa diğer toplarda sırayla hareket eder.
Rüzgar ağaçları ve yapraklarını hareket ettirir. Cevap- Sorudaki bilgilere göre şıkları tek tek inceleyelim A şıkkında Atın bir saatte aldığı yolu kartal yarım saatte alır. Atın sürati 75 km/h o zaman bir saatte 75 km yol alır. Kartalın sürati 300 km/h yarım saatte 150 km yol alır. A şıkkı yanlış olur. B şıkkında Çitanın yarım saatte aldığı yolu tavşan iki saatte alır. Çitanın hızı 150 km/h o halde yarım saatte 75 km yol alır. Tavşanın hızı 50 km/h 2 saatte 100 km yol alır. B şıkkı yanlış. Bilardo toplarından biri durmakta olan diğer topa çarptığında onu hareket ettirir. Tüm bu olaylarda hareketli cisimler duran cisimlere bir şey aktarmış olmalı ki duran cisimler hareket etme özelliği kazanabilsin. Daha önceki yıllarda yaşamımızda birçok şeyin gerçekleşmesini sağlayan ışığın, sesin ve ısının bir enerji çeşidi olduğunu öğrenmiştik. Peki yukarıda verilen örneklerde bu enerjilerin bir etkisi olabilir mi? Çevremizde hareket eden cisimler, bu hareketlerinden dolayı bir enerjiye sahiptir. Bu enerji hareket enerjisi olarak adlandırılır. Aktarılan enerji hareket enerjisidir. C şıkkında kartalın 20 dakikada aldığı yolu tavşan 2 saatte alır. Kartalın hızı 300 km/h dir. 20 dakika saatin 3 te 1 i olduğuna göre 20 dakikada 100 km yol alır. Tavşanın hızı 50 km/h 2 saatte 100 km yol alır. C şıkkı doğrudur. D şıkkında ise tavşanın 10 dakikada aldığı yolu kaplumbağa 2 saatte alır. Tavşanın hızı 50 km/h 10 dakika 1 saatin 6 da biri, o halde tavşan 10 dakikada 50/6=yaklaşık 8 km yol alır. Kaplumbağanın hızı 2.5 km/h 2 saatte 5 km yol alır. D şıkkı yanlış Soru-2008 SBS Günlük hayatımızda kullandığımız çamaşır makinesinin kazanı, mikserin çırpıcıları ya da vantilatörün pervanesi çalışırken, kuşlar uçarken, bir fare kediden kaçarken ya da kedi fareyi kovalarken hareket enerjisine sahiptir. Soru-2007 DPY Sürat= 75/15= 5 m/s çıkar. Cevap B seçeneğidir.
Soru-2009 SBS Soru-2010 SBS Tarık marketten kütüphaneye 1 dakikada gidiyor. Market ile kütüphane arası 200 m sürati 200/1= 200m/dakika çıkar. Hatice okuldan kütüphaneye 4 dakikada gidiyor. Okul ile kütüphane arası 300m sürati 300/4=75 m/dakika çıkar. Aldıkları yollar eşit olduğuna göre hangi aracın daha kısa sürede pisti tamamladığına bakacağız. En kısa sürede III. Öğrencinin pilotu en süratlidir. Doğru cevap C seçeneğidir. Burçin evden kütüphaneye 2 dakikada gidiyor. Ev ile kütüphane arası 450 m sürati 450/2= 225 m/dakika çıkar. Süratleri sıralaması Burçin>Tarık>Hatice
Soru-2011 DPY Saatteki hızı 110 km/h olduğuna göre 1 saatte 110 km yol gider. Bu duruma en uygun seçenek D seçeneğidir.