Uzlaştırma ve Serbest Tüketici İşlemleri DEK ATÖLYE Fatih YAZITAŞ Piyasa İzleme Komitesi Başkanı fatih.yazitas@epias.com.tr
Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi 200 4628 s. Elektrik Piyasası Kanunu 200 2003 EPDK nın Kuruluşu İletim kamu kontrolünde Üretim ve Dağıtım faaliyetlerinin dikey ayrıştırılarak özelleştirilmesi, Toptan Satış ve Perakende Faaliyetleri TEAŞ>EÜAŞ,TEİAŞ,TETAŞ ST kavramı PMUM (5-b gereğince) Mali Uzlaştırma Tebliği yayımlandı. Tebliğ uygulaması başladı. Özel sektörün (otoprodüktörlerin) sisteme verdiği ve sistemden çektiği enerjinin fiyatları 3 periyotlu olarak belirlendi. 2004 3 Kasım - İlk Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği Piyasa İşletmecisi PMUM Sistem İşletmecisi MYTM olarak belirlendi. Tebliğ uygulamasına Ağustos 2006 ya kadar devam edildi. 2006 Geçici DUY dönemi ( Ağustos 2006 dan itibaren) Dengeleme ve uzlaştırma uygulamaları başladı. Dengeleme SMF üzerinden saatlik YAL,YAT talimatları ile yapıldı Uzlaştırma 3 zamanlı olarak aylık bazda SDF üzerinden yapıldı. Geçici DUY Dönemi 2009 Nihai DUY Dönemi Aralık Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası oluşturuldu Uzlaştırmanın saatlik yapılmasına başlandı. Dağıtım tarafının çekiş sayaçları (iletimden) saatlik olarak okunmaya başlandı. Tüketim tarafı kendi tüketimlerini tahmin ederek enerji satın almaya başladı. 20 Gün Öncesi Piyasası devreye girdi Teminat ve Avans Ödeme Mekanizması devreye girdi. Tüketim tarafı fiyata duyarlı teklif sunmaya başladı. YEKDEM mekanizması 203 6446 s. Elektrik Piyasası Kanunu 2 Mart EPİAŞ kuruldu 205 Eylül EPİAŞ lisans aldı Temmuz Gün İçi Piyasası açıldı. 4 Mart Şeffaflık Platformu 206 30 Aralık Serbest Tüketici Portalı Haziran Yerli GÖP
Piyasa Aktörleri 2 Ekim 208 tarihi itibariyle Lisans Tipi Kamu Özel Üretim 4 86 Tedarik 50 Dağıtım 0 2 İletim 0 Görevli Tedarik K 0 2 K2 0 2 K3 0 2 Üretim Üretim Serbest Tüketici TEİAŞ EPİAŞ Tedarik Kaynak: https://rapor.epias.com.tr/rapor/x html/dgpkatilimcisayisi.xhtml Görevli Tedarik Serbest Olmayan Tüketici
Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ), 4.03.203 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile 602 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olarak, 2 Mart 205 tarihinde tescil işlemlerinin tamamlanmasının ardından resmen kurulmuştur. Eylül 205 tarihinde ise EPİAŞ piyasa işletme lisansını almıştır. EPİAŞ ın başlıca amacı ve faaliyet konusu Piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesidir. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi ve artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmiyle likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkan tanıyan bir enerji piyasası işletmecisi olmaktır. 3
Elektrik Piyasalarına Bakış Elektriğin en temel iki özelliği: Depolamanın zor ve maliyetli olması Elektrik üretim ve tüketiminin her an bir birine eşit olması zorunluluğu Arz-talep dengesinin kurulabilmesi için: Sistem kısıtlarını gözeten, fiziki dengeyi koruyan Ortak bir piyasa aracılığı ile ortak bir fiyatın oluştuğu Dengeleme ve uzlaştırmaya konu piyasa işletmecisi gerekmektedir.
Elektrik Piyasaları Elektrik Piyasalarının İşleyiş Yapısı Fiziksel Elektrik Ticareti Fiziksel Olmayan Elektrik Ticareti İkili Anlaşmalar Veri Girişi ve Uzlaştırma Spot Piyasalar Uzlaştırma Gerçek Zamanlı Piyasalar Türev Piyasalar OTC Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Yan Hizmetler Piyasası Fiyat Riskinden Korunma ve Finansal Optimizasyon Üretim & Tüketim Optimizasyonu Sistem ve Arz Güvenliği
Elektrik Piyasasının Yapısı Gün Öncesine Kadar Gün Öncesi Gün İçi Gerçek Zaman İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası TL/MWh Talep Arz Dengesizliği Azaltma + Arbitraj Max (PTF, Tahmin Edilen SMF)*,03 SMF PTF PTF Min (PTF, Tahmin Edilen SMF)*0,97 Finansal (Türev) Piyasalar Lot MWh Elektrik Enerjisi Ticareti ve Dengesizlikten Korunma Sistem İşletimi
İkili anlaşmalar İkili anlaşma, tüketiciler ile tedarikçiler arasında özel hukuk hükümlerine tabi olarak, elektrik enerjisinin alınıp satılmasına dair yapılan ticari anlaşmalardır.
Gün Öncesi Piyasası Nedir? Gün Öncesi Piyasası Elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır.
Neden İhtiyaç Duyulmaktadır? Gün Öncesi Piyasası; Elektrik enerjisi referans fiyatını belirlemek, Piyasa katılımcılarına, ikili anlaşmalarına ek olarak bir sonraki gün için enerji alış ve satış yapma fırsatı tanıyarak, kendilerini dengeleme olanağını sağlamak, Sistem İşletmecisine gün öncesinden dengelenmiş bir sistem sağlamak, Büyük çaplı ve süreklilik arz eden kısıtlar için, teklif bölgeleri oluşturularak, Sistem İşletmecisine gün öncesinden kısıt yönetimi yapabilme imkanı sağlamak, amaçlarını taşır.
Genel Esaslar Gün Öncesi Piyasasına katılım zorunlu değildir. Piyasa Katılım Anlaşmasına ilave olarak Gün Öncesi Piyasası GÖP e katılmazsam portföyümü nasıl dengelerim? Katılım Anlaşması nın imzalanması zorunludur. Üretimimi ikili anlaşma ile satabilir, Gün İçi Piyasası nda ticaret yapabilir ya da DGP ye teklif edebilirim. Tüketimimi ikili anlaşma ile alabilir ya da Gün İçi Piyasası nda ticaret yapabilirim.
Genel Esaslar Portföy bazlıdır. Her katılımcı kendi portföyünü dengeler. Portföyündeki üretim ve tüketim birimlerinin programlarını yapar, piyasa fiyatlarına göre bazı fiyatlar için ihtiyacını kendi karşılar bazen sisteme satar bazen de sistemden alır. Tercih piyasa katılımcısına aittir.
Genel Esaslar Gün Öncesinde referans fiyat (PTF) belirlenir. İşlemler günlük olarak, saatlik bazda gerçekleştirilir. 24 saat değeri mevcuttur. Arz tarafı üreteceği miktarı, Talep tarafı tüketeceği miktarı fiyat seviyelerine göre ayarlayabilir. GÖP de yapılan ticaret ilgili PK için fiziksel elektrik arzı yada talebi yükümlülüğü doğurur. Saatlik (64 seviye, alış ve satış yönünde 32 seviye ayrı ayrı), blok (50 seviye) ve esnek (0 seviye) teklif verilmesine imkan tanır.
Genel Esaslar 0 LOT MWh Enerji miktarı LOT (0, MWh) olarak teklif edilir. Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. Azami ve asgari fiyat limitleri 0-2000 TL/MWh olarak uygulanır. Gün Öncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami Fiyat Limitlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar uyarınca belirlenir.
Süreçler DGP sürecinin başlayabilmesi için PTF aktarımı D-5 00:00-2:30 Teklif bildirim Piyasa katılımcıları tarafından alış ve satış yönünde teklifler girilir. kapısı kapanır. Optimizasyon algoritması kullanılarak bir sonraki gün için saatlik miktar ve fiyatlar belirlenir. Sonuçlar katılımcılara duyurulur Fiyatlar kesinleşir ve DGP piyasası süreci başlar 9:30 2:30 3:00 3:30 3:50 4:00 7:00 09:30 Sistem işletmecisi tarafından kullanılabilir iletim kapasitesi bildirilir. 2:30-3:00 İtiraz Nihai sonuç duyurma D-60 7:00 İkili anlaşma bildirim süresi sona erer.
TL/MWh TL/MWh Gün Öncesi Piyasası İstatistikleri Yıllara Göre Piyasa Takas Fiyatı 206-207-208 Yılları Aylık Bazda PTF 250 350 200 50 49,57 50,09 63,99 38,0 40,60 63,84 27,24 300 250 200 50 00 00 50 50 0 202 203 204 205 206 207 208 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 208 82,86 75,77 58,56 93,57 79,44 85,62 208,3 298,9 327,27 207 8,32 72,55 45,29 45,3 52,36 48,54 75,06 73,33 78,5 64,3 74,65 55,82 206 49,58 04,08 09,2 8,48 7,50 4,70 35,06 6,48 39,75 40,5 48,06 29,04 TL/MWh 250,00 208,64 200,00 98,35 50,00 79,39 73,2 74,9 74,20 64,7 208 Yılı Saatlik Ortalama Piyasa Takas Fiyatı 209,34 92,4 20,23 200,94 22,70 22, 207,22 20,3 80,29 22,87 208,04 208,30 22,23 27,93 25,57 99,47 84,20 00,00 50,00 0,00 00 0 02 03 04 05 06 07 08 09 0 2 3 4 5 6 7 8 9 20 2 22 23
Gün İçi Piyasası Nedir? GÖP ve DGP ile eş zamanlı olarak çalışan, Dengesizliği azaltma amacı taşıyan Fiziksel teslimat zorunluluğu olan Fiziki teslimattan 60 dakika öncesine kadar ( Ekim 208 sonrası) Sürekli Ticaret in yapıldığı organize toptan bir piyasadır. GİP Kullanıcı Kılavuzu:https://www.epias.com.tr/wp-content/uploads/206/03/G%C4%B0P-KULLANICI-KILAVUZU_2.0.6_.pdf
DENGELEME GÜÇ PİYASASI (DGP) Dengeleme Güç Piyasası TEİAŞ tarafından işletilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme; yan hizmetler ve dengeleme güç piyasasından oluşur. Bağımsız olarak 5 dk. içerisinde asgari 0 MW yük alabilen veya yük atabilen dengeleme birimleri DGP ye katılmakla yükümlüdür. Gün Öncesi Piyasası ile Sistem İşletmecisi ne (MYTM) her ne kadar üretim ve tüketim miktarları dengelenmiş bir piyasa sunulmuş olsa da gerçek zamanda sapmalar olmaktadır. Örneğin, bir santralin arızadan dolayı devre harici olması veya büyük bir tüketim tesisinin bir anda çalışmaya başlaması/çalışmayı durdurması dengeyi bozmaktadır, bu durumda MYTM dengeyi sağlamak için Dengeleme Güç Piyasası na sunulmuş teklifleri kullanarak, sistem dengesini sağlamaya çalışmaktadır.
PTF & SMF ARASINDAKİ İLİŞKİ YAL ve YAT teklifleri ilgili saatin Piyasa Takas Fiyatından başlar Gün Öncesi Piyasası Fiyat Belirleme TL/MWh Dengeleme Güç Piyasası Fiyat Belirleme TL/MWh Talep Arz Piyasa Takas Fiyatı PTF SMF Yük Atma Teklifi Yük Alma Teklifi Miktar Lot MWh
ELEKTRİK TARİFELERİ 9
ELEKTRİK FATURA HESAPLAMA 20
kwh SERBEST TÜKETİCİ PORTALI Yekdem kurulu güç artışı ve dolar kuru tedarik piyasasını etkiledi 32.000 30.000 28.000 26.000 24.000 22.000 20.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0.000 Yıllar İtibarı ile Serbest Tüketici Limiti 8.000 6.000 4.000 2.000-30.000 25.000 5.000 4.500 4.000 3.600 2.400 2.000 20 202 203 204 205 206 207 208 https://rapor.epias.com.tr/rapor/xhtml/serbesttuketicisayacadedi.xhtml Yıllar Dönem Sayaç Adedi Sayaç Artış Oranı Oca.7 2.735.83 2,76 Şub.7 3.069.589 2,23 Mar.7 3.576.204 6,5 Nis.7 3.897.99 9 May.7 3.828.432 -,78 Haz.7 3.82.373-0,42 Tem.7 4.437.85 6,39 Ağu.7 4.48.844,0 Eyl.7 4.627.789 3,26 Eki.7 4.7.967,82 Kas.7 4.760.862,04 Ara.7 4.705.979 -,5 Oca.8 4.75.38 -,27 Şub.8 3.558.96-4,76 Mar.8 2.897.398-8,59 Nis.8 2.278.37-2,37 May.8 2.225.464-2,32 Haz.8.498.927-32,65 Tem.8 707.256-52,82 Ağu.8 659.943-6,69 Eyl.8 448.40-32,05 Eki.8 205.404-54,9
YEKDEM MALİYETİ Dönem Birim Maliyeti (TL) Oca - 208 34,930 Şub - 208 39,53 Mar - 208 65,775 Nis - 208 55,367 May - 208 69,08 Haz - 208 72,554 Tem - 208 56,494 Ağu - 208 68,36 ORTALAMA 57,64 https://seffaflik.epias.com.tr/transparency/uretim/yekdem/birim-maliyeti.xhtml
SON KAYNAK TEDARİK TARİFESİ
Yeşil Sertifika Dünyanın birçok ülkesi yeşil sertifika sistemini kullanmakta olup, uluslararası piyasalarda sertifika alım satımı yapabilmekte, böylece son kullanıcıya kullandığı elektriğin kaynağını seçme imkanı sağlamaktadır. Türkiye de böyle bir sistemin kurulması yenilenebilir enerji üretimini artırmak açısından büyük önem arz etmektedir. EPİAŞ olarak bu konuda çalışmalar yapmaktayız. Elektrik Piyasası Yeşil Sertifika
GÖNÜLLÜ YEŞİL SERTİFİKA SİSTEMİ ABD-EPA (United States Environmental Protection Agency) Green Power Partnership (GPP) programı Gönüllü olarak Yenilenebilir Enerji Sertifikalarını - Renewable Energy Certificates (REC) kullanan firmalar kamuoyuna duyurulmaktadır. Gönüllü sertifikalardan yararlanan tüketiciler evsel tüketiciler olabildiği gibi büyük şirketler de olabilmektedir. Bu sertifikalardan gönüllü olarak yararlanan şirketler kendi müşterilerine karşı pozitif bir imaj sergileyerek tüketici piyasasında daha fazla talep görme imkânına sahip olabilmektedirler. 90 lı yılların başlarında az sayıda tedarikçinin müşterilerine yeşil enerji satın alma seçeneği koymasıyla başlayan gönüllü market piyasası 203 yılında 62 TWh lik bir rakama ulaşmıştır. Bu da ABD deki elektrik satışının %,7 sini temsil etmektedir. Yeşil enerji satışları 203 yılında % 27 oranında artış göstermiştir (Heeter, Belyeu ve Kuskova- Burns 204).
Uzlaştırma Nedir? Uzlaştırma, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, dengeleme güç piyasası ve enerji dengesizliğinden doğan alacak ve borç miktarlarının hesaplanmasını kapsar. Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından hızlı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilir. Piyasa İşletmecisi nin, toptan elektrik piyasası adına yaptığı bu işlemlerden kâr veya zarar etmemesi esastır.
Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir? GÖP Fiyatları, Katılımcıların GÖP eşleşme miktarları, eşleşme fiyatları Katılımcılar tarafından bildirilen ikili anlaşma miktarlarını EDM f, t, u = UEVM f, t, b, u UEÇM f, t, b, u + UEİAM f, t, u + GİPM f,t,u ÖEDM p, u + b= p= Tahmin edilen enerji üretim/tüketimi ile gerçekleşen üretim/tüketim miktarları k l ( ) l m l n h t 2 h t SAM + t,p,u,r SSM t,p,u,r KEYATM f, d, u, r KEYALM f, d, u, r p= r= p= r= d = r= d = r= Piyasa Katılımcıları Katılımcıların GİP eşleşme miktarları ve eşleşme fiyatları YEKDEM Uzlaştırması DGP Fiyatları, Katılımcı YAL/YAT Miktarları ve Fiyatları Merkezi Uzlaştırma Bankası
Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir? Gün Öncesi Piyasası Uzlaştırması Gün İçi Piyasası Uzlaştırması Dengeleme Güç Piyasası Uzlaştırması Enerji Dengesizlikleri Uzlaştırması YEKDEM Uzlaştırması Günlük Günlük Aylık Aylık Aylık Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir. Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir. Dengeleme Güç Piyasasında yapılan ticari işlemlerin sonucu uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır. Yapılan tüm ticari işlemlerin sonucu (alış/satış) uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır. YEKDEM katılımcıları ve tedarikçiler için YEKDEM kapsamında yapılan üretim karşılığı bedel ve maliyet hesaplaması yapılır. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır.
Günlük GÖP ve GİP Uzlaştırma İşlemleri Gün Öncesi Piyasası Eşleşme Miktarları ve Fiyatları Piyasa Katılımcıları Avans Bildirimleri Teminat Bildirimleri Uzlaştırma PYS Gün İçi Piyasası Eşleşme Miktarları ve Fiyatları! Günlük İşlem! Saatlik Uzlaştırma Merkezi Uzlaştırma Bankası (Takas İstanbul) Avans Bildirimleri Teminat Bildirimleri
Uzlaştırma Süreçleri (GÖP) Teklif girişi sonrası, tekliflerin, teminat durumunun kontrolü İtirazların değerlendirilmesi Avans ödemelerinin Merkezi uzlaştırma bankasına (TAKASBANK) ve piyasa katılımcılarına duyurulması Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların Piyasa İşletmecisi tarafıdan son ödeme saati 2:30 3:00 3:30 3:50 4:00 4:30 (D+) 5:00 (D+) 7:00 Gün Öncesi Piyasası Teklif Girişi Bitiş Saati PTF nin katılımcılara duyurulması Eşleşen Miktarların ve fiyatların katılımcılara duyurulması ve ticari işlem onaylarına itiraz edilebilme süreci Nihai eşleştirme miktar ve fiyatlarına göre uzlaştırma ve teminat hesaplama işleminin gerçekleştirilmesi Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların Piyasa katılımcıları tarafıdan son ödeme saati
Uzlaştırma Süreçleri Okunan Sayaç Değerlerinin Piyasa İşletmecisine Bildirilmesi Nihai uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile Piyasa Katılımcılarına Duyurulması İtirazlarda Dikkate Alınarak Faturaya Esas Tutarların Belirlenmesi. Gün 6. Gün 0. Gün. Gün 2. Gün 5. Gün Ön uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile piyasa katılımcılarına duyurulması Veriş-Çekiş Değerlerinin Kontrol Edilmesi ve Gerekli İtiraz/Düzeltme Başvuruların Yapılması
Uzlaştırma Süreçleri (Fatura) Faturaya esas uzlaştırma bildirimi Piyasa katılımcılarının fatura ödemelerine ilişkin son günü Piyasa İşletmecisinin fatura ödemelerine ilişkin son günü 5. Gün (D) D+ 6. İş Günü D+ 7. İş Günü Faturaya Esas Uzlaştırma Bildirimine Göre Fatura Düzenlenmesi
İtirazlar ve GDDK İşlemleri Faturaya esas uzlaştırma bildirimi İlgili Dağıtım Şirketi/ Teiaş itirazları değerlendirir ve Piyasa İşletmecisi ile Piyasa katılımcısına geri bildirimde bulunur Piyasa İşletmecisi tarafından itirazların değerlendirilerek sonuçlandırılması 5. Gün (D) D+ 60. Gün D+ 75 Gün D+ 80 Gün İtiraz yapılması; a) Veriş çekiş ölçüm değerlerine itiraz b) Fatura, Uzlaştırma, Konfigürasyon değerlerine itiraz GDDK İşlemleri Düzeltme yapılan fatura dönemine ilişkin tüm dengesizlik uzlaştırması işlemleri yeniden yapılır. Yapılan düzeltme bütün katılımcıların GDDK sına yansıtılır.
Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması Piyasa katılımcılarının Gün Öncesi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Gün İçi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Dengeleme Güç Piyasasındaki YAL/YAT ları, İkili Anlaşma Alış/Satışları ve gerçekleşen üretim/tüketim değerlerinden ne kadar saptığını gösteren miktar Enerji Dengesizlik Miktarı, bu miktar karşılığında alacaklı/borçlu olduğu tutar da Enerji Dengesizlik Tutarıdır. Aşağıdaki formüle göre hesaplanır: EDM f, t, u = UEVM f, t, b, u UEÇM f, t, b, u + UEİAM f, t, u + GİPM f,t,u ÖEDM p, u + b= p= k l ( ) l m l n h t 2 h t SAM + t,p,u,r SSM t,p,u,r KEYATM f, d, u, r KEYALM f, d, u, r p= r= p= r= d = r= d = r= EDT f = m n ( EDM f, t, u ( ) max( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( + k) ) + ( EDM f, t, u ( + ) min( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( l) ) t = u = NOT: 0.05.205 tarihinden itibaren k ve l katsayıları 0,03 olarak alınmaktadır.
Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması Örneğin Katılımcı B için; 0 EDM f, t, u = UEVM f, t, b, u UEÇM f, t, b, u + UEİAM f, t, u + GİPM f,t,u ÖEDM p, u + b= p= k l ( ) l m l n h t 2 h t SAM + t,p,u,r SSM t,p,u,r KEYATM f, d, u, r KEYALM f, d, u, r EDT f = p= r= 00 0-450 20 0-360 0 0 p= r= EDM= 00-0 450 + 20 + 0 360 + 0 + 0 = - 400 MWh m n ( EDM f, t, u ( ) max( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( + k) ) t= u= d = r= d = r= Sistem Yönünün YAL Olması Durumunda, PTF = 20,00 SMF = 50,00 EDT= EDM x max( 20, 50)x (+0,03) = 400 x 50 x,03 = 6.800,00 Sistem Yönünün YAT Olması Durumunda, PTF = 20,00 SMF = 80,00 EDT= EDM x max( 20, 80)x (+0,03) = 400 x 20 x,03 = 49.440,00
Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması Örneğin Katılımcı B için; 0 EDM f, t, u = UEVM f, t, b, u UEÇM f, t, b, u + UEİAM f, t, u + GİPM f,t,u ÖEDM p, u + b= p= k l ( ) l m l n h t 2 h t SAM + t,p,u,r SSM t,p,u,r KEYATM f, d, u, r KEYALM f, d, u, r EDT f = p= r= 600 0-200 00 0-360 300 30 p= r= EDM= 600-0 200 + 00 + 0 360 + 300-30 = 400 MWh m n ( EDM f, t, u ( + ) min( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( l) ) t= u= d = r= d = r= Sistem Yönünün YAL Olması Durumunda, PTF = 20,00 SMF = 50,00 EDT= EDM x min( 20, 50)x (-0,03) = 400 x 20 x 0,97 = 46.560,00 Sistem Yönünün YAT Olması Durumunda, PTF = 20,00 SMF = 80,00 EDT= EDM x min( 20, 80)x (-0,03) = 400 x 80 x 0,97 = 3.040,00
Dengeden Sorumlu Grup 37 Dengeden sorumlu taraflar bir araya gelmek suretiyle dengeden sorumlu grup oluşturabilirler. Dengeden sorumlu grup adına grup içinden bir dengeden sorumlu taraf, dengeden sorumlu grubun enerji dengesizliğine ilişkin Piyasa İşletmecisine karşı mali sorumluluğunu üstlenir. Katılımcıların kendi dengeden sorumlu taraf oldukları durum ile Katılımcı D nin Dengeden sorumlu taraf olduğu durumda; Katılımcılar EDM (MWh) Katılımcı A (Yenilenebilir Üretim) 50 Katılımcı B (Üretim) -600 Katılımcı D (Tedarik) 840 PTF = 20,00 SMF = 50,00 EDT EDT f f = = m n ( EDM f, t, u ( + ) min( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( l) ) t= u= m n ( EDM f, t, u ( ) max( SGÖFt, u, SMFt, u ) ( + k) ) t= u=
Dengeden Sorumlu Grup 38 Katılımcılar EDM (MWh) Katılımcı A (Yenilenebilir Üretim) 50 Katılımcı B (Üretim) -600 Katılımcı D (Tedarik) 840 PTF = 20,00 SMF = 50,00. Durum EDT A = EDM A x min( 20, 50)x (-0,03) EDT A = 50 x 20,00 x 0,97 = 7.460,00 EDT B = EDM B x max( 20, 50)x (+0,03) EDT B = -600 x 50,00 x,03 = -92.700,00 EDT D = EDM D x min( 20, 50)x (-0,03) EDT D = 840 x 20,00 x 0,97 = 97.776,00. Duruma göre EDT TOP = 7.460,00-92.700,00 + 97.776,00 = 22.536,00 2. Duruma göre EDT TOP = 45.396,00 2. Durum Dengeden Sorumlu Taraf Olduğunda; EDM TOP = 50 600 + 840 = 390 (MWh) EDT TOP = 390 x 20,00 x 0,97 = 45.396,00 Fark EDT = 45.396,00-22.536,00 = 22.860,00
YEKDEM Maliyetlerinin Hesaplanması ve Dağıtılması 39 Yekdem maliyetleri için hesaplamalar; YEKDEM için Toplam Borç Kalemi YEKDEM için Toplam Alacak Kalemi YEKTOB = a n k i= b= u= ( UEVM i, b, u YEKFi, b KURu ) + m j= LÜYTOB j YEKDEM için Ödeme Yükümlülüğü Oranı ÖYO i n k b= u= = m k b= u= UEÇM UEÇM i, b, u b, u ÖYT i = YEKTOB x ÖYO i Üreticilere Ödenecek Tutar Hesaplaması Görevli Tedarik Şirketlerine Ödenecek Tutar Hesaplaması
YEKDEM Katılımcıları İçin Örnek Hesaplama 40 Örnek bir hesaplama yapacak olursak; GÖP için 00 MWh lik bir satış teklif edilsin. Göp Alacak= 00 x 00 = 0.000 TL PTF SMF YEK Destek Fiyatı Dolar Alış Kuru YEK Fiyatı ~ 00 TL 200 TL 7,3 $ cent/ kwh 3,7 TL 270 TL/MWh 2 GİP için MWh lik bir alım teklif edilsin. Gip Borç= x 02 = -02 TL DGP için ; 3 KEYALM KEYALT = 20 MWh = 20 x 200 = 4.000 TL
YEKDEM Katılımcıları İçin Örnek Hesaplama 4 4 Gerçekleşen üretim 9,74 MWh olursa; EDM ve EDT; EDM = -00 + -20 + 9,74 = +0,74 MWh EDT = 0,74 x min(00,200) x 0,97 = 7,78 TL PTF SMF YEK Destek Fiyatı Dolar Alış Kuru YEK Fiyatı ~ 00 TL 200 TL 7,3 $ cent/ kwh 3,7 TL 270 TL/MWh 5 YEKDEM kapsamında yapılan ücretlendirme, YEKEBD i = 9,74 x [ (73 x 3,7)- (00x 0,98)] =02 = +20.607,25 TL YEKDEM Katılımcısının Aldığı Toplam Ücret; Toplam = []+ [2]+ [3]+ [4] +[5] Toplam = 0.000-02 + 4.000 + 7,78 + 20.607,25 = 34.577,03 TL
4 2
European Commodity Clearing (ECC) 4 3 European Commodity Clearing (ECC), ticareti gerçekleştirilen kömür, petrol, zirai ürünler, metaller, vb. enerji ve diğer ürünleri kapsayacak şekilde fiziki uzlaştırma, finansal uzlaştırma ve faturalamayı içeren entegre operasyonları yönetmektedir. ECC, tümüyle EEX in sahipliğindedir.
Şeffaflık Platformu 4 Mart 206 tarihinde Şeffaflık Platformunun Beta sürümü açılmıştır. Enerji piyasası tarafları arasında fırsat eşitliğinin sağlanması, bilgi asimetrisinin önlenmesi, doğru referans fiyatın oluşması hususları enerji piyasası unsurlarının her yönü ile gelişmesine olanak sağlayacaktır. EPİAŞ, rekabetçi bir enerji piyasasının temini için taraflar arasında ayrım gözetmeksizin şeffaf ve güvenilir bir şekilde işletmekle sorumludur. Nisan 206 tarihinden itibaren her gün şeffaflık platformunda Gün Öncesi Piyasası nda belirlenen piyasa takas fiyatları Kesinleşmemiş PTF olarak yayınlanmaktadır. Ayrıca, piyasa katılımcıları www.epias.com.tr web sitesinden günlük bülten kısmından hazırlanan günlük raporlara ulaşabilmektedirler. Efektif kullanım ve kullanıcı dostu
TEŞEKKÜRLER 45