SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ I KISA ÖZET KOLAYAOF
DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- Sağlık-Sağlık Hizmetleri ve Türk Sağlık Sistemi.....4 2. ÜNİTE- Sağlık Kurumları Yönetiminde Temel Kavramlar...8 3. ÜNİTE- Hasta Yönetimi ve Organizasyonu...15 4. ÜNİTE-Örgüt Teorileri ve Sağlık Kurumları Yönetimi... 21 5.ÜNİTE- Sağlık Kurumları ve Değişen Çevresi...27 6. ÜNİTE- Hastane Yönetim Kurulu ve Kamu Hastane Birlikleri.....30 7. ÜNİTE-Hastane Yönetimi, Yöneticisi ve Türkiye deki Uygulama... 35 3 8. ÜNİTE-Sağlık Kurumlarında İnsan Kaynakları Yönetimi ve Tıbbi Personelin Önemi.40 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 3
1. Ünite Sağlık-Sağlık Hizmetleri ve Türk Sağlık Sistemi SAĞLIK KAVRAMI Sağlık kavramı tanımlanması güç olan kavramlar arasında yer almakta ve sağlığa ilişkin farklı tanımların yapıldığı görülmektedir. Bunun temelinde yatan nedenin, tanımın yapıldığı dönemin özellikleri ile sağlığa yönelik bakış açısı olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca; normallik, iyilik halinin sağlanması, mutluluk duygusuna sahip olunması, günlük yaşamı sürdürebilme yeterliliği, yetersizlik hissi, hastalık, hasta olunmaması vb. sağlığı tanımlamada kullanılan kavramların taşıdığı belirsizlik ile iyinin ve kötünün subjektif değerlendirmeleri içermesi ve tam olarak ortaya konulamaması da, sağlığın tanımlarına ilişkin çeşitliliği artıran etmenler arasında yer almaktadır. Sağlığın tanımlanmasına ilişkin ilk yaklaşımlar dikkate alındığında; Hygieia sağlığı sorumlu ve disiplinli bir yaşam sürme olarak açıklarken, Aesculap ise, hastalıkları yenme sanatı olarak ifade etmiştir. Bu dönemde sağlığın tanımlanması amacı ile yapılan açıklamalar; sağlığı hastalık kavramı ile birlikte ele aldığı için, sağlığın, hastalığın karşıtı olarak tanımlanması söz konusu olmuştur pozitif yönden sağlık; bireylerin hayata katılabilme yetenekleri, stresli durumlara karşı koyabilmeleri, sahip olunan psikolojik iyilik ve fiziksel uyum düzeyi, toplumla iyi ilişkiler kurabilme becerisi vb. şeklinde geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Sağlığın pozitif yönden incelendiği ve yaygın bir kullanıma sahip olan bir diğer tanımı da, 1948 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yapılan ve sağlığın sadece hastalık veya sakatlığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali şeklinde ifade edildiği tanımdır. Bu tanımda yer alan sağlık boyutları incelendiğinde; Fiziksel sağlık; bireyin solunum, beslenme, boşaltım, hareket vb. ihtiyaçlarını tam olarak yerine getirebilmesini, Ruhsal sağlık; bireyin gerek kendisi gerekse çevresi ile uyum içinde olmasını, Sosyal sağlık ise; bireyin sevilme, ait olma ve sosyal ilişkiler kurabilmesi vb. özellikleri içermektedir. 4 SAĞLIĞIN TANIMLANMASINA İLİŞKİN MODELLER Tıbbi Model: Tıbbi model adından da anlaşılacağı gibi, tıp alanında çalışmalar yapan sağlık profesyonelleri tarafından yaygın kabul gören bir modeldir. Bu modele göre sağlık; hastalığın (disease) yokluğu şeklinde ele alınmakta ve vücudun herhangi bir yerinde görülen patolojik bulguların veya anormalliklerin olmadığı zamanlarda ortaya çıkmaktadır. Sağlıklılık halinin hastalığın yokluğuna bağlı olarak tanımlanması; bireylerin sahip oldukları fonksiyonelliğin düzeyinin ve karşılaşılaşılan sakatlığın türünün de sınıflandırılmasına imkân tanımaktadır. Buna göre; Tedavi edilmesi olası durumlar, Bireyin hastalığa ve sağlık statüsündeki bozulmalara rağmen, fonksiyonlarını yerine getirebildiği durumlar, bireylerin birtakım kısıtlamalar ile fonksiyonlarını yerine getirdiği durumlar Holistik Model: Holistik modelde sağlık; sadece hastalığın yokluğu şeklinde negatif yönden ele alınmak yerine, sağlığın fiziksel, sosyal ve ruhsal yönlerine de yer verilerek pozitif yönden tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, DSÖ nün tanımı ön plana çıkmakta ve bir insanın bütünü ile sağlıklı olma haline vurgu yapılmaktadır. Bu tanımda yer alan fiziksel, ruhsal ve sosyal boyutların ölçülebilmesi için, birtakım sınıflandırmalar yapılmış ve indeksler geliştirilmiştir. Buna göre fiziksel sağlık; tıbbi açıdan ölçülmekte, sosyal sağlık; görev ve rol performansı açısından ele alınmakta, ruhsal sağlık ise; bireylerin genel mutluluğu şeklinde değerlendirilmektedir. İyilik Modeli: Bu modele göre sağlık, DSÖ nün tanımında yer alan iyilik hali teriminin kapsamının genişletilmesi çerçevesinde ele alınmıştır. İyilik modeline göre yapılan sağlık tanımının temel özelliği; Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 4
subjektif bir özellik göstermesi ve bireyin hissetme durumu üzerinde odaklanmasıdır. Bu çerçevede sağlık; bireyin sezgisine bağlı olarak, fiziksel iyilik hali, enerji ve günlük faaliyetlerini yerine getirebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Dever, iyilik modelinin temel hedefinin, iyilik halini sağlayan koşulların yükseltilmesi olduğunu ifade etmekte ve bunun için de; fiziksel aktivite, bilinçli beslenme, stres yönetimi ve kendine karşı sorumluluk şeklinde başlıca dört boyut üzerinde durmaktadır Çevre Modeli: Çevre modelinin en önemli özelliği; sistem teorisine bağlı olarak ortaya çıkması ve bireylerin davranışlarını geniş bir çevre içinde analiz etmesidir. Sağlığın olabildiğince eksiksiz bir biçimde tanımlanması hedeflenirken; kimsenin çevreden tam anlamı ile soyutlanmasının mümkün olmadığına dikkat çekilmektedir. Bu noktada birey, yaşadığı ortamı etkilediği gibi değişen çevreden de sürekli olarak etkilenmektedir. Çevre modeline göre yapılan tanıma bakıldığında sağlık; canlı varlığın çevresine uyum sağlayabilmesi için gösterdiği ve sürekli olarak devam eden bir adaptasyon olarak kabul edilmektedir. Bu modelde ayrıca bireylerin sağlık statüleri üzerinde sadece tıpta meydana gelen gelişmelerin etkili olmadığına yer verilmektedir. SAĞLIK STATÜSÜNÜN BELİRLEYİCİLERİ DSÖ nün genel kabul gören ve yaygın bir kullanım alanına sahip olan sağlık tanımı, sağlığın çok boyutlu bir kavram olduğuna ve birbiri ile ilişkili birçok faktörden etkilendiğine vurgu yapmaktadır. Benzer şekilde, Henrik L. Blum tarafından sağlık statüsünün belirleyicilerinin neler olduğuna ilişkin bütüncül bir bakış açısı geliştirilmiş ve bunun sonucunda da başlıca dört faktör ön plana çıkmıştır. Bunlar; o Çevre, o Yaşam tarzı, o Kalıtım (Genetik) o Sağlık hizmetleri şeklinde sıralanmaktadır. SAĞLIK HİZMETLERİ Sağlık hizmetleri, hastalıkların önlenmesi ve toplumun sağlık statüsünün yükseltilmesi amacına yönelik olarak yürütülen faaliyetlerin yanında, hastalıkların teşhis, tedavi ve rehabilitasyonunu sağlamak için sunulan hizmetlerin bütününü ifade etmektedir. Bu hizmetler; sağlığın korunması ve geliştirilmesi, anaçocuk sağlığı ve aile planlaması, çevre sağlığı hizmetleri, sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin yükseltilmesi gibi konuları kapsamaktadır. Diğer bir ifade ile sağlık hizmeti, bireylerin sağlıkla ilgili beklentilerini karşılamak amacı ile sağlık profesyonelleri tarafından yürütülen hizmetlerdir. Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkındaki Yönerge ye göre ise sağlık hizmeti; "İnsan sağlığına zarar veren çeşitli etmenlerin yok edilmesi ve toplumun bu etmenlerin etkilerinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedensel ve ruhsal yetenek ve becerileri azalmış olanların rehabilite edilmesi için yapılan hizmetlerdir." DSÖ sağlık hizmetlerine ilişkin yaptığı açıklamada; gerek bireylerin gerekse toplumun, sağlığa ilişkin beklentilerini karşılamak için, sağlık kuruluşlarında görev alan sağlık personeli tarafından yürütülen her türlü koruyucu ve tedavi edici hizmet olduğu vurgusunu yapmıştır Temel sağlık hizmetlerinin kapsamının belirlenmesine yönelik olarak yapılan çalışmalardan biri de, 1978 yılında Kazakistan ın Alma-Ata şehrinde düzenlenen Uluslar arası Temel Sağlık Hizmetleri Konferansı dır. Konferans sonucunda yayımlanan Alma-Ata Bildirgesi nde, DSÖ Genel Kurulu nda kararlaştırılan 2000 Yılında Herkese Sağlık hedefine ulaşmak için izlenecek prensipler kararlaştırılmıştır. Bu bildirgeye göre temel sağlık hizmetleri, ülke ve toplumca karşılanabilir bir harcama sonucunda toplumun geneli tarafından kabul edilen ve tam katılım sağladığı esas sağlık hizmeti şeklinde tanımlanmış ve aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: Mevcut sağlık sorunlarının çözülüp, kontrol altına alınması için halk eğitimi uygulamalarının yapılması, Uygun beslenme şartlarının oluşturulması, Yeterli ve temiz içme suyu sağlanması, ana sağlığı ve aile planlamasına yönelik hizmetlerin geliştirilmesi, Çocuk sağlığı hizmetlerinin iyileştirilmesi, Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklamanın yapılması, Çevre şartlarının iyileştirilmesi, Gereksinim duyulan ilaçların temini, Sağlık yönetimin geliştirilmesi, Sık görülen hastalıklara ve yaralanmalara ilişkin tedavilerin geliştirilmesi. 5 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 5
Sağlık Hizmetlerinin Amacı-Temel Özellikleri ve Niteliği: Sağlık hizmetinin temel amacı; toplumun sağlık statüsünün yükseltilmesi ve sağlıklılık halinin devamının sağlanması için çaba sarf edilmesi, bireylerin hastalıklardan korunması, hastalananların uygun yöntemler ile tedavi edilmesi ve kimseye bağımlı olmadan kendi kendine yetecek şekilde yaşamalarının sağlanması şeklinde ifade edilmektedir. Tüm bu çabaların sonucunda, bireylerin sağlıklı geçirecekleri ömrün ve üretkenliklerinin uzatılması ve işgücü kayıplarının azaltılması istenmekte, psikolojik olarak kendilerini daha iyi hissetmeleri, yüksek morale sahip olmaları ve sağlıklı bireylerden oluşan toplumun devamlılığı hedeflenmektedir. Belirtilen tüm bu amaçların gerçekleşebilmesi için, sağlık hizmetinin bazı özellikleri taşıması gerekmekte ve bu özellikler de, sağlık hizmetini diğer mal ve hizmetlerden ayıran temel özellikler olarak kabul edilmektedir. o Sağlık hizmetlerinin emek yoğun bir özellik göstermesi o Sağlık hizmetlerinin ikame edilmezlik ve ertelenemezlik özelliği o Sağlık hizmetlerinde arz ve talebin eşitsizliği ve bilgi asimetrisinin olması o Sağlık hizmetlerinde uzmanlaşma seviyesinin yüksekliği o Sağlık hizmetinin tesadüfî bir özellik göstermesi ve stoklanamaması Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması Sağlık hizmetlerinin sınıflandırılmasında temel olarak; Koruyucu Sağlık Hizmetleri, Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri, Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri, Sağlığın Geliştirilmesi Hizmetleri şeklinde dörtlü bir sınıflandırma yapılmakta ve sağlık Kurumlarının türüne göre farklı düzeylerde sağlık hizmetlerinin sunumu söz konusu olmaktadır. TÜRK SAĞLIK SİSTEMİNİN YAPISI Sağlık sistemi, temel amacı sağlığı geliştirmek ve sürdürmek olan tüm aktiviteleri içermektedir. Söz konusu bu aktivitelerin yerine getirilmesi aşamasında ise, sağlık faaliyetlerinin düzenlenmesi, finansmanı ve sektörler arası işbirliği vb. kavramlar önem kazanmaktadır. Sadece toplumun sağlık statüsünün yükseltilmesi değil, bireylerin hastalığın finansal risklerine karşı korunmaları ve uygun koşullarda tedavi edilmeleri de sağlık sisteminin sorumluluğundadır. Bu açıdan bakıldığında sağlık sistemlerinin temel amaçları; nüfusun sağlık statüsünün yükseltilmesi, toplumun gereksinimlerinin karşılanması ve hastalığın finansal risklerine karşı koruma sağlanması şeklinde sıralanmaktadır. DSÖ, ülke sağlık sistemlerinin örgütlenmesinde temel hareket noktasının birincil sağlık hizmetleri olduğunu ifade etmiştir. Bu anlamda ülkeler açısından bakıldığında; her ülkenin kendine özgü bir sağlık sistemini benimsediği ve bunun temelinde de ülkeler arasındaki kültürel, ekonomik ve ideolojik açıdan yaşanan farklılıkların olduğu görülmektedir. Bu durum, ülkelerin sağlık örgütlenmesi ve finansmanı açısından farklı uygulamaları benimsemelerine neden olmaktadır. Milton A. Roomer ülke sağlık sisteminin temel öğelerinin belirlenmesine yönelik olarak yaptığı çalışmada, farklı ülkelerin sağlık sistemlerini incelemiş ve bu inceleme sonucunda başlıca beş ana öğenin ön plana çıktığını belirtmiştir Yönetim Finansman Hizmet Sunum Organizasyonu Tedarikçiler Hizmet Sunumu SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ Sağlık sisteminin örgütlenmesinde toplumu oluşturan tüm bireylerin hizmetlerden eşit ölçüde yararlanması ilkesi benimsenmekle birlikte, toplum içinde ayrıcalığı (ana çocuk sağlığı, mesleki hastalıklar vb.) olan ve farklı sağlık hizmeti ihtiyacı bulunan kesimlerin belirlenmesine yönelik çalışmaların sürdürülmesinin de gerekliliğine işaret edilmektedir. Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi açısından farklı ülkeler tarafından benimsenen farklı örgütlenme modelleri vardır. Sağlık hizmetinin sunumunun kamu hizmeti olarak ele alınmadığı durumlarda serbest piyasa koşullarının geçerliliğinden bahsedilmektedir. Ancak Alma-Ata Bildirgesi nin ilkeleri ve koruyucu sağlık hizmetlerinin zorunlu ve satın alınmayan bir hizmet olduğu ve devlet 6 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 6