İktisat Tarihi II 27.4.2018
Pamuklu Dokuma Sanayi Hint pamuklu dokumaları uzun zamandır Doğu Hindistan Kumpanyası nın kârlı ithal ürünleri arasındaydı Yünlü kumaş sanayiinde olduğu gibi tüm aile üyelerinin yer aldığı üretim faaliyetleri ev içinde elle yapılıyordu. işgücünün verimliliği oldukça düşüktü Sanayinin temerküzü, ölçek ekonomisinden doğan tasarrufların artması ve yeniliklerin hızlanması açısından elverişli bir ortam oluşturmaktaydı
1733 de John Kay, bir dokuyucunun iki kişinin işini yapmasına imkân veren uçan mekiği icat etti. 1764 te James Hargreaves in icat ettiği iplik yapma makinesi, mekanik güç gerektirmeyen basit bir alet olmasına rağmen iplik işçisinin verimini önemli ölçüde arttırdı Pamuklu kumaş alanındaki büyük değişimi sağlayan en önemli yenilik 1769 da patenti alınan Richard Arkwright ın su gücüyle çalışan pamuk ipliği makinesi oldu.
1733 John Kay Uçan Mekik
1764 James Hargreaves iplik yapma makinesi
1769 Richard Arkwright pamuk ipliği makinesi
Crompton 1774-9 Çıkrık Makinesi
1785 Edmund Cartwrigth Elektrikli dokuma tezgahı
İplik yapımı ile ilgili en önemli son yenilik Samuel Crompton un çıkrık makinesiydi. 1790 larda buhar gücüyle çalıştırılmaya başlanmasından sonra pamuk ipliği yapımının esas aracı oldu. Yeni bir üretim organizasyonu olarak büyük ölçekli fabrika sistemine geçildi Yüzyıl içinde üretim maliyeti, yüzyılın başındakinin kalın iplikte %2 sine, ince iplikte ise %3 üne indi. Tarihte ilk kez büyük bir temel sanayi, ithal bir hammaddeye dayalı olarak kurulmuştu.
Ham pamuk talebindeki bu artış Amerika nın güney bölgelerinde pamuk üretimini teşvik etti.
1870 lerde İngiltere, Hindistan dan gelen elle imal edilmiş pamuklu ürünlerin ithal ikamesi sürecini tamamlamıştı. İngiltere nin bir yüzyıl boyunca Hint pamuklu kumaşları sattığı hazır bir pazar var olduğundan satıcılık yeteneği ve talep yaratma gibi problemler söz konusu değildi.
Demir Sanayi 18. yüzyılın son çeyreğinde teknolojisi önemli ölçüde değişen bir diğer İngiliz sanayi kolu demir sanayii idi Demir sanayiindeki değişmeler pamuklu dokumada olduğundan daha az radikaldi Dokuma sanayii hem teknolojik ve hem de kurumsal olarak değişti Demir alanındaki değişmenin pamuklu dokuma sanayiinden ayrılan bir diğer özelliği de yerli hammaddelerin önemini arttırmasıdır Demir sanayiinin talebi dolaylı bir yatırım malı olması ve kısmen bu nedenle esnek olmayan bir talebe sahip bulunmasıdır.
Demir sanayiinin pamuklu dokuma sanayiine benzer bir hız kazanabilmesinden önce sanayileşmenin belirli bir düzeye ulaşması gerekliydi. 18. yüzyılın başlarında demiri kok kömürü ile eritme metodu keşfedildi 18. yyda sanayinin önemli problemlerinden biri de doğru madenî parçalar üretmenin güçlüğüydü Sanayileşme 18. yy ın sonunda dokuma alanındaki yeniliklerle başladı. Sürdürülebilmesi demir sanayiindeki gelişmelerle mümkün oldu.
Uluslararası Ticaretin Katkıları Dış ticaret, İngiliz sanayiinin ürünlerine talep yarattı. Artan nüfus ve sınırlı doğal kaynaklar nedeniyle büyük miktarlarda yiyecek ve hammadde ithal edilmek zorundaydı. Uluslararası ticaret yoksul ve azgelişmiş ülkelere ingiliz mallarını satın alma gücünü sağladı. Uluslararası ticaret, sınaî ve ziraî gelişmeyi finanse etmeyi kolaylaştıran ekonomik bir fazla yarattı
Uluslararası ticaret dış ticaretin olduğu kadar ülke içi ticaretin de gelişmesinde etkili olan kurumsal yapı ve iş ahlâkının doğmasına yardımcı oldu Uluslararası ticaretin genişlemesi büyük şehirlerin ve sanayi merkezlerinin gelişmesinin ana nedeniydi Uluslararası ticaret İngiliz ekonomisini kaynak sınırlamalarından kurtararak Sanayi için gerekli girdi fiyatlarının yükselmesine engel olarak Sürekli iktisadî büyümeyi sağladı.
Sanayi Devriminin Sonuçları Nüfus çok hızlı oranda artmaya başladı Batı dünyasında tarım hâkim ekonomik faaliyet olma özelliğini yitirdi Batı dünyası bir şehir toplumu hâline geldi Sürekli teknolojik değişme bir kural hâline geldi Gelir ve servet dağılımında önemli değişmeler oldu
Ekonomik faaliyet ülke çapında ve uluslararası pazarlar için üretime doğru ihtisaslaşmaya yöneldi. Toprak dışındaki üretim araçları yani sermaye sahipliğinin ya da bu araçlarla ilişkinin belirlediği yeni sosyal ve meslekî sınıflar doğdu
19. yy da Ekonomik Gelişmeler 19. yy Avrupa da, sanayinin bir hayat tarzı olarak kesin zaferine şahit oldu. 19. yyda uluslararası ekonomik ilişkilerde ve devletlerin ekonomik politikalarında da büyük değişmeler oldu. 1870 den sonra, dünya güçler dengesinde meydana gelen değişme, İngiliz gücünü iki yoldan aşınmaya uğratıyordu.
Nüfus ve Sosyal Yapı 17. yyın ortasından 18. yyın ortasına kadar süren durgunluktan sonra Avrupa nüfusu yeniden artmaya başladı. 1800 de Avrupa da nüfus yoğunluğu 18.7 kişi/km.2 Asya da 13.7 idi. 1900 de ise Avrupa da nüfus yoğunluğu (40.1) Asya nın (21.3) iki ve Afrika nın (4.0) on katına yükselmişti. 19. yyda Avrupa nın en önde gelen sanayi ülkeleri olan İngiltere ve Almanya da nüfus her yıl %1 artıyordu.
19. yyda ekim alanlarının genişlemesi ve ziraî prodüktivitenin yükselmesi kaynakları zenginleştirerek nüfus artışının önündeki engelleri kaldırdı. Ucuz ulaşım aynı zamanda göç hareketlerini de hızlandırdı. Tarihsel olarak şehirlerin büyümesinin önündeki ana engel nüfusun temel ihtiyaçlarının karşılanmasındaki güçlüklerdi.
Sanayileşme ve şehirleşme, nüfusun sosyal özelliklerinde de değişmelere yol açtı Tarımdan sanayiye kayış ve şehirlerin gelişmesi, yeni sosyal sınıfların doğmasına neden oldu. 19. yüzyılda sanayileşmenin yol açtığı sosyal yapıyla ilgili bir diğer değişme de eğitimin yaygınlaşmasıydı
Taşıma ve Haberleşme Alanındaki Gelişmeler Sanayileşmiş bir ekonomiyi, sanayi öncesi bir ekonomiden ayıran en önemli özelliklerden biri daha zengin bir sermaye stokuna sahip olmasıdır. Sanayileşme güvenilir, yüksek kapasiteli ve ucuz maliyetli bir taşıma sistemine gerek gösteriyordu. İngiliz tecrübesinde ilginç olan bir husus, ulaşım sistemine yönelik yatırımların tamamının yerli özel teşebbüs tarafından yapılmış olmasıdır.
1840 da dünyadaki demiryollarının uzunluğu 7.200 km. iken, bu sayı 1910 da 935.300 km.ye ulaştı. Büyük demiryolu şirketleri yeni bir yönetim modelini de ortaya çıkardı. Buharlı gemiler, lokomotiflerden daha önce gelişmekle birlikte yüzyılın sonuna kadar sınaî ve ticarî genişlemede daha sınırlı bir rol oynadılar 1869 da Süveyş ve 1914 te Panama kanallarının açılması okyanuslarda mesafeleri önemli ölçüde kısalttı
Taşıma alanındaki bu gelişmelerin bir başka önemli sonucu, sermaye tasarrufu sağlamasıydı. Taşıma alanındaki gelişmeler, aynı zamanda ağır hammaddelerin taşıma maliyetlerinde çok büyük düşmeler sağladı. Haberleşme alanında da önemli gelişmeler oldu. Düzenli posta hizmetleri kuruldu 1860 larda dönemin en yüksek tirajlı gazetesinin baskı adedi sadece 50 bindi.
Tarımsal Gelişme ve Organizasyon Hızlı nüfus artışına rağmen bir bütün olarak alınırsa kıta Avrupası 1870 lere kadar yiyecek bakımından kendi kendine yeterliğini korudu Avrupa da ziraî üretim çeşitli kimyevî gübrelerin kullanılışı ile de arttı. Fransız ihtilâli Fransa da serfliğe son verirken, 1810 da Prusya da, 1848 de Avusturya da, 1861 de de Rusya da serflik son buldu.
Sınaî Teknoloji ve Organizasyon Sanayi Devrimi ile birlikte insan fen bilimleriyle ilgili teorileri, ekonomik üretim süreçlerine uygulamaya başladı. 19. yüzyılda sanayide teknolojik gelişmelerin en önemli alanlarından birisi enerji üretimiydi. Büyük gemilerdeki buharlı makinelerde 5.000 beygir gücüne ulaşılmasına rağmen bu çaptaki makineler bile elektrik enerjisi üretimi için yetersizdi
1873 te hidrolik türbinin dinamoya bağlanması yoluyla elektrik üretilmesi önemli sonuçlara yol açan bir buluş oldu 19. yüzyılın ikinci yarısında önem kazanan bir diğer enerji kaynağı olan petrol, önce keşfedilmiş olmasına rağmen ticarî kullanımı 1860 larda başladı. 1856 da bir İngiliz kimyacısı, sentetik kinin elde etmeye uğraşırken tesadüfen mor boyayı elde etti. Kimya sanayii tarımı da etkiledi
Metalürji sanayiinde de önemli gelişmelere neden oldu. 19. yüzyılın başlarında ekonomik önemi olan madenler İlkçağ da bilinenlerden ibaretti Bilim adamları ve sanayiciler bu madenler için yeni kullanım alanları ve daha ekonomik üretim metotları buldular 1856 da Henry Bessemer adlı bir İngiliz mucit, eritilmiş demirden doğrudan çelik üretme metodunun patentini aldı.
New York Tribune Building -1890
Makineleşme sınaî organizasyonu da etkiledi. 19. yüzyıl öncesinde bir müteşebbis ticaretin veya sanayinin bir dalından diğerine kolaylıkla geçebilirdi. Sınaî organizasyonla ilgili diğer bir gelişme, anonim ortaklıkların ve kişisel firmaların yerini sınırlı sorumluluğa dayalı şirketlerin almasıydı. Şirketlerle ilgili değişmenin diğer bir yönü ise büyüklüklerinin artmasıydı.
Sanayileşmeye uyum, yalnızca sanayi idarecilerinin bir çabası değildi. Çalışan sınıfın dayanışma ve yardımlaşması, ihtilâller yerine sendikaların ve bazı ülkelerde de işçi partilerinin kurulmasına neden olmuştur. 19. yüzyılın ilk yarısında sendikalara karşı resmî tavır üç safhadan geçmiştir. Sınaî şartlara farklı bir uyum hareketini de kooperatifçilik temsil ediyordu. https://www.youtube.com/watch?v=xlhnp0qp38q&lis t=plolytcwslkrifzcfhubg39mrmrcigs7xu&index=2& t=0s