NDEK LER 1. ÜRÜN TANIMI ve ÇE TLER 1.1. Ürün Tan 1.2. Ürünün Tarihçesi 1.3. Üründe Bulunan Ba ca Maddeler ve Kaynaklar 1.4. çme Suyunun Özellikleri 1.4.1. Fiziksel Özellikler 1.4.1.1. Bulan kl k 1.4.1.2. Renk 1.4.1.3. Koku ve Tat 1.4.1.4. Mikroorganizmalar 1.4.2. Kimyasal Özellikler 1.4.2.1. Suyun ph 1.4.2.2. Sertlik 2. DÜNYA ÇME SUYU SEKTÖRÜ 2.1. Üretim ve Tüketim 2.2. Dünya Ticareti 2.1.2.1. hracat 2.1.2.2. thalat 2
3. TÜRK YE ÇME SUYU SEKTÖRÜ 3.1. Üretim ve Tüketim 3.2. D Ticaret 3.2.1. hracat 3.2.2. thalat 4. SEKTÖRE N MEVZUAT 5. SONUÇ VE DE ERLEND RME 6. RUHSATLI LENM ÇME SUYU VE ÇME SUYU L STES 3
1. ÜRÜN TANIMI ve ÇE TLER 1.1. Ürün Tan Genel anlamda su; hidrojen ve oksijen elementlerinden olu an gaz, kat ve s halde bulunabilen molekül olarak tan mlanmaktad r: H2 + ½O2 H2O + 58 Kcal/m Bir di er tan ma göre su; normal s cakl k ve bas nç alt nda s halde bulunan renksiz, kokusuz ve tats z madde olmaktad r. Bunun yan nda, insanlar n ya amsal aktivitelerini yerine getirebilmesi için içtikleri ve di er gereksinimlerini kar lad klar suya ise içme ve kullanma suyu denilmektedir. Su canl lar n tüm içsel tepkimeleriyle yak ndan ilgilidir. Suyun yard yla g da maddelerinin ve art klar n çözelti ekline dönü türülmesi ve bunlar n vücutta kullan p at lmas sa lanmaktad r. Bunun yan nda, oksijenin dokulara, dokulardan CO2 in akci erlere ta nmas kan n ola an ak m h ile ilgili olup, yine bu i lem suyun varl na ba lanmaktad r. Canl organizmalar n %60-90 sudan olu maktad r. Su tek hücreli mikroorganizmalardan en üstün yap hayvan ve bitki türlerine kadar tüm canl lar için gerekli, vazgeçilmez ve yeri doldurulamaz bir maddedir. nsan vücudunun büyük bir k sm sudan olu maktad r. Bu oran çocuklarda %75, ya larda ise %65 dolay ndad r. Bu özelliklerinin yan nda su, mikroorganizmalar n geli mesini, besinlerin ayr mas sa layan kimyasal tepkimeler için de en uygun ortam olu turmaktad r. Bu nedenle suyu çe itli yöntemlerle al nm besinler uzun süre bozulmadan saklanabilmektedir. Ekolojik denge ile çevre, bitki, hayvan ve insan sa n korunmas nda suyun önemi daha da iyi anla lmaktad r. Bu sebeple, sular n temini ve sunulmas nda kontrol ve denetim sürekli yap lmal ve temiz su kullan te vik edilmelidir. Do rudan içilebilir nitelikteki sular kayaç katmanlar aras ndan yüzeye ç kan yer alt sular r. Bu tür sular içme sular olarak nitelendirilmektedir. Baz su kaynaklar nda kalsiyum, demir veya manganez gibi metallerin çözünmü tuzlar litrede 200 mg nin alt nda olmaktad r. Bunlar yumu ak su olarak bilinmektedir. Kaynak sular n ço u 0.6-1 gr. kadar tuz içermektedir ve en uygun içme sular aras nda yer almaktad r. 4
1.2. Ürünün Tarihçesi Türkiye su sanayiinin Cumhuriyet sonras ndaki geli imi, 1930 lu y llara dayanmaktad r. Daha önceki geli me ise, Sultan II. Abdülhamit in ehre kaliteli içme suyu sa lamak amac yla 1902 y nda Hamidiye tesislerini kurdurmas yla sa lanm r. Bugünkü içme suyu anlay na yönelik ilk yakla m yani el de meden eleme yap lmas ise, 1932 y nda Kocata suyu tesislerinde yap lm r. 1950 y nda stanbul, Ankara, zmir ve Bursa da su dolumu yapan firmalar yayg nla r. Böylece suda sanayile me sürecinin ilk ad mlar at lmaya ba lanm r. 1966 y nda ise Sa k Bakanl n n 162 say yönetmeli ini yay nlamas ile birlikte, sa ks z üretimden sa kl üretime geçilmi ve birçok vilayette modern dolum tesisleri kurulmaya ba lanm r. Bu geli me neticesinde su üretiminin sanayi haline gelmesinin de yolu aç lm r. 1974 y na gelindi inde, 289 say Kaynak Sular Yönetmeli i yay nlanarak, depodan isale hatt na, imalathaneye, makinelere, elere, suyun parametrelerine, temizli e ve sa k kurallar na kadar her ey düzen alt na al nm r. 1980 y nda büyük holdingler su pazar na girmeye ba lam ve bir sene sonra stanbul Su ve Kanalizasyon daresi ( SK ) kurulmu tur. 1993-1994 y llar nda polikarbon uygulamas ba lam, kaynak sular n yan nda içme sular na da üretim izni verilmi tir. 1997 y nda 23144 say Do al Kaynak, Maden ve çme Sular ile T bbi Sular n stihsali, Ambalajlanmas ve Sat Hakk nda Yönetmelik yay nlanm ve PET ve PVC nin yan s ra polikarbon eye dolum izni verilmi tir. Bu yönetmelikte dolum izni verilen su çe itlerine 25 Temmuz 2001 tarihinde yay mlanan 24473 say çilebilir Nitelikte Sular n stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakk nda Yönetmelik ile i lenmi içme ve maden suyu ile yapay soda çe itleri de ilave edilmi tir. 26 Temmuz 2001 tarihinde dönemin Sa k Bakan olan Osman Durmu un talimat yla 12849 say bir genelge yay nlanarak, su sektöründeki firmalar n itirazlar na ve tepkilerine neden olan hologram uygulamas na ba lanm r. Bu tepkiler sebebiyle, 26 Haziran 2003 tarihinde Sa k Bakanl yay nlad çilebilir Nitelikteki Sular n stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakk nda Yönetmelikte De iklik Yap lmas na Dair Yönetmelik ile hologram uygulamas kald rarak, shring uygulamas na geçmi tir. 5
1.3. Üründe Bulunan Ba ca Maddeler ve Kaynaklar Sularda bulunan ba ca maddeler ve kaynaklar a daki tabloda özetlenmi tir: Tablo-1 SUDA BULUNAN BA LICA MADDELER VE KAYNAKLARI (*) YON K ÇÖZÜNMÜ KAYNA I POZ F NEGAT F YONLAR YONLAR Sodyum Bikarbonat Kalsiyum Karbonat Magnezyum Klorür Potasyum Florür Mineraller, Alüminyum Nitrat kat lar ve Demir Fosfat kayalar Manganez Hidroksitler Bak r Boratlar Çinko Silikatlar vs... Sülfat Atmosfer Hidrojen Organik Amonyak madde Hidrojen parçalanmas Sodyum Ya ayan organizmalar Bikarbonat Klorür Florür Klorür Bikarbonat Hidroksit Nitrit Nitrat Sülfür Organik radikaller NON YON K ÇÖZÜNMÜ ASKIDA KATI KOLLO DAL GAZLAR MADDE Kil, kum ve di er inorganik kat lar Toz - Polen Organik kat, organik at klar Algler, diatomlar Protozoa, bal klar vb. Kil Silikat Ferrikoksit Alüminyumoksit Magnezyumdioksit Karbondioksit Karbondioksit Nitrojen Oksijen Sülfürdioksit Amonyak Hümik madde Karbondioksit içeren, do al Hidrojensülfit organik bile ikler, Hidrojen sebzeye rengini Metan veren maddeler, Nitrojen di er organik at klar Oksijen Virüsler, bakteriler Algler vb. Kil, silt ve di er norganikler, VOC r inorganik kat lar, norganik içeren do al ve metaller Organik Endüstriyel iyonlar, sentetik organik içeren bile ikler Alanlar Organik bile ikler, inorganik Ya, korozyon moleküller pestisitler, virüsler, iyonlar ürünler, bakteriler protozoa vb. (*) Kaynak: I k Mühendislik Firmas web sayfas : www.aquasu.com Amonyak Karbondioksit Metan Klorür Sülfürdioksit 6
1.4. çme Suyunun Özellikleri 1.4.1. Fiziksel Özellikler Su kokusuz, tats z, renksiz ve berrak bir s r. çme sular nda fenoller, ya lar gibi kötü koku ve tat veren maddeler bulunmamal r. nce katman durumunda saydam görünmesine kar n, derinli inin atmas na ba olarak ye ile bakan mavi bir renk almaktad r. Suyun fiziksel özelliklerinde çe itli sapmalar gözlenmektedir. Örne in, 4 C s cakl kta suyun özgül kütlesi 1 gr/cm³ olmaktad r. Su kat, s ve gaz hale kolayca geçebilen bir s r. Celsius ölçe ine göre normal atmosfer bas nc alt nda (760 mm civa bas nc ) 0 C de donar, 100 C de kaynar. Suyun özgül gibi erime ve buharla ma lar n da çok yüksek olmas, varl n yeryüzündeki ani s cakl k de melerini engelleyen bir etken olmas na neden olmaktad r. 1.4.1.1. Bulan kl k Bulan kl k kum gibi suda çözünmeyen yani ask da olan kat maddeler içeren sular n k geçirgenli inin bir ölçüsüdür. Di er bir tan mla; kil, ilt, ince parçalanm organik maddeler, yosunlar, diatometreler, demir bakterileri ve di er mikroorganizmalar n olu turdu u bir haldir. Yukar daki Tablo-1 de de gösterildi i gibi su içindeki maddeler iki gruba ayr lmakta, organik bile ikler genel olarak kokuyu, rengi ve tad belirlerken, inorganik maddeler ise bulan kl meydana getirmektedir. Bulan kl n nedeni; suyun içindeki ask da olan maddelerden, gözle görünecek büyük tortulara kadar her ey olabilmektedir. Bunlara örnek olarak kum, silis, kil, demir, sülfür, mangan, kalsiyum karbonat vb. maddeler verilebilmektedir. Ya murlarla ta nan topraktan veya nehire kar an evsel-endüstriyel at k sulardan kaynaklanan bulan kl k özellikle nehir sular nda yüksek oranda bulunmaktad r. Bu kirlenme s ras nda organik maddeler kadar inorganik maddeler de suya kar maktad r. Böyle ask halindeki maddeler içinde sa a zarar veren mikroplar, bakteriler bulunabilmektedir. Bakteri olu umlar da sudaki bulan kl artt rmaktad r. 7
Bulan kl k bulunmamas içme suyu temini için 3 ana nedenle önemlidir: ESTET K: Sudaki bulan kl k, canl faaliyetlerinin olmas yla veya muhtemel bir kirli su kar yla ili kilendirilir ve sa k tehlikesine i arettir. Bu nedenle içilen suyun mutlaka berrak olmas gerekmektedir. LTRASYON: Bulan k sulardaki maddelerin kimyasal maddelerle çökertilmesi gerekmekte, bu da suyun filtrasyon maliyetlerini artt rmaktad r. Yüksek bulan kl k olan sularda istenmeyen renk, tat, kal nt b rakan ve bulan kl a neden olan ask daki maddeler çökeltilerek (kimyasal koagülasyon i lemi), kum filtrelerinde yakalanabilmektedir. DEZENFEKS YON: Dezenfeksiyonun etkili olabilmesi için dezenfektan n sudaki mikroplarla tam temas n sa lanmas gerekmektedir. Ancak özellikle kanalizasyon at klar nda bulunan patojenler, sudaki kat maddelerin içine girerek dezenfektandan kurtulabilmektedirler. Bu nedenle içme suyu olarak kullan lacak sularda bulan kl n dü ük de erlerde olmas istenmektedir. 1.4.1.2. Renk Sudaki renk çözünmü halde bulunan maddelerin meydana getirdi i organik kaynakl gerçek renk (true color) olabilece i gibi, özellikle yüzey sular nda çökebilen veya kolloidal ask maddelerden olu an görünen renk (apparent color) de olabilmektedir. K saca sularda renk; yapraklar, kozalakl a aç meyveleri, a aç ve sebze art klar gibi organik maddelerin suyla temas nda çözünmeleriyle meydana gelmektedir. Bu tür sular pekçok ask da madde içermektedir. Suya renk veren hücreler; tannin, hümik asit ve hümatt r. Demirin suda ferrik humat formunda bulunmas yla yüksek renk potansiyeli olu maktad r. Renk içeren sular negatif de erliklidir. Bu nedenle metalik iyonlar n (demir, alüminyum vb.) koagülasyonu ile renk ar yap labilmektedir. 1.4.1.3. Koku ve Tat Sular n içinde NaCl2, MgCl2, CaSO4 vb. gibi erimi halde bulunan maddeler ve Diatome, Siyanofise, Algler, Klorofise, Protozoa gibi organizmalar olmas gereken 8
miktardan daha fazla bulunurlarsa, sulara özel koku ve tat vermektedirler. Sular ac, ek i, tuzlu tatta ve küflümsü, bal ks, otsu, baharats vb. kokularda olabilmektedir. Sulardaki koku ve tat pekçok etkene ba r. Bunlar; 1. Organik madde 2. Klorlama 3. Çözünmü gazlar 4. Canl organizmal faaliyetleri 5. Demir, mangan ve korozyonun metalik ürünleri 6. Yüksek mineral konsantrasyonu 7. Fenol gibi endüstriyel at k kirlili i Yukar da s ralanan 7 etkene ba olarak içme sular nda olu an tat ve koku problemi rahats zl k vericidir. Baz organik ve inorganik maddeler özellikle kanalizasyon, yeralt, göl gibi yerlerde kötü kokulara neden olmaktad rlar. Sular n lezzetini içerisinde erimi halde bulunan karbondioksit ve vermektedir. Bu karbondioksit oran n 300 MGK/litreden az olmamas istenmektedir. Organik maddelerden kaynaklanan tat ve koku aktif karbon filtrelerle al nabilirken, di er koku ve tat problemleri klor ve potasyum permanganat gibi oksidantlarla etkisiz hale getirilebilmektedir. 1.4.1.4. Mikroorganizmalar Bakteriler, virüsler, protozoalar gibi mikroorganizmalar konvansiyonel mikroskoplarda bile gözükmeyen son derece küçük organizmalard r. Suda bulunan bu mikroorganizmalar n baz lar hastal k yap r. Hastal klara neden olan mikroorganizmalar: 1) Sülfür Bakterisi: Suya çürük yumurta kokusu vererek, çok h zl bir biçimde korozyona neden olmaktad r. 2) Shigella: Bakteriyel dizanteriye neden olmaktad r. 3) Campylobacter bacteria: Mide ve ba rsaklarda ya ayarak, ülsere neden olmaktad r. 9
4) Salmonella: Yiyecek zehirlenmelerine neden olmaktad r. 5) Actinomyectes: Suya kötü koku ve tat vermektedir. 6) Vibrio organizmalar: Kolera hastal na neden olmaktad r. 7) Demir bakterisi: Boru korozyonuna neden olmaktad r. Bu zararl mikroorganizmalar n içme sular içinde dezenfekte edilmesinde çe itli yöntemler kullan lmaktad r: Klorla ar m (Tek ad ml yöntem): Klor konsantrasyonu 1 mg/lt olacak ekilde ayarlanarak, su tüketime sunulmadan önce yakla k 35 dakika temas süresi sa lanmal r. Klorla ar m ( ki ad ml yöntem): 5-10 mg/lt olacak ekilde dozlama yap larak, fazla miktarda olu acak klor aktif karbon filtre ile al nmaktad r. Ozonla ar m: Ozonun suya enjeksiyonu yap lmaktad r. Ultraviole ile ar m: Su ultraviole cihaz ndan geçirilerek, içindeki bakteriler bu ultraviole ile etkisiz hale getirilmektedir. Distilasyon: Bu yöntem ile su yaln zca kaynat lmaktad r. Yukar da s ralanan ar m yöntemlerinin herbirinin avantaj ve dezavantajlar bulunmaktad r. Örne in; ozon kuvvetli bir dezenfektan olmas ve h zl etki etmesi gibi avantajlar yan nda, son derece karars z bir bile ik olmas ve üretiminin pahal olmas gibi dezavantajlar da bulunmaktad r. Ultraviole de h zl etki eden bir dezenfeksiyon sistemidir. Klor ise kuvvetli ve ozona nispeten daha kararl bir dezenfektan arac r ancak suya koku ve tat vermektedir. Klor etkisini su gerçek anlamda kullan ncaya dek sürdürmekteyken, ozon ve ultraviolede bu tür bir etki söz konusu olmamaktad r. Bu nedenle ultraviole üniteleri k sa hatlarda ve depo lar nda kullan lmaktad r. Son yöntem olan distilasyon sistemi ise, enerji maliyeti çok yüksek oldu undan ekonomik olmamaktad r. 1.4.2. Kimyasal Özellikler Su ve bas nca ba olarak kat, s ve gaz halinde bulunabilen bir bile iktir. Ancak yo unlu u de mektedir. Su yüksek bir oranda spesifik ya sahip olmakla beraber çok say da gaz, mineral veya organik maddeleri içeren do al bir ortam olu turmaktad r. Suyun donmas yla birlikte hacmi %10 civar nda artmaktad r. Suyun yüzey gerilim katsay 10
ise tüm s lar nkinden daha fazla olmaktad r. Bu özelli i damla ve dalga olu umunu etkilemektedir. 1.4.2.1. Suyun ph PH suyun asitlik ve bazl k oran gösteren ve çözeltide bulunan hidrojen iyonu konsantrasyonun 10 taban na göre negatif logaritmik ölçüsüdür. Nötr veya saf sular n hidrojen ve OH iyonlar denge halindedir ve ph de eri 7 olmaktad r. E er ph< 7 ise, hidrojen iyonu konsantrasyonu artmakta ve su ortam asidik olmaktad r. er ph>7 ise, OH iyonu konsantrasyonu artmakta ve su ortam da bazik olmaktad r. TS-266 ya göre içme sular ndaki ph de erinin 6.5-8.5 aras nda olmas uygun görülmektedir. Ancak yine de bu parametre içme suyunun güvenli i hakk nda do rudan bilgi vermemektedir. Dü ük ph l ve TDS l (toplam çözünmü kat lar-total Disolved Solids) sular korozif olduklar için borulardaki birtak m zehirli metalleri çözebilmektedirler. Yüksek miktarda ph a sahip sularda ph yükselten kimyasallar n zararl olup olmad belirlenmelidir. 1.4.2.2. Sertlik Sertlik, su içinde çözünmü (+2) de erlikli iyonlar n (kalsiyum, magnezyum, demir vb.) varl n sonucu olu maktad r. Genellikle sertlik, kalsiyum ve magnezyum iyonlar n do al sularda daha fazla bulunmalar ndan dolay, bu iki element iyonlar n konsantrasyonlar n toplam olarak ifade edilmektedir. Sular n sertli i, Fransa da geli tirilen ve uluslararas kabul gören standarda göre ölçülmektedir. Frans z sertli i (Fr) veya mg/lt CaCo3 ülkemizde yayg n olarak sertlik fland rmas nda kullan lan birimlerdir. 1 Fr derecesi 10 mg/lt CaCo3 sertli ine e it olmaktad r. Sular sertlik derecelerine göre u ekilde s fland lmaktad r: Toplam Sertlik S fland rma 0-5 Fr çok yumu ak su 5-10 Fr yumu ak su 11
10-20 Fr orta sert su 20-30 Fr sert su >30 Fr çok sert su Sular için 5-10 Fr derecesi en uygun sertlik derecesidir. Bu nedenle, sular e er 10 Fr üzerinde sertlikte ise mutlaka yumu at lmas gerekmektedir. Bu nedenle sudaki sertli i gidermek için; kireç-soda yöntemi, sodyum hidroksit ile muamele, sodyum sülfatla yumu atma veya iyon de tirme yöntemlerinden biri kullan labilmektedir. Türkiye için kabul edilen içme suyu standard TS-266 d r. Genel olarak içme sular n fiziksel ve kimyasal özellikleri bu standart çerçevesinde a daki tabloda verilmi tir. Tablo-2 TÜRK STANDARTLARI ENST TÜSÜ-TS 266 LEB R SULARIN F KSEL VE K MYASAL ÖZELL KLER * Memleketimiz çin Kabul Edilen çme Suyu Standard (TS-266) Kur un (Pb) Selenyum (Se) - - 0,05 mg/l 0,01 mg/l 1.ZEH RL MADDELER Arsenik (As) - 0,05 mg/l Krom (Cr + ) - 0,05 mg/l Siyanür (CN) Kadmiyum (Cd) - - 0,2 mg/l 0,01 mg/l 2.SA LI A ETK YAPAN MADDELER 3. LEB LME ÖZELL NE ETK YAPAN MADDELER Florür (F) Nitrat (NO 3 ) Renk Bulan kl k Koku ve tad Buharla ma Kal nt Demir (Fe) Mangan (Mn) Bak r (Cu) Çinko (Zn) Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) Sülfat (SO 4 ) Klorür (Cl) ph Bakiye Klor 1.0 mg/l - 5 birim 5 birim kokusuz normal 500 mg/l 0,3 mg/l 0,1 mg/l 1,0 mg/l 5,0 mg/l 75 mg/l 50 mg/l 200 mg/l 200 mg/l 7.0-8.5 0,1 mg/l 1,5 mg/l 45 mg/l 50 birim 25 birim kokusuz normal 1500 mg/l 1,0 mg/l 0,5 mg/l 1,5 mg/l 15,0 mg/l 200 mg/l 150 mg/l 400 mg/l 600 mg/l 6.5-9.2 12
4.K RLENMEY BEL RTEN MADDELER Fenolik Maddeler Alkali Benzil Sülfonat Mg+Na 2 SO 4 Toplam Organik Madde - 0,5 mg/l 500 mg/l 3,5 mg/l - - (*) Kaynak: I k Mühendislik Firmas web sayfas : www.aquasu.com 2. DÜNYA ÇME SUYU SEKTÖRÜ 0,5 mg/l 0,002 mg/l 1,0 mg/l 1000 mg/l - - - 2.1. Üretim ve Tüketim Dünyan n %70 inin sularla kapl olmas na kar n, içilebilir su kaynaklar bunun yaln zca %1 i oran ndad r. Kalan suyun büyük k sm okyanuslar, denizler ve buzullarda bulunmaktad r. Okyanus suyu, içinde çok fazla miktarda (1 litresinde 35 gr.) çözünmü mineral ve tuz bar nd rd için içme suyu olarak kullan lamamaktad r. Kullan labilir suyun büyük bir k sm da ula lamad için kullan lamamaktad r. çilebilecek durumda dünya üzerinde bulunan tatl su miktar 1.4 milyar km³ olmaktad r. Bu miktar n da ancak %8.5 i kullan labilmektedir. Dünya da elenmi içme suyu tüketimi yüksek fiyatl olmas na ra men geçti imiz 30 y l boyunca y ll k %7 lik bir büyüme oran h yla artm r. elenmi içme suyu pazar n y ll k hacmi 89 milyar litredir. Ülkeler baz nda y ll k elenmi içme suyu tüketimi ise u ekildedir: Tablo-3 ll k çme Suyu Tüketimi Mukayese Tablosu (Milyon Lt.) Ülkeler 1998 2003* Art (%) ABD 15.611,4 24.173,1 54,8 Meksika 10.859,9 16.458,1 51,5 Brezilya 4.728,8 10.735,2 127,0 Çin 3.532,8 10.602,9 200,1 talya 7.703,6 10.550,0 36,9 Almanya 8.198,8 10.308,1 25,7 Fransa 6.550,7 8.886,8 35,7 Endonezya 2.729,9 7.420,1 171,8 Tayland 3.832,9 4.921,6 28,4 spanya 3.708,6 4.585,1 23,6 10 ülke 67.457,5 108.641,0 61,1 Di er 20.185,2 35.070,8 73,7 Toplam 87.642,7 143.711,8 64,0 13
*Tahmini Rakamlar Grafik-1 2003 Y tibariyle çme Suyu Tüketimi* (Milyon Lt.) 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 ABD Meksika Brezilya Çin talya Almanya Fransa Endonezya Tayland spanya (*) Kaynak: www.bottledwater.org Yukar daki Tablo-3 ve Grafik-1 incelendi inde, 2003 y nda en fazla içme suyu tüketiminin Amerika da oldu u görülmektedir. Onu s ras yla Meksika, Brezilya, Çin ve talya izlemektedir. Çin 2003 y içme suyu tüketiminde 4. s ray almas na kar k, 1998 y ndan ayn y la kadar olan zamanda %200,1 oran yla en fazla oransal art gerçekle tirmi tir. Grafik-2 2003 YILI ÇME SUYU TÜKET * 14
(Lt./%) Di er %25 ABD %18 spanya %3 Meksika %12 Tayland %3 Endonezya %5 Fransa %6 Almanya %7 talya %7 Çin %7 Brezilya %7 (*) Kaynak: www.bottledwater.org Dünya da içme suyu ihracat içerisinde yer alan 154 ülkeden toplam içme suyu tüketim oran n %75 ni Grafik-2 de yer alan 10 ülke payla rken, geriye kalan 164 ülke ancak %25 lik oran kaplamaktad r. Dikkati çeken bir ba ka nokta ise, 2003 y içme suyu tüketim oranlar nda ilk üç rada yer alan ülkelerin hepsinin Amerika k tas nda yer almas r. 2003 y nda ki i ba na içme suyu tüketimi ise a daki gibidir: Tablo-4 Dünya Ki i Ba çme Suyu Tüketimi (Lt.) ra Ülkeler 1998 2003* De im (%) 1 talya 135,7 181,8 34,0 2 Meksika 110,4 156,9 42,1 3 Fransa 111,5 147,8 32,5 4 Birle ik Arap Emirlikleri 106,2 144,0 35,6 5 Belçika-Lüksemburg 116,0 132,7 14,3 6 Almanya 99,8 125,1 25,4 7 spanya 94,9 114,2 20,3 8 sviçre 90,0 96,0 6,7 9 Lübnan 61,2 95,6 56,2 10 Suudi Arabistan 71,4 88,1 23,3 11 K br s 65,0 86,2 32,6 12 Avusturya 74,8 85,8 14,6 13 ABD 57,8 85,4 47,7 14 Çek Cumhuriyeti 58,2 83,9 44,2 15 Portekiz 65,0 77,9 19,8 15
*Tahmini Rakamlar Tablo-4 incelendi inde, dünya da ki i ba na içme suyu tüketimi 2003 y nda en fazla talya da, daha sonra ise s ras yla Meksika, Fransa, Birle ik Arap Emirlikleri ve Belçika-Lüksemburg da gerçekle mektedir. 1998 y ndan 2003 y na kadar ki i ba na içme suyu de im oranlar na bakt zda ise; %56,2 oran ile Lübnan en fazla de imi ya amaktad r. Bunun yan nda Avrupa da y ll k ki i ba 181,8 litre ile en çok talya da elenmi içme suyu tüketilmektedir. Amerika da %54 oran nda düzenli olarak içme suyu tüketilmektedir. Geri kalm ve geli mekte olan ülkelerdeki h zl nüfus art n günümüzdeki en büyük sorunlardan biri olan su s nt probleminin giderek artmas na neden olmas kuvvetle muhtemel görülmektedir. Dünya da 2000 y nda ki i ba su tüketimi y lda ortalama 800 m³ civar nda bulunmaktad r. Bunun yan nda dünya nüfusunun y lda ortalama 80 milyon ki i artt dikkate al nd nda, tatl su ihtiyac n da y lda 64 km³ artmas kaç lmaz görülmektedir. Dünya da elenmi içme suyu üretiminde önde gelen firmalar Danone, Nestle, Evian, Perrier, Contrex veya Vittel (Fransa), Arrowhead, Calistoga (ABD), Buxton ngiltere), Rietenauer (Almanya) ve San Pellegrino ( talya) olmaktad r. 1999 y nda Nestle 3.5 Milyar $ ile dünya elenmi içme suyu pazar birincisi olmu tur. 2.2. Dünya Ticareti 2.2.1. hracat DÜNYA ÇME SUYU HRACATINDA ÖNDE GELEN ÜLKELER (1.000 $) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 Fransa 555.058 575.993 664.352 580.284 650.422 Çin 258.965 298.719 281.262 304.854 302.684 talya 107.715 114.999 127.441 155.878 191.090 Kanada 191.055 173.183 139.223 150.603 181.388 Belçika-Lüks. 66.672 82.411 128.358 134.141 140.556 ABD 16.967 25.146 26.246 35.167 35.220 16
Almanya 24.760 28.329 22.479 21.104 28.553 Meksika 6.689 6.671 6.659 7.981 22.860 Gürcistan 8.484 2.614 9.451 11.663 17.356 ngiltere 10.424 10.481 8.472 12.199 16.985 Fiji Adalar 11 11 5.173 0 13.204 Slovenya 10.424 5.538 1.013 10.994 13.063 spanya 6.664 6.963 8.015 8.874 9.203 Yunanistan 4.192 4.835 7.832 7.222 8.858 Portekiz 5.549 5.217 5.623 6.451 8.795 Suudi Arabis. 6.191 6.900 8.721 4.744 8.640 Avusturya 2.744 2.444 2.074 5.270 7.892 Türkiye 5.556 6.643 5.979 6.867 7.704 rlanda 21.226 20.011 13.141 12.808 7.573 Norveç 1.479 1.458 2.790 2.951 7.203 Not: S ralama 2002 y rakamlar na göre yap lm r. Dünya içme suyu ihracat nda 2002 y verilerine göre ilk s rada Fransa yer al rken Fransa y Çin, talya, Kanada ve Belçika-Lüksemburg takip etmektedir. Fransa ihracat n büyük bölümünü talya ya yaparken, di er k sm ise Belçika- Lüksemburg a yapmaktad r. talya da ihracat n önemli bir k sm Fransa, Slovenya ve ngiltere ye yapmaktad r. Almanya ise dünya içme suyu ihracat s ralamas nda ancak yedinci s rada yer alabilmektedir ve ihracat n büyük k sm Fransa ve talya ya yapmaktad r. Türkiye ise 2002 y rakamlar na göre 7 milyon $ ile Avusturya n n ard ndan 18. rada yer almaktad r. 2.2.2. thalat DÜNYA ÇME SUYU THALATINDA ÖNDE GELEN ÜLKELER (1.000 $) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 ABD 335.135 329.909 322.616 326.487 335.112 Hong Kong 209.712 315.493 288.602 324.889 324.553 Almanya 69.408 91.712 93.440 109.559 222.527 Belçika-Lüks. 112.345 113.664 136.992 136.372 148.597 Japonya 81.963 97.823 118.071 124.467 140.024 ngiltere 109.384 124.357 118.536 153.727 136.038 Fransa 43.101 47.850 46.917 49.644 62.741 sviçre 48.311 51.583 50.735 56.615 60.549 Hollanda 36.391 39.670 29.975 36.160 49.185 17
Kanada 23.590 25.241 29.728 33.310 36.716 Rusya Fed. 15.894 11.330 9.296 11.186 21.280 rlanda 11.740 11.927 5.120 7.382 19.002 Singapur 10.048 10.603 10.958 12.472 11.874 Avusturya 4.889 5.545 4.494 7.461 10.833 srail 2.638 3.621 5.473 9.299 9.390 Not: S ralama 2002 y rakamlar na göre yap lm r. Dünya içme suyu ithalat s ralamas nda ilk s ray ABD al rken onu s ras yla Hong Kong, Almanya, Belçika-Lüksemburg, Japonya ve ngiltere izlemektedir. ABD içme suyu ihtiyac daha çok Japonya, Kanada, Meksika ve Tayvan dan kar larken, Almanya ise Hollanda, ABD, Belçika-Lüksemburg ve Litvanya dan kar lamaktad r. Dünya içme suyu ihracat nda birinci s rada bulunan Fransa ithalatta ise ancak 7. rada yer almaktad r. 3. TÜRK YE ÇME SUYU SEKTÖRÜ 3.1. Üretim ve Tüketim Türkiye de 2003 y n dokuz ayl k döneminde su üretiminden elde edilen de er 126 trilyon 674 milyar lira olmu tur. Bunun yan nda üretim miktarlar nda da art kaydedilerek, 2003 y 9 ayl k dönem üretim rakamlar 2002 y ile kar la ld nda memba sular üretiminde %36.1 lik bir art gerçekle mi tir. 2003 üretimi PET suda yakla k 800 milyon litre ve damacanada yakla k 4 milyar litre olarak toplam 4.800 milyon litre baz nda gerçekle mi tir. Sektörde 180 damacana üreticisi, 80 PET su üreticisi ve 26 maden suyu üreticisi olmak üzere yakla k 300 üretici firma bulunmaktad r. Bu firmalardan yaln zca 4 ü yabanc üretici olmaktad r. Pazarda yüzde yüz yabanc sermayeli firmalar olarak Nestle, Coca Cola, Pepsi Cola ve Danone yer almaktad r. Türkiye nin do al su kaynaklar aç ndan Fransa ve spanya dan sonra dünyada üçüncü s rada yer almas yabanc firmalar n ilgisini çekmekte ama Türkiye bu kaynaklar n sadece %20 sini kullanabilmektedir. çme suyu sektörü pazar büyüklü ü 600 milyon dolar seviyelerindedir (PET su pazar yakla k 165 milyon dolar, damacana su pazar 280 milyon dolar ve maden suyu pazar ise yakla k 155 milyon dolar). 18
Türkiye deki içme suyu tüketim rakamlar na bakt zda; ülkemizde ki i ba na dü en y ll k ambalajl su tüketimi 78 litre olmaktad r. Bu tüketimin yakla k %80 i damacana su tüketiminden olu maktad r. Tablo-3 Bölgeler tibariyle çme Suyu Tüketim Oranlar (%) Bölge Tüketim oran Marmara 48 Ege 19 ç Anadolu 14 Akdeniz 12 Karadeniz 4 Do u Anadolu 3 Ambalajlanm su pazar Marmara Bölgesi nde yo unla maktad r. Bu bölge Türkiye toplam su pazar n %48 ini elinde bulundurmaktad r. Marmara Bölgesi nden sonra onu s ras yla Ege Bölgesi %19, ç Anadolu Bölgesi %14, Akdeniz Bölgesi %12, Karadeniz Bölgesi %4 ve Do u Anadolu Bölgesi %3 oran ile izlemektedir. ller baz nda bak rsa, özellikle stanbul ve Ankara en önemli içme suyu pazarlar olarak kabul edilmektedir. Yukar da bahsedildi i üzere, rekabetin yo un olarak ya and su pazar nda, yakla k 80 pet, 180 damacana ve 26 maden suyu irketi faaliyet göstermektedir. Bu ba lamda baz firmalar n içme suyu pazar büyüklüklerine bak ld nda; Danone Hayat Türkiye den yap lan su ihracat n yüzde 60 n gerçekle tirmekte, Nestle Pure Life toplamda %10 civar nda bir pazar pay na sahip olmakla beraber pet ürünlerinde Danone ve Turkuaz firmalar ndan sonra 3. s rada yer almaktad r. Erikli ve Hamidiye firmalar Türkiye damacana su pazar nda %15 lik bir pazar pay na sahiptirler. P nar su geçen y l 3 milyon $ l k ihracat gerçekle tirerek, toplam ihracat n %50 sinden fazlas kar lam r. S rma soda su üretimine yeni ba layarak, 2003 y nda 2 milyon $ l k ihracat gerçekle tirmi tir. Kristal su firmas ise, sat lar nda litrede %8, ciroda %9 art kaydetmi tir. 3.2. D Ticaret ticarette ürün tan mlar n ülkeden ülkeye farkl k göstermesinin önlenmesi amac yla ortak bir ürün tan m sistemi olu turulmu tur. Türkiye de 01.01.1989 Dünya Su ve Maden Suyu Dergisi 19
tarihinde yürürlü e giren Armonize Sistem Nomanklatürü ne göre içme suyu ürünlerinin Gümrük Giri Tarife Cetveli ndeki s fland rmas a daki gibidir: G.T..P Ürünün Tan 22.01 Sular; buz ve kar 2201.10 -Mineral Sular ve Gazl Sular 2201.90 -Di erleri 2201.90.00.00.11 -- çme Suyu 2201.90.00.00.19 --Di erleri Türkiye nin çme Suyu D Ticareti ($) llar hracat thalat Toplam Fark 2000 5.086.593 182.825 5.269.418 +4.903.768 2001 6.038.357 13.699 6.052.056 +6.024.658 2002 6.808.121 31.181 6.839.302 +6.776.940 2003 16.525.299 18.283 16.543.582 +16.507.016 2004* 1.344.820-1.344.820 +1.344.820 * Ocak Yukar daki tablo incelendi inde, Türkiye nin ithalat azal rken d ticareti ihracat sebebiyle h zl bir büyüme göstermektedir. Özellikle son y llarda büyük bir art gerçekle tirerek, d ticaret dengesinin fazlal k vermesini sa lam r. Buna azalan ithalattan ziyade son y llarda artan ihracat sebep olmu tur. 3.2.1. hracat 2003 y nda içme suyu ihracat na bak lacak olursa; 2003 Y Türkiye çme Suyu hracat 20
Ülkeler hracat ($) Irak 7.632.731 Almanya 3.753.576 ngiltere 1.465.086 Danimarka 697.714 Kuveyt 640.632 K.K.T.C. 521.348 Belçika 167.405 Hollanda 157.867 srail 157.474 Singapur 64.144 Makedonya 63.183 Avusturya 59.411 Bosna-Hersek 42.863 Birle ik Arap Emirlikleri 32.289 ABD 30.832 Di er 1.038.744 TOPLAM 16.525.299 Türkiye içme suyu ihracat n yakla k %50 sini Irak a yapmaktad r. lk üç s ray payla an Irak, Almanya ve ngiltere nin pay toplam ihracat n %78 ini te kil etmektedir. Özellikle Irak pazar, ambalajl su sektörünün canlanmas nda önemli bir rol oynamaktad r. Bunun yan nda ihracat art n di er bir sebebini ise, Amerikan ordusunun su ihtiyac olu turmu tur. Dolay ile ihracat zdaki art konjonktürel olup, Irak taki durumun normale dönmesi ile tekrar eski seviyelerine dönmesi muhtemeldir. hracatta su ihtiyac bilinen Arap ülkelerinin pay n dü ük olmas dikkat çekicidir. Türkiye nin bir an önce ihracatta Pazar çe itlemesine gitmesi gerekmektedir. Ekonomideki olumlu geli meler ve h zl tüketim maddelerinin tüketim h n artmas yla beraber, 2003 y nda yurtiçindeki sat lar da artt ran sektörün %10 civar nda büyüdü ü belirtilmektedir. Sektörün bu y l da benzer oranda büyüyece i tahmin edilirken, orta vadede de pazardaki geli imin sürece i öngörülmektedir. 3.2.2. thalat 2003 y nda Türkiye nin içme suyu ithalat na bak lacak olursa; 2003 Y Türkiye çme Suyu thalat 21
Ülkeler thalat ($) Norveç 14.444 Irak 3.286 Almanya 553 TOPLAM 18.283 Türkiye nin toplam ithalat ndaki en büyük pay Norveç indir (%79). thalat yap lan ülkelerin say n azl da göz önüne al narak, Norveç i Irak ve Almanya izlemektedir. Geçmi y llara bak ld nda, Türkiye nin ithalat yapt ülkelerin genellikle çok az say da oldu u ve giderek ithalat hacminin azald görülmektedir. thalatla ilgili son kayda de er not ise, ihracatta birinci s rada yer alan Irak n ithalatta ikinci s rada yer almas r. 4. SEKTÖRE N MEVZUAT çme suyu üreten i letmeleri ilgilendiren mevzuat listesi a da verilmi tir: 1966 y nda Sa k Bakanl n n yay nlad 162 say Yönetmelik 1974 y nda yay nlanan 289 say Kaynak Sular Yönetmeli i 18 Ekim 1997 y nda yay nlanan 23144 say Do al Kaynak, Maden ve çme Sular ile T bbi Sular n stihsali, Ambalajlanmas ve Sat Hakk nda Yönetmelik 14.04.1999 tarih ve 4403 say Do al Kaynak, Maden ve çme Sular ile bbi Sular n stihsali, Ambalajlanmas ve Sat Hakk nda Yönetmelik 25 Temmuz 2001-24473 say çilebilir Nitelikte Sular n stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakk nda Yönetmelik 26 Haziran 2003-25151 say Sa k Bakanl taraf ndan yürürlü e konan çilebilir Nitelikteki Sular n stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakk nda Yönetmelikte De iklik Yap lmas na Dair Yönetmelik Son yap lan de iklikle yay nlanan bu yeni Yönetmelik te yer alan lenmi çme Suyu tan de tirilmi tir. Buna göre lenmi çme Suyu na aroma maddesi ilave edilmeyecektir. 22