T.C. TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU BAŞKANLIĞI BİLGİ NOTU 2011 NÜFUS VE KONUT ARAŞTIRMASI Ülkemizde, sonuncusu 2000 yılında olmak üzere bugüne kadar toplam 14 Genel Nüfus Sayımı yapılmıştır. Sayımlarda, nüfusun yerleşim yerleri ayrımında büyüklüğü ve demografik, sosyal ve ekonomik niteliklerine ilişkin bilgiler elde edilmiştir. Sokağa çıkma yasağı uygulanarak bir günde yapılan bu sayımlarda kişiler, sayım günü bulundukları yerde, yani de facto nüfus tanımına göre sayılmışlardır. Genel Nüfus Sayımlarında ülkemizdeki nüfusun büyüklüğü ve nitelikleri hakkında bilgi sağlanmış ancak sayım de-facto yöntemine göre uygulandığından bu sayımlardan daimi ikametgah nüfusu elde edilememiştir. Diğer bir ifadeyle, de-facto tanımı gereği, ülkemizde ikamet eden fakat sayım günü yurt dışında bulunan kişiler sayım dışı kalmış, sayım günü sınırlarımız içinde bulunan ancak yurt dışında ikamet eden kişiler ise sayıma dahil edilmişlerdir. Ayrıca, nüfusumuzla ilgili bilgiler sadece on yılda bir yapılan nüfus sayımlarından elde edildiğinden, kamu hizmetlerinin plan ve programlarının oluşturulmasında önemli bilgi eksikliği yaşanmıştır. Bununla beraber, sayım sonuçlarının değerlendirilmesinin uzun zaman alması (yaklaşık 3-5 yıl), maliyetinin yüksek olması, çok sayıda personel ihtiyacı ve hayali nüfus yazımı bu sayımların temel sorunlarını oluşturmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), tüm bu sorunları gidermek amacıyla yeni arayışlar içerisine girmiştir. TÜİK in temel amacı geleneksel sayım sisteminden kayda dayalı sisteme geçmektir. Tüm bu kısıtlar nedeniyle, yerleşim yerleri nüfus bilgilerinin güncel olarak tutulması ve nüfus hareketlerinin düzenli olarak izlenebilmesi için Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) kurulmuştur. Bu sistem ile mevcut idari kayıtların adrese dayalı olarak geliştirilmesi hedeflenmiştir. 25 Nisan 2006 tarihinde çıkarılan 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile ADNKS nin kurulması TÜİK e, sistemin güncelliğinin ve devamlılığının sağlanması ise İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ne (NVİGM) verilmiştir. Kanun kapsamında, ülke genelindeki tüm adres bilgilerinin tutulduğu Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT) oluşturulmuş, ülkemizde ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı uyruklu kişilerin ikamet adresleri belirlenerek MERNİS veri tabanındaki nüfus kütükleri ile eşleştirilmiş ve ADNKS kurulmuştur. Sistemin kurulmasına yönelik tüm çalışmalar, TÜİK in koordinasyonunda illerde; vali başkanlığında, belediye başkanı, il özel idaresi genel sekreteri, il nüfus ve vatandaşlık işleri müdürü, il mahalli idareler müdürü, TÜİK bölge müdürü ve ayrıca vali tarafından belirlenen diğer görevlilerden, ilçelerde; kaymakam başkanlığında, belediye başkanı, özel idare müdürü, ilçe nüfus müdürü, TÜİK sorumlusu ve ayrıca kaymakam tarafından belirlenen görevlilerden oluşturulan Yürütme Komiteleri aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Sisteminin kurulumu 2007 yılında tamamlanarak İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. 1
ADNKS nin kurulmasından sonra, yerleşim yerlerine göre nüfus büyüklüğü ve nüfusun temel nitelikleri, yıllık olarak bu sistem kullanılarak kamuoyuna açıklanmaktadır. Ayrıca, tüm resmi kamu kurum ve kuruluşları tüm idari işlerinde bu sistemi kullanmaktadır. 2007-2011 Resmi İstatistik Programı kapsamında, 2007 yılından itibaren her yılın 31 Aralık tarihi itibarıyla yerleşim yerleri bazında (il, ilçe, bucak, köy ve mahalle) nüfus bilgileri yaş ve cinsiyete göre açıklanmaktadır. Bu yeni sistemden; İdari bölünüşe göre (il, ilçe, bucak ve köy ayrımında) nüfus büyüklüğü, Şehir ve köy nüfusu, Yaş ve cinsiyet yapısı, Ülkemizde ikamet eden kişilerin uyruk bilgisi (T.C. vatandaşları ve yabancılar ayrımında), Nüfusa kayıtlı olunan yer (il ve ilçe), Yasal medeni durum, Okuryazarlık ve eğitim durumu, İllerarası göç bilgileri düzenli olarak kamuoyuna sunulmaktadır. Sonuç olarak, 2007 yılında tamamlanan ADNKS çalışmasıyla, Genel Nüfus Sayımlarından elde edilen en önemli bilgi olan yerleşim yerine göre nüfus büyüklüğü, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı bu sisteme dayalı olarak her yıl elde edilmekte ve yayımlanmaktadır ve gelecek yıllarda da böyle olmaya devam edecektir. Ancak, sadece yerleşim yerlerine göre nüfusun büyüklüğünü elde etmek değil, bunun yanı sıra nüfusumuzla ilgili başlıca demografik, sosyal ve ekonomik nitelikler ile bina ve konutlara ilişkin çok daha detaylı istatistiklere ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut idari kayıtlar, ihtiyaç duyulan bu bilgileri karşılamaya tam olarak yeterli olmadığından, bu bilgilerin derleneceği alan çalışmaları gerekmektedir. Diğer taraftan, uluslararası alanda Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Birliği (AB), nüfus konusunda ülkelerarası karşılaştırılabilir istatistikler elde edilmesi amacıyla sonu 0 ile biten yıllara yakın yıllarda ülkelerin nüfus ve konut sayımı yapmalarını önermektedir. Bu doğrultuda, dünyadaki bütün ülkeler ya da bölgeler kendi belirledikleri nüfus sayımı yöntemi ile (geleneksel sayım, kayda dayalı sayım, karma sayım yöntemi vb.), 2010 yılı civarında, yani 2005-2014 döneminde nüfus ve konuta ilişkin en küçük yerleşim yerleri ayrımında detaylı istatistikler üretecektir. Avrupa Birliği üye ülkeleri ise 2011 yılında nüfus ve konut sayımı yapmaktadırlar. Uluslararası tavsiyeler, nüfus ve konut sayımlarının gerçekleştirilme dönemi yanında bu sayımlarda hangi bilgilerin hangi düzeyde üretilmesi gerektiğini de belirtmektedir. ADNKS den yıllık olarak elde edilen bilgilere bakıldığında, söz konusu tavsiyelerin çoğunun karşılanamadığı görülmektedir. Bu nedenle, ADNKS den elde edilemeyen ancak hem yerel düzeyde ülkemizin ihtiyacı olan bilgilerin hem de başta AB Nüfus ve Konut Sayımı Yönetmeliği olmak üzere uluslararası alanda üretilmesi istenen istatistiklerin elde edilmesi amacıyla, geniş kapsamlı bir nüfus ve konut araştırması yapılmasına karar verilmiştir. 2
2011 Nüfus ve Konut Araştırması (2011 NKA), için hazırlık çalışmalarına 2008 yılında başlanmıştır. Nüfus ve idari kayıtlarını kullanarak sayım ve araştırma gerçekleştiren ülkelerin (Norveç, Finlandiya, Danimarka, İsveç vb.) uygulamaları incelenmiş, konu ile ilgili ulusal ve uluslararası danışmanlar ile çalışılmıştır. Hazırlık ve uygulama faaliyetlerini, diğer kurumlarla işbirliği halinde daha etkin bir şekilde yürütebilmek amacıyla ilgili kurumların karar vericilerinden oluşan Danışma Kurulu oluşturulmuştur. Danışma Kurulunda alınan karar gereği, yöntem, soru kağıdı, veri girişi, alan organizasyonu, tanıtım, bütçe ve sonuçların yayımlanması ile ilgili alt çalışma grupları oluşturulmuştur. Araştırmanın metodolojisi ve soru kağıdı ile ilgili hazırlık çalışmaları kapsamında, alternatif yöntemler denenmiş, mevcut idari kayıtların güncelliği test edilmiş ve Türkiye genelinde yapılan pretest ve pilot çalışmalar ile taslak soru kağıtları pek çok defa sınanmıştır: Ocak ve Şubat 2009 tarihlerinde Ankara merkez ve köylerinde gerçekleştirilen pretest çalışmaları, Mart-Nisan 2010 tarihinde Ankara İli Akyurt İlçesinde farklı yöntemlerin ve soru kağıtlarının denendiği pilot çalışma, Eylül-Ekim 2010 tarihinde TÜİK Bölge Müdürlükleri tarafından Türkiye genelinde seçilmiş hanehalklarına yönelik olarak yapılan pilot sayım, Mart-Nisan 2011 tarihinde TÜİK Bölge Müdürlüklerine bağlı seçilmiş il merkezi, ilçe merkezi ve köylerde soru kağıdının denenmesine yönelik pretest çalışması yapılmıştır. Ayrıca, İçişleri Bakanlığı tarafından Ocak 2011 tarihinde düzenlenen Valiler Toplantısı nda araştırma ile ilgili bilgilendirme sunumu yapılarak yerel düzeyde yapılması gereken çalışmalar aktarılmıştır. 2011 Nüfus ve Konut Araştırması, işgücü ve istihdam, doğurganlık, göç ve göç nedeni, bebek, çocuk ve yetişkin ölümlülüğü, özürlülük ile bina ve konutlara ilişkin il ve/veya ilçe bazında (20.000 ve daha fazla nüfusa sahip ilçeler için) detaylı bilgilerin derlenmesi amacıyla, idari kayıtlara dayalı olarak yapılacaktır. Bu bağlamda 2011 NKA, gerek tahmin boyutu gerekse örneklem hacmi bakımından sayımlar kadar büyük bir öneme sahip, geniş kapsamlı bir alan çalışmasıdır. 2011 NKA, 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu uyarınca hazırlanan 2007-2011 dönemi Resmi İstatistik Programı kapsamında gerçekleştirilecektir. Araştırmanın referans tarihi 2 Ekim 2011 dir. Alan uygulaması 3 Ekim 2011 tarihinde başlayacak olup yaklaşık iki ay (Ekim-Kasım 2011) sürecektir. 2011 Nüfus ve Konut Araştırması, ADNKS ve UAVT kayıtları temel alınarak dizüstü bilgisayarlar (netbook) ve soru kağıtları aracılığıyla, yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanacaktır. Araştırmanın alan uygulaması, TÜİK Merkez ve bölge teşkilatları tarafından organize edilecektir. Araştırmanın alan uygulamasında yaklaşık olarak 3,600 anketör ve 550 kontrolör görev alacaktır. Alan uygulamasında görev alacak personel, TÜİK onaylı resmi tanıtım kartları yakalarına takılı bir şekilde hanehalklarını ve kurumsal yerleri ziyaret edeceklerdir. Ayrıca daha detaylı bilgilere, TÜİK web sayfasından (www.tuik.gov.tr) ulaşılabilir. Araştırma, ülkemizde ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı uyruklu kişileri kapsamaktadır. Ancak, altı aydan kısa süreli ülkemizde bulunan/bulunacak olan yabancı uyruklu kişiler ile araştırma süresince geçici olarak ülkemizde bulunan (örneğin yurt dışında ikamet edip, tatilini Türkiye de geçiren) T.C. vatandaşları kapsam dışı olarak değerlendirilecektir. 3
2011 NKA çalışması, hanehalkları ve kurumsal yerlere yönelik olarak gerçekleştirilecek olup, iki aşamalı olarak planlanmıştır. Birinci aşamada, kapsam hatası olmasını engellemek için sırasıyla; Kurumsal Yerler Adres Kontrolü (Nisan-Temmuz 2011) ve Sayım Bölgesi Adres Kontrolü (Eylül 2011) çalışmaları yürütülmüştür. İkinci aşamada ise, örneğe çıkan hanehalkları ile ülke genelindeki tüm kurumsal yerlerde yüz yüze görüşme yöntemiyle soru kağıdı uygulaması gerçekleştirilecektir. Hanehalkı uygulamasında, örneğe çıkan adreslerde öncelikle ADNKS de kayıtlı kişilerin filli ikamet durumları kontrol edilecek, sonrasında ise dizüstü bilgisayarlar (netbooklar) veya basılı soru kağıtları kullanılarak veri toplanacaktır. Kurumsal yerlerde (üniversite öğrenci yurdu, huzurevi, bakımevi, ceza ve tutukevi, ıslahevi, yetiştirme yurdu, askeri birlik ve kışla vb.) ise Kurumsal Yerler Soru Kağıdı kullanılarak tam sayım yapılacaktır. Araştırmada derlenen bilgiler, 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu uyarınca gizli kalacak olup sadece istatistiki amaçlar dahilinde kullanılacaktır. İlgili Kanun gereği, örneğe çıkan hanehalklarının soru kağıtlarına cevap vermeleri zorunludur. 2011 NKA nın örneklemi; Büyükşehir sınırları içindeki ilçe merkezleri (her biri için) İl merkezleri (her biri için) 20.001 ve daha fazla nüfusa sahip ilçe merkezleri (her biri için) 20.000 ve daha az nüfusa sahip ilçe merkezleri toplamı (her il için) Belde/köy toplamları (her il için) Kent/kır toplamları (her il için) düzeyinde tahmin üretmek üzere tasarlanmıştır. Araştırmanın örnek hacmi, içinde insan yaşadığı tahmin edilen yaklaşık 2,4 milyon adrestir(hanedir). Bu araştırma ile Türkiye genelindeki hanehalklarının yaklaşık % 13 ünden bilgi derlenecektir. 2011 NKA soru kağıdı 5 bölümden oluşmaktadır: i. Adres Bilgileri ii. Bina ve Konut Bilgileri (10 soru) iii. Hanehalkı Fert Listesi (12 soru) iv. Kişisel Bilgiler (41 soru) v. Ölümlülük (7 soru) Soru kağıdında aşağıdaki konu başlıkları yer almaktadır: Cinsiyet, bitirilen yaş, uyruk, doğum yeri, hanehalkı sorumlusuna yakınlık derecesi, Göç durumu (bir ve beş yıl önce ikamet edilen yerleşim yeri, göç nedeni ve yurtdışında ikamet etme durumu), Özürlülük (günlük faaliyetlerinde zorluk çekme durumu), 4
Eğitim durumu (okur yazarlık, en son bitirilen okul ve okul öncesi eğitim alma durumu), Medeni durum (fiili), İşgücü durumu (istihdam, ekonomik faaliyet, yapılan iş, işteki durum, işsizlik, işgücünde olmayan nüfusun durumu), Doğurganlık, bebek ve çocuk ölümlülüğü, Ölümlülük. Kurumsal yerler için aynı başlıklardan oluşan ayrı bir soru kağıdı kullanılacaktır. 2011 NKA hakkında, kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla, tanıtım broşürü ve afiş hazırlanmıştır. Araştırma logosu, çalışma ile ilgili tüm evraklarda kullanılmaya başlanmıştır. Alan uygulaması öncesi, örneğe çıkan hanehalklarına, araştırmanın amacı, içeriği ve uygulama süresi hakkında bilgi vermek üzere resmi bir mektup gönderilmiştir. Ayrıca, TÜİK web sayfası (www.tuik.gov.tr) üzerinden 2011 NKA na ilişkin özel bir sayfa hazırlanmıştır. Vatandaşlar, araştırma ile ilgili her türlü bilgiye bu web sayfası aracılığı ile ulaşabilecektir. Araştırmanın alan uygulaması 30 Kasım 2011 tarihine kadar sürecektir. Kurumsal yerlere yönelik olarak yapılacak uygulamanın ise Ekim ayında tamamlanması öngörülmüştür. 5