TANITIM VE METODOLOJİ

Transkript

1 TANITIM VE METODOLOJİ Yrd.Doç.Dr. A. Sinan Türkyılmaz Arş.Gör. Tuğba Adalı 19 Kasım 2009 Grand Zorlu Otel Trabzon

2 TNSA-2008 TÜBİTAK Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı (1007) kapsamında desteklenmektedir. Yürütücü Kurum Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yararlanıcı Kurumlar T.C. Sağlık Bakanlığı T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 2

3 TNSA-2008 in Kapsamı TNSA-2008 örneklemi, ülke geneli, kent-kır, 5 bölge ve 12 NUTS-1 bölgesi düzeyinde tahmin üretecek şekilde tasarlanmış hanehalkı temelli ulusal bir çalışmadır. Örneklemi, demografik ve sağlık göstergelerinin hesaplanmasına olanak verecek şekilde tasarlanmıştır. Yapılandırılmış bir sorukağıdı aracılığıyla yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak bilgi toplanmıştır. Hanehalkı ve Evlenmiş Kadın olmak üzere 2 temel sorukağıdı kullanılmıştır. Görüşülen kadınların ve beş yaş altı çocukların boy ve kilo ölçümleri yapılmıştır. 3

4 Uzun Dönemli Amaçlar Türkiye de demografik olgular (doğurganlık, ölümlülük ve göç) hakkında bilgi sağlayarak, günümüzdeki ve gelecekteki demografik, toplumsal ve anne-çocuk sağlığı politikalarının biçimlendirilmesine ve yeni stratejilerin geliştirilmesine katkıda bulunmak Yaşamsal kayıtların güvenilir bilgi üretmeye elverişli olmadığı bir ortamda, Türkiye nüfusu hakkında bilgi akışını sürdürmek ve Türkiye nin sürdürülebilir kalkınma stratejisi için gerekli olan demografik ve sağlık bilgilerinin sürekliliğini sağlamak 4

5 Kısa Dönemli Amaçlar Doğurganlık, ölümlülük ve göçe ilişkin temel demografik hızların hesaplanması için ulusal düzeyde veri toplamak Demografik süreçlerde ve anne-çocuk sağlığı göstergelerinde meydana gelen değişimleri ve bu değişimlerin sosyodemografik ve sosyo-kültürel faktörlerini belirlemek 5

6 Kısa Dönemli Amaçlar Kent-kır, 5 bölge ve bazı değişkenler için 12 bölge ayrımında bilgi üreterek alt-nüfus gruplarına yönelik anne-çocuk sağlığına ilişkin politikalar geliştirilebilmesine katkıda bulunmak Nüfus ve sağlıkla ilgili bilgilerin, ulusal ve uluslararası kurumlar ile akademik çevrelerin kullanımı yoluyla yaygınlaştırılmasını sağlamak 6

7 TNSA-2008 Demografik araştırmalar serisinin dokuzuncu araştırmasıdır. Türkiye'de Aile Yapısı ve Nüfus Sorunları Araştırması, 1968 Türkiye Nüfus Yapısı ve Nüfus Sorunları Araştırması, 1973 Türkiye Doğurganlık Araştırması, 1978 Türkiye Doğurganlık ve Aile Sağlığı Araştırması, 1983 Türkiye Doğurganlık ve Sağlık Araştırması, 1988 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 1993 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması,

8 Nüfus ve Sağlık Araştırmaları, Demographic and Health Surveys/DHS DHS-Measure programının bir parçası olarak tasarlanmıştır. Veri giriş programı, tablo üretimi ve kontrolü, örnekleme hatalarının hesaplanması, ingilizce ana raporun gözden geçirilmesi, standart veri setlerinin hazırlanması gibi konularda DHS-Measure ile teknik işbirliği sağlanmıştır. 8

9 Zaman Planı Proje süresi: 42 ay (20 Mart Ağustos 2010) Sorukağıdı Tasarımı Mayıs 2007-Mayıs 2008 Örnekleme Şubat-Mayıs 2008 Listeleme Eğitimi/Çalışması Haziran-Temmuz 2008 Saha Çalışması Eğitimi Eylül 2008 Saha Çalışması Ekim-Aralık 2008 Veri Girişi Kasım 2008-Ocak 2009 Ön Rapor Mart 2009 Ana Rapor Temmuz-Ekim 2009 Ulusal ve Bölgesel Toplantılar Ekim-Aralık 2009 İleri Analiz Raporu Temmuz 2010 İleri Analiz Toplantısı Ağustos

10 TNSA-2008 ÖRNEKLEME TASARIMI TNSA-2008 ün örneklemi: Ağırlıklı, Çok Aşamalı, Tabakalı, Küme örneklemidir. Tahmin birimleri Türkiye toplamı; Kentsel ve kırsal yerleşim yerleri; Geleneksel Beş bölge (Batı, Güney, Orta, Kuzey ve Doğu Anadolu bölgeleri); Oniki NUTS-1 bölgesi (yeterli sayıda gözleme dayalı, seçilmiş bazı değişkenler için); Nüfusu bir milyondan fazla olan yedi metropol kent (İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Gaziantep). 10

11 NÜFUS VE SAĞLIK ARAŞTIRMALARI GELENEKSEL 5 BÖLGE 11

12 NUTS-1 BÖLGELERİ (12 BÖLGE) 12

13 TNSA-2008 Temel Örnekleme Tasarım Gereksinimleri 1. 5 bölge ile karşılaştırılabilir bir tasarım 2. Yeni bölgeleme sistemine (NUTS-1) uygunluk 3. İstanbul ve GAP 4. Diğer NUTS-1 ler için TNSA-2003 e göre daha fazla gözlem 5. Metropol tabakaları (7 adet 1,000,000 ve üzeri nüfuslu il merkezi) 13

14 TNSA-2008 Yenilikler Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2. Ulusal Adres Veri Tabanı 3. GPS kullanımı-listeleme ve saha uygulaması 4. GPS kullanımı-mekansal analizler 5. Google Earth ve Google Maps kullanımı 14

15 2003 TNSA Örneklem Büyüklüğü Çalışmaları 5 Bölge, İstanbul ve GAP için önceki araştırmaların hassasiyet dereceleriyle tahmin hedefleyen yaklaşım Diğer NUTS-1 bölgeleri için TNSA-2003 e göre daha iyi tahminler Örneklem büyüklüğü 13,510 hedef hanehalkı 15

16 TNSA-2008 Örneklem Dağılımı, Hanehalkı TNSA-2003 TNSA-2008 NUTS 1 NUTS 1 5 BÖLGE NUTS 1 5 BÖLGE 5 BÖLGE 1 İSTANBUL BATI 2 BATI MARMARA EGE DOĞU MARMARA AKDENİZ GÜNEY 6 BATI ANADOLU ORTA 7 ORTA ANADOLU BATI KARADENİZ KUZEY 9 DOĞU KARADENİZ KUZEYDOĞU ANADOLU DOĞU 11 ORTADOĞU ANADOLU GÜNEYDOĞU ANADOLU

17 TNSA-2008 Örneklem Dağılımı, Küme Sayıları NUTS 1 KENT KIR METROPOL TOPLAM 1 İSTANBUL BATI MARMARA EGE DOĞU MARMARA AKDENİZ BATI ANADOLU ORTA ANADOLU BATI KARADENİZ DOĞU KARADENİZ KUZEYDOĞU ANADOLU ORTADOĞU ANADOLU GÜNEYDOĞU ANADOLU TOPLAM

18 TNSA-2008 Küme Sayıları Metropol dışı kentte küme büyüklüğü 25 hanehalkı (258 küme) Metropol kümelerinde (7 adet 1,000,000 ve üzeri nüfuslu il merkezi) küme büyüklüğü 25 hanehalkı (142 küme) Kırda küme büyüklüğü 15 hanehalkı (234 küme) Toplam 634 küme (400 kent 234 kır kümesi) 18

19 TNSA-2008 Örnekleme Çalışmaları 2007 ADNKS yerleşim yeri nüfus büyüklükleri kullanılarak, bağımsız 36 tabakadan olasılıklı rasgele seçim ile yerleşim yeri seçimleri ve küme sayısının belirlenmesi (Aşama 1) Türkiye de toplam 81 İl 925 ilçe bucak veya köyden (37851 yerleşim yeri) Örnekleme çıkan 81 ilde 482 farklı yerleşim yeri 19

20 TNSA-2008 Kümelerin Dağılımı 20

21 TNSA-2008 Örnekleme Çalışmaları Seçilen yerleşim yerlerinden belirlenen küme sayısı kadar adres bloğunun TÜİK tarafından yeni Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT) kullanılarak olasılıklı rasgele seçimi (Belediye olan yerleşim yerleri için) (Aşama 2) 634 kümeden 502 sinde (350 yerleşim yeri) adres bilgileri mevcut 132 köyde bu bilgi yok 21

22 TNSA-2008 Örnekleme Çalışmaları Listeleme ve Haritalama A. Belediye olan yerleşim yerlerinde: Adres bloklarında yer alan hanehalkı listelerinin güncellenmesi ve haritalanması B. Belediye olmayan yerleşim yerlerinde (Nüfusu 2000 den az olan köylerde): Köyün listelenmesi ve haritalanması 22

23 TNSA-2008 Örnekleme Çalışmaları Listeleme ve Haritalama Google Earth ve Google Maps kullanarak ekipleri önceden hazırlamak Sahada GPS kullanarak listeleme sırasında ve sonrasında görüşme yapacak ekiplere kolaylıklar GPS ile kümeye ait mekansal bilgilerin (yükseklik, enlem ve boylam) toplanması 23

24 24

25 25

26 26

27 TNSA-2003 Örnekleme Çalışmaları (Aşama 3) Oluşturulan güncelleştirilmiş adres listelerinden sistematik hanehalkı seçimi 27

28 28

29 Sorukağıtları TNSA-2008 de iki sorukağıdı kullanılmıştır: Hanehalkı Sorukağıdı yaş grubundaki en az bir kez evlenmiş kadınlar için Evlenmiş Kadın Sorukağıdı. Bu sorukağıtlarının içerikleri, DHS programı çerçevesinde geliştirilen DHS Model A sorukağıtlarından yola çıkılarak oluşturulmuştur. Türkiye ye özgü birtakım özellikler hakkında bilgi toplayabilmek amacıyla bu model sorukağıtlarının bazı bölümleri çıkarılmış, bazı yeni kısımlar eklenmiş ve bazı kısımlarda uyarlamalar yapılmıştır. 29

30 Sorukağıtları Sorukağıtlarının hazırlanması sürecinde ilgili tüm ulusal ve uluslararası kurumların temsilcilerinin katıldığı çalıştaylar düzenlenerek, tüm sektörlerin sorukağıtlarında yer alması gereken konulardaki görüş ve önerileri alınmıştır. Ön deneme saha çalışması, Ankara merkezindeki bir mahallede, Ankara nın bir gecekondu mahallesinde ve Ankara ilinde bulunan bir köyde gerçekleştirilmiştir. Ön deneme sırasında 212 hanehalkı ve 198 evlenmiş kadın sorukağıdı tamamlanmıştır. 30

31 31

32 32

33 Hanehalkı Sorukağıdı Hanehalkı üyesi veya ziyaretçi olarak hanehalkı listesine yazılmış olan her kişi için temel sosyodemografik bilgiler Hanehalkı listesine yazılan yaşları arasındaki hiç evlenmemiş kadınlara ilişkin bazı ek bilgiler 60 yaş üzerindeki yaşlılara ilişkin sorular Hanehalkının yaşadığı konuta ve sahip olunan dayanıklı tüketim mallarına ilişkin sorular Hanehalkının yemek pişirmek için kullandığı tuzun iyotlu olup olmadığına ilişkin gerçekleştirilen iyot testi 33

34 Kadın Sorukağıdı Temel özellikler Göç tarihçesi Evlilik tarihçesi ve evliliğe ilişkin özellikler Gebelik, doğurganlık tarihçesi ve doğurganlık tercihleri Üremeye yardımcı tıbbi teknikler Gebeliği önleyici yöntem bilgisi ve kullanımı Doğum öncesi ve sonrası bakım hizmetleri Emzirme, beslenme ve ishal Aşılanma Kadının çalışma tarihçesi ve statüsü Kadınların ve çocukların antropometrik ölçümleri 34

35 Verilerin Toplanması TNSA-2008 in saha çalışması 19 ekip tarafından yürütülmüştür. Her ekip, 5 kadın görüşmeci, bir erkek ölçümcü, bir saha denetçisi ve bir ekip başkanı olmak üzere 8 kişiden oluşmuştur. Saha personeline Eylül 2008 te üç hafta süren bir eğitim verilmiştir. Saha çalışması Ekim 2008 in ilk haftasında başlamış ve Aralık 2008 in ilk haftasında tamamlanmıştır. 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 Verilerin Toplanması Enstitüde görevli bir öğretim görevlisi saha sorumlusu olarak görev yapmıştır. Enstitüde görevli diğer öğretim üye ve yardımcıları bölge koordinatörü olarak araştırma boyunca ekipleri ziyaret etmişler ve ekipler ile saha sorumlusu arasındaki koordinasyonu sağlamışlardır. Enstitüde görev yapan araştırma görevlileri ve proje asistanları da saha çalışmasında ekip başkanı olarak görev almışlardır. 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 Verilerin İşlenmesi Sahada tamamlanan sorukağıtları veri girişi için Nüfus Etütleri Enstitüsü ne gönderilmiştir. Sorukağıtları merkeze ulaştıktan sonra, CSPro paket programı ile kişisel bilgisayarlarda veri girişi ve kontrolü yapılmıştır. Veri girişi işleminde, her sorukağıdı farklı veri girişçiler tarafından iki kez bilgisayara girilmiştir. Merkezdeki veri girişi ve kontrol çalışmaları Kasım 2008 in ilk haftasında başlamış ve Ocak 2009 un ilk haftasında tamamlanmıştır. 45

46 46

47 47

48 Örneklemin Kapsamı TNSA-2008 örneklem tasarımında yer alan 634 kümede örneklem büyüklüğü 13,521 hanehalkıdır. Saha çalışması sırasında 11,911 hanehalkı, hanehalkı görüşmesi için uygun bulunmuştur. Kümelerin sadece birinde güvenlik nedenleriyle alan çalışması gerçekleştirilememiştir. 48

49 Örneklemin Kapsamı Görüşmeyi reddeden hanehalklarının oranı sadece yüzde 4.3 tür. TNSA-2008 saha çalışması sırasında hanehalkı görüşmesi için uygun bulunan 11,911 hanehalkından 10,525 hanehalkı (yüzde 88.4) ile görüşme başarılı bir şekilde tamamlanmıştır. 49

50 Örneklemin Kapsamı Görüşme yapılan hanelerde 8,003 kadın, bireysel görüşme için uygun bulunmuştur. Bu kadınlardan 7,405 i ile (yüzde 92.5) görüşme tamamlanmıştır. Bireysel görüşmeye uygun olan kadınlar arasında görüşme yapmayı reddedenlerin oranı çok düşük bir seviyededir (yüzde 1.3). 50

51 Örnekleme Hataları TNSA-2008 de DHS standart setinde yer alan bir dizi değişken için örnekleme hataları hesaplanmıştır. TNSA-2008 basit tesadüfi seçilmiş bir örneklem değildir. TNSA-2008 örneklemi ağırlıklı, çok aşamalı, tabakalı, küme örneklem yani kompleks bir örneklemdir. Bu nedenle klasik standart hata hesaplamaları yapan programlarla bu hataları hesaplamak mümkün değildir. 51

52 Örnekleme Hataları ISSA programının Örneklem hataları hesaplama modülü (SAMPERR) TNSA'nda örneklem hatalarının hesaplanması için kullanılmıştır. Bu modül ortalamalar ve orantılar cinsinden kestirimlerin varyans tahminlerinde Taylor lineerizasyon metodunu kullanmıştır. Doğurganlık ve ölümlülük hızları gibi daha karmaşık istatistiklerin varyans kestirimlerinde Jackknife metodu kullanılmıştır. 52

53 Örnekleme Hataları Hata tahminleri raporun sonunda Türkiye toplamı, kentsel ve kırsal yerleşim yerleri, beş bölge ve NUTS-1 bölgeleri düzeyinde verilmiştir. Tablolarda her değişken için istatistiğinin değeri (R), standart hatası (SE), ağırlıksız (n) ve ağırlıklı olarak gözlem sayısı (Wn), desen etkisi (DEFT), göreli standart hata (SE/R) ve yüzde 95 güven aralığı (R±2SE) sunulmaktadır. Türkiye geneli için sunulan 46 farklı değişkenin ortalama desen etkisi (design effect) değeri 1.54 dür. 53

54 TANITIM VE METODOLOJİ Yrd.Doç.Dr. A. Sinan Türkyılmaz Arş.Gör. Tuğba Adalı 19 Kasım 2009 Grand Zorlu Otel Trabzon