Ağaçlandırma Tekniği 1
İÇERİK TEMEL KAVRAMLAR AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR AĞAÇ TÜRÜ SEÇİMİ-YETİŞME ORTAMI VE AMAÇ İLİŞKİSİ AĞAÇLANDIRMA ALANLARINDA İÇ BÖLÜMLEME AĞAÇLANDIRMA ALANLARININ EKİM/DİKİM İÇİN HAZIRLANMASI EKİM YOLUYLA AĞAÇLANDIRMA DİKİM YOLUYLA AĞAÇLANDIRMA DİKİM YÖNTEMLERİ VE DİKİM TEKNİĞİ EĞİMLİ ARAZİLERDE DİKİM YÖNTEMLERİ KURAK VE YARI KURAK BÖLGE AĞAÇLANDIRMALARI HIZLI BÜYÜYEN TÜR AĞAÇLANDIRMALARI TOPRAK KORUMA VE HİDROLOJİK AMAÇLI AĞAÇLANDIRMALAR 2
Dünyada ormanların durumu Dünya nüfusu bugün için yaklaşık 7 milyar, dünya ormanları M.Ö 2000 yılında 8 milyar ha., M.S. 2000 yılında 3.9 milyar ha. düşmüştür. Orman azalması 18.y.y. sonra hızlanmış, 20.y.y tehlikeli boyutlara ulaşmıştır. 1990-2000 yıllar arasında dünya ormanlarındaki azalma miktarı 14.6 milyon/ha/yıl, buna karşılık ağaçlandırma ile yıllık artış 5.2 milyon ha/yıl. 1990-2000 yılları arasında net azalma 9.4 milyon ha/yıl iken 2000-2005 arasındaki azalma 7.3 milyon ha/yıla düşmüştür. Küresel odun hammaddesi ihtiyacı 1996-2010 yıllar arasında%1.7 yıllık artışla 1.490 milyar m 3 ten 1.870 milyar m 3 e çıkacaktır (FAO 1999). Buna göre bugün için 3.5 milyar m 3 düzeyindeki odyun hammaddesi talebinin 2020 yılında 5.5 milyar m 3 e çıkacağı tahmin edilmektedir. 3
Türkiye de ormanların durumu 4
Yıllık cari artım; orman ağaçlarında bir vejetasyon (büyüme) döneminde meydana gelen boy ve çaptaki artış, yani orman servetindeki yıllık hacim artışı olup, m 3 cinsinden hesaplanmaktadır. Buna göre; 1973 yılında yıllık cari artım toplamda 28,1 milyon m 3 ve hektarda 1,4 m 3 iken; 2015 yılında yıllık cari artım toplamda 45,9 milyon m3 ve hektarda 2,1 m 3 olarak hesaplanmıştır. Bu artışın sebebi ormanlık alanlara yapılan bakım ile birlikte alan ve ağaç servetinin artışıdır. 5
Eta, ormancılığın ana prensipleri ve ulusal ormancılık hedefleri doğrultusunda, amenajman planı süresince bir işletme sınıfından alınması uygun görülen yıllık ve periyodik hasılat miktarı olup, m 3 cinsinden hesaplanmaktadır. 2015 yılı eta miktarı koru ormanlarında 15.942.459 m 3, baltalık ormanlarından 2.372.162 m 3, toplam 18.314.621 m 3 olarak tespit edilmiştir. 6
Ülkenin %28.6'si ormanlarla kaplıdır. Bu da 22.3 milyon hektar ormana karşılık gelmektedir. Gerek alan, servet ve cari artım değerleri incelendiğinde; ülkemizde 2020 yılında odun hammaddesi tüketimi 48.7 milyon m3 e ulaşacağı tahmin edilmektedir (Birler 1995). Ülkemizde halen: yenilenmiş olan amenajman planlarındaki bilgilere göre ormanlık alanlardan alınan yıllık ortalama hasılat miktarı = eta (dikili kabuklu gövde hacmi) işletme şekillerine göre; Koru ormanlarından : 15.942.459 m 3 Baltalık ormanlarından : 2.372.162 m 3 TOPLAM : 18.3 milyon m 3 olarak tespit edilmiştir. Türkiye de yıllık odun hammaddesi tüketimi Doğal ormanlardan yıllık ort. yuvarlak odun üretimi 11.500.000 m 3 Doğal ormanlardan yıllık ort. yakacak odun üretimi 5.200.000 m 3 Yıllık kavak + okaliptüs odunu 4.000.000 m 3 İşlenmemiş odun dış alımı 6.500.000 m 3 Yıllık kağıt, kağıt hamuru,selüloz vb. ithal miktarı 10.500.000 m 3 Tahmini kayıt dışı üretim 3.000.000 m 3 TOPLAM 40.700.000 m 3 7
Ağaçlandırmaya gerek varmıdır? Ağaçlandırmalar yalnızca odun hammaddesi üretmek amacına yönelik mi yapılmalıdır? 1. Tüketim (40.7 milyon m 3 )-Üretim (18.3 milyon m 3 )=22.4 milyon m 3 her yıl açık 2. Koruma amaçlı 3. Çevre düzenleme amaçlı 4. Yangın-maki alanları vb 5. Biyolojk çeşitlilik ve ODOÜ üretimi 6. Orman köylerinin kalkındırılması 8
Mevcut orman varlığımızın %50 si üretim fonksiyonlu, geri kalan kısım ise ekolojik ve sosyal amaçlı olup bu alanlarda zorunlu olmadıkça üretim yapılamayacaktır. 9
Küresel ısınma, giderek artan çevre kirliliği, ormanların giderek artan fonksiyonel özellikleri dikkate alındığında oran alanlarının verimli hale getirilmesi yanında yeni alanların kazanılması ve ülke ekonomisine katkısı kaçınılmazdır. Erozyon sorunu (Erozyon kontrol sahası 3.0 milyon ha) 21. yüzyılda su miktarı ve suyun kalitesi önemli rol oynayacaktır ve su havzaları genellikle orman bölgelerindedir. Karbon stoklanması, 10
Ağaçlandırmaların ülke ekonomisine yaptığı doğrudan katkısı yanında, bazı durumlarda daha önemli boyutlarda olan dolaylı katkıları da vardır. Örn. ağaçlandırmalarla; Erozyonun engellenerek barajların ömrünün uzatılması, Enerji üretimi ve Arazi sulaması sürelerini de yüzyıllarla ifade edilecek şekilde uzatabilmektedir. Ayrıca ülkemizde bozulan doğal dengenin yeniden kurulması ve bu su rejiminin düzenlenmesi ancak aşağıda verilen örnek uygulamalarda olduğu gibi ağaçlandırmalarla mümkündür. 11
12
Kurtboğazı 1989 Kurtboğazı 96 Kurtboğazı 2001 13
Günümüz ağaçlandırmalarında, üretim kadar doğal dengeyi sağlama, toprak koruma, sağlıklı yaşam olanaklarına ve rekreatif amaçlara hizmet etmek gibi çeşitli fonksiyonlara sahip hizmet amaçlı ağaçlandırmalar da ön plana çıkmaya başlamıştır. 14
15
Ağaçlandırma çalışmalarındaki işgücü değerlendirmesi yapıldığında; Ülkemizde orman içinde ve orman civarında yaşayan orman köylüsünün, yörede yaşayan insanların iş gücünün verimli bir şekilde değerlendirilmesiyle geçimlerine katkıda (KIRSAL KALKINMA) bulunulmaktadır. 16
KIRSAL KALKINMA amaçlı ağaçlandırmalar 17
Odun hammaddesi açığı; Ülkemizdeki odun hammaddesi açığının kapatılabilmesi için, hızlı gelişen yerli ve yabancı türlerle ağaç ıslahı tedbirleri ve yoğun kültür önlemleri kullanılarak endüstriyel plantasyonların kurulması gerekli olmaktadır. Nitekim bugün dünyada ağaçlandırmaların %10 unu oluşturan hızlı gelişen tür plantasyonlarından yılda ortalama 14 m 3 yıl/ha dan daha fazla bir artım alındığı belirtilmektedir. Uzmanlar 2020 yılına kadar gelişmekte olan ülkelerin endüstriyel odun ihtiyacı için yaklaşık olarak 50 ile 100 milyon hektar plantasyona ihtiyaç olduğunu bildirmektedir. 18
Endüstriyel plantasyon (P. Pinaster) 6 yaşında bir P. teada (ABD) Endüstriyel Kavak Plantasyonları 19
Ülkemizde iyi bonitetli yerlerde 50 yaşında yıllık ortalama artımı 11.44 m 3 /ha olan Çz ve yine iyi bonitette 30 yaşında 19.3 m 3 /ha artıma sahip olan Kz (Kızılağaç) gibi yerli hızlı gelişen türlerimizde yapılacak ıslah çalışmaları ile bu miktarların daha da arttırılabileceği düşünüldüğünde, odun hammaddesi açığını kapatma yolunda önemli bir potansiyele sahip olduğumuz ortaya çıkmaktadır. AĞAÇ ISLAHI NEDEN ÖNEMLİ???? 20
21
22
Bu değer Okaliptüs da 30-32 m3, Melez kavaklarda ise 35-40 m3 e kadar ulaşmaktadır. Yapılmış olan envanter çalışmalarına göre, Türkiye de yoğun kültür yöntemlerinin uygulanabileceği 1.5 milyon hektar alan bulunmaktadır. 4 yaşında hibrit klonal plantasyon - Ökaliptus 23
AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARINDA; 1. Amaç 2. Envanter 3. Yöntem 4. Bakım 5. koruma 24
Ağaçlandırma çalışmalarının amaç ve işlevleri Türkiye ormanlarının verim gücünün artırılması Odun üretimi amaçlı klasik ve endüstriyel ağaçlandırmalara gereksinim, Koruma amaçlı ağaçlandırmalara gereksinim, Çevre düzenleme amaçlı ağaçlandırmalara gereksinim, Yangın, maki alanlarında koruma, ağaçlandırma dengesinin sağlanması, Biyolojik çeşitlilik ve ODOÜ katkısı, Orman köylüsüne iş imkanı sağlanması 25
Ağaçlandırmaların işlevsel açıdan sınıflandırılması 1. Üretim amaçlı ağaçlandırmalar *Odun üretimi.klasik ağaçlandırmalar.endüstriyel ağaçlandırmalar.biyokütle ağaçlandırmaları *ODOÜ üretimi amaçlı ağaçlandırmalar 2. Koruma malı ağaçlandırmalar 3. Çevre düzenleme (estetik) amaçlı ağaçlandırmalar 26
Özellikle üretim amaçlı ağaçlandırma çalışmalarında (rehabilitasyon ve yapay gençleştirme de dahil) en temel kaygımız ya da amacımız, doğal ormanlarımızda var olan genetik çeşitliliği ve gen havuzunu nesilden nesile korumak olmalıdır. Ağaçlandırma yatırımları pahalı ve uzun vadeli yatırımlar olup bu yatırımların geleceğini garanti altına almak için, genotipik nitelikleri üstün olan tohum ve fidan kullanmanın yanı sıra, Bu tohumların ekileceği ve fidanların dikileceği alanların seçilmesinde, uygulanacak ekim ve dikim yöntemlerinin belirlenmesinde dikkatli olunması gerekmektedir. 27
Ağaçlandırma yapılacak alanlarda; * Tekniğine uygun bir etüt yapılması, * Uygun arazi hazırlığı yöntemleri ve tür seçiminin belirlenmesi, *Ekim ve dikim yöntemlerinin tespiti ve uygulaması, ağaçlandırma çalışmalarının başarısını, dolayısıyla da maliyeti etkileyen önemli faktörlerdir. 28
AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARI: Ağaçlandırma yatırımlarının ekolojik ve teknik açıdan sağlıklı, sosyal açıdan kabul edilebilir ve ekonomik açıdan güvenilir olmasına büyük önem verilmesi gerekmektedir. Ağaçlandırmalarda hedefe ulaşmada karşılaşılan iki önemli zorluk mülkiyet sorunu, diğeri ise finansman sorunudur. 29
Özellikle finansman sorununun aşılabilmesi için; ağaçlandırma yatırımlarının özel sektöre yaptırılmasının dünyadaki eğilime uygun olduğu, emeklilik ve sigorta fonları için güvenilir yatırım alanları olarak endüstriyel ağaçlandırmaların bir teşvik sistemi şeklinde dikkate alınmasının gerekli olduğu belirtilmektedir. 30
1995 yılında kabul edilen Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu ve bu kanun ile kurulan Ağaçlandırma Fonu ile Kamu kurum ve Kuruluşlarına, bozuk vasıflı orman alanlarında ağaçlandırma yapmaları teşvik edilmiş ancak, daha sonra fonların tasfiyesi çerçevesinde Ağaçlandırma Fonu kaldırıldığından bu gayretler amacına ulaşamamıştır. Ağaçlandırma çalışmalarının öneminin son yıllarda giderek daha da kavranır hale gelmesiyle 2007 yılı içerisinde yeniden Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Seferberliği başlatılmıştır. 31
Üretim amaçlı ağaçlandırmalar 32
Karpelli Sedir Ekim Ağaçlandırması Üretim amaçlı ağaçlandırmalar (rehabilitasyon sahalarında da yapılabilir.) 33
Karpelli Sedir ekimi ile kazanılan sahalar (rehabilitasyon + üretim amaçlı ağaçlandırmalar Mersin) 34
35 Rehabilitasyon Çalışması (Erzurum) Rehabilitasyon + üretim amaçlı ağaçl. Göle/Ardahan
Ağaçlandırma-Erozyon Kontrol Çalışması 36
Ağaçlandırma-Erozyon Kontrol Çalışması-Denizli 37
38
39
Sağ: Çalı Takviyeli teras uygulamaları Orta:Yan dere ıslahı için bent tesisi Sol: Teraslarda yapraklı ve ibreli dikimler Erozyon Kontrol Çalışmaları 40
Bozuk Ardıç alanlarında rehabilitasyon Kayseri 41
Bozuk ardıç ormanları ile Çz alanlarında rehabilitasyon 42
Çankırı-Tosya Step geri kazanımı (Çk) 43
Yeşil Kuşak Ağaçlandırmaları (Denizli) 44
45
Burdur-Bucak Rehabilitasyon-Restorasyon 46
Kumul Ağaçlandırması 47
Ağaçlandırma kavramı geniş anlamda, yapay gençleştirmenin de dahil edildiği orman rejimi içine giren sahalardaki ağaçlandırmalar ile orman dışı alanlarda yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Ülkemizde ağaçlandırma yatırımları; 1-Yapay gençleştirme 2-Orman içi ağaçlandırmalar 3-Orman dışı ağaçlandırmalar olmak üzere üç ana grupta toplanmaktadır. Dünya da Reforestation=orman içi ağaçlandırmalar olarak bilinen ve tek grupta anılan kavram, ülkemizde 1. ve 2. maddede olduğu gibi iki grup altında toplanmakta, diğer üçüncü grup ise Dünya'da ve ülkemizde Afforestation =Ağaçlandırma olarak anılmaktadır. 48
1-Yapay gençleştirme: Doğal yoldan gençleştirilmesi mümkün olmayan veya uygun görülmeyen orman alanları, yapay gençleştirme alanları olarak kabul edilmektedir. Bu durumda yeni neslin getirilmesi amacıyla yapılan ekim ve dikim çalışmaları anlaşılmaktadır. 2-Orman içi ağaçlandırmalar: Çeşitli nitelikte bitki örtüsü barındıran orman içindeki boşlukların tekrar verimli hale getirilmesi amacıyla yapılan ağaçlandırmalardır. 3-Orman dışı ağaçlandırmalar: ormansız veya ormanlardan uzak, şehir ve kasaba gibi geniş iskan sahaları civarında hazineye, belediyeye ve diğer kamu ve tüzel kişilere ait arazilerde veya tarım alanlarında yapılan ve odun veya ODOÜ üretimine yönelik ağaçlandırmalardır. Örneğin, bir kent (şehir, kasaba ) ormanları, köy korusu tesisi, koruyucu orman şeridi, kumul tespiti ağaçlandırmaları, özel ağaçlandırmalar, vb. 49
Bu üç tanımın içinde yer alan ve amaçları doğrultusunda farklı isimlerle anılan ağaçlandırmalar da aşağıdaki şekilde isimlendirilmektedir: Yukarıda belirtilen kavramlar dışında ağaçlandırma çalışmalarında Üretim Amaçlı Ağaçlandırmalar-özellikle Endüstriyel Ağaçlandırma, Koruma Amaçlı Ağaçlandırmalar-Toprak Koruyucu ve Hidrolojik Ağaçlandırmalar ve Rekreatif ve Çevre Düzenleme Amaçlı Ağaçlandırmalar 50
Ağaçlandırmalar (Eski AGM nin WEB sayfasında); 1-Üretim Amaçlı Ağaçlandırmalar (Ekonomik); Ekonomik değeri olan ürünleri üretmek amaçlı ağaçlandırmalardır. Bu ağaçlandırmalar odun ve odun dışı orman ürünü üretimine yöneliktir. 2-Koruma, Hidrolojik ve Yetişme Ortamı Islahı (Ekolojik) Hedefli Ağaçlandırmalar; Bitki, toprak ve su arasındaki doğal dengenin bozulmuş olduğu havzalarda bu dengenin yeniden kurulması ile dere akışlarının düzenlenmesinin, su depolama tesislerinin siltasyondan korunmasının ve yaşam ortamlarının iyileştirilmesinin sağlanmasına yönelik olmak üzere erozyon, sel ve taşkın olaylarının önlenmesi gayesiyle yapılan ağaçlandırmalardır. 51
3-Estetik, Rekreatif ve Çevrenin Korunması (Sosyal) Hedefli Ağaçlandırmalar; Şehirlerimizin etrafında yeşil alanlar ve kent ormanları kurmak, hava kirliliğinin önlenmesi, sel ve taşkınlardan korunma, su kaynaklarının muhafaza edilmesi, halkın rekreasyon ihtiyacının karşılanması gayesiyle yapılan ağaçlandırmalardır. (KENT ORMANCILIĞI ****) 52
Türkiye de tüm bu çalışmalar Orman ve Su İşleri Bakanlığı çatısı altında görev yapan farklı birimler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda AGM kapatıldı. Tohum, Fidanlık ve Ağaçlandırma gibi hizmet alanları OGM çatısı içerisine yerleştirildi. Hangi amamca yönelik olursa olsun, yada adına ne denilirse denilsin AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARI: Çalışmanın gerçekleştirileceği alanda yapılması gereken bir dizi inceleme (ön etüt), Elde edilen bilgilere bağlı olarak, yapılacak işlemelere karar verme Sonuç olarak bir «PROJE» dahilinde gerçekleştirilmesi gibi bazı süreçleri gerektirmektedir. Bu işlemler detaylandırılarak sırasıyla anlatılacaktır. 53
54