MLM 3005 TALAŞLI ÜRETİM TEKNİKLERİ VE UYGULAMALARI Doç.Dr. Mustafa Kemal BİLİCİ Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Kuyumculuk ve Mücevherat Tasarımı Bölümü Öğretim Üyesi C OO8 Temel İşlemler Atölyesi GSM: 0-505- 301 23 04 Eposta: mkbilici@marmara.edu.tr
TALAŞLI İMALAT NEDİR TANIM: Talaşlı İmalat; iş parçası üzerinden, sertliği daha yüksek bir kesici takım yardımıyla, küçük parçacıklar halinde malzeme (talaş) koparılarak yapılan şekillendirme (vida/diş/kanal açma vb.) işlemleridir. TANIM: Metal veya metal dışı malzemelerden yapılacak olan iş parçalarının, ham halden makine veya mekanizmadaki görevlerini yapabilecek hale getirilmesi için, imalat resimlerine göre işlenmesine; imal usulleri veya imalat yöntemleri denir.
İmalat yöntemlerinin oluşumunda bazı hareketler kullanılır. Bunlar bağlama, paso verme (talaş derinliği), kesme, ilerleme gibi hareketlerdir. Aynı zamanda bu hareketler operasyonu belirler. O halde operasyon, bir parçanın alınıp imalat resmine göre, işlenmeye başlandığı andan diğer parçaya geçinceye kadar geçen süreçtir. Bu süreçlerin oluşumu ise, imal usulleriyle sağlanır. Endüstriyel yapıtların/parçaların imalatı talaşlı, talaşsız ve özel imal usullerine göre yapılır. Seri üretimde bu yöntemlerin uygulanabilirliği iş kalıpları aracılığı ile sağlanır.
İmalata Giriş Ürünlerin istenilen şekle gelmesi malzemenin üretilmesi ile başlar, çeşitli tasarım, üretim ve kontrol safhalarından sonra kullanılacak hale gelir. Tasarım, Malzeme ve Üretim Mühendisler için en çok tartışılan bir konu da mekatronik/imalat/ metalurji mühendislerinin imalatı ne kadar bilmeleri gerektiğidir. Mühendis, üretimi bizzat gerçekleştiren kişi değildir, bu işi gerçekleştirecek olanlar tezgah operatörleridir. Mühendis ise üretimi yöneten ve kontrol eden konumdadır. Ancak neyi yönettiğini bilmesi, sorunlara tezgah başında çözüm bulabilmesi için teorik bilgilerin ötesi pratiğe dönük bilgileri de belirli seviyede bilmeleri gerekir
Mühendislerin İmalattaki Rolü - Tasarım Mühendisi: Amaç, ihtiyaçlar, malzeme seçimi, ölçüler, imalat yöntemi seçimi, - İmalat Mühendisi: İmalat yöntemine hazırlık, malzeme davranışları, ekipman seçimi ve koordinasyonu Göz önünde bulundurulacak hususlar: Tasarım, malzeme seçimi, üretim yöntemi seçimi,imalat ve kontrol
Endüstriyel Yapıtların (ürünlerin) Oluşumunu Sağlayan Projeler İnsanların yaşam kalitesini iyileştiren ve kolaylaştıran endüstriyel yapıtların, tesislerin ve ürünlerin oluşumunu, tasarım ve teknoloji projeleri sağlar. Tasarım Projesi: Zihinde kurgulama teknik resimle belirleme veya düşünce aşamasından teknik resimlerin (endüstriyel yapım resimlerinin) çizim aşamasına dek süren süreçtir. Ayrıca bu sürecin içerisinde mukavemet ve maliyet hesapları da önemli bir unsurdur. Endüstride var olan her alanda kullanılan teknik resim, çizim yöntemleri belirli olan kurallara göre çizilir. Bu çalışmalar tasarım projesini oluşturur. Teknoloji Projesi: Tasarım projesinin imalat-montaj hatlarında endüstriyel yapım resimleri aracılığıyla görsel (somut) hale getirme sürecidir. Bu süreçte imalat resmi ile sisteme ait paçaların üretilmesi sistemin montaj (tak-kur) resimleri ile de bir araya getirme işlemi yapılır. Teknoloji süreci içerisinde imalat resmine göre parçalar kalite kontrol aşamasında ölçme ve kontrolleri gerçekleştirilir. 6
Model End striyel stek End striyel Problem Kurgulama n (avam) Proj. Haz rlan r Hesap A amas (Teknik Rapor) Varolan yile tirme Maliyet Hes. Kontrol Net end striyel yap m resmi Áizilir Kroki imalat resmi Kroki montaj res. Kroki olarak end. yap m resmi Áizilir Tasar m Projesinin SonuÁland r lmas Teknoloji Projesine GeÁi Tasar m Projesinin rdelenmesi Emirlerinin Haz rlanmas Yeniden leme Montaj res.gˆ re monte edilir K.K Montaj hatt na Gˆ nderilir Red Kabul Kalite Kontrol Sisteme ait paráalar n imal usullerine gˆ re i l. Gerekli ise pres+i kal plar n n haz. Deneme CE Belgesi k lavuz kitab Piyasa 7
8
İmalat Yöntemleri Usulleri Talaşsız imal usulleri Modern imal usulleri Talaşlı İmal Usulleri Döküm Elektro erozyon İş Par. Sabit Kes. Tak. Har. Kum Döküm Lazer Eğeleme Kokil Döküm Plazma Delme Pres Döküm Hassas Döküm Dövme Haddeleme Profil Haddeleme Düz Hadde Su Jeti (Water jet) Soğuk Sıcak Tığ Çekme Vida Açma Pantograf Raybalama Testere ile Kes. Honlama İş Ve Kes. Tak. Müş. Har. İle Presleme Kesme Basma Çekme Birleştirme Geçmelerle Yapılan Birleştirmeler İş Par. Dairesel. Kes Tak Doğrusal Tornalama İş Par. Doğ. Kes Tak Dairesel Frezeleme Çözülebilir sabit bir. Düzlem Taşlama
Honlama Düz Hadde İş Ve Kes. Tak. Müş. Har. İle Presleme Kesme Basma Çekme Birleştirme Geçmelerle Yapılan Birleştirmeler İş Par. Dairesel. Kes Tak Doğrusal Tornalama İş Par. Doğ. Kes Tak Dairesel Frezeleme Çözülebilir sabit bir. Vida ile yap. Hareketli Düzlem Taşlama Alet Bileme Kama ile Mafsallı Kes. Tak. ve İş Par. Doğ. Har. Pim ile Segman ile Çözülemeyen sabit Perçinle Sert lehimle Kaynakla Kayan Sabit Sıkı Preste Sıcak Vargelleme Planyalama Kes. Tak. ve İş Par. Dairesel Har ile Silindirik Taşlama Dişli Açma Kimyasal Yön. Ekstrüzyon
Freze tezgahları ve Frezeleme
Freze tezgahının Tanımı: Frezeleme işleminde talaş kaldırmak için kullanılan kesici takıma freze çakısı olarak adlandırılırken, freze çakısının bağlandığı takım tezgahlarına da freze tezgahı denir. Frezeleme: Üzerine takılan freze çakıları veya özel frezelerle talaş kaldırma işlemine frezeleme denir.
Freze tezgahının Kısımları: Üst başlık Askı yatak Fener mili yuvası İş tablası Üst başlık hareket kolu Devir sayısı seçimi Boyuna hareket volanı Düşey hareket kolu Konsol desteği
Çeşitli Freze tezgahları: Üniversal Freze Tezgahı Düzlem yüzey frezeleme Dişli açma Helisel kanal açma Kama kanalı açma(yardımcı aparatla) Delik açma ve büyütme
Çeşitli Freze tezgahları: Yatay Freze Tezgahı Düzlem yüzey frezeleme Dişli açma Helisel kanal açma Freze çakısının bağlandığı tezgah mili ile iş tablası birbirine paralel olan tezgahlardır.
Çeşitli Freze tezgahları(devam): Dik Freze Tezgahı Düzlem yüzey frezeleme Delik ve Kanal frezeleme Kama kanalı açma(yardımcı aparatla) Freze çakısının bağlandığı tezgah milinin iş tablasına dik olan freze tezgahlardır. - 20
Çeşitli Freze tezgahları(devam): Çift Sütunlu Freze Tezgahı Aynı anda iş parçasının iki farklı yüzeyinden talaş kaldırabilen çift fener miline sahip freze tezgahlarıdır.
Hazırlanan bir şablon üzerindeki profili iş parçasına aktarmak için kullanılan freze tezgahlarıdır. Daha çok kalıp imalat sanayinde kullanılmaktadır. Çeşitli Freze tezgahları(devam): Kopya Freze Tezgahı
Çeşitli Freze tezgahları(devam): Döner Tablalı Freze Tezgahı 360 derece dönen iş tablası sayesinde delik büyütme ve bir merkez etrafında dairesel kanal açma işlemlerinde kullanılır.
Çeşitli Freze tezgahları(devam): CNC Freze Tezgahı Daha çok seri imalat sanayinde kullanılan bilgisayar kontrollü freze tezgahlarıdır. Bu tezgahların bir adı da Dik İşleme Merkezli takım tezgahlarıdır.
Freze tezgahında Yapılabilen İşlem Türleri: Çift Frezeleme Profil Frezeleme - 15 Kanal Frezeleme
Freze tezgahında Yapılabilen İşlem Türleri: Düzlem Yüzey Frezeleme Testere Frezeleme
Freze tezgahında Yapılabilen İşlem Türleri: Parmak Frezeleme Kanal ve T kanal Frezeleme
Freze tezgahında Yapılabilen Özel İşlem Türleri: 1- Bölme İşlemi: Silindirik yüzeyler üzerine çeşitli kanallar ve profillerin yanı sıra, dişli çark gibi makine elemanlarının imalatında kullanılan bir işlem türüdür. 2- Kama Kanalı açma Fener mili yuvasına özel eksantrik başlık takılmak suretiyle delik yüzeylerine kama kanalı açılabilir.
Freze tezgahında Kullanılan Kesici Takımlar: Düz dişli silindirik frezeler Silindirik helisel frezeler
Alın frezeler Kanal frezeler Parmak frezeler
Form frezeler Modül frezeler Testere frezeler - 10
Kesici Takımların Bağlanması: Frezede kesici takımları dik freze ve yatay frezede kullanılanlar olarak iki kategoriye ayırmak mümkün. Çünkü yatay frezeye takım bağlama tekniği ile dik frezeye takım bağlama tekniği birbirinden farklıdır. 1- Yatay freze tezgahlarında takım bağlama Freze tezgahında kullanılan kesici takımlar standart delik çaplarına sahip olduklarından, takımları bağlamak için kullanılan yardımcı aparatlarda kesici takımlara göre standardize edilmişlerdir. Yatay freze tezgahında kesici takımı bağlamadan önce delik çapına uygun malafa mili seçilmelidir. Malafa mili fener miline konik olarak geçtikten sonra vidalı çektirme ile sabitlenir.
Malafa Mili Malafa Mili Malafa Mili (Bilezik ve kesici takım bağlanmış şekli)
Malafa Milinin bağlanması
2- Dikey freze tezgahlarında takım bağlama Dik frezelerde fener miline kesici takım yine malafalarla bağlanır fakat burada kullanılan malafalar daha kısadır. Yine malafanın gerisindeki vida yuvası vasıtasıyla malafa çektirilmek suretiyle sıkıştırılır.
- 5 Pens takımı ile parmak freze bağlama
Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Civata ve pabuçlar yardımı ile
Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Basit tezgah mengenesi ile Klasik tezgah mengenesi Üç açılı mengene pnomatik mengene
Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Döner tabla yardımıyla
Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Divizör ve Punta Yardımıyla
Freze Tezgahında Hareket İletim Mekanizması Motordan alınan hareket ara miller üzerine monte edilmiş silindirik dişliler vasıtasıyla fener miline iletilir. Fener mili tezgah gövdesine rulmanlı yataklarla hassas olarak yataklanmıştır. Fener milinin dakikadaki devir sayısı tezgah gövdesindeki ara millerin konumlarını değiştiren kollar vasıtasıyla yapılır. 1.Hafta sonu