İŞLEM ÖNCESİ RİSK YÖNETİMİ (PTRM) UYGULAMA EĞİTİMİ Ekim 2016 14/01/2016
İşlem Öncesi Risk Yönetimi Genel Yapı o İşlem Öncesi Risk Yönetimi; İşlem ve takas platformları ile bütünleşmiş bir uygulama kullanılarak yapılır. Pre-trade (emir öncesi & emir sonrası) ve At-trade olmak üzere farklı aşamalarda kontrollere imkan verir. Borsa ve üyelere işlemlerin yanı sıra emirlerden kaynaklanan riski takip ve kontrol olanağı sağlar.
İşlem Öncesi Risk Yönetimi Risk Kontrolleri o Kullanıcı ve hesabın yetkisine ilişkin kontroller o Risk grubu kontrolleri o Teminat kontrolleri o Pozisyon limiti kontrolleri
Kullanıcı Gateway Emir Değerleme RXP Emir Öncesi Risk Kontrolleri Emir Defteri İşlem Öncesi Risk Yönetimi Genel Yapı Yanıt Eşleştirme Motoru Takas Sistemi Teminat Hesap Yapısı Yeni Emir Pozisyonlar RX At-Trade Risk Kontrolleri Bulunması Gereken Teminat Hesaplaması RTM Takas Batch leri Teminat Hesabı
İşlem Öncesi Risk Yönetimi Uygulaması Kullanıcıları Üyelerimiz, İşlem Öncesi Risk Yönetimi uygulamasına sadece Uzak Erişim Ağı (UEA) üzerinden bağlantı sağlayabileceklerdir. (Google Chrome, Internet Explorer, Firefox, vb. tüm internet tarayıcıları desteklenmektedir. ) PTRM uygulamasına GUI üzerinden giriş yapmak için gerekli olan kullanıcılar Borsa tarafından sağlanacaktır. Tüm piyasalar için ortak PTRM uygulaması kullanıcıları tanımlanacaktır. Her üyeye teminat kontrolleri sonuçlarını ve durdurulan hesap bilgilerini izleme yetkisine sahip bir adet kullanıcı tanımlanması planlanmaktadır. Üyelerin risk grubu kontrollerinden de faydalanmak istemesi halinde yapacakları başvurular ile risk grubu kontrollerinde BISTECH Üye Bilgilendirme değişiklik yapma Toplantısı (read/write) ve izleme (read) yetkisi verilecektir. Bu yetkiler başvuruda bulunulan piyasaya göre tanımlanacaktır.
İçerik o Kullanıcı ve hesabın yetkisine ilişkin kontroller o Teminat kontrolleri o Risk grubu kontrolleri o Durdurulan Hesaplar
o Kullanıcı ve hesabın yetkisine ilişkin kontroller
Kullanıcı ve Hesabın Yetkisine İlişkin Kontroller o Emir girişinde PTRM tarafından kullanıcı ve hesabın yetkisine ilişkin bazı kontroller yapılır; Kullanıcı ve sözleşme kontrolü o Kullanıcı sadece yetkisi olduğu sözleşmelerde emir gönderebilir. Hesap no kontrolü o Hesap no girilmeden veya var olmayan bir hesap numarasından emir gönderilemez. Hesap no ve sözleşme kontrolü o Her hesap no, yetkili olduğu sözleşmelerde emir girebilir. Kullanıcı ve hesap no kontrolü o Kullanıcı kendisine atanmış hesaplar ile emir gönderebilir.
o Teminat kontrolleri
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi o PTRM teminat hesaplama yöntemi, pozisyonların yanı sıra emirlerin oluşturduğu riski de dikkate alabilen portföy bazlı bir risk hesaplama yöntemidir. o Kullanılan teminatı mevcut pozisyonlar, bekleyen emirler ve bu emirlerin gerçekleşmesi halindeki en kötü durum senaryosu dikkate alınarak öncelikle sözleşme grubu seviyesinde hesaplanır. o Bir hesabın pozisyon ve emir bulunan tüm sözleşme gruplarının teminata katkısı toplanarak ilgili hesap için kullanılan teminat değeri hesaplanır. o Borsa tarafından belirlenen kurallar çerçevesinde emirlerin kullanılan teminat değeri hesaplamasına dahil edilmemesi mümkündür. - BISTECH sisteminin devreye alındığı ilk aşamada emirlerin teminat hesaplamasına dahil edilmemesi planlanmaktadır.
Teminat Kontrolleri PTRM ve Takas Sistemi Arasındaki İlişki PTRM, risk hesaplamalarını yaparken gün başında ve gün içinde takas sisteminden aldığı bilgileri kullanır. Hesap yapısı, gün başı pozisyonları ve risk hesaplamalarına baz oluşturan parametreler gibi bilgiler PTRM tarafından gün başında; kullanılabilir teminat bilgisi ise gün içinde gerçek zamanlı olarak takas sisteminden alınır. PTRM, gün içinde takas sisteminin gerçek zamanlı risk hesabı yapan bileşeni olan RTM ile bütünleşmiş çalışır.
Teminat Kontrolleri - RTM Bir işlem gerçekleştikten sonra, hesabın son pozisyon bilgisi ve gün içinde yeni fiyatlara göre güncellenmiş parametreler dikkate alınarak RTM tarafından bulunması gereken teminat ve kullanılabilir teminat hesaplanır. Kullanılabilir teminatın güncel değeri ve bu değer hesaplanırken dikkate alınan ilgili güne ait işlem bilgileri RTM tarafından PTRM e gönderilir. RTM den gelen güncellemenin ardından PTRM, o Teminat yeterliliği kontrolünde güncel kullanılabilir teminat değeri bilgisini kullanır. o Bulunması gereken teminat değerini hesaplarken RTM hesabına dahil edilmiş işlemlere ilişkin bir hesaplama yapmaz.
Kullanıcı Gateway Emir Değerleme RXP Emir Öncesi Risk Kontrolleri Emir Defteri İşlem Öncesi Risk Yönetimi Genel Yapı Yanıt Eşleştirme Motoru Takas Sistemi Teminat Hesap Yapısı Yeni Emir Pozisyonlar RX At-Trade Risk Kontrolleri Bulunması Gereken Teminat Hesaplaması RTM Takas Batch leri Teminat Hesabı
Teminat Kontrolleri Teminat Yeterliliği Testi Emir giriş/düzeltme/iptal anında, ilgili emir de dikkate alınarak, hesap bazında teminat yeterliliği kontrolü yapılır. Teminat yeterliliği, PTRM tarafından hesaplanan bulunması gereken teminat değeri ile takas sisteminden gelen kullanılabilir teminat değeri bilgisinin karşılaştırılmasıyla kontrol edilir. Bulunması Gereken Teminat > Kullanılabilir Teminat Yetersiz Teminat Teminat yeterliliğini sağlayan emirler sisteme kabul edilir, yetersiz teminatı olan hesaplara ait emirler reddedilir.
Teminat Kontrolleri Riskli Hesap PTRM tarafından hesaplanan bulunması gereken teminat değerinin takas sisteminden gelen kullanılabilir teminat değerini aşması halinde hesap riskli duruma düşer. Riskli durumda olan bir hesap yalnızca pozisyon kapatıcı emir gönderebilir. Riskli durumda olan hesapların bekleyen emirlerinin iptal edilmesi konfigürasyon ile mümkündür. - BISTECH sisteminin devreye alındığı ilk aşamada riskli durumda olan hesapların bekleyen emirlerinin iptal edilmesi planlanmaktadır.
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi - Parametreler o PTRM algoritması teminat hesaplamasında aşağıdaki parametreleri kullanır: Birim Teminat (unit margin) Sözleşme bazında uzun/ kısa olmak üzere belirlenir. Birim Teminat Katsayısı (unit margin coefficient) MCA bazında belirlenir. Bekleyen Emir Teminatı Katsayısı (open orders coefficient) MCA bazında belirlenir. Netleştirme Katsayısı (netting coefficient) Sözleşme grubu bazında belirlenir. Tüketim Katsayısı (consumption coefficient) MRA bazında belirlenir.
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi Sözleşme Grupları PTRM, bulunması gereken teminat değerini hesaplarken sözleşme gruplarını esas alır. Aynı dayanak varlığa sahip ya da dayanak varlık fiyat hareketleri yakın olan sözleşmeler aynı grupta yer alır. Bir sözleşme grubunun bulunması gereken teminat değerine katkısı hesaplanırken bu grup altındaki sözleşmeler arasındaki netleştirme hesaplamaları yapılır ve her sözleşme grubu için uzun ve kısa taraftaki riskler ayrı ayrı incelenerek en kötü durum senaryosu oluşturulur. Bir hesabın pozisyon ve emir bulunan tüm sözleşme gruplarının teminata katkısı toplanarak ilgili hesap için bulunması gereken teminat değeri hesaplanır.
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi Algoritma Her bir hesap için sözleşme seviyesinde tutulan pozisyon ve emir bilgileri teminat hesaplamasına temel oluşturur: LP Uzun Pozisyon (miktar) SP Kısa Pozisyon (miktar) RLP Serbest Uzun Pozisyon (miktar) RSP Serbest Kısa Pozisyon (miktar) OOLO Netleşen Emir - Alış (miktar) OOSO Netleşen Emir - Satış (miktar) NOLO Netleşmeyen Emir - Alış (miktar) NOSO Netleşmeyen Emir - Satış (miktar) Teminat değerleri hesaplanırken pozisyon ve emir bilgileri aşağı belirtilen teminat çarpanlarıyla çarpılır. MCOL BTK * ETK * AHM * UBT (Uzun emir teminat çarpanı) MCOS BTK * ETK * AHM * KBT (Kısa emir teminat çarpanı) MCPL BTK * AHM * UBT (Uzun pozisyon teminat çarpanı) MCPS BTK * AHM * KBT (Kısa pozisyon teminat çarpanı)
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi Normal Hesap Uzun pozisyon teminatı (TL) sözleşme (LP * MCPL) Kısa pozisyon teminatı (TS) sözleşme (SP * MCPS) Netleşmeyen uzun emir teminatı (NOL) sözleşme (NOLO * MCOL) Netleşmeyen kısa emir teminatı (NOS) sözleşme (NOS0 * MC0S ) Netleşen uzun emir teminatı (OOL) sözleşme (OOLO* MCOL ) Netleşen kısa emir teminatı (OOS) sözleşme (OSO * MCOS) Net Pozisyon ve Bekleyen Alış Emirleri Teminatı (ML) max(tl + NOL (TS OOL) * NK, 0) Net Pozisyon ve Bekleyen Satış Emirleri Teminatı (MS) max(ts + NOS (TL OOS) * NK, 0) Kullanılan Teminat (MC) MC sözleşme grubu = max(ml, MS) MC MCA hesap = sözleşme grubu MC
PTRM Teminat Hesaplama Yöntemi Global Hesap Net Pozisyon Teminatı (MN): (LP) * MCPL + (SP) * MCPS Net Pozisyon ve Bekleyen Alış Emirleri Teminatı (ML): MN + (NOLO * MCOL) (OOLO * MCOS) Net Pozisyon ve Bekleyen Satış Emirleri Teminatı (MS): MN + (NOSO * MCOS) (OOSO * MCOL) Net Pozisyon ve Bekleyen Emirler Teminatı (MB): MN + (NOLO * MCOL) + (NOSO * MCOS) (OOLO * MCOS) (OOSO * MCOL) MC MCA hesap = max (MN, ML, MS, MB)
Uygulama Örnekleri Bekleyen Emir Teminatı Katsayısı: 0,5 Netleştirme Katsayısı: 1 Birim Teminat Katsayısı: 1 Birim Teminat: Sözleşme Birim Teminat (Uzun) Birim Teminat (Kısa) F_XU0300416 900 TL 900 TL F_XU0300616 900 TL 900 TL F_XU0300816 900 TL 900 TL O_XU030E0416C108.000 60 TL 650 TL O_XU030E0416C100.000 300 TL 820 TL O_XU030E0416C94.000 700 TL 875 TL O_XU030E0616P92.000 105 TL 470 TL O_XU030E0616P100.000 260 TL 660 TL O_XU030E0616P106.000 465 TL 570 TL
Uygulama Örnekleri Senaryo 1 Senaryo 1: Vadeli İşlem Sözleşmesi Emirleri Kullanılan Teminat Hesaplaması Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat - - 1 alış - F_XU0300416 450 TL - 1 alış - F_XU0300416 1 satış - F_XU0300416 450 TL - - - 1 alış - F_XU0300416 1 satış - F_XU0300416 1 alış - F_XU0300416 3 satış - F_XU0300416 1 alış - F_XU0300416 3 satış - F_XU0300416 2 alış - F_XU0300616 2 satış - F_XU0300416 2 alış - F_XU0300616 1 alış - F_XU0300616 1350 TL 1350 TL 1800 TL Net Pozisyon ve Bekleyen Alış Emirleri Teminatı (ML) max(tl + NOL (TS OOL) * NK, 0) Net Pozisyon ve Bekleyen Satış Emirleri Teminatı (MS) max(ts + NOS (TL OOS) * NK, 0) Kullanılan Teminat (MC) MC sözleşme grubu = max(ml, MS)
Uygulama Örnekleri Senaryo 2 Senaryo 2: Vadeli İşlem Sözleşmesi Pozisyonları Kullanılan Teminat Hesaplaması Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat 4 uzun - F_XU0300416 - - 3600 TL 4 uzun - F_XU0300416 4 kısa - F_XU0300616 4 uzun - F_XU0300416 5 kısa - F_XU0300616 - - 0 TL - - 900 TL Net Pozisyon ve Bekleyen Alış Emirleri Teminatı (ML) max(tl + NOL (TS OOL) * NK, 0) Net Pozisyon ve Bekleyen Satış Emirleri Teminatı (MS) max(ts + NOS (TL OOS) * NK, 0) Kullanılan Teminat (MC) MC sözleşme grubu = max(ml, MS)
Uygulama Örnekleri Senaryo 3 Senaryo 3: Opsiyon Sözleşmesi Emirleri Kullanılan Teminat Hesaplaması Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat - - - - 1 alış - O_XU030E0416C100.000 1 alış - O_XU030E0416C100.000 1 satış O_XU030E0416C100.000 1 alış - O_XU030E0416C100.000 1 satış- O_XU030E0416C100.000 1 satış- O_XU030E0616P92.000 150 TL 410 TL 645 TL Net Pozisyon ve Bekleyen Alış Emirleri Teminatı (ML) max(tl + NOL (TS OOL) * NK, 0) Net Pozisyon ve Bekleyen Satış Emirleri Teminatı (MS) max(ts + NOS (TL OOS) * NK, 0) Kullanılan Teminat (MC) MC sözleşme grubu = max(ml, MS) Sözleşme Birim Teminat (Uzun) Birim Teminat (Kısa) O_XU030E0416C100.000 300 TL 820 TL O_XU030E0616P92.000 105 TL 470 TL
Uygulama Örnekleri Senaryo 4 Senaryo 4: Opsiyon Sözleşmesi Pozisyonları Kullanılan Teminat Hesaplaması Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat 4 uzun - O_XU030E0416C100.000 4 uzun - O_XU030E0416C100.000 4 kısa - O_XU030E0416C108.000 4 uzun - O_XU030E0416C100.000 4 kısa - O_XU030E0416C108.000 1 kısa - O_XU030E0616P92.000 - - 1200 TL - - 1400 TL - - 1870 TL Sözleşme Birim Teminat (Uzun) Birim Teminat (Kısa) O_XU030E0416C100.000 300 TL 820 TL O_XU030E0616P92.000 105 TL 470 TL O_XU030E0416C108.000 60 TL 650 TL
Uygulama Örnekleri Senaryo 5 Senaryo 5: Teminat Yeterliliği Testi Örneği Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat Kullanılabilir Teminat 1 (uzun)* 1 (alış) 0 450 TL 1.400TL Emir Girişi 1 (uzun)* 1 (alış) 3 (alış) 1.800 TL 1.400TL Kullanılan Teminat > Kullanılabilir Teminat Emir reddedilir Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat Kullanılabilir Teminat 1 (uzun)* 1 (alış) 0 450 TL 1.400TL Emir Girişi 1 (uzun)* 1 (alış) 1 (alış) 900 TL 1.400TL Kullanılan Teminat Kullanılabilir Teminat Emir kabul edilir
Uygulama Örnekleri Senaryo 6 Senaryo 6: Riskli Hesap Pozisyon Sayısı Bekleyen Emir Sayısı Gönderilen Emir Sayısı Kullanılan Teminat Kullanılabilir Teminat 1 (uzun)* 1 (alış) 0 450 TL 1.400TL Emir Girişi 1 (uzun)* 1 (alış) 1 (alış) 900 TL 1.400TL İşlem 2 (uzun) 1 (alış) 0 1.350 TL 1.400TL RTM Güncelleme 2 (uzun)* 1 (alış) 0 450 TL 400TL Riskli durumda olan bir hesap yalnızca pozisyon kapatıcı emir gönderebilir. Riskli durumda olan hesapların bekleyen emirleri iptal edilir.
Teminat Kontrolleri Özel Durumlar o Özel İşlem Bildirimi* o Bağlı Emirler o Koşullu Emirler* o Tarihli ve İptale Kadar Geçerli Emirler* o Aktif Olmayan Emirler* o Strateji Sözleşmeleri o Kullanıcılar Tarafından Oluşturulan Sözleşmeler
Uygulama Örnekleri Ortak Çalışma o o o o o o o Emir girişi/ düzeltmesi ve iptali ile kullanılan teminat değerindeki değişimin izlenmesi İşlemlerin ardından kullanılan teminat ve kullanılabilir teminat değerlerindeki değişimin izlenmesi Yetersiz teminat durumunun test edilmesi Kullanılan teminatın kullanılabilir teminatı aşması ya da kullanılabilir teminatın negatife düşmesi sağlanarak hesapların riskli duruma getirilmesi, bekleyen emirlerin iptal edildiğinin ve sadece pozisyon kapatıcı emirlerin kabul edildiğinin kontrol edilmesi Normal hesap ve global hesapların kullanılması Farklı emir tiplerinin ve özel işlem bildirimlerinin kullanılması Aynı sözleşme grubundaki ve farklı sözleşme grubundaki vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin kullanılması
o Risk grubu kontrolleri
Risk Grubu Kontrolleri Emir gönderen/ işlem yapan kullanıcıların neden olabileceği risklerin kontrolü risk grubu kontrolleri ile gerçekleştirilir. Risk grubu seviyesinde belirlenen limitler ile aşağıdaki kontroller yapılır: Maksimum emir büyüklüğü Pozisyon risk limitleri Emir/sn limiti İşlem yapılabilir enstrüman kısıdı
Risk Grubu Kontrolleri Borsa Enstrüman X Pozisyon Limitleri Maksimum Emir Büyüklüğü Sponsor Olunan Müşteri Risk Parametreleri Enstrüman Y Enstrüman Z Pozisyon Limitleri Maksimum Emir Büyüklüğü Pozisyon Limitleri Maksimum Emir Büyüklüğü Üye Risk Grubu Emir/sn Limiti E-Posta Uyarıları Kullanıcılar Bildirimler Bildiriler (%) İkazlar (%)
Risk Grubu Kontrolleri Gün İçi Değişiklikleri o Aşağıdaki değişiklikler PTRM uygulaması ara yüzünde her zaman için yapılabilir ve etkin duruma gelir: Limitlerin güncellenmesi (pozisyon limitleri, emir/sn limiti, maksimum emir büyüklüğü) İkaz & bildiri yüzdelerinin ve e-posta uyarılarının güncellenmesi E-posta alıcılarına ekleme yapılması Risk gruplarının engellenmesi ya da engellemelerin kaldırılması Emir/sn limiti ihlalinden kaynaklanan engellemenin kaldırılması Bir risk grubuna dahil edilmiş kullanıcıların işlem yapabileceği sözleşmelerin kısıtlanması Bir risk grubuna dahil edilmiş BISTECH tüm Üye kullanıcıların Bilgilendirme tek Toplantısı seferde tüm bekleyen emirlerinin iptal edilmesi
Risk Grubu Kontrolleri Ertesi Gün Değişiklikleri o Aşağıdaki değişiklikler PTRM uygulaması ara yüzünde her zaman için yapılabilir ancak bir gün sonra sistem açıldığında etkin duruma gelir: Yeni bir limit ekleme ya da mevcut bir limiti silme E-posta uyarılarını tetikleyen eşik değerlerinin güncellenmesi E-posta alıcılarının silinmesi Risk gruplarına yeni kullanıcı eklenmesi Yeni bir risk grubu oluşturulması ya da mevcut bir risk grubunu silinmesi Bir risk grubundan kullanıcı çıkarılması İzlenen kullanıcının değiştirilmesi Varsayılan grubun belirlenmesi
Risk Grubunun Oluşturulması Kullanıcı Ekleme Üyenin kullanıcılarının gruplandırılmasıyla risk grupları oluşturulur. Birden çok risk grubu oluşturulabilir. Bir risk grubuna en az bir kullanıcı atanmalıdır. Bir kullanıcı birden fazla risk grubuna atanamaz.
Risk Grubunun Oluşturulması Sözleşme Ekleme Risk gruplarına ait risk limitleri ve risk hesaplama yöntemi sözleşme sınıfı & sözleşme tipi seviyesinde belirlenir. Pazar (Örn: VİOP Endeks Türev Pazarı) Enstrüman Grubu (Örn: Vadeli İşlem Sözleşmeleri) Enstrüman Tipi (Örn: Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri) Dayanak Varlık (Örn: BIST 30 Endeks) Enstrüman Sınıfı (Örn: BIST30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri) İşlem Gören Sözleşmeler (Örn: F_XU0301216, F_XU0301216)
Risk Grubunun Oluşturulması Risk Hesaplama Yöntemi o Risk hesaplama yöntemleri: Adet (sözleşme adedi) Miktar (sözleşme adedi*sözleşme büyüklüğü) Hacim (sözleşme adedi* sözleşme büyüklüğü* fiyat*döviz kuru)
Risk Grubunun Oluşturulması Sözleşmelere Limit Atanması o Sözleşme tipi & sözleşme sınıfı seviyesinde aşağıdaki limitler belirlenir: Maksimum Emir Büyüklüğü a Bekleyen Alım Emirleri b Bekleyen Satım Emirleri c Alım İşlemleri d Satım İşlemleri e Net İşlemler e = c-d f Toplam Alım f = a+c g Toplam Satım g = b+d h Toplam Net Alım ı Toplam Net Satım ı = d-c+b BISTECH h = c-d+a Üye Bilgilendirme Toplantısı
Risk Grubunun Oluşturulması Emir/sn Limiti o Risk grubu seviyesinde, emir iletim oranına uygulanacak olan emir/sn limiti belirlenir. o Belirlenen limit bir saniyede izin verilen emir iletim hızını belirtir. o Emir/sn limiti kontrolleri 100 milisaniyede bir defa yapılır. Emir iletim hızının belirlenen limitin onda birinden daha yüksek olup olmadığı kontrol edilir.
Risk Grubunun Oluşturulması Sözleşme Kısıdı o Bir risk grubu içerisindeki kullanıcıların işlem yapabileceği sözleşmelere sınırlama getirilmesi mümkündür. o İşlem yapılabilen sözleşmelerin kısıtlanması halinde kullanıcılar yalnızca risk limiti tanımlanmış sözleşmelerde işlem yapabilir.
Risk Grubunun Oluşturulması E-posta Uyarıları o Üç tip bildirim seviyesi vardır: Bildiriler: Uyarının en düşük seviyesidir. İkazlar: Uyarının en yüksek seviyesidir. İhlaller: Risk limitleri aşılmıştır. o Limit Kullanımı Tanımlanan Bildirim % si E-posta gönderilir. o Bir risk grubu için tanımlanmış her limit, bir işlem gününde sadece bir bildiri, ikaz ve ihlal e-postası oluşturur.
Risk Grubunun Oluşturulması İzlenen Kullanıcı o Bir risk grubu, borsa üyesinin belirlenmiş bir kullanıcısının bağlantı durumunun izlenmesi üzerine yapılandırılabilir. Bu kullanıcının belirlenmesi tercihe bağlıdır. o Bu kullanıcının bağlantısının kopması halinde, bağlantı yeniden sağlanana kadar, risk grubuna dahil edilmiş tüm kullanıcıların emir girişi engellenir ve bekleyen tüm emirleri iptal edilir.
Risk Grubunun Oluşturulması Varsayılan Grup o Bir risk grubunun varsayılan grup olarak belirlenmesi halinde, kullanıcı alanı geçerli kullanıcı id si içermeyen işlemlerin riski bu grup altında takip edilir. Aksi halde, bu işlemler toplam riske yansıtılmaz.
Risk Grubunun Engellenmesi o Bir risk grubu aşağıda belirtilen üç farklı şekilde engellenebilir: Risk limitlerinin aşılmasıyla otomatik olarak sistem tarafından İzlenen kullanıcının bağlantısının kopmasıyla otomatik olarak sistem tarafından Manuel olarak üye veya Borsa tarafından o Bir risk grubu altında bulunan tüm kullanıcıların bekleyen emirlerinin tek seferde iptal edilmesi de mümkündür.
Uygulama Örnekleri Risk Grubu: BIXXX_BIXXX_1 Risk Grubuna Bağlı Kullanıcılar: A, B Risk Hesaplama Yöntemi: Hacim (sözleşme adedi* sözleşme büyüklüğü* fiyat*döviz kuru) Limitler Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Maksimum Emir Büyüklüğü 50.000 - - Bekleyen Alım Emirleri 150.000 100.000 100.000 Bekleyen Satım Emirleri 150.000 100.000 100.000 Alım İşlemleri 150.000 100.000 100.000 Satım İşlemleri 150.000 100.000 100.000 Net İşlemler 30.000 30.000 30.000 Toplam Alım 150.000 100.000 100.000 Toplam Satım 150.000 100.000 100.000 Toplam Net Alım 150.000 100.000 100.000 Toplam Net Satım 150.000 100.000 100.000
Uygulama Örnekleri Senaryo 1 Senaryo 1: Kullanıcı A tarafından, yakın vadeli USD/TRY vadeli işlem sözleşmesine 2,7500 fiyatından 10 miktarlı alım emri gönderilmesi (Gönderilen emir eşleşmemiş ve pasifte beklemektedir.) Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 27.500 27.500 0 Bekleyen Satım Emirleri 0 0 0 Alım İşlemleri 0 0 0 Satım İşlemleri 0 0 0 Net İşlemler 0 0 0 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 0 0 0 Toplam Net Alım 27.500 27.500 0 Toplam Net Satım 0 0 0 Emir Büyüklüğü: 10*1000*2,7500*1 = 27.500 Bekleyen Alım Emirleri: 10*1000*2,7500*1 = 27.500 emir girişine izin verilir Toplam Alım: Bekleyen Alım Emirleri + Alım İşlemleri = 27.500 + 0 = 27.500 Toplam Net Alım: Alım İşlemleri Satım İşlemleri + Bekleyen Alım Emirleri = 0 0 + 27.500 = 27.500
Uygulama Örnekleri Senaryo 2 Senaryo 2: Kullanıcı B tarafından, EUR/TRY vadeli işlem sözleşmesine 3,1500 fiyatından 10 miktarlı satım emri gönderilmesi (Gönderilen emir eşleşmemiş ve pasifte beklemektedir.) Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 27.500 27.500 0 Bekleyen Satım Emirleri 31.500 0 31.500 Alım İşlemleri 0 0 0 Satım İşlemleri 0 0 0 Net İşlemler 0 0 0 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 31.500 0 31.500 Toplam Net Alım 27.500 27.500 0 Toplam Net Satım 31.500 0 31.500 Emir Büyüklüğü: 10*1000*3,1500*1 = 31.500 Bekleyen Satım Emirleri: 10*1000*3,1500*1 = 31.500 emir girişine izin verilir Toplam Satım: Bekleyen Satım Emirleri + Satım İşlemleri = 31.500 + 0 = 31.500 Toplam Net Satım: Satım İşlemleri Alım İşlemleri + Bekleyen Satım Emirleri = 0 0 + 31.500 = 31.500
Uygulama Örnekleri Senaryo 3 Senaryo 3: Kullanıcı A tarafından, senaryo 1 de USD/TRY vadeli işlem sözleşmesine gönderilen 10 miktarlı alım emrinin 2,7500 fiyatından eşleşmesi (Kalan 5 miktarlı emir pasifte beklemektedir.) Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 13.750 13.750 0 Bekleyen Satım Emirleri 31.500 0 31.500 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 0 0 0 Net İşlemler 13.750 13.750 0 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 31.500 0 31.500 Toplam Net Alım 27.500 27.500 0 Toplam Net Satım 17.750-13.750 31.500 Bekleyen Alım Emirleri: 5*1000*2,7500*1 = 13.750 Alım İşlemleri: 5*1000*2,7500*1 = 13.750 Net İşlemler: Alım İşlemleri Satım İşlemleri = 13.750 0 = 13.750 Toplam Alım: Bekleyen Alım Emirleri + Alım İşlemleri = 13.750 + 13.750 = 27.500 Toplam Net Alım: Alım İşlemleri Satım İşlemleri + Bekleyen Alım Emirleri = 13.750 0 + 13.750 = 27.500 Toplam Net Satım: Satım İşlemleri Alım İşlemleri + Bekleyen Satım Emirleri = 0 13.750 + 31.500 = 17.750
Uygulama Örnekleri Senaryo 4 Senaryo 4: Kullanıcı B tarafından, senaryo 2 de EUR/TRY vadeli işlem sözleşmesine gönderilen 10 miktarlı satım emrinin miktarının 20 olarak değiştirilmesi Emir Büyüklüğü: 20*1000*3,1500*1 = 63.000 Emir Büyüklüğü (63.000) Maksimum Emir Büyüklüğü (50.000) miktar değişikliğine izin verilmez Limitler Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Maksimum Emir Büyüklüğü 50.000 - - Bekleyen Alım Emirleri 150.000 100.000 100.000 Bekleyen Satım Emirleri 150.000 100.000 100.000 Alım İşlemleri 150.000 100.000 100.000 Satım İşlemleri 150.000 100.000 100.000 Net İşlemler 150.000 100.000 100.000 Toplam Alım 150.000 100.000 100.000 Toplam Satım BISTECH 150.000 Üye Bilgilendirme 100.000Toplantısı 100.000 Toplam Net Alım 150.000 100.000 100.000 Toplam Net Satım 150.000 100.000 100.000
Uygulama Örnekleri Senaryo 5 Senaryo 5: Kullanıcı B tarafından, senaryo 2 de EUR/TRY vadeli işlem sözleşmesine gönderilen 10 miktarlı satım emrinin fiyatının 3,2000 olarak değiştirilmesi Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 13.750 13.750 0 Bekleyen Satım Emirleri 32.000 0 32.000 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 0 0 0 Net İşlemler 13.750 13.750 0 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 32.000 0 32.000 Toplam Net Alım 27.500 27.500 0 Toplam Net Satım 18.250-13.750 32.000 Emir Büyüklüğü: 10*1000*3,2000*1 = 32.000 Bekleyen Satım Emirleri: 10*1000*3,2000*1 = 32.000 fiyat değişikliğine izin verilir Toplam Satım: Bekleyen Satım Emirleri + Satım İşlemleri = 32.000 + 0 = 32.000 Toplam Net Satım: Satım İşlemleri Alım İşlemleri + Bekleyen Satım Emirleri = 0 13.750 + 32.000 = 18.250
Uygulama Örnekleri Senaryo 6 Senaryo 6: Kullanıcı B tarafından, senaryo 5 te fiyatı değiştirilen 10 miktarlı satım emrinin miktarının 15 olarak değiştirilmesi Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 13.750 13.750 0 Bekleyen Satım Emirleri 48.000 0 48.000 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 0 0 0 Net İşlemler 13.750 13.750 0 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 48.000 0 48.000 Toplam Net Alım 27.500 27.500 0 Toplam Net Satım 34.250-13.750 48.000 Emir Büyüklüğü: 15*1000*3,2000*1 = 48.000 Bekleyen Satım Emirleri: 15*1000*3,2000*1 = 48.000 miktar değişikliğine izin verilir. Toplam Satım: Bekleyen Satım Emirleri + Satım İşlemleri = 48.000 + 0 = 48.000 Toplam Net Satım: Satım İşlemleri Alım İşlemleri + Bekleyen Satım Emirleri = 0 13.750 + 48.000 = 34.250
Enstrüman Limiti Aşımı o Enstrüman bazında belirlenmiş risk limitlerinin aşılması halinde risk grubu enstrümanı limit ihlali durumuna geçer. o Bir risk grubu enstrümanı limit ihlalindeyken, risk grubu içindeki kullanıcılar: İhlal edilmiş enstrümanlarda yeni emir giremez. İhlal edilmiş enstrümanlarda mevcut emirlerinde değişiklik yapamaz. Bekleyen emirleri iptal edebilir. İhlal edilmemiş enstrümanlarda emir girişine devam edebilir. o Risk grubu içindeki kullanıcıların limit aşımını önleyecek şekilde bekleyen emirleri iptal etmesiyle ihlal sınırlaması otomatik olarak kalkar. o Borsa ya da üye risk grubu tarafından ihlal edilen limiti gün içinde arttırarak ihlal durumunu kaldırabilir.
Uygulama Örnekleri Senaryo 7 Senaryo 7: Kullanıcı B tarafından, senaryo 6 da miktrarı değiştirilen satım emrinin 10 adedinin 3,2000 fiyatından eşleşmesi (Kalan 5 miktarlı emir pasifte beklemektedir.) Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 13.750 13.750 0 Bekleyen Satım Emirleri 16.000 0 16.000 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 32.000 0 32.000 Net İşlemler 18.250 13.750 32.000 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 48.000 0 48.000 Toplam Net Alım -4.500 27.500-32.000 Toplam Net Satım 34.250-13.750 48.000 Bekleyen Satım Emirleri: 5*1000*3,2000*1 = 16.000 Satım İşlemleri: 10*1000*3,2000*1 = 32.000 Net İşlemler: Alım İşlemleri Satım İşlemleri = 13.750 32.000 = 18.250 Toplam Satım: Bekleyen Satım Emirleri + Satım İşlemleri = 16.000 + 32.000 = 48.000 Toplam Net Alım: Alım İşl. Satım İşl. + Bekl. Alım Emirleri = 13.750 32.000 + 13.750 = -4.500 Toplam Net Satım: Satım İşl. Alım İşl. + Bekl. Satım Emirleri = 32.000 13.750 + 16.000 = 34.250 Limit Aşımı
Uygulama Örnekleri Senaryo 8 Senaryo 8: EUR/TRY vadeli işlem sözleşmesinde pasifte bekleyen 5 miktarlı satım emrinin tamamının 3,2000 fiyatından eşleşmesi Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 13.750 13.750 0 Bekleyen Satım Emirleri 0 0 0 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 48.000 0 48.000 Net İşlemler 34.250 13.750 48.000 Toplam Alım 27.500 27.500 0 Toplam Satım 48.000 0 48.000 Toplam Net Alım 20.500 27.500-48.000 Toplam Net Satım 34.250-13.750 48.000 Limit Aşımı Satım İşlemleri: 15*1000*3,2000*1 = 48.000 Net İşlemler: Alım İşlemleri Satım İşlemleri = 13.750 48.000 = 34.250 Toplam Satım: Bekleyen Satım Emirleri + Satım İşlemleri = 0 + 48.000 = 48.000 Toplam Net Alım: Alım İşl. Satım İşl. + Bekl. Alım Emirleri = 13.750 48.000 + 13.750 = 20.500 Toplam Net Satım: Satım İşl. Alım İşl. + Bekl. Satım Emirleri = 48.000 13.750 + 0 = 34.250
Uygulama Örnekleri Senaryo 9 Senaryo 9: USD/TRY vadeli işlem sözleşmesinde pasifte bekleyen 5 miktarlı alım emrinin iptal edilmesi Hesaplanan Risk Değerleri Sözleşme Tipi & Sınıfı Döviz VİS USD/TRY VİS EUR/TRY VİS Bekleyen Alım Emirleri 0 0 0 Bekleyen Satım Emirleri 0 0 0 Alım İşlemleri 13.750 13.750 0 Satım İşlemleri 48.000 0 48.000 Net İşlemler 34.250 13.750 48.000 Toplam Alım 13.750 13.750 0 Toplam Satım 48.000 0 48.000 Toplam Net Alım -34.250 13.750-48.000 Toplam Net Satım 34.250-13.750 48.000 Bekleyen Alım Emirleri: 0 Toplam Alım: Bekleyen Alım Emirleri + Alım İşlemleri = 0 + 13.750 = 13.750 Toplam Net Alım: Alım İşl. Satım İşl. + Bekl. Alım Emirleri = 13.750 48.000 + 0 = -34.250 Toplam Net Satım: Satım İşl. Alım İşl. + Bekl. Satım Emirleri = 48.000 13.750 + 0 = 34.250
Emir/sn Limiti Aşımı o Emir iletim hızının belirlenen limitin onda birinden daha yüksek olması durumunda limit aşımı gerçekleşir. o Emir/sn limitinin aşılması halinde, kullanıcının bağlı olduğu risk grubu engellenir. o Engellenmiş bir risk grubu içindeki kullanıcılar: Yeni emir giremez. Bekleyen emirleri güncelleyebilir. Bekleyen emirleri iptal edebilir. Sisteme bağlanabilir, broadcast alabilir ve sorgulama yapabilir. o Emir/sn limiti ihlalinden kaynaklanan engelleme gün içinde otomatik olarak kaldırılmaz ancak üye veya borsa tarafından manuel olarak kaldırılabilir. o Limit ihlalinin gerçekleştiği gün manuel olarak kaldırılmamış engellemeler ertesi işlem günün başında otomatik olarak kaldırılır.
Risk Grubu Kontrolleri Özel Durumlar o Özel İşlem Bildirimi* o Bağlı Emirler o Koşullu Emirler* o Tarihli ve İptale Kadar Geçerli Emirler* o Aktif Olmayan Emirler* o Strateji Sözleşmeleri
Uygulama Örnekleri Ortak Çalışma o o o o o o o o o o Birden fazla risk grubunun tanımlanması Risk gruplarına birden fazla kullanıcı eklenmesi Risk gruplarına limit tanımlamak üzere sözleşme tipi & sözleşme sınıfı eklenmesi Risk gruplarına eklenen sözleşme tipi & sözleşme sınıfı için sözleşme limitlerinin (maksimum emir büyüklüğü ve pozisyon limitleri) ve risk hesaplama yöntemlerinin belirlenmesi Risk grupları için emir/saniye limitinin tanımlanması E-posta alarmlarına ihlal, uyarı ve bildirim maillerinin alınması istenilen e-posta adresleri ile uyarı ve bildirim yüzdelerinin tanımlanması Risk gruplarında risk limiti tanımlı enstrümanlarda ihlal durumunun test edilmesi, tanımlı risk limitlerinin arttırılarak risk grubunun ihlal durumundan kurtarılması ve bu esnada ihlal, uyarı ve bildirim maillerinin geldiğinin kontrol edilmesi Farklı emir tiplerinin ve özel işlem bildirimlerinin kullanılması Sözleşme kısıdı, risk grubunu engelle, izlenen kullanıcı ve bekleyen emirlerin tek seferde iptali seçeneklerinin kullanılması Risk grubunun silinmesi, risk grubunda tanımlı sözleşme limitlerinin silinmesi, risk grubuna atanan kullanıcıların silinmesi, emir/sn. limitinin silinmesi gibi silme ile ilgili aksiyonların alınması
o Durdurulan hesaplar
Durdurulan Hesaplar o PTRM işlem öncesi risk kontrolleri, Takasbank işlem sonrası risk kontrolleri sonucunda otomatik olarak, Takasbank ya da üye tarafından manuel olarak durdurulan hesap bilgileri PTRM uygulaması üzerinden takip edilebilir. o Durdurulan hesaplar ekranında bir hesabın hangi seviyede, hangi kaynak tarafından ve ne sebeple durudurulduğuna ilişkin bilgiler yer almaktadır. o Durdurulan bir hesap tamamen engellenebilir ya da sadece pozisyon arttırıcı emir girişi engellenebilir. Durdurulan hesabın bekleyen tüm emirlerinin iptal edilmesi de mümkündür. Yapılan engllemeye ilişkin bu bilgiler durudurulan hesaplar ekranından takip edilebilir.
İŞLEM ÖNCESİ RİSK YÖNETİMİ (PTRM) UYGULAMA EĞİTİMİ Teşekkürler!