AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI HUBUBAT LİSANSLI DEPOCULUK FİZİBİLİTE RAPORU

AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI HUBUBAT LİSANSLI DEPOCULUK FİZİBİLİTE RAPORU Eylül 2018

ÖNSÖZ Bu rapor Afyonkarahisar Ticaret Borsası. (bundan sonra Ticaret Borsası olarak adlandırılmıştır) talebi üzerine güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen bilgiler ile Tokay Danışmanlık Denetim Hizmetleri Tarım Ürünleri Gıda İnşaat Taahhüt Pazarlama Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi nin uzman kadrosu tarafından hazırlanmıştır. Raporda yer alan görüş ve öngörüler bu uzmanların düşüncelerini yansıtmaktadır. Tokay Danışmanlık Hizmetleri Tarım Ürünleri Gıda İnşaat Taah. Paz. San. Tic. Ltd. Şti. 2

İÇİNDEKİLER 1. GENEL BİLGİLER... 7 1.1. ÇALIŞMANIN AMAÇ VE KAPSAMI... 7 2. RAPOR ÖZETİ... 7 3. LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNİN TANIMI VE İŞLEYİŞİ... 11 3.1. LİSANSLI DEPOCULUK... 11 3.1.1 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununun Amacı... 11 3.1.2 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Hedefleri... 11 3.1.3 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Tarafları... 12 3.1.4 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Aktörleri... 13 3.1.5 Lisanslı Depoculuk Sistemi İçin Gerekli Şartlar... 13 3.1.6 Lisanslı Depoculukta Uygulanan Tarifeler... 14 3.1.6.1 Ücret Tarifesi... 14 3.1.6.2 Pirim İndirim Tarifesi... 14 3.2. LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ... 15 3.2.1 Lisanslı Depoda yapılan işlemler... 15 3.2.1.1 Ürünün Lisanslı Depoya Teslimi (Elektronik Ürün Senedi İhraç Süreci)... 15 3.2.2 Elektronik Kayıt Kuruluşunda Yapılan İşlemler (MKK)... 16 3.2.3 Takasbank ta Yapılan İşlemler... 16 3.2.4 Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS) Takası... 17 3.3. ÜRÜNÜN LİSANSLI DEPODAN ALINMASI (ELEKTRONİK ÜRÜN İPTAL SÜRECİ)... 17 3.3.1 Ürün Tesliminde Elektronik Kayıt Kuruluşunda Yapılan İşlemler (MKK)... 17 3.3.2 Ürün Tesliminde Lisanslı Depoda Yapılan İşlemler... 18 3.4. BORSA İLE SÖZLEŞME ZORUNLULUĞU VE YETKİLENDİRİLMİŞ BORSALAR... 20 3.5. YETKİLİ SINIFLANDIRICILIK SİSTEMİ... 20 3.5.1 Yetkili Sınıflandırıcılık Sisteminin İşleyişi... 21 3.6. REFERANS YETKİLİ SINIFLANDIRICILIK... 22 3.7. LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI... 22 3.7.1 Üreticiler Açısından... 22 3.7.2 Sanayiciler/Tüccarlar Açısından... 22 3.7.3 Ürün Borsaları Açısından... 23 3.7.4 Devlet Açısından... 23 3.7.5 Diğer Faydalar... 23 4. EKONOMİK İNCELEME VE DEĞERLENDİRME... 24 4.1 TÜRKİYE DE LİSANSLI DEPOCULUK UYGULAMALARI... 24 4.2 DEVLET DESTEK VE TEŞVİKLERİ... 25 4.2.1 Vergi İstisnaları... 25 4.2.2 Depo Kira Desteği... 25 4.2.3 Üreticilere Nakliye Desteği... 26 4.2.4 Üreticilere Analiz Desteği... 26 4.2.5 Üreticilere ELÜS Karşılığı Kredi Faizi Desteği... 26 4.2.6 Lisanslı Depo Yatırım Ve İşletme Kredisi Desteği... 26 4.2.7 Yatırım Teşvik Belgesi Karşılığı Verilen Destekler... 27 5. LİSANSLI DEPOCULUK ARZ VE TALEP DURUMU... 27 5.1 TÜRKİYE HUBUBAT ÜRETİMİ... 27 5.2 AFYONKARAHİSAR İLİ LİSANSLI DEPOCULUK ARZ-TALEP DURUMU... 28 5.2.1 Afyonkarahisar ve Çevre İlleri Hububat Üretimi... 28 5.2.2 Afyonkarahisar ili Tarımsal Sanayi Durumu... 29 3

5.3 AFYONKARAHİSAR İLİNDE LİSANSLI DEPO KURULABİLECEK BÖLGELERİN BELİRLENMESİ... 30 5.3.1 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Değerlendirme... 32 5.3.1.1 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri... 32 5.3.1.2 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi TMO Alım Miktarları... 34 5.3.1.3 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi TMO ve Özel Sektör Depo Kapasiteleri... 34 5.3.1.4 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Yerlerdeki Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri... 35 5.3.1.5 Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde Kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi... 35 5.3.2 Emirdağ Bölgesi Değerlendirme... 36 5.3.2.1 Emirdağ Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri... 36 5.3.2.2 Emirdağ Bölgesi TMO Alım Miktarları... 36 5.3.2.3 Emirdağ Bölgesi Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri... 37 5.3.2.4 Emirdağ Bölgesi Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri... 37 5.3.2.5 Emirdağ Bölgesinde kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi... 37 5.3.3 Sandıklı Bölgesi Değerlendirme... 37 5.3.3.1 Sandıklı Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri... 37 5.3.3.2 Sandıklı Bölgesi TMO Alım Miktarları... 38 5.3.3.3 Sandıklı Bölgesi Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri... 38 5.3.3.4 Sandıklı Bölgesindeki Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri... 39 5.3.3.5 Sandıklı Bölgesinde Kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi... 39 5.4 LİSANSLI DEPO TESİSİ KURULACAK ÖNCELİKLİ BÖLGENİN BELİRLENMESİ... 39 6. TEKNİK ANALİZ... 40 6.1 LİSANSLI DEPOLARDA BULUNMASI GEREKEN ASGARİ NİTELİKLER... 40 6.2 TEKNOLOJİ SEÇİMİ VE İŞ AKIŞI... 41 6.2.1 Çelik Silo Özellikleri... 41 6.2.2 Silolarda Aynı Anda Yapılacak İşlemler... 42 6.2.3 Makine Ve Teçhizat... 42 6.2.4 İnşaat İşleri... 42 6.3 LİSANSLI DEPO İŞLETMESİ KURULUŞ VE FAALİYET İZNİ SÜRECİ... 48 6.3.1 Lisanslı Depo Şirketi Kuruluşu... 48 6.3.2 Lisanslı Depo Faaliyet İzni Alınması... 49 6.3.3 Lisans Başvurusu ve Lisans Alma... 50 6.4 YETKİLİ SINIFLANDIRICI ŞUBE KURULUŞU... 52 6.5 AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI LİSANSLI DEPOCULUK ŞİRKETİ ORGANİZASYON ŞEMASI... 54 7. MALİ ANALİZ... 55 7.1 LİSANSLI DEPOCULUK YATIRIM MALİYET UNSURLARI... 55 7.1.1 Afyonkarahisar Merkez 40.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo İnşaat Giderleri... 55 7.1.2 Afyonkarahisar Merkez 40.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo Toplam Yatırım Maliyeti... 56 7.1.3 Emirdağ ve Sandıklı 30.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo İnşaat Yatırım Maliyeti... 57 7.1.4 Emirdağ ve Sandıklı 30.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo Toplam Yatırım Maliyeti... 58 7.2 LİSANSLI DEPOCULUK ŞİRKETİ İŞLETME GİDERLERİ... 58 7.3 LİSANSLI DEPO DOLULUK ORANLARI... 62 7.4 LİSANSLI DEPO İŞLETMESİ GELİR-GİDER DURUMU... 63 7.5 LİSANSLI DEPO İŞLETMELERİ NAKİT AKIŞI... 66 7.5.1 Afyonkarahisar Merkez 40.000 tonluk Tesis Yatırımı Nakit Akışı... 66 7.5.2 Emirdağ Ve Sandıklı da Kurulacak Toplam 60.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo Nakit Akışı... 67 7.6 KARA GEÇİŞ ANALİZLERİ... 68 7.6.1 Afyonkarahisar Merkez 40.000 Ton Depolama Tesisinin Kara Geçiş Analizi... 68 7.6.2 Emirdağ Ve Sandıklı Toplam 60.000 Ton Depolama Tesisinin Kara Geçiş Analizleri... 68 7.7 LİSANSLI DEPOCULUK İŞLETMESİ KARLILIK VE GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ DEĞERLENDİRMESİ... 69 8. DEVLET DESTEK TEŞVİKLERİNİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR... 70 8.1 YATIRIM KREDİSİ... 71 4

8.2 YATIRIM TEŞVİK BELGESİ KAPSAMINDA DESTEKLER... 71 8.3 ÜRETİCİ, TÜCCAR VE SANAYİCİLERE SAĞLANAN DESTEKLER... 73 9. BEKLENEN SONUÇLAR VE RİSK ANALİZİ... 74 10. KAYNAKÇA... 75 ŞEKİLLER LİSTESİ ŞEKİL 1 - LİSANSLI DEPOYA ÜRÜN GİRİŞ-ÇIKIŞ AKIŞ ŞEMASI... 19 ŞEKİL 2 - TÜRKİYE YILLIK TOPLAM HUBUBAT ÜRETİM MİKTARLARI (TON)... 27 ŞEKİL 3 - AFYONKARAHİSAR BÖLGE HARİTASI... 32 ŞEKİL 4 AFYONKARAHİSAR MERKEZ BÖLGESİ 40.000 TONLUK ÇELİK SİLO AKIŞ DİYAGRAMI... 44 ŞEKİL 5 - AFYONKARAHİSAR MERKEZ BÖLGESİ 40.000 TON KAPASİTELİ LİSANSLI DEPO YERLEŞİM PLANI... 45 ŞEKİL 6 - EMİRDAĞ VEYA SANDIKLI BÖLGESİ 30.000 TON KAPASİTELİ SİLO AKIŞ DİYAGRAMI... 46 ŞEKİL 7 - EMİRDAĞ VE SANDIKLI 30.000 TON DEPO YERLEŞİM PLANI... 47 ŞEKİL 8 - LİSANSLI DEPOCULUK YOL HARİTASI... 52 ŞEKİL 9 - YETKİLİ SINIFLANDIRICI İŞ AKIŞ ŞEMASI... 54 ŞEKİL 10 TİCARET BORSASI LİSANSLI DEPO ORGANİZASYON ŞEMASI... 55 TABLOLAR LİSTESİ TABLO 1 - YETKİLENDİRİLMİŞ BORSALAR... 20 TABLO 2- MEVCUT YETKİLİ SINIFLANDIRICILAR... 21 TABLO 3- MEVCUT REFERANS YETKİLİ SINIFLANDIRICILAR... 22 TABLO 4 - KURULUŞ İZNİ VE LİSANS ALAN ŞİRKET SAYILARI... 25 TABLO 5 - AFYONKARAHİSAR VE ÇEVRE İLLERİNDE HUBUBAT ÜRETİM MİKTARLARI (TON)... 29 TABLO 6 - AFYONKARAHİSAR TARIM VE TARIM DAYALI SANAYİ... 30 TABLO 7 - AFYONKARAHİSAR VE İLÇELERİ ÜRETİM DURUMU... 31 TABLO 8 - AFYONKARAHİSAR İLÇELERİNDE HUBUBAT ÜRETİM DURUMU VE MERKEZE UZAKLIKLARI... 33 TABLO 9 - AFYONKARAHİSAR MERKEZ TMO ALIM MİKTARLARI... 34 TABLO 10 - AFYONKARAHİSAR MERKEZ VE ÇEVRE İLÇELERDEKİ ÖZEL SEKTÖR VE TMO DEPO KAPASİTELERİ... 35 TABLO 11 - EMİRDAĞ MERKEZ HUBUBAT ÜRETİM MİKTARI VE ÇEVRE İLÇELERE UZAKLIKLARI... 36 TABLO 12 - EMİRDAĞ BÖLGESİ TMO ALIM MİKTARLARI... 36 TABLO 13 - EMİRDAĞ VE ÇEVRE İLÇELERDE TMO VE ÖZEL SEKTÖR DEPO KAPASİTELERİ... 37 TABLO 14 - SANDIKLI MERKEZ HUBUBAT ÜRETİM MİKTARI VE ÇEVRE İLÇELERE UZAKLIKLARI... 38 TABLO 15 - SANDIKLI BÖLGESİ TMO ALIM MİKTARLARI... 38 TABLO 16 SANDIKLI BÖLGESİ ÖZEL SEKTÖR VE TMO DEPO KAPASİTELERİ... 39 TABLO 17 - ÇELİK SİLO ÖZELLİKLERİ... 41 TABLO 18 - LABORATUVAR İÇİN GEREKLİ MALZEMELER... 53 TABLO 19 AFYONKARAHİSAR MERKEZ 40.000 TON KAPASİTELİ ÇELİK SİLO İNŞAAT MALİYETİ... 56 TABLO 20 AFYONKARAHİSAR MERKEZ 40.000 TON KAPASİTELİ ÇELİK SİLO MALİYETİ... 57 TABLO 21 - EMİRDAĞ VE SANDIKLI ÇELİK SİLO İNŞAAT MALİYETLERİ... 57 TABLO 22 - EMİRDAĞ VE SANDIKLI ÇELİK SİLO MALİYETİ... 58 TABLO 23 - LİSANSLI DEPO İŞLETMESİ TAHMİNİ PERSONEL GİDERLERİ... 59 TABLO 24 - LİSANSLI DEPO İŞLETME GİDERLERİ... 61 TABLO 25 DEPO DOLULUK ORANLARI... 63 TABLO 26 AFYONKARAHİSAR MERKEZ 40.000 TON KAPASİTELİ TESİSİN 7 YILLIK GELİR-GİDER TABLOSU... 64 TABLO 27 - EMİRDAĞ VE SANDIKLI 30.000 X 2 = 60.000 TON KAPASİTELİ TESİSİN 7 YILLIK GELİR-GİDER TABLOSU... 65 TABLO 28 40 BİN TONLUK LİSANSLI DEPO YATIRIMINA AİT GELİR GİDER VE NET NAKİT AKIŞI... 66 5

TABLO 29 60 BİN TONLUK LİSANSLI DEPO YATIRIMINA AİT GELİR GİDER VE NET NAKİT AKIŞI... 67 TABLO 30 AFYONKARAHİSAR 40.000 TON DEPOLAMA TESİSİNİN KARA GEÇİŞ TABLOSU... 68 TABLO 31 EMİRDAĞ VE SANDIKLI 60.000 TON DEPOLAMA TESİSİNİN KARA GEÇİŞ TABLOSU... 69 TABLO 32 - LİSANSLI DEPOCULUK FAALİYETİNDE GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ... 69 TABLO 33 - DEVLET DESTEK VE TEŞVİKLERİ... 70 TABLO 34 AFYONKARAHİSAR İLİ TEŞVİKLER... 72 TABLO 35 - YATIRIM TEŞVİK ORANLARI... 72 6

1. GENEL BİLGİLER 1.1. Çalışmanın Amaç ve Kapsamı Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar İlinde lisanslı depoculuğa uygun olarak kurulması planlanan depolama tesislerinin kurulabileceği yer, depo kapasitesi, tahmini yatırım tutarı ve işletme gelir giderleri ile lisanslı depoculuk sisteminin Ticaret Borsası na sağlayacağı avantajlar raporun içeriğini oluşturmaktadır. 2. RAPOR ÖZETİ Lisanslı depoculuk; ürün sahiplerinin sağlıklı ve sigortalı depo imkanına kavuşmasını, üreticilerin ürünlerini fiyatların düşük olduğu hasat dönemlerinde satmak zorunda kalmamasını, piyasada fiyat istikrarının sağlanmasını, işletmelerin ihtiyaç duydukları miktar ve kalitedeki tarım ürünlerine istenen zamanda ulaşabilmelerini, tarım ürünleri ticaretinin standartları belirlenmiş ürünler üzerinden yapılmasını ve kaliteli üretimin teşvik edilmesini, uygun koşullarda finansman teminini, ürünlerin fiziki dolaşım yerine elektronik ürün senedi aracılığıyla alınıp satılmasını sağlayan ve tarım ürünleri ticaretini kolaylaştıran bir sistemdir. Lisanslı depoculuğun geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla Devlet tarafından vergi muafiyetleri, kira desteği, yatırım kredi desteği gibi çeşitli teşvikler verilmektedir. Bu kapsamda sisteme konu olan ürünlerin Elektronik Ürün Senedi aracılığıyla alım satımları 31.12.2018 tarihine kadar (uzatılacağı düşünülmektedir) % 2 zirai stopaj, % 20 gelir ve Kurumlar Vergisi ile % 1 oranında Katma Değer Vergisinden istisnadır. Ayrıca; 16 Ekim 2014 tarihinden itibaren 5 yıl süreyle lisanslı depolarda muhafaza edilen buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye, ayçiçeği için 3 TL/Ton/Ay, pamuk için 7 TL/Ton/Ay, fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kaysı, antepfıstığı, kuru üzüm, kuru incir için 10 TL/Ton u geçmemek üzere depo kira desteği ödenmektedir. Ancak 2017/11093 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Çiftçi Kayıt Sistemi(ÇKS) ne kayıtlı üreticiler ile 29.06.2004 tarihli ve 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri kanununa göre kurulmuş üretici birlikleri, 18.04.1972 tarihli ve 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu na göre kurulan Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri ve/ve ya 24.04.1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu na göre kurulmuş ve kuruluşuna Tarım ve Orman Bakanlığınca izin verilen üretici örgütlerinin, ÇKS ye kayıtlı üreticilerden aldıkları ürünlerini muhafaza eden 5300 sayılı kanun çerçevesinde faaliyet gösteren lisanslı depo işletmelerine en fazla 6 ay süre ile buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye, ayçiçeği için 6 TL/Ton/Ay, pamuk için 14 TL/Ton/Ay, fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kayısı, antepfıstığı, kuru üzüm, kuru incir için 20 TL/Ton u geçmemek üzere ilave kira desteği verilmektedir. 7

Aynı karar kapsamında kira desteğinden yararlanan üreticiler ile üretici örgütlerine lisanslı depoya teslim edilen ürünler için ton başına 25 TL yi geçmemek üzere nakliye desteği ve yetkili sınıflandırıcılar tarafından yapılacak analizler için parti başına 25 TL yi geçmemek üzere analiz ücreti desteği verilmektedir. 2018/11188 sayılı Bakanlar Kurulu kararı kapsamında Ziraat Bankası tarafından, lisanslı depo yatırımları için yatırım döneminde % 75, işletme döneminde ise %50 faiz indirimli, 7 yıl vadeli, kapasitesi 10.000 Ton a kadar olan yatırımlar için 10.000.000 TL, kapasitesi 10.000 Ton dan büyük yatırımlar için 20.000.000 TL ye kadar yatırım kredisi desteği verilmektedir. Aynı karar kapsamında üretimini yaptığı ürününü Lisanslı Depoya teslim eden üreticilere üretim kapasiteleriyle uyumlu olacak şekilde ve tarımsal amaçlı üretim kooperatiflerine üyelerinin üretim kapasiteleriyle uyumlu olacak şekilde Ziraat Bankası tarafından Elektronik Ürün Senedi tutarının %75 ine kadar azami 9 ay vadeli %100 faiz indirimli kredi kullandırılmaktadır. 15/6/2012 tarihli ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar da değişiklik yapılmasına ilişkin 2017/10111 sayılı Karar kapsamında lisanslı depoculuk yatırımları bölgesel desteklerden yararlandırılacak yatırım konuları arasına dahil edilmiş olup, 1-2-3-4-5 nci bölgelerde kurulacak tüm lisanslı depo işletmeleri 5 nci Bölgede, 6 ncı bölgede kurulacak lisanslı depo işletmeleri kendi bölgesinde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda KDV istisnası, Vergi indirimi, Sigorta primi işveren hissesi desteği, Gelir vergisi stopaj desteği, Sigorta primi desteği, Faiz desteği sağlanmaktadır. Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar İl inde lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunulabilecek bölgeler; hububat üretim durumu, tarımsal sanayi, özel sektör ve Kamu kurumları depo kapasitesi, TMO hububat alımları, mevcut lisanslı depolar yönüyle değerlendirilmiş ve buna göre lisanslı depo kapasitesi tespit edilmiştir. Bu kapsamda Raporun ilgili bölümlerinde açıklanan gerekçelere istinaden lisanslı depo kurulabilecek 3 bölge olarak; a- Afyonkarahisar Merkez Bölgesi, 40.000 ton kapasiteli, b- Emirdağ Bölgesi, 30.000 ton kapasiteli c- Sandıklı Bölgesi, 30.000 ton kapasiteli olarak belirlenmiştir. Afyonkarahisar İli üretim, depo kapasitesi, tarımsal sanayi işleme kapasitesi vb. hususlar göz önünde bulundurulduğunda söz konusu üç bölgeye belirtilen kapasitelerde lisanslı depo yapılması halinde yeterli talebi görmeyeceği ve lisanslı depoların işletmecilik için gerekli olan doluluk oranlarına ulaşamayacağı düşünülmektedir. Bu nedenle; Üretim miktarı, tarımsal sanayi işleme kapasitesi, ulaşılabilirlik, yatırım ve işletme giderlerindeki ekonomiklilik, lisanslı depo doluluk oranları, ürün satışındaki kolaylık gibi hususlar göz önünde 8

bulundurulduğunda öncelikle Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde 40.000 ton kapasiteli lisanslı depo yapılmasının daha uygun olacağı, Üreticilerin ulaşım kolaylığı, ticaretin yetersiz oluşu, piyasa fiyatlarının düşmesi, mevcut depo kapasitesi gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda ise Afyonkarahisar Merkezde kurulmak yerine, Emirdağ ve Sandıklı İlçelerinin her birinde birer adet 30.000 ton kapasiteli lisanslı depo işletmesi kurulmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Ancak yatırım tutarı, işletme giderleri, gelir-gider farkı ve geri dönüşüm süresi gibi ekonomik veriler göz ününde bulundurulduğunda Emirdağ ve Sandıklı da 30.000 ton kapasiteli iki ayrı tesis kurmak yerine Afyonkarahisar Merkezde 40.000 ton kapasiteli bir lisanslı depo işletmesi kurulmasının daha uygun olacağı kanaatine varılmıştır. Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar ilinde, raporda belirtilen bölgelerde kurulabilecek 40.000 Ton kapasiteli tesis her biri 2.500 Ton kapasiteli 16 adet silo kuyusundan, 30.000 Ton kapasiteli tesis ise her biri 2.500 Ton kapasiteli 12 adet silo kuyusundan oluşmaktadır. Tesisler raporun ilgili bölümünde belirtildiği üzere lisanslı depoculuk sistemine uygun olarak planlanmıştır. 40.000 Ton kapasiteli olarak planlanan depolama tesisleri için 20.000 m 2, 30.000 ton olarak planlanan tesislerin her biri için 15.000 m 2 civarında alan gerekmektedir. Lisanslı Depoculuk A.Ş nin kurulmasından sonra bir yıl içerisinde (Ticaret Bakanlığı na verilecek dilekçe ile ilave bir yıl daha uzatılabilir) depolama tesislerini tamamlayarak faaliyete geçmesi gerekmektedir. Depolama tesislerinin yaklaşık yatırım maliyetlerinin belirlenmesi amacıyla firmalardan teklif alınmıştır. En düşük teklife göre 40.000 Ton kapasiteli tesisin anahtar teslim yatırım maliyeti arsa bedeli hariç 19.330.000 TL, 30.000 Ton kapasiteli bir tesisin ise 15.755.000 TL olarak öngörülmüştür. Afyonkarahisar Merkezde kurulacak 40.000 Ton kapasiteli tesisin ilk yıl için amortisman hariç yıllık işletme gideri yaklaşık 575.000 TL, Emirdağ ve Sandıklı da 30.000 er ton olarak kurulacak toplam 60.000 Ton kapasiteli iki tesisin ise yıllık işletme gideri 1.070.000 TL olarak hesaplanmıştır. Depo yapılacak bölgelerin üretim durumu göz önünde bulundurulduğunda depoların ortalama 6 ay dolu kalacağı varsayılmış ve gelir-gider hesapları bu öngörüye göre yapılmıştır. Lisanslı depo işletmelerinin faaliyet gelirleri; depolama ücreti, boşaltma ücreti, yükleme ücretlerinden oluşmaktadır. Buna göre faaliyet gösteren lisanslı depo işletmelerinde Ticaret Bakanlığının onayı ile 2018 yılında; Lisanslı depoya ürün teslim eden mudilerden aylık 7 TL/Ton (KDV hariç) depo kira ücreti, Ürünün depoya girişinde tartı ve boşaltma ücreti olarak 2,54 TL/Ton (KDV hariç) Ürünün depodan çıkışında tartı ve yükleme ücreti olarak 2,54 TL/Ton (KDV hariç), 9

tahsil edilmekte olup Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar da 40.000 ton veya Emirdağ ve Sandıklı da 30.000 er ton olmak üzere toplam 60.000 Ton kapasiteli olarak kurulacak Lisanslı depolama tesisinin tahmini 7 yıllık gelir ve giderleri 2019 yılı için yukarıda belirtilen mevcut tarife, 2020 yılından itibaren ise her iki yılda bir Merkez Bankası nın Eylül 2018 tarihli beklenti anketindeki enflasyon değerleri oranında arttırılarak hesaplanmıştır. Buna göre 40.000 Ton olarak tek bir bölgede kurulacak lisanslı depo işletmesinin 7 yıllık süre içerisindeki gelir-gider farkı 10.396.115 TL, 60.000 Ton (30.000 Ton x 2) olarak 2 farklı bölgede kurulacak iki tesisin ise 7 yıllık gelir-gider farkı 13.365.840 olarak öngörülmüştür. İşletmenin sadece lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunması halinde Afyonkarahisar Merkez de kurulacak 40.000 Ton luk tesisin geri dönüşüm süresi yaklaşık 13 yıl, Emirdağ ve Sandıklı da her biri 30.000 ton olmak üzere toplam 60.000 Ton luk tesislerin ise yaklaşık 16 yıldır. Kurulacak lisanslı depo işletmesinin avantaj ve riskleri aşağıya çıkarılmıştır. Toprak Mahsulleri Ofisinin, kendi işyerlerinde fiziki alım yerine, lisanslı depolardan ELÜS alımına geçmeye başlaması kurulacak lisanslı depoculuk işletmesi açısından avantaj oluşturmaktadır. Ticaret Borsası tarafından kurulacak lisanslı depo işletmesi bölgedeki borsa üyesi, üretici, tüccar ve sanayiciye ürünlerini standartları yüksek ve güvenilir tesislerde depolama imkanı sağlayacaktır. Ürün İhtisas Borsasının faaliyete geçmesiyle lisanslı depolardaki ürünlerin ELÜS aracılığıyla ulusal ve uluslararası piyasalarda yatırım aracı haline gelmesi lisanslı depoculuk açısından avantaj oluşturmaktadır. Lisanslı deponun doluluk oranı, yatırımın karlılığını etkileyen en büyük faktördür. Bu nedenle, üretim miktarının doğrudan doğal koşullara bağımlı olması risk oluşturmaktadır. Tarım Ürünlerindeki fiyat değişimlerini bağlı olarak üreticilerin üretim tercihleri değişmekte, hububata yönelik kurulacak lisanslı depo işletmesinin bulunduğu yerdeki üreticilerin hububat dışına kaymaları halinde risk oluşturacaktır. Günümüz koşullarında yatırım ve finansman maliyetlerindeki değişkenlik yatırımcılar açısından risk oluşturmaktadır. Yatırım tutarının alternatif yatırım araçlarında değerlendirilmesinin daha risksiz ve günümüz koşullarında daha yüksek gelir sağlaması yatırımcıları olumsuz etkilemektedir. 10

3. LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNİN TANIMI VE İŞLEYİŞİ 3.1. Lisanslı Depoculuk Lisanslı depoculuk sitemini 10.02.2005 tarihinde kabul edilen 17.02.2005 tarih 25730 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve bu kanun hükümleri doğrultusunda yayımlanmış ikincil mevzuatlar düzenlemektedir. 3.1.1 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununun Amacı Tarım ürünleri ticaretini kolaylaştırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak, ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo işleticilerinin kişiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak ve standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin kuruluş, işleyiş ve denetimine İlişkin usul ve esasları düzenlemektir. 3.1.2 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Hedefleri 1. Hasat dönemlerinde tarım ürünlerindeki arz yığılması nedeniyle oluşan fiyat düşüşlerinin önlenmesi ve piyasanın dengelenmesi, 2. Özellikle finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin, lisanslı depolara verdikleri ürünleri karşılığında aldıkları ürün senetleri aracılığıyla bankalardan kredi ve finansman sağlamaları, 3. Tarım ürünleri ticaretinin herkesçe kabul gören standartları belirlenmiş ürünler üzerinden yapılması, kaliteli üretimin teşvik edilmesi, güvenli bir piyasanın oluşturulması, 4. Tarım ürünleri ticaretinin kayıt altına alınması, 5. Ülkemizde halihazırda uygulanmakta olan tarım reformunun başarılması ve tarım ürünleri ticaretinde özel sektör katılımının artırılması, 6. Üretimde ve fiyatlandırmada Devlet müdahalelerinin asgariye indirilmesi, bu alana yönelik yapılan yüksek harcamalardan önemli tasarruf sağlanması, serbest piyasa ve fiyat oluşumunu bozan müdahalelerden uzaklaşılması, 7. Tarım ürünleri üreticileri açısından kolay pazarlanabilen, iyi muhafaza edilen ve nakliye masrafları en aza indirilmiş bir sistemle istikrarlı ve daha yüksek bir gelir seviyesi elde edilmesi, 11

8. Yatırımcılar için dövize, altına, hisse senedine, faize ve benzerlerine alternatif yeni bir yatırım aracı sağlanması, 9. Ürün ticareti ile uğraşan tacir ve sanayicilerimizce, kalitesi bilimsel kriterlere göre belirlenmiş ve fiyat istikrarı sağlanmış ürünlerin kolayca temini, 10. Tarım ürünlerinin, fizikî mal ve numune gösterilmesine ve teslimine gerek olmaksızın ürün senetleri veya elektronik ürün senetleri aracılığıyla ticaretinin yapılması, 11. Standardı belirlenmiş ürün ve lisanslı depo sistemiyle tarım ürünlerinde vadeli işlem ve opsiyon piyasalarına geçilmesi, 12. Ürün depolanması, bankacılık ve sigorta sektörü açısından yeni iş alanlarının oluşturulması, 13. Ülkemizin yakınında bulunduğu Orta Doğu, Balkanlar, Türkî Cumhuriyetler ve Asya coğrafyasındaki tarım ürünleri ticaretinde de önemli rol üstlenmesi ve pay sahibi olunması, hedeflenmiştir. 3.1.3 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Tarafları Mudi: Depolanması amacıyla teslim ettikleri ürün için lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senedini elinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi. Lisanslı Depo İşletmesi: 5300 sayılı Kanun kapsamında kendisine teslim edilen ürünleri güvenli ve sağlıklı koşullarda depolanması ve korunması hizmetlerini sağlayacak yeterli tesislere sahip, Ticaret Bakanlığınca kuruluş ve faaliyet izni verilen, anonim şirket şeklinde faaliyette bulunan kuruluştur. Yetkili sınıflandırıcı: 5300 sayılı Kanun kapsamında Ticaret Bakanlığından lisans alarak, lisanslı depolarda depolanacak tarım ürünlerin sınıf ve kalitesini mevcut standartlara göre belirleyen ve belgelendiren, gerçek ve tüzel kişilerce işletilen laboratuvarlardır. Referans Yetkili Sınıflandırıcı: Yetkili sınıflandırıcı lisansı almak üzere başvuruda bulunanların laboratuvarlarını inceleyen, sonrasında ise Yetkili sınıflandırıcıları periyodik olarak denetleyen ve bu denetim sonuçlarını Bakanlığa raporlayan, ayrıca itiraz üzerine ürünleri analiz eden, görev alanındaki Yetkili sınıflandırıcıların kalibrasyona uygunluk, kontrol ve denetimini yürüten, Ticaret Bakanlığından lisans alan gerçek ve tüzel kişilerdir. Borsa: Aralarındaki sözleşme çerçevesinde lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senetlerinin kota ettirildiği, alım satımının yapıldığı ve hareketlerinin kontrol ve takip edildiği ürün ihtisas borsasını veya Bakanlıktan ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsasıdır. Ürün İhtisas Borsası: Yürürlükteki ürün standartlarına göre tasnif edilmiş dayanıklı tarımsal ürünlerin alım satımına aracılık eden, ürünlerin gerek fiziki, gerekse ürünü temsilen lisanslı depo işletmelerince çıkarılan ürün senetleri ve alivre sözleşmelerin ticaretini yürütebilen, faaliyet alanı bölgesel, ulusal veya uluslararası olabilen anonim şirket statüsündeki borsadır. 12

Elektronik Kayıt Kuruluşu: Elektronik ürün senetlerinin sistem üzerinden oluşturulmasını sağlayan, bu senetlere bağlı tüm hak yükümlülükler ile işlemleri ilgili taraflar itibariyle kayıt eden ve izleyen Bakanlıktan lisans almış kuruluş. Takasbank: Türkiye'de menkul kıymetlerin takası, saklaması ve uluslararası standartlarda numaralandırılması ile görevlendirilmiş bir sektör bankasıdır. Lisanslı depoculuk Tazmin Fonu: Lisanslı depo işleticisinin, mudîlere (kredi kullanılmış ise banka ile) karşı ilgili mevzuatta belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararların tazmin edilebilmesi amacıyla oluşturulan kuruluştur. Lisanslı depo şirketleri tarafından verilen % 15 oranındaki teminatlar Tazmin Fonu adına düzenlenir. Bakanlık; Lisanslı depoculukla ilgili taraflara kuruluş ve faaliyet izni veren, sistemin daha iyi çalışması için ikincil düzenlemeler yapan, sistemin tüm paydaşlarını denetleyen Ticaret Bakanlığıdır. 3.1.4 Lisanslı Depoculuk Sisteminin Aktörleri Üreticiler (Çiftçiler); ürünün lisanslı depoya stoklayan ürün ticaretini elektronik ürün senedi ile yapan gerçek ve tüzel kişiler. Tacirler; ürün ticareti ile uğraşan sanayicilere tedarikçi hizmeti veren ürünleri elektronik ürün senedi karşılığı alıp satan kişiler. Sanayiciler; lisanslı depolarda stoklu ürünleri alarak işleyecek üretim tesisleri sahipleri. Aracı kurum; elektronik ürün senetlerinin borsalarda işlem görmesi için mudiler tarafından verilen alım satım emirlerini yerine getiren tüzel kişilik. Bankalar; lisanslı depolara ürün teslim eden mudilerin ürün miktarlarını gösterir yatırım hesaplarını takip eden bankalar. Sigorta şirketleri; lisanslı depoculuk mevzuatı doğrultusunda lisanslı depo tesisleri ve stoklanan ürünlere poliçe düzenleyen sigortalayan şirketleri. (Ticaret Bakanlığınca belirlenen sigorta şirketleri) Yatırımcılar; yatırım amaçlı olarak elektronik ürün senetlerini elinde bulunduran tasarrufçular. 3.1.5 Lisanslı Depoculuk Sistemi İçin Gerekli Şartlar - Lisanslı depoculuk yapılacak ürünün standardize edilebilir stoklama ömrü uzun ve Bakanlıkça depolama tebliğ yayınlanmış ürün olması, - Bakanlıktan kuruluş izni almış şirketçe, ilgili tebliğinde belirtilen minimum miktarda lisanslı depo kurulması, - Lisanslı depoya gelen ürünleri standartlarına göre analiz eden kalite ve sınıfını belirleyen Bakanlıkça yetkilendirilmiş bir Yetkili sınıflandırıcı ile sözleşme imzalanması, 13

- Ürün bazında Yetkili sınıflandırıcıların faaliyetlerini denetleyecek Bakanlıktan Lisans almış Referans Yetkili Sınıflandırıcının olması, - Ürün ihtisas borsası ya da lisanslı depoculuk faaliyetleri ile ilgili olarak Bakanlıkça yetkilendirilmiş borsa ile sözleşme yapılmış olması, - Elektronik ürün senetlerinin sistem üzerinden oluşturulmasını sağlayan, bu senetlere bağlı tüm hak yükümlülükler ile işlemleri ilgili taraflar itibariyle kayıt eden ve izleyen Bakanlıktan lisans almış kuruluş Elektronik Kayıt Kuruluşu na üye olunması, - Türkiye'de menkul kıymetlerin takası, saklaması ve uluslararası standartlarda numaralandırılması ile görevlendirilmiş bir Banka ile sözleşme yapılmış olması, - Mudilere ürün bazlı yatırım hesabı açan banka/bankaların olması, - Lisanslı depo tesisleri ve stoklanacak ürünün Bakanlıkça belirlenen herhangi bir sigorta şirketine sigorta yaptırılması, - Depo kapasitesinin % 15 tutarında teminat mektubu verilmiş olması, - Tüm taraflarına bilgi aktaracak ve işlem yapılmasını sağlayacak bilgisayar donanım ve yazılım sisteminin bulunması, - Tüm taraflarda lisanslı depoculuk sitemini işletecek nitelikte yeterli personel bulunması gerekmektedir. 3.1.6 Lisanslı Depoculukta Uygulanan Tarifeler 3.1.6.1 Ücret Tarifesi Lisanslı depo ücret tarifesi, işletmenin yönetim kurulunca belirlenir ve Bakanlığın onayına sunulur. Bakanlıkça onaylanan ücret tarifesi ve tarifedeki değişiklikler Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi nde yayımlanır ve yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer. Lisanslı depo ücret tarifesinde, yürürlük tarihinden itibaren altı ay geçmedikçe, yeni değişiklik talebinde bulunulamaz. Yeni tarife, tarifenin yürürlüğe girmesinden sonra depolanan ürünler için geçerli olur. 3.1.6.2 Pirim İndirim Tarifesi Lisanslı depolarda prim ve indirim tarifesi uygulamaktadır. Bu tarifeler ürünlerin depoya bırakıldıkları zamanki kaliteleri ile teslim alındıkları zamanki kaliteleri arasında herhangi bir fark oluşması durumu için hazırlanmıştır. Bu tarifeler ürünlerin karıştırılarak depolanması esnasında ortaya çıkan küçük kalite farklılıkları için kullanılmaktadır. Burada iki durum söz konusudur; Mudinin lisanslı depodan teslim aldığı ürün, teslim ettiğinden kaliteli çıkar ise, mudi tarafından ürünün niteliğine göre teslim tarihinde borsada oluşan ortalama fiyat baz alınarak kalite farklılığından doğan fiyat farkı indirim tarifesi olarak lisanslı depo işletmesine ödenir. Mudinin lisanslı depoya teslim ettiği ürün, teslim aldığından kaliteli çıkar ise, lisanslı depo işletmesi tarafından ürünün niteliğine göre teslim tarihinde borsada oluşan ortalama fiyat baz alınarak kalite 14

farklılığından doğan fiyat farkı prim olarak mudiye ödenir. Lisanslı depo işletmesi, lisansı askıya alınmış olsa bile her zaman, sorumluluğu altında bulunan ürünlerin muhafazasında gerekli dikkati ve özeni göstermekle yükümlüdür. Prim ve indirim tarifesi, işletmenin yönetim kurulunca belirlenir ve sözleşme yapılan borsanın görüşü alınarak Bakanlığın onayına sunulur. Bu tarife ve tarifedeki değişiklikler ancak Bakanlık onayından sonra geçerli olur. 3.2. Lisanslı Depoculuk Sisteminin İşleyişi Elektronik Ürün Senedi (ELÜS): Lisanslı depo işletmesince, Merkezi Kayıt Kuruluşunda oluşturulan elektronik kayıttır. Lisanslı depoya ürün getiren gerçek veya tüzel kişiye mudi denir. Mudi Lisanslı depoya 3 amaçla ürün getirebilir. - Stoklanan ürünü son depolama tarihinden önce ihtiyaç duyduğu anda kısmen veya tamamen geri alarak değerlendirmek amaçlı. Bu şekilde teslim edilen ürün AYNEN adı altında elektronik ürün senedi düzenlenerek depolanır. - Stoklanan ürünün elektronik ürün senedi karşılığında satılması amaçlı. Bu şekilde teslim edilen ürün MİSLEN adı altında elektronik ürün senedi düzenlenerek depolanır. - Mudi lisanslı depoya elektronik ürün senedi düzenletmeden de ürün depolayabilir. Bu şekilde yapılan depolamaya GEÇİCİ DEPOLAMA denir. Geçici depolanan ürün 90 gün içinde teslim alınır ya da bu ürün için elektron ürün senedi düzenlenir. Her üç türde teslim alınan ürünün miktar ve kalitesi belirlenir. 3.2.1 Lisanslı Depoda yapılan işlemler 3.2.1.1 Ürünün Lisanslı Depoya Teslimi (Elektronik Ürün Senedi İhraç Süreci) 1. Ürününü lisanslı depoya teslim etmek isteyen mudinin bilgileri mudi kayıt sistemine kayıt edilir. Mudinin bankada yatırım hesabı bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Yatırım hesabı bulunmayan mudi ile ilgili işlem yapılmaz. 2. Mudiye ürününü aynen mi, milsen mi depolanacağı sorulur. 3. Aracın dolu tartısı yapılır. 4. Araçtan ürünün tamamını temsil edecek numune alınır. 5. Ürün numunesi Yetkili sınıflandırıcı tarafından analiz edilir. Analiz sonuçları ürün analiz belgesi düzenlenir. Analiz sonuç belgesi üretici/şirkete gösterir. Söz konusu belgede ürünün kalite sınıfı da belirtilmektedir. Üretici/şirketin onayı istenir. 15

6. Ürün analiz belgesine onay verilmesi halinde lisanslı depo tarafından mudiye depo teslim fişi düzenlenerek verilir. Depo teslim fişi ürünün kalite ve sınıfına göre hangi depoya gideceğini göstermektedir. Mudinin ürün yüklü aracı depoya gönderilir ve ürünü boşaltır. 7. Boşaltılan araç kantara alınarak dara tartısı yapılır. Aracın, dolu tartımı ile arasındaki fark alınarak teslim edilen net ürün miktarı belirlenir. 8. Net ürün miktarı ve değer, analiz sonuçları, lisanslı deponun muhasebe birimi bilgisayar kayıtlarında görülür. 9. Muhasebe birimi Merkezi Kayıt Kuruluşu üzerinden elektronik ürün senedini düzenlenerek Ürün senedi ihraç işlemi gerçekleştirilir. 10. Düzenlenen Elektronik Ürün Senedinin bilgi amaçlı bir nüshası mudiye teslim edilir. 3.2.2 Elektronik Kayıt Kuruluşunda Yapılan İşlemler (MKK) Elektronik ürün senedinin Elektronik kayıt kuruluşunda işlem görebilmesi için lisanslı depo şirketi ve Yetkili sınıflandırıcının MKK ya üye olması gerekmektedir. Mudi hesapları: - ELÜS ler(elektronik Ürün Senedi) ve bunlara İlişkin haklarla kayıtlar, MKK da üyeler nezdinde mudiler adına açılan hesaplar itibariyle izlenir. - Ürün teslim edecek mudilerin MKK üyesi bir aracı kuruluşta hesabı olması zorunludur. - Elektronik ürün sendi alım satım işlemleri aracı kuruma verilecek talimat doğrultusunda yetkilendirilmiş borsada yapılır. 3.2.3 Takasbank ta Yapılan İşlemler Elektronik ürün senetleri Elektronik Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde, Merkezi Kaydi Sistemde (MKS) mudiler (yatırımcılar) adına açılan hesaplarda izlenirler. Lisanslı deponun başvurusu üzerine, her ELÜS için Takasbank tarafından; ürünün cinsini, sınıfını, grubunu, alt grubunu, teslim yerini (Şube), son depolama tarihini (ay/yıl), Lisanslı Depo İşletmesini, hasat tarihini(ay/yıl) içeren bir ISIN üretilir. Üretilen ISIN bilgisi MKK ya ve Lisanslı depoya bildirilir. Ürünün Lisanslı Depo işletmesi tarafından teslim alınarak (tartım, analiz ve sınıflandırmanın yapılmış olması) kabul edilmesinden sonra Lisanslı Depo İşletmesi ELÜS ü MKS de oluşturur ve ELÜS mudinin aracı kuruluş nezdinde bulunan hesabına otomatik olarak aktarılır. ELÜS ler, Ticaret Borsası Elektronik Ürün Senedi İşlem Platformu nda işlem görür. Alım satım işlemleri; borsa komisyoncusu, borsa ajanı ve borsa simsarı olarak borsada faaliyet gösteren, gerçek ve tüzel kişi aracılar aracılığı ile gerçekleştirilir. İşlemler, elektronik ortamda fiyat ve zaman önceliğine göre emirlerin eşleştirilmesi yöntemiyle yapılır. Seans sonunda gerçekleşen işlemlere ait işlem dosyası, Borsa tarafından takas işlemleri için Takasbank a elektronik ortamda bildirilir. 16

Borsada gerçekleşen işlemleri içeren ve Takasbank a gönderilen işlem dosyasında aşağıdaki bilgiler bulunur. ELÜS Kodu Miktar Fiyat Alıcı müşteri hesabının bulunduğu üye (banka, aracı kurum) Alıcı Müşteri Hesap No Satıcı müşteri hesabının bulunduğu üye (banka, aracı kurum) Satıcı müşteri hesap no Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu payı Borsa tescil ücreti payı ELÜS depo ücreti Kıymet borçlarında, şartlı virman sözleşmesi MKK ya transfer edilince, MKK sistemi müşteri hesabını kontrol eder, bakiye varsa blokeye alınır ve borç kapanır. Nakit borçları ise Takasbank sisteminde ELÜS alan aracı kuruluş tarafından Takasbank ekranları aracılığıyla, Aracı Kuruluşun serbest cari hesabından kapatılır. Kıymet (ELÜS) ve nakit borçları kapanan sözleşme, sistem tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. Eşzamanlı olarak; MKK sisteminde kıymet virmanı, Takasbank sisteminde de nakit virmanı gerçekleştirilerek işlem sona erer. 3.2.4 Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS) Takası Borsa ve Lisanslı Depo adına Takasbank ta nakit hesabı açılır. Takas işlemi sırasında satıcı tarafa ödenen ürün bedeli içerisinden; Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu Payı(% 0.05 (Binde yarım)) ve Borsa Tescil Ücreti Payı ve ELÜS depo ücreti kesilerek ilgili hesaplara aktarılır. Takas son saati 17.00 dir. İşlemlere ilişkin gerçekleşmeyen kayıtlar takas son saati itibariyle iptal edilir. Gerçekleşmeyen şartlı virman işlemleri, elektronik ortamda Borsa ya bildirilir. Blokeye alınan nakit/kıymet blokeleri kaldırılarak serbest hesaplara iade edilir. 3.3. Ürünün Lisanslı Depodan Alınması (Elektronik Ürün İptal Süreci) 3.3.1 Ürün Tesliminde Elektronik Kayıt Kuruluşunda Yapılan İşlemler (MKK) Elektronik ürün senedini mülkiyetine sahip mudi ürününü almak için aracı kuruma başvurarak süreci başlatır. Aracı kuruluş tarafından iptal talebi MKK üzerinden ürünün bulunduğu lisanslı depoya iletilir. Mudi hesabında bulunan ürün senetleri İptal Blokaj Alt Hesabına alınır. Mudinin e-postası ve mobil telefonuna bildirim mesajı gönderilir. 17

Lisanslı depo tarafından ürünün teslimi yapılıp iptal talebi onaylandıktan sonra ürün senetleri Lisanslı Depo Havuz Hesabına aktarılır. Buradan da çıkış yapılarak sistemden silinir. Çıkış işlemi mesajla mudiye bildirilir. 3.3.2 Ürün Tesliminde Lisanslı Depoda Yapılan İşlemler 1. Ürün çıkış MKK tarafından e-mail ortamında lisanslı depoya bildirilir. 2. Ürün sahibi, ürünü almak için boş araç ile lisanslı depoya gelir. 3. Ürün çıkış işlemleri için muhasebe birimine başvurur. Muhasebe birimi ürünü teslim almaya gelen kişinin kimlik bilgilerini ve MKK bildirim kayıtlarını kontrol eder. 4. Ürün sahibi ekspere yönlendirilir. Eksper tarafından depo çıkış belgesi düzenlenir. 5. Boş araç kantarda tartılır. Depo görevlisi, araca ürünü yükler. Aracın dolu tartısı yapılarak yüklenen net ürün miktarı belirlenir. 6. Ürün sahibinin talep etmesi halinde yüklenen üründen numune alınır. Alınan numune Yetkili sınıflandırıcı tarafından analiz edilir. Talep edilmemesi halinde analiz edilmeden de teslim edilebilir. 7. Lisanslı depo iletmesinin ürünü giriş kalitesi ve miktarında teslim etmesi esastır. Yapılan analiz sonucunda giriş analizlerine göre farklı kalitede ürün teslim edilmiş ise uygulanan prim indirim tarifesi gereği kalite farkı bedeli, o gün için Borsa da oluşan ürün bedeli baz alınarak ürün sahibine ödenir. 8. Lisanslı depo eksperi analiz sonuçlarını onaylar. 9. Muhasebe depolama ve hamaliye ücretlerini alıcıdan tahsil eder ürün senedi iptal işlemi gerçekleştirilir. Ürün çıkışı tamamlanır. 18

Şekil 1 - Lisanslı Depoya Ürün Giriş-Çıkış Akış Şeması 19

3.4. Borsa ile Sözleşme Zorunluluğu ve Yetkilendirilmiş Borsalar Lisanslı depo şirketlerinin oluşturduğu elektronik ürün senetlerinin alımı, satımı, tescili, devri Ürün İhtisas Borsası veya Yetkilendirilmiş Borsalarında yapılması zorunludur. Ürün ihtisas borsası kurulmuş olup 2018 yılında faaliyete geçmesi beklenmektedir. Mevcut durumda Lisanslı depoculuk şirketlerinin ürün teslimatları karşılığı düzenlediği Elektronik Ürün Senetlerinin alım satım işleri Ticaret Bakanlığınca yetkilendirilmiş Ticaret Borsalarında yapılmaktadır. Bu konuda yetkilendirilmiş Ticaret Borsaları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 1 - Yetkilendirilmiş Borsalar Sıra Borsa Adı Lisansın Kapsamı 1 Polatlı Ticaret Borsası Ulusal 2 Ankara Ticaret Borsası Ulusal 3 Bandırma Ticaret Borsası Ulusal 4 Lüleburgaz Ticaret Borsası Ulusal 5 Çorum Ticaret Borsası Ulusal 6 Düzce Ticaret Borsası Ulusal 7 İzmir Ticaret Borsası Ulusal 8 Konya Ticaret Borsası Ulusal 9 Gaziantep Ticaret Borsası Ulusal 10 Adana Ticaret Borsası Ulusal Kaynak : Ticaret Bakanlığı Afyonkarahisar Ticaret Borsası tarafından kurulacak lisanslı depo işletmesi Elektronik Ürün Senedi alım satımı konusunda belirtilen yetkilendirilmiş borsalardan herhangi biri ile sözleşme yapmak zorunda ya da Ticaret Bakanlığından bu konuda yetki almalıdır. (Ürün İhtisas Borsası kuruluş sürecinin devam etmesi nedeniyle Ticaret Bakanlığı bu konudaki talepleri olumsuz karşılamaktadır.) 3.5. Yetkili Sınıflandırıcılık Sistemi Lisanslı depoculuk sisteminde ürün fiyatları kalite kriterlerine göre belirlenmektedir. Kalitenin tarafsız, objektif ve doğru olarak belirlenmesi sistemin taraflara güven vermesi açısından önemlidir. Bu amaçla oluşturulan Yetkili sınıflandırıcılık sistemini 8.10.2005 tarih 25960 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yetkili Sınıflandırıcıların Lisans Alma, Faaliyet Ve Denetimi Hakkındaki Yönetmelik düzenlemektedir. Yönetmeliğin amacı; tarım ürünleri lisanslı depolarında muhafaza edilecek tarım ürünlerinin analizini yapmak, ürünün nitelik ve özelliklerini belirlemek, standartlara uygun olarak sınıflandırmak ve bu durumu belgelendirmek üzere, Yetkili sınıflandırıcı olarak gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan ve işletilen laboratuvarların lisans almalarına, faaliyet ve denetimlerine İlişkin usul ve esaslar ile buralarda çalıştırılacak personelin haiz olacağı şartları düzenlemek olarak belirlenmiştir. Lisanslı depo işletmeleri ve bunların ticaret borsaları haricindeki ortakları, Yetkili sınıflandırıcılara ortak olamaz, bu işletmelerin ortakları ve yöneticileri de Yetkili sınıflandırıcılarda yönetici olarak görev alamaz. 20

3.5.1 Yetkili Sınıflandırıcılık Sisteminin İşleyişi Lisanslı depo işletmeleri lisans şartı olarak Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Yetkili sınıflandırıcılardan herhangi biri ile sözleşme imzalamak zorundadır. Yetkili sınıflandırıcı Bakanlıkça onaylanan ürün standardına, böyle bir standart da oluşturulmamışsa ilgili ürüne İlişkin yürürlükte bulunan Türk Standardına göre tarımsal ürünlerin analiz edilmesi, sınıf ve standardının belirlenmesi ve bunun belgelendirilmesi görev ve yetkisi ne sahiptirler. Yetkili sınıflandırıcı, numune analiz ve sınıflandırması ile yapmış olduğu diğer hizmetler karşılığında önceden belirlenmiş ve bilinen Yetkili sınıflandırıcı ücret tarifesi çerçevesinde mudilerden ücret talep edebilir. Yetkili sınıflandırıcı tarafından hazırlanan ücret tarifesi ve tarifedeki değişiklikler, Bakanlıkça onaylandıktan sonra yürürlüğe girer. Lisanslı depoya depolanmak üzere ürün getiren şahıs ya da ürünün depolanacağı lisanslı depo işletmesi, Yetkili sınıflandırıcı gözetiminde yapılan numune işlemleri veya analiz ve sınıflandırma belgesine itiraz edebilir. İtiraz süreci Referans Yetkili Sınıflandırıcı tarafından sonuçlandırılır, sonuç taraflarca kabul edilir. Rapor tarihi itibariyle Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Yetkili Sınıflandırıcılar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 2- Mevcut Yetkili Sınıflandırıcılar Sıra Unvanı Faaliyet Konusu 1 Polatlı Ticaret Borsası (Hububat Teknolojileri Laboratuvarı) 2 Bandırma Ticaret Borsası (Hububat Laboratuvarı) 3 Ankara Ticaret Borsası (Hububat Teknolojileri Laboratuvarı) 4 Lüleburgaz Ticaret Borsası (Hububat Teknolojileri Laboratuvarı) 5 Çorum Ticaret Borsası (Hububat Laboratuvarı) 6 Konya Laboratuvar Ve Depoculuk Tarım Gıda Enerji A.Ş. 7 Gaziantep Ticaret Borsası Laboratuvar Ve Depoculuk A.Ş. 8 Edirne Ticaret Borsası (Ürün Laboratuvarı) 9 İzmir Ticaret Borsası Laboratuvar Ar-Ge Ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş. Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Pamuk Bulunduğu Yer Lisans Tarihi Polatlı 13.6.2011 Bandırma 2.7.2012 Ahiboz/ Gölbaşı 5.7.2012 Lüleburgaz 5.7.2012 Çorum 31.7.2012 Konya 13.3.2014 Gaziantep 3.7.2014 Edirne 1.8.2014 İzmir 31.12.201 4 10 Nanolab Laboratuvar Hizmetleri Limited Şirketi Zeytin Bursa 3.11.2015 11 Adana Ticaret Borsası (Tarımsal Ürün Analiz Laboratuvarı) 12 Bastak Gıda Makine Medikal Pazarlama İthalat İhracat Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar Adana 15.7.2016 Ankara 29.3.2017 13 Giresun Ticaret Borsası Laboratuvarı İktisadi İşletmesi Fındık Giresun 10.4.2017 21

3.6. Referans Yetkili Sınıflandırıcılık Referans Yetkili sınıflandırıcılık sistemini 8.10.2005 tarih 25960 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yetkili Sınıflandırıcıların Lisans Alma, Faaliyet Ve Denetimi Hakkındaki Yönetmelik düzenlemektedir. Referans Yetkili Sınıflandırıcı: Görev alanındaki Yetkili sınıflandırıcıların kalibrasyon, uygunluk kontrol ve denetimini yürüten, ürün analiz yöntemlerinin geliştirilmesi ve standardizasyonunun sağlanması için ulusal ve uluslararası bilimsel kuruluşlar ile çalışma yapan, eğitim veren, şahit numuneler ile itiraz ve anlaşmazlıklarda istem üzerine veya Bakanlıkça görevlendirildiğinde tarım ürünlerini analiz eden ve görüş veren, analiz metotları konusunda TS EN ISO IEC 17025 "Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar" standardına göre Türk Akreditasyon Kurumunca-TURKAK akredite edilmiş bulunan kamu veya özel laboratuvarları işleten ve Bakanlıktan lisans alan gerçek veya kamu ve özel tüzel kişilerdir. Ürün grubu bazında Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Referans Yetkili Sınıflandırıcılar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 3- Mevcut Referans Yetkili Sınıflandırıcılar Sıra Unvanı Faaliyet Konusu Bulunduğu Yer Lisans Tarihi Hububat, Baklagiller, 1 Toprak Mahsulleri Ofisi (Merkez Laboratuvarı) Ankara 16.5.2011 Yağlı Tohumlar 2 Türk Standartları Enstitüsü Fındık Ankara 20.9.2012 3 Zeytincilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Zeytin-Zeytinyağı Bornova 23.7.2014 4 Ekonomi Bakanlığı Batı Anadolu Bölge Müdürlüğü İzmir Laboratuvar Müdürlüğü Pamuk İzmir 3.11.2014 Kaynak : Ticaret Bakanlığı 3.7. Lisanslı Depoculuk Sisteminin Avantajları 3.7.1 Üreticiler Açısından Mahsullerini depolayabilecekleri güvenli, sigortalı ve sağlıklı depo imkânı, Fiyatların düşük olduğu hasat döneminde ürünlerini satmak yerine lisanslı depolara koyarak, ürün senetlerini teminat göstererek uygun koşullarda kredi temin imkânı, Ürettiği ürünlerin objektif laboratuvar koşullarında standardını belirleme ve kalite unsurlarına göre fiyat talep etme ve pazarlama olanağı, kaliteli üretime teşvik, Nakliye maliyetinin en aza indirilmesi ve uzak piyasalara ulaşma imkânı, Ürününü çevresindeki bir iki tüccara satma yerine ürün senedinin ürün borsalarında satışa sunulması nedeniyle çok sayıda alıcının rekabetinden yararlanma ve daha yüksek kazanç elde etme olanağı, Ürününü uygun depolama ve kredi imkanlarından yararlanarak fiyatların en yüksek olduğunu düşündüğü dönemde pazarlama imkânı sağlar. 3.7.2 Sanayiciler/Tüccarlar Açısından Kendi işletmeleri ve bireysel ihtiyaçları için depo inşa etme maliyetinden kurtulma ve asli faaliyet konusuna yoğunlaşma, 22

Talep ettikleri miktar, tür ve kalitedeki ürünü güvenilir şekilde, elektronik ortamda mekân sınırlaması olmaksızın kısa zamanda temin etme, Ellerinde tutacakları ürün senetleriyle, ileride olası fiyat farklılıklarından korunma, risklerini azaltma ve işletmelerinin kar/zarar durumunu tahmin edebilme, Ellerindeki ürün senetleri vasıtasıyla işletmelerinin ürün ihtiyacını garanti altına almak yanında bu senetleri teminat olarak kullanarak bankalardan kredi, Gereksiz ürün taşımacılığı en aza indirgeme ve nakliye masraflarını en aza düşürme, İmkânı sağlar. 3.7.3 Ürün Borsaları Açısından Ürün senedi ticaretiyle tescil gelirlerinde artış, Ürünün alıcı ve satıcıları çok daha büyük bir platformda bir araya getirilerek gerçek fiyat oluşumuna katkı, işlem hacminde büyüme, Elektronik ticaretin gelişerek ürün ticaretinin yaygınlaşması, borsaların gerçek işlevlerine dönmeleri, modern bir yapıya kavuşmalarını, Güçlü ve modern borsacılık yapısıyla ülkemizdeki ürünlerin pazarlanması yanında, içinde bulunduğumuz coğrafi bölgedeki ülkelerin ürünlerini de pazarlama ve ticaretten daha büyük pay alma imkânı, Ülkemizdeki zayıf, verimsiz ticaret borsalarının birleşmeye ve ürün ihtisas borsalarına dönüşmeye teşvikini sağlar. 3.7.4 Devlet Açısından TMO, Birlikler, Kooperatifler vb. kuruluşların devlet adına alım yapmaktan uzaklaşması karşısında piyasada doğan ürün pazarlaması sorununun aşılmasına katkı sağlanacaktır. Bazı ürünlerde Devlet üzerindeki alım ve stoklama maliyeti azalacaktır. Ülkemizdeki tarımsal üretim miktarı ve kalitesi hakkında daha kesin istatistiki veriler derlenecek ve tarımsal politikalara yön verilebilecektir. Sistemin getirdiği avantajlar nedeniyle tarımsal ürün ticareti kayıt altına girecek, vergi kaybı problemleri azalacaktır. Kalite unsurları ve standardı objektif olarak belirlenen ürünlerin daha çok para etmesiyle Ülkemizde genel olarak daha kaliteli ürün üretimine bir yönelme olacaktır. Lisanslı depoculuk ve laboratuvar sistemi ile banka ve sigorta sektöründe yeni iş alanları ve istihdama katkı sağlanacaktır. 3.7.5 Diğer Faydalar Ürün Senedi aracılığıyla, yatırımcılar için hisse senedi, döviz, altın, faiz gibi yatırım araçlarına alternatif bir yatırım aracı sağlanmaktadır. Standardı belirlenmiş ürün ve lisanslı depo sistemiyle tarım ürünlerinde vadeli piyasalara geçişte altyapı oluşturulmaktadır. Elektronik ticarete büyük bir potansiyel yaratılmaktadır. 23

Ürün analizi, depolanması, sigortalanması ve kredi kullanılması nedeniyle bu sektörlere yeni gelirler ve iş alanları kazandırılmaktadır. Lisanslı depoların ve ürün ihtisas borsalarının yurt içinde ve dışında açacakları şubeler vasıtasıyla ürün pazarlanmasında ve dağıtımında büyük kolaylıklar ve altyapı gerçekleşmektedir. 4. EKONOMİK İNCELEME VE DEĞERLENDİRME 4.1 Türkiye de Lisanslı Depoculuk Uygulamaları Ülkemizde kalitesi ve miktarı belirlenmiş ürün karşılığı düzenlenen belge karşılığı ticaret TMO tarafından başlatılmıştır. TMO 1993 yılından itibaren 2699 sayılı Umumi Mağazacılık Kanunu hükümlerine dayanarak makbuz senedi düzenleyerek emanet ürün stoklaması yapmıştır. Bu uygulama ile yeterli deposu olmayan üretici, tüccar ve sanayicilere ürünlerini depolama imkânı sağlanmıştır. Teslim edilen ürünler karşılığı düzenlenen makbuz senedi karşılığı bankalardan kredi kullanmaları sağlanmıştır. Makbuz Senedine Dayalı Kredi Uygulaması 2005 yılında başlatılmıştır. Krediden; üretici, tüccar ve sanayiciler yararlanmıştır. TMO depolarına emanete bırakılan ürünler karşılığı alınan makbuz senetleri, TMO ile sözleşme imzalayan bankalara ciro edilerek kredi kullanılmıştır. Makbuz senetlerinin, TMO alım garantisi altında olması nedeniyle, senetlerin teminat kalitesi artmış, dolayısıyla kullanılan kredinin faizi düşük olmuştur. Bu krediler için ayrıca mali teşvikler de verilmiştir (KKDF %0, BSMV %1, faiz desteği %25). TMO, umumi mağazacılık uygulaması ülkemizde lisanslı depoculuk uygulamasının alt yapısını oluşturmuştur. Ülkemizde Lisanslı depoculuk sitemini 10.02.2005 tarihinde kabul edilen 17.02.2005 tarih 25730 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve bu kanun hükümleri doğrultusunda yayımlanmış ikincil mevzuatlar düzenlemektedir Yasa 2005 yılında yayımlanmış olmasına rağmen ilk lisanslı depo şirketi 2010 yılında TMO-TOBB ortaklığıyla kurulmuştur. Kurulan Şirketin ismi TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk A.Ş. dir. Şirket ilk lisanslı depoculuk uygulamasını 2011 yılında başlatmıştır. TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk A.Ş. uygulamaları örnek olmuş, sağlanan vergi avantajları, depo kira desteği ve faiz desteği lisanslı depoculuğa olan ilgiyi artırmıştır. 2018 yılı Eylül ayı itibariyle 142 adet lisanslı depo şirketi kurulmuş olup 53 adedi faaliyet izni (Lisans) almıştır. Diğer şirketlerin lisans süreci devam etmektedir. 24

Ürün Grubu Kurulan Şirket Sayısı (Adet) Tablo 4 - Kuruluş İzni ve Lisans Alan Şirket Sayıları Kurulu Kapasite (Ton) Lisans Alan Şirket Sayısı (Adet) Lisans Alınan Kapasite (Ton) Hububat 135 11.981.020 50 2.790.917 Pamuk 2 27.000 1 17.000 Zeytin 1 13.500 1 13.500 Zeytin Yağı 1 4.000 0 0 Fındık 2 217.000 1 17.000 Antep Fıstığı 0 0 0 0 Kuru Üzüm 1 5.000 0 0 Kuru Kayısı 1 30.000 0 0 Toplam 142* 12.077.520 53 2.838.417 *Birden fazla ürün grubunda hizmet veren şirket olduğundan kurulan şirket sayısı toplamı 142 olarak gösterilmiştir. Kaynak : Ticaret Bakanlığı, 17.09.2018 4.2 Devlet Destek ve Teşvikleri 4.2.1 Vergi İstisnaları Lisanslı depolara stoklanarak elektronik ürün senedi aracılığıyla alım, satımı yapılan ürünler 31.12.2018 tarihine kadar; - Zirai stopaj vergisinden (% 2), - Elde edilen kar gelir/kurumlar vergisinden (% 20), - KDV den (% 1), muaftır. 4.2.2 Depo Kira Desteği 16 Ekim 2014 tarih, 29147 sayılı Resmi gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı (Karar Sayısı: 2014/6849) eki Tarımsal Ürünlerin 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Çerçevesinde Lisans Alarak Faaliyet Gösteren Depolarda Muhafaza Edilmesi Halinde Kira Destekleme Ödemesi Yapılmasına İlişkin Karar ile bu Karar da değişiklik yapan 20 Ocak 2018 tarih ve 30307 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararına göre lisanslı depolarda muhafaza edilen ürünlere 16.10.2014 tarihi itibariyle 5 yıl süreyle, üretici dışındakiler ve üreticiler ile üretici örgütleri için olmak üzere doğrudan lisanslı depo işletmelerine depo kira desteği ödenmektedir. Buna göre; a. Üretici Ve Üretici Örgütleri Dışındaki Kesimler İçin: - Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Mısır, Çeltik, Pirinç, Mercimek, Nohut, Fasulye, Bezelye, Ayçiçeği için 3 TL/Ton/Ay, 25

- Pamuk için 7 TL/Ton/Ay, - Fındık, Zeytin, Zeytinyağı, Kuru kaysı, Antep fıstığı, Kuru üzüm, Kuru incir için 10 TL/Ton/Ay'ı geçmemek üzere Ticaret Bakanlığı nca onaylanacak kira ücretlerinin %50 si oranında; depo kira desteği verilmektedir. b. Üreticiler İle Üretici Örgütleri İçin: Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS)'ne kayıtlı üreticiler ile 29/6/2017 tarihli ve 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanuna göre kurulmuş üretici birlikleri ve/veya 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatif Kanununa göre kurulmuş ve kuruluşuna Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca izin verilen üretici örgütlerinin, ÇKS'ye kayıtlı üreticilerden aldıkları ürünlerini muhafaza eden lisanslı depo şirketlerine ürün koydukları takdirde, en fazla 6 ay süre ile; - Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar için 6 TL/Ton/Ay, - Pamuk için 14 TL/Ton/Ay, - Zeytin, Zeytinyağı, Fındık, Kuru kayısı, Kuru üzüm, Antep fıstığı için 20 TL/Ton/Ay'ı geçmemek üzere Ticaret Bakanlığı nca onaylanacak kira ücretlerinin tamamı kadar; depo kira desteği verilmektedir. 4.2.3 Üreticilere Nakliye Desteği İlave kira desteğinden yararlanan üreticiler ile üretici örgütlerine, ürünlerini lisanslı depolarda muhafaza etmeleri durumunda, belgelendirmeleri şartıyla, depoya teslim edilen ürünler için ton başına 25 TL yi geçmemek üzere nakliye desteği verilmektedir. 4.2.4 Üreticilere Analiz Desteği İlave kira desteğinden yararlanan üreticiler ile üretici örgütlerine, ürünlerini lisanslı depolarda muhafaza etmeleri durumunda, depolanacak ürünlerin lisans lı depoya tesliminden önce yetkili sınıflandırıcılarca yapılacak analizler için parti başına 25 TL yi geçmemek üzere, Ticaret Bakanlığınca onaylanacak yetkili sınıflandırıcı ücret tarifesine göre analiz ücreti desteği verilmektedir. 4.2.5 Üreticilere ELÜS Karşılığı Kredi Faizi Desteği 10/02/2018 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 2018/11188 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin karar kapsamında; Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) karşılığında, üretimini yaptığı ürünü lisanslı depoya teslim eden üreticilere, üretim kapasiteleriyle uyumlu olacak şekilde senet tutarının % 75 ine kadar azami 9 ay vadeli olarak kullandırılacak kredi faizlerinde % 100 indirim uygulanmaktadır. 4.2.6 Lisanslı Depo Yatırım Ve İşletme Kredisi Desteği 10/02/2018 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 2018/11188 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin karar kapsamında lisanslı depo 26

işletmelerine cari faiz oranları üzerinden yatırım dönemleri için % 75, işletme döneminde % 50 faiz indirimli olarak 10 Bin Ton kapasite için 10 Milyon TL ye kadar, 10 Bin Ton üstü kapasite için 20 Milyon TL ye kadar uzun vadeli kredi kullandırılmaktadır. (Kapasite artışları ve yenilemeler ile satın alınacak tesisler de bu kapsamda değerlendirilmektedir.) 4.2.7 Yatırım Teşvik Belgesi Karşılığı Verilen Destekler 15/6/2012 tarihli ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar da değişiklik yapılmasına ilişkin 2017/10111 sayılı Karar kapsamında lisanslı depoculuk yatırımları bölgesel desteklerden yararlandırılacak yatırım konuları arasına dahil edilmiş olup, 1-2-3-4-5 nci bölgelerde kurulacak tüm lisanslı depo işletmeleri 5 nci Bölgede, 6 ncı bölgede kurulacak lisanslı depo işletmeleri kendi bölgesinde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda; - KDV istisnası, - Vergi indirimi, - Sigorta primi işveren hissesi desteği, - Gelir vergisi stopaj desteği, - Sigorta primi desteği, - Faiz desteği, Sağlanmaktadır. 5. LİSANSLI DEPOCULUK ARZ VE TALEP DURUMU 5.1 Türkiye Hububat Üretimi Türkiye toplam hububat üretimi yıllık toplam 35 milyon ton civarındadır. Şekil 2 - Türkiye Yıllık Toplam Hububat Üretim Miktarları (Ton) 27

Bazı yıllar üretim yetersizliği nedeniyle ithalat yapılırken, bazı yıllarda üretim fazlalığı nedeniyle stok devri oluşmakta ve ihracat yapılabilmektedir. Bu durum, hububat ürünlerini depolanmasına ve buna bağlı ürün ticareti yapma imkânı vermektedir. Bu bağlamda son yıllarda lisanslı depoculukta önemli gelişmeler yaşanmaktadır. 5.2 Afyonkarahisar İli Lisanslı Depoculuk Arz-Talep Durumu Raporda; Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar İl inde lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunulabilecek bölgeler; - Hububat üretim durumu, - Tarımsal sanayi, - Özel sektör ve Kamu kurumları depo kapasitesi, - TMO hububat alımları, - Mevcut lisanslı depolar yönüyle değerlendirilmiş ve buna göre lisanslı depo kapasitesi tespit edilmiştir. 5.2.1 Afyonkarahisar ve Çevre İlleri Hububat Üretimi Afyonkarahisar ilinde başta buğday olmak üzere arpa ve bir miktarda mısır ve diğer hububat ürünleri üretilmektedir. Ortalama toplam hububat üretim miktarı yıllık 750.000 ton civarındadır. Afyonkarahisar, tarımsal sanayi olarak bölgenin merkezinde olması nedeniyle komşu iller Kütahya, Uşak ve Isparta da üretilen hububatın önemli bir kısmı bu ilde pazarlanmaktadır. Bu nedenle kurulacak lisanslı depo işletmelerine bu illerden de ürün gelebileceği düşünülmektedir. Buna göre komşu iller de dahil edildiğinde toplam üretim miktarı 3 milyon ton seviyelerine çıkmaktadır. 28

Tablo 5 - Afyonkarahisar ve Çevre İllerinde Hububat Üretim Miktarları (Ton) Şehir Ürün/Yıl 2013 2014 2015 2016 2017 Buğday 432.353 357.748 484.527 397.191 454.010 Arpa 335.987 275.830 348.066 293.511 294.294 Afyonkarahisar Mısır 811 980 781 831 753 Diğer 5.838 4.470 4.953 4.667 7.640 Toplam 774.989 639.028 838.327 696.200 756.697 Buğday 288.284 311.124 241.706 235.433 352.569 Arpa 121.228 118.821 99.353 100.459 118.792 Kütahya Mısır 2.580 2.020 1.637 1.590 2.124 Diğer 9.457 8.906 7.587 10.451 13.730 Toplam 421.549 440.871 350.283 347.933 487.215 Buğday 166.860 151.681 144.849 146.973 161.942 Arpa 198.449 167.584 177.929 152.796 185.771 Uşak Mısır 1.230 1.164 876 825 792 Diğer 7.775 7.847 8.599 9.791 15.030 Toplam 374.314 328.276 332.253 310.385 363.535 Buğday 106.073 96.030 110.627 105.577 96.696 Arpa 112.681 114.809 114.526 101.260 98.875 Isparta Mısır 128 119 97 62 46 Diğer 1.933 1.882 1.599 1.487 1.970 Toplam 220.815 212.840 226.849 208.386 197.587 Buğday 1.833.868 1.547.264 1.734.787 1.686.216 1.839.040 Arpa 1.269.733 1.026.507 1.155.706 1.084.785 1.117.086 Genel Toplam Mısır 87.240 97.869 92.527 125.956 137.513 Diğer 58.973 41.401 61.178 60.456 58.743 Toplam 3.249.814 2.713.041 3.044.198 2.957.413 3.152.382 5.2.2 Afyonkarahisar ili Tarımsal Sanayi Durumu Afyonkarahisar ulaşım yönüyle Ege, İç Anadolu, Akdeniz ve Marmara bölgelerini bir birbirine bağlayan önemli bir kavşakta olma avantajını korumaktadır. Bu kapsamda aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere 102 adet süt ve süt ürünleri, 27 adet un üretimi, 39 adet yem üretimi başta olmak üzere diğer tarımsal sanayi gelişmiş durumdadır. Söz konusu işletmeler gerek bölgede üretilen ürünü, gerekse İzmir İline ithalat yoluyla getirilen ürünü kullanmaktadırlar. 29

Tablo 6 - Afyonkarahisar Tarım ve Tarım Dayalı Sanayi Konu Sayı Süt Ve Süt Ürünleri 102 Ekmek Ve Ekmek Çeşitleri Üretimi 127 Et Ve Et Ürünleri 73 Yumurta Paketleme 24 Hububat Ve Bakliyat Üretimi 7 Pastacılık Ürünleri Üretimi 79 Bisküvi, Çikolata, Kakaolu Ve Benzeri Ürünler 1 Gıda İle Temas Eden Maddeler 13 Un Üretimi 27 Yem 39 Unlu Mamuller Üretimi 98 Diğer 99 Afyonkarahisar İli; Küçükbaş hayvancılık kapsamında önemli gen kaynağına sahip olması, Hayvansal ve bitkisel üretimin bölgedeki illere göre iyi durumda olması, Gelişen ulaşım ağına sahip olması, birçok bölgenin ulaşım ağının kesişme noktasında yer alması, İşgücü maliyetinin düşüklüğü, Büyükbaş ve küçükbaş açısından geniş mera ve tarıma elverişli arazilerin varlığı, Zengin yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının bulunması, Temiz toprak, su ve hava imkânlarının organik tarıma avantaj sağlaması, Nedeniyle lisanslı depoculuk alanında yatırım yapılabilir yer olduğu düşünülmektedir. 5.3 Afyonkarahisar İlinde Lisanslı Depo kurulabilecek Bölgelerin Belirlenmesi Afyonkarahisar ın İscehisar, Çobanlar, Şuhut, Sinan Paşa, İhsaniye, Bayat, Çay, Bolvadin, Sandıklı, Emirdağ, Sultandağı, Kızılören, Hocalar, Dinar, Başmakçı, Evciler, Dazkırı olmak üzere Merkez İlçe ile birlikte 18 ilçesi bulunmaktadır. İlçelerin üretim miktarı, ulaşım durumu ve mesafelere göre üreticilerin kurulacak lisanslı depolara yönlendirilebileceği göz önünde bulundurularak lisanslı depo kurulabilecek yerler ve kapasiteleri belirlenmiştir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, üretim yönüyle 132.000 ton ile Emirdağ İlçesi ilk sırada, 92.000 tonla Merkez İlçe üçüncü sırada, 75.000 ton ile Sandıklı dördüncü sırada yer almaktadır. 30

İlçe Tablo 7 - Afyonkarahisar ve İlçeleri Üretim Durumu Afyonkarahisar İlçelerinde Üretim Durumu ve Merkeze Uzaklıkları Buğday (Ton) Mısır (Ton) Arpa (Ton) Diğer (Ton) Toplam (Ton) Merkeze Olan Uzaklığı (Km) Merkez 62.618 7 29.496 295 92.416 0 İscehisar 5.928 0 896 1.625 8.449 20 Çobanlar 8.235 0 3.177 0 11.412 27 Şuhut 30.635 0 12.653 98 43.386 31 Sinan Paşa 29.818 0 16.401 80 46.299 36 İhsaniye 39.313 0 6.561 906 46.780 36 Bayat 8.517 0 4.946 312 13.775 44 Çay 29.600 0 20.909 136 50.645 51 Bolvadin 6.337 0 24.137 291 30.765 52 Sandıklı 38.831 85 36.313 452 75.681 66 Emirdağ 66.855 202 62.886 1.986 131.929 69 Sultandağı 21.659 0 12.302 307 34.268 71 Kızılören 6.440 0 3.905 110 10.455 91 Hocalar 4.919 16 2.945 362 8.242 101 Dinar 65.162 10 38.688 433 104.293 111 Başmakçı 8.575 0 6.101 134 14.810 134 Evciler 10.760 191 5.522 36 16.509 138 Dazkırı 9.808 242 6.456 77 16.583 144 Genel Toplam Kaynak : TÜİK 454.010 753 294.294 7.640 756.697 Afyonkarahisar, Emirdağ İlçesinden başlamak üzere Merkez İlçeden geçen bir hat üzerinden Sandıklı İlçesine uzanmakta, üretim yönüyle en büyük iki ilçe iki farklı uçta kalmaktadır. Tüketimin tamamına yakını ise Merkez İlçede gerçekleştirilmektedir. Buna göre lisanslı depo kurulabilecek 3 bölge a- Afyonkarahisar Merkez Bölgesi, b- Emirdağ Bölgesi, c- Sandıklı Bölgesi, Olarak belirlenmiştir. Aşağıda her bir bölge detaylı olarak gerekli kapasite ve önceliğine göre değerlendirilmiştir. 31

Şekil 3 - Afyonkarahisar Bölge Haritası 5.3.1 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Değerlendirme 5.3.1.1 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere Afyonkarahisar Merkez İlçe toplam hububat üretim miktarı 63.000 ton buğday, 30.000 ton arpa olmak üzere toplam 93.000 ton civarındadır. Lisanslı depoculuğa Devletçe sağlanan nakliye başta olmak üzere raporun ilgili bölümünde belirtilen diğer desteklerin sağladığı avantajlar nedeniyle üreticilerin 70 km. civarındaki bir lisanslı depoya ürün götürebilecekleri düşünülmektedir. Buna göre değerlendirildiğinde Afyonkarahisar Merkezde kurulacak bir lisanslı depo işletmesine İscehisar (20 km.), Çobanlar (27 km.), Şuhut (31 km), Sinan Paşa (36 km), İhsaniye (36 km), Bayat (44 km.), Çay (51 km), Bolvadin (52 km.), Sandıklı (66 km.), Emirdağ (69 km), Sultandağı (71 km.) İlçelerinden üreticilerin ürünlerini teslim edebilecekleri düşünülmektedir. 32

Bu ilçelerle birlikte Merkez bölgesi toplam üretim miktarı 585.000 tona ulaşmaktadır. Yönlendirilecek ilçelerin arazi yapısı göz önünde bulundurulduğunda, Afyonkarahisar Merkezi tarafında kalan arazilerde üretim yapan üreticilerin Merkezde kurulacak bir lisanslı depoya daha kolay yönlendirilebilecekleri düşünülmektedir. Bu durumda bile yine 92.000 ton merkez üretim miktarı ile merkez tarafında üretim yapılan miktar toplamının 250.000 ton seviyelerinde olacağı düşünülmektedir. Diğer taraftan aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere merkeze 71 km. mesafeden daha uzak olan 6 İlçenin toplam üretim miktarı 170.000 ton civarında olup, lisanslı depoculuk sisteminin avantajları nedeniyle bu İlçelerde üretim yapan bir miktar üretici ile çevre İllerin Merkeze yakın İlçelerindeki üreticilerin Afyonkarahisar Merkezdeki lisanslı depoyu tercih edebilecekleri düşünülmektedir. İlçe Tablo 8 - Afyonkarahisar İlçelerinde Hububat Üretim Durumu ve Merkeze Uzaklıkları Afyonkarahisar İlçelerinde Üretim Durumu ve Merkeze Uzaklıkları Buğday (Ton) Mısır (Ton) Arpa (Ton) Diğer (Ton) Toplam (Ton) Merkeze Olan Uzaklığı (Km) Merkez 62.618 7 29.496 295 92.416 0 İscehisar 5.928 0 896 1.625 8.449 20 Çobanlar 8.235 0 3.177 0 11.412 27 Şuhut 30.635 0 12.653 98 43.386 31 Sinan Paşa 29.818 0 16.401 80 46.299 36 İhsaniye 39.313 0 6.561 906 46.780 36 Bayat 8.517 0 4.946 312 13.775 44 Çay 29.600 0 20.909 136 50.645 51 Bolvadin 6.337 0 24.137 291 30.765 52 Sandıklı 38.831 85 36.313 452 75.681 66 Emirdağ 66.855 202 62.886 1.986 131.929 69 Sultandağı 21.659 0 12.302 307 34.268 71 Toplam 348.346 294 230.677 6.488 585.805 Kızılören 6.440 0 3.905 110 10.455 91 Hocalar 4.919 16 2.945 362 8.242 101 Dinar 65.162 10 38.688 433 104.293 111 Başmakçı 8.575 0 6.101 134 14.810 134 Evciler 10.760 191 5.522 36 16.509 138 Dazkırı 9.808 242 6.456 77 16.583 144 Toplam 105.664 459 63.617 1.152 170.892 Genel Toplam Kaynak : TÜİK 454.010 753 294.294 7.640 756.697 Ayrıca İldeki tarımsal işleme kapasitesinin büyük bölümü Merkez İlçede bulunmakta olup, merkezdeki lisanslı depoda bulunan ürünün daha kolay ve daha fazla satılabilme imkanı olacağından üreticiler Merkezdeki lisanslı depoya ürün getirerek satmayı tercih edeceklerdir. 33

Üretim ve belirtilen hususlar göz önünde bulundurulduğunda Afyonkarahisar Merkez Bölgesinden Emirdağ İlçesi tarafı veya Sandıklı İlçesi tarafı çıkış noktasında ana yola yakın bir yerde Lisanslı depolama tesisi kurulmasının uygun olacağı düşünülmektedir. 5.3.1.2 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi TMO Alım Miktarları TMO, Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde bulunan işyerlerinde aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere en fazla alımı 2015 yılında 25.558 ton ile yapmıştır. Bu alımın 14.700 tonunun Emirdağ İşyerinde yapılmıştır. Afyonkarahisar da tarımsal sanayinin gelişmiş olması ve merkezde bulunması nedeniyle üreticiler ürünlerini TMO müdahale alım fiyatları üzerinde bir fiyatla piyasaya satabilmektedirler. Bu nedenle merkez bölgedeki TMO alım miktarları üretim miktarına göre az gerçekleşmektedir. Tablo 9 - Afyonkarahisar Merkez TMO Alım Miktarları Afyonkarahisar Merkez TMO Alım Miktarları (Ton) İşyeri 2013 2014 2015 2016 2017 Afyonkarahisar Merkez 2.088 0 3.676 3.941 363 İhsaniye Tesisli Ekip 0 0 21 0 0 Şuhut Tesisli Ekip 211 0 151 0 0 Sinan Paşa Tesisli Ekip 0 0 0 0 0 Çay Ajans 300 0 2.689 603 643 Emirdağ Ajans 3.014 0 14.724 3.442 2.385 Dinar Ajans 563 0 4.297 1.143 815 Sandıklı Ajans 0 0 0 0 0 Şube Toplamı 6.176 0 25.558 9.129 4.206 Üretici ürünlerini satın alan tüccar ve sanayiciler açısından değerlendirildiğinde, üreticiler tarafından lisanslı depoya teslim edilen ürünler daha kolay ve avantajlı hale geleceğinden, üreticilerin ürünlerini satmaları daha da kolaylaşacaktır. Bu nedenle bu bölgede lisanslı depoculuk tesis kurulması halinde TMO alımları azalacak, ya da üreticiler lisanslı depolardaki ürünleri TMO ya satacaklardır. 5.3.1.3 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi TMO ve Özel Sektör Depo Kapasiteleri Afyonkarahisar Merkez Bölgesi toplam hububat üretimi 756.000 ton civarında iken toplam depolama kapasitesi 211.000 tondur. Yani depo kapasitesi ancak üretim miktarının % 28 ini karşılamaktadır. 34

Tablo 10 - Afyonkarahisar Merkez ve Çevre İlçelerdeki Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri (Ton) İlçe Özel TMO TOPLAM Merkez 82.250 5.000 87.250 İscehisar 0 0 0 Çobanlar 7.000 0 7.000 Şuhut 11.300 0 11.300 Sinan Paşa 500 0 500 İhsaniye 11.200 0 11.200 Bayat 0 0 0 Çay 12.200 0 12.200 Bolvadin 18.200 0 18.200 Sandıklı 54.500 0 54.500 Emirdağ 5.100 4.000 9.100 Sultandağı 500 0 500 Toplam 202.750 9.000 211.750 Hasat edilen ürünün kalanı iptidai şartlarda depolanmakta, sanayiciler tarafından satın alınarak kullanılmakta veya başka bölgelere sevk edilmektedir. Bölgedeki depo kapasitesinin üretimi karşılama oranı ile mevcut depo kapasitesinin standartları göz önünde bulundurulduğunda, standardı ve kapasitesi yüksek bir lisanslı depo işletmesinin bölgede talep görebileceği düşünülmektedir. 5.3.1.4 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Yerlerdeki Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde kurulmuş herhangi bir lisanslı depo işletmesi bulunmamaktadır. Mevcut en yakın lisanslı depo işletmesi 20.000 ton ile Kütahya İlçesi Altuntaş İlçesinde bulunmakta olup henüz lisans almamıştır. 5.3.1.5 Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde Kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi Yukarıda açıklandığı üzere Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde kurulacak lisanslı depo işletmesine mesafelerine göre yönlendirilebilecek ilçelerin toplam üretim miktarı 585.000 Ton civarındadır. Üretim miktarının genelde % 70 i piyasada ticarete konu olmakta, diğer miktarı tohumluk olarak ayırılmakta veya üreticiler kendileri kullanmaktadır. Dolayısıyla ticarete konu olan miktar 400.000 ton civarında olup, bölgedeki tarımsal sanayinin hammadde ihtiyacı, üretim miktarı, İlçelerin merkeze uzaklıkları, mevcut depolama kapasitesi vb. hususlar göz önünde bulundurulduğunda Afyonkarahisar Merkeze bu miktarın % 10 kadar yani 40.000 ton kapasiteli bir lisanslı depo işletmesi kurulmasının uygun olacağı düşünülmektedir. 35

Afyonkarahisar Ticaret Borsası Hububat Lisanslı Depoculuk Fizibilite Raporu Eylül 2018 5.3.2 Emirdağ Bölgesi Değerlendirme 5.3.2.1 Emirdağ Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri Emirdağ İlçesi 132.000 ton hububat üretimi ile Merkez İlçeden sonra en fazla üretim gerçekleştirilen İlçedir. Söz konusu İlçeye aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere; Bayat 25 km., Bolvadin 40 km., Çay 50 km., İscehisar 50 km., Çobanlar 66 km., Merkez 69 km., Sultandağı 72 km., mesafede olup, bu ilçelerle birlikte toplam üretim miktarı 373.000 tona ulaşmaktadır. Tablo 11 - Emirdağ Merkez Hububat Üretim Miktarı ve Çevre İlçelere Uzaklıkları Emirdağ Bölgesi 2017 Yılı Toplam Hububat Üretimi ve İlçelerin Emirdağ a Mesafeleri Toplam Hububat Üretimi İlçe Emirdağ a Mesafesi (Km) (Ton) Emirdağ 131.929 0 Bayat 13.775 25 Bolvadin 30.765 40 Çay 50.645 50 İscehisar 8.449 50 Çobanlar 11.412 66 Merkez 92.416 69 Sultandağı 34.268 72 Toplam 373.659 Dolayısıyla üretim boyutuyla değerlendirildiğinde Emirdağ İlçesinde kurulacak bir lisanslı depo işletmesinin talep görebileceği ve civardaki 7 ilçedeki üreticilerin lisanslı depoculuk sisteminin avantajları nedeniyle ürün getirebilecekleri düşünülmektedir. Tarımsal sanayinin merkezde yoğunlaşması nedeniyle Merkezden ters istikamette kalan Emirdağ a ancak Emirdağ tarafında kalan üreticilerin yönlendirilebileceği düşünülmektedir. Bu durumda bile yine Emirdağ bölgesi üretimi lisanslı depoculuk açısından yeterli olacaktır. 5.3.2.2 Emirdağ Bölgesi TMO Alım Miktarları Emirdağ bölgesinde yer alan TMO, Çay ve Emirdağ Ajans Amirlikleri en yoğun alımın yapıldığı İşyerleridir. Nitekim 2015 yılında bölgenin toplam alımı 21.000 tonu geçmiştir. Tablo 12 - Emirdağ Bölgesi TMO Alım Miktarları Emirdağ Bölgesi TMO Alım Miktarları (Ton) İşyeri 2013 2014 2015 Afyonkarahisar Merkez 2.088 0 3.676 Çay Ajans 300 0 2.689 Emirdağ Ajans 3.014 0 14.724 Şube Toplamı 5.402 0 21.089 2016 3.941 603 3.442 7.986 2017 363 643 2.385 3.391 TMO alım miktarları bile göz önünde bulundurulduğunda Emirdağ bölgesinde kurulacak bir lisanslı deponun talep göreceği düşünülmektedir. 36

Afyonkarahisar Ticaret Borsası Hububat Lisanslı Depoculuk Fizibilite Raporu Eylül 2018 5.3.2.3 Emirdağ Bölgesi Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri Emirdağ Bölgesinde özel sektöre ait 125.500 ton, TMO ya ait 9.000 ton olmak üzere toplam 134.500 ton depolama kapasitesi bulunmaktadır. Depolama kapasitesi üretim miktarının % 36 sını karşılamaktadır. Tablo 13 - Emirdağ ve Çevre İlçelerde TMO ve Özel Sektör Depo Kapasiteleri İlçe Merkez İscehisar Çobanlar Bayat Çay Bolvadin Emirdağ Sultandağı Toplam Emirdağ Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri (Ton) Özel TMO 82.250 5.000 0 0 7.000 0 0 0 12.200 0 18.200 0 5.100 4.000 500 0 125.250 9.000 Toplam 87.250 0 7.000 0 12.200 18.200 9.100 500 134.250 Mevcut 134.500 ton depolama kapasitenin büyük bölümü lisanslı depoculuk standartlarına uygun değildir. Bu nedenle Emirdağ bölgesinde yapılacak depolama tesisinin talep görebileceği düşünülmektedir. 5.3.2.4 Emirdağ Bölgesi Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri Emirdağ bölgesinde kurulmuş lisanslı depo işletmesi bulunmamaktadır. En yakın lisanslı depo işletmesi Sivrihisar ve Kaymaz İlçelerinde bulunmaktadır. Eskişehir Çifteler İlçesinde de 50.000 ton kapasiteli lisanslı depo işletmesi kurulma çalışmaları devam etmektedir. 5.3.2.5 Emirdağ Bölgesinde kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi Emirdağ bölgesinde 373.000 ton civarında hububat üretimi gerçekleştirilmekte olup bu miktarın % 70 i yani 261.000 tonu ticarete konu olmaktadır. Bölgedeki üretim miktarı, İlçelerin merkeze uzaklıkları, mevcut depolama kapasitesi vb. hususlar göz önünde bulundurulduğunda Emirdağ bölgesine bu miktarın % 10 kadar yani 30.000 ton kapasiteli bir lisanslı depo işletmesi kurulmasının uygun ve yeterli olacağı düşünülmektedir. 5.3.3 Sandıklı Bölgesi Değerlendirme 5.3.3.1 Sandıklı Bölgesi Üretimi ve Yönlendirilecek İlçelerin Mesafeleri Sandıklı İlçesi 75.000 ton hububat üretimi ile en fazla üretim gerçekleştirilen İlçelerdendir. Söz konusu İlçeye aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere; Kızılören 28 km., Şuhut 32 km., Sinanpaşa 37 km., Hocalar 42 km., Dinar 45 km., Merkez 60 km., Dinar 45 km., mesafede olup, bu ilçelerle birlikte toplam üretim miktarı 380.000 tona ulaşmaktadır. Ulaşım yönüyle Afyonkarahisar ın önemli üretici İlçeleri olan Şuhut, Sinanpaşa ve Dinar yönlendirilebilecek konumdadır. 37

Tablo 14 - Sandıklı Merkez Hububat Üretim Miktarı ve Çevre İlçelere Uzaklıkları Sandıklı Bölgesi İlçeler Toplam Hububat Üretimi (2017-Ton) Mesafe (Km) Sandıklı 75.681 0 Kızılören 10.455 28 Şuhut 43.386 32 Sinan Paşa 46.299 37 Hocalar 8.242 42 Dinar 104.293 45 Afyonkarahisar-Merkez 92.416 60 Toplam 380.772 Dolayısıyla üretim boyutuyla değerlendirildiğinde Sandıklı İlçesinde kurulacak bir lisanslı depo işletmesinin talep görebileceği ve civardaki 6 ilçedeki üreticilerin lisanslı depoculuk sisteminin avantajları nedeniyle ürün getirebilecekleri düşünülmektedir. 5.3.3.2 Sandıklı Bölgesi TMO Alım Miktarları Sandıklı bölgesinde TMO, 5 bölgede alım yapmakla birlikte toplam alım 8.000 tonu geçmemektedir. Tablo 15 - Sandıklı Bölgesi TMO Alım Miktarları Sandıklı TMO Alım Miktarları (Ton) İşyeri 2013 2014 2015 2016 2017 Afyonkarahisar Merkez 2.088 0 3.676 3.941 363 Şuhut Tesisli Ekip 211 0 151 0 0 Sinan Paşa Tesisli Ekip 0 0 0 0 0 Dinar Ajans 563 0 4.297 1.143 815 Sandıklı Ajans 0 0 0 0 0 Şube Toplamı 2.862 0 8.124 5.084 1178 Bölgedeki ve Afyonkahisar daki tarımsal sanayi hammadde ihtiyacı nedeniyle üreticilerin ürünlerini TMO müdahale alım fiyatları üzerinde satabilmeleri nedeniyle TMO cüzi miktarda alım yapabilmektedir. Bu bölgede bir lisanslı depo işletmesi kurulmasıyla üreticiler ürünlerini daha kolay ve iyi fiyatla satabileceğinden TMO alımları daha da azalacaktır. 5.3.3.3 Sandıklı Bölgesi Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri Sandıklı bölgesinde özel sektöre ait 148.550 ton, TMO ya ait 5.000 ton olmak üzere toplam 153.550 ton depolama kapasitesi bulunmakta olup üretim miktarının % 40 ını karşılamaktadır. 38

Afyonkarahisar Ticaret Borsası Hububat Lisanslı Depoculuk Fizibilite Raporu Eylül 2018 Tablo 16 Sandıklı Bölgesi Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri Merkez Şuhut Sinan Paşa Sandıklı Toplam Özel Sektör ve TMO Depo Kapasiteleri (Ton) İlçe Özel TMO 82.250 5.000 11.300 0 500 0 54.500 0 148.550 5.000 Toplam 87.500 11.300 500 54.500 153.550 Mevcut depo kapasitesinin büyük bölümünün standartları yetersizdir. Dolayısıyla üretim miktarına göre mevcut kapasite ve depo standartları göz önünde bulundurulduğunda Sandıklı Bölgesinde kurulacak lisanslı depo işletmesinin talep göreceği düşünülmektedir. 5.3.3.4 Sandıklı Bölgesindeki Mevcut Lisanslı Depo İşletmeleri Sandıklı bölgesinde kurulmuş lisanslı depo işletmesi bulunmamaktadır. 5.3.3.5 Sandıklı Bölgesinde Kurulacak Lisanslı Depo İşletmesi Kapasitesi Sandıklı bölgesinde 380.000 ton civarında hububat üretimi gerçekleştirilmekte olup bu miktarın % 70 i yani 266.000 tonu ticarete konu olmaktadır. Bölgedeki üretim miktarı, İlçelerin merkeze uzaklıkları, mevcut depolama kapasitesi vb. hususlar göz önünde bulundurulduğunda Sandıklı bölgesine bu miktarın % 10 kadar yani 30.000 ton kapasiteli bir lisanslı depo işletmesi kurulmasının uygun ve yeterli olacağı düşünülmektedir. 5.4 Lisanslı depo tesisi kurulacak öncelikli bölgenin belirlenmesi Raporun ilgili bölümlerinde açıklanan gerekçelere istinaden lisanslı depo kurulabilecek 3 bölge olarak; d- Afyonkarahisar Merkez Bölgesi, 40.000 ton kapasiteli, e- Emirdağ Bölgesi, 30.000 ton kapasiteli f- Sandıklı Bölgesi, 30.000 ton kapasiteli olarak belirlenmiştir. Afyonkarahisar İli üretim, depo kapasitesi, tarımsal sanayi işleme kapasitesi vb. hususlar göz önünde bulundurulduğunda söz konusu üç bölgeye belirtilen kapasitelerde lisanslı depo yapılması halinde yeterli talebi görmeyeceği ve lisanslı depoların işletmecilik için gerekli olan doluluk oranlarına ulaşamayacağı düşünülmektedir. Bu nedenle; Üretim miktarı, tarımsal sanayi işleme kapasitesi, ulaşılabilirlik, yatırım ve işletme giderlerindeki ekonomiklilik, lisanslı depo doluluk oranları, ürün satışındaki kolaylık gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda öncelikle Afyonkarahisar Merkez Bölgesinde 40.000 ton kapasiteli lisanslı depo yapılmasının daha uygun olacağı, 39

Üreticilerin ulaşım kolaylığı, ticaretin yetersiz oluşu, piyasa fiyatlarının düşmesi, mevcut depo kapasitesi gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda ise Afyonkarahisar Merkezde kurulmak yerine, Emirdağ ve Sandıklı İlçelerinin her birinde birer adet 30.000 ton kapasiteli lisanslı depo işletmesi kurulmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Ancak raporun ilgili bölümlerinde de açıklandığı üzere yatırım ve işletme giderleri açısından Emirdağ ve Sandıklı da 30.000 ton kapasiteli iki ayrı tesis kurmak yerine Afyonkarahisar Merkezde 40.000 ton kapasiteli bir lisanslı depo işletmesi kurulmasının daha uygun olacağı kanaatine varılmıştır. 6. TEKNİK ANALİZ 6.1 Lisanslı Depolarda Bulunması Gereken Asgari Nitelikler 12.04.2013 tarihli 28616 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hububat Baklagiller ve Yağlı Tohumlar lisanslı depo tebliğinde lisanslı depolarda bulunması gereken asgari nitelikler aşağıdaki maddelerde belirtilmiştir. a) Taban, iç ve dış duvar yüzeyleri ile çatısının, ürüne yabancı madde karışmasını ve kirlenmesini önleyecek ve rutubeti geçirmeyecek, ürünü her türlü koku ve hava etkisi ile iç ve dış zararlardan koruyacak şekil ve nitelikte olması, b) Kapalı olması, ürünlerin depolara aktarılması ya da depodan tahliyesi amacıyla ihtiyaç duyulan nakil ve diğer araç ve gereçlerin rahatça çalışabileceği genişlikte boş alanların ve geçiş yerlerinin bulunması, c) Farklı yıl ürünü ile çeşitli bitki türü, cins, grup, sınıf ve derecelerdeki ürünün karışmasını, niteliklerinin bozulmasını, fazla basınç altında bulunmasını önleyecek önlemlerin alınmasına elverişli büyüklükte ve nitelikte olması, d) Yeterli havalandırma sistemi, belgelendirilmesi suretiyle yeterli yangın söndürme sistemi, kaçak akıma ve neme karşı korumalı özel muhafazalı elektrik sistemi ile ürünün depolara nakledilmesi için gerekli altyapı ve nakil sistemine sahip olması, e) Toz toplama riski olan nakil ve aktarma ekipmanları da dahil toz emme sistemine sahip olması, f) Depolama hizmetleri ve depolamayla ilgili ihtiyaç duyulan diğer yan hizmetleri yerine getirebilecek teknik donanıma sahip bulunması, gereklidir. Ticaret Borsası tarafından Afyonkarahisar da yaptırılması planlanan depolama tesisleri raporun ilgili bölümlerinde detaylı olarak açıklandığı üzere Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Tebliği yanında Ticaret Bakanlığı inceleme komisyonunca talep edilen tüm hususlar göz önünde bulundurularak planlanmıştır. 40

6.2 Teknoloji Seçimi Ve İş Akışı Depolama tesisleri teknolojisi aşağıda belirtildiği şekilde planlanmıştır. 6.2.1 Çelik Silo Özellikleri Kapasitesine göre Çelik Silolarda bulunması gereken özellikler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 17 - Çelik Silo Özellikleri Silo Özelliği Afyonkarahisar Merkez Bölgesi Emirdağ Bölgesi Sandıklı Bölgesi Depolanacak Ürün Hububat Hububat Hububat Depo Tipi Çelik Silo Çelik Silo Çelik Silo Taban Tipi Düz Tabanlı Düz Tabanlı Düz Tabanlı Galeri Tipi Beton Galerili Beton Galerili Beton Galerili Depo kapasitesi 40.000 Ton 30.000 Ton 30.000 Ton Silo Kuyu adedi 16 Adet 12 Adet 12 Adet Her bir silo kuyu kapasitesi 2.500 Ton 2.500 Ton 2.500 Ton Doldurma Boşaltma Kapasitesi 150 Ton/Saat 150 Ton/Saat 150 Ton/Saat Ürün alım Tremisi Miktarı 2 Adet 2 Adet 2 Adet Bir adet ürün alım tremi kapasitesi 35 Ton 35 Ton 35 Ton Araç Yükleme Bunkeri Miktarı 2 Adet 2 Adet 2 Adet Bir adet araç yükleme bunkeri kapasitesi 60 Ton 60 Ton 60 Ton Hidrolik Kamyon kaldırıcı 1 Adet 1 Adet 1 Adet Hacimsel Yükleme Cihazı 2 Adet 2 Adet 2 Adet Otomatik Numune alma cihazı 2 Adet 1 Adet 1 Adet Elektronik vasıta baskülü 2 Adet 1 Adet 1 Adet Tablet atma cihazı 2 Adet 2 Adet 2 Adet Teleskobik Yükleme cihazı 2 adet 2 Adet 2 Adet Kapasitesine bakılmaksızın Çelik Silolarda bulunması gereken Teknik Özellikler ve Ekipmanlar; Betonarme galerili, Aynı anda doldurma ve boşaltma yapılabilecek şekilde, Ekipmanların yer alacağı çelik konstrüksiyon ve etrafı açık makine dairesi, PLC kontrol sistemi, SCADA Sistemi Elektrik motorlu klapeler, El kumandalı kapasite sürgüleri, Zincirli konveyörler, Helezon Konveyörler (Dip sıyırıcılar) Elevatörler, Tahıl akış boruları, 41

Çok yönlü elektrik motorlu dağıtıcılar, Toz toplama sistemi (Jet filtreli), Aspirasyon (emiş) kanalları ve toz boruları, Basınçlı hava sistemi, Havalandırma sistemi, Sıcaklık ölçme ve takip sistemi, Yangın söndürme sistemi, Yangın alarm sistemi, Telefon sistemi, Paratoner, İdari bina, Laboratuvar, Saha betonu ve ihata 6.2.2 Silolarda Aynı Anda Yapılacak İşlemler Çelik silolar, depoya ürün alımı yaparken gerektiğinde aynı anda araç yüklenebilecek şekilde tasarlanmış olup, aynı anda aşağıda belirtilen işlemler yapılabilecektir. 1- Karayolundan iki farklı ürünün (iki ayrı hat ile 2 x150 t/h) siloya alımı. 2- Silodaki iki farklı ürünün (iki ayrı hat ile 2 x150 t/h) karayoluna sevki. 3- Karayolundan 150 t/h kapasiteyle siloya ürün alımı ve aynı anda 150 t/h kapasiteyle silodan ürün sevki, 4- Yukarıda 1. ve 2. maddelerdeki işlemlerden birisi yerine kuyular arası transfer yapılması işlemi, yapılabilmektedir. 6.2.3 Makine Ve Teçhizat Gerekli makine ve teçhizat seçimi imalatçı firmalarla yapılan görüşmeler ve güncel teknolojiler göz önüne alınarak lisanslı depoculuk sistemine uygun olarak belirlenmiştir. Siloların yapım aşamasında teknik şartnameler hazırlanacak ve projeleri çizildikten sonra, teknik şartname ve projelere göre silo yapım firmalarından tekrar teklif alınacaktır. 6.2.4 İnşaat İşleri Lisanslı depo tesisinde, silo kuyuları, makine dairesi, kamyon sundurmasının yerleştirileceği alan, numune alma ve idari bina, laboratuvar, vasıta baskülü platformu, araç sirkülasyon alanı, saha betonu ve çevre ihatası bulunacaktır. İdari bina ve laboratuvar aşağıda belirtildiği şekilde planlanmalıdır. 40.000 Ton kapasiteli olarak planlanan depolama tesisleri için 20.000 m 2, 30.000 ton olarak planlanan tesisler için 15.000 m 2 civarında alan gerekmektedir. 42

Söz konusu alan tarım arazisi vasfında olmamalı, imar yönüyle depolama tesisi yapılabilir alan olmalıdır. İdari Bina ve Laboratuvar: Tesisler içerisinde lisanslı depoculuk şirketi için idari bölümler ve laboratuvar bölümlerinden oluşan en az 120 m 2 bina bulunmalıdır. Bina tek katlı (120 m 2 ) veya tercihen iki katlı (alt kat 60 m 2, üst kat 60 m 2 ) olabilmektedir. İki katlı yapılması halinde alt katta lisanslı depo personeli, wc, duş; üst katta laboratuvar bulunmalıdır. Buna göre; Lisanslı depo işletmesi idari bina bölümleri; Lisanslı depo yönetici odası (8-15 m 2 ), Muhasebeci ve eksper için tek oda (15-20 m 2 ), ayrı odalar olması halinde en az 10 m 2 lik 2 oda, Bay ve bayan personel için ayrı olmak üzere wc, duş, soyunma odaları, Sistem odası (4-5 m 2 ), Arşiv (4-5 m 2 ), Tercihen çay ocağı (6-7 m 2 ) bulunması önerilmektedir. Laboratuvar bölümleri; İdari bina içerisinde tercihen ikinci katında klimalı, soğuk-sıcak su tertibatı olan, etrafı tezgahlı, yerler ıslak zemin (fayans vb.), içerisinde 1x1,5 ebatlarında analiz masası olan, giriş kapısı şifreli en az 20 m 2 fiziksel laboratuvar, Minimum 12 m 2 laboratuvar yönetici odası, Minimum 10 m 2 her bir tarafı raflı ve klimalı olmak üzere numune saklama odası, Minimum 6 m 2 laboratuvarla bitişik numune alma odası olmalıdır. Numune alma odasının önünde numuneyi direkt numune alma odasına taşıyacak şekilde otomatik numune alma cihazı bulunmalıdır. Laboratuvarının pencereleri, laboratuvar personeli araç giriş çıkışını görmeyecek yöne bakmalı ya da içeriden araç görünmeyecek şekilde camlar uygun malzeme ile kapatılmalıdır. 43

Şekil 4 Afyonkarahisar Merkez Bölgesi 40.000 Tonluk Çelik Silo Akış Diyagramı 44

Şekil 5 - Afyonkarahisar Merkez Bölgesi 40.000 Ton Kapasiteli Lisanslı Depo Yerleşim Planı 45

Şekil 6 - Emirdağ Veya Sandıklı Bölgesi 30.000 Ton Kapasiteli Silo Akış Diyagramı 46

Şekil 7 - Emirdağ ve Sandıklı 30.000 Ton Depo Yerleşim Planı 47

6.3 Lisanslı Depo İşletmesi Kuruluş Ve Faaliyet İzni Süreci 6.3.1 Lisanslı Depo Şirketi Kuruluşu Lisanslı Depoculuk Şirketi Ticaret Bakanlığınca verilecek izinle unvanında Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk ibaresi bulunan anonim şirket şeklinde kurulur. Kuruluş başvurusunda hangi ürünlerde lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunulacağı belirtilir. Ayrıca Lisanslı depo işletmesinin lisansa tabi kapalı depo kapasitesi Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlarda 20.000 tondan, her bir şubesinin kapalı depo kapasitesi ise 2.000 tondan az olamaz. Şirketin bir milyon liradan az olmamak üzere lisanslı depoculukla faaliyetinde bulunacağı ürünle ilgili depolama kapasitesine göre Bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olması gerekmektedir. Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlarda lisanslı depoculukta; - 20.000 ton için; 1 milyon TL, - 20.001 ila 40.000 ton için; 1,50 milyon TL, - 40.001 ila 70.000 ton için; 2,00 milyon TL, - 70.001 ila 110.000 ton için; 2,50 milyon TL, - 110.000 bin tonu aşan her 30 bin ton için de ilave 250 bin TL, ödenmiş sermaye olması gerekmektedir. Ticaret Borsası tarafından yaptırılacak 40.000 ton kapasiteli lisanslı depo işletmesi için 1,5 milyon TL sermaye ödenmesi gerekmektedir. Şirket ana sözleşmesi Bakanlıkça belirlenen şekilde MERSİS üzerinden hazırlanır ve noterce tasdik ettirildikten sonra aşağıdaki belgelerle birlikte bakanlık onayına sunulur. Lisanslı depo işletmesi kuruluş başvurusu; - Noter onaylı ana sözleşme (en az üç nüsha), - Lisanslı depo işletmesi kurucularının, ortaklarının, yönetim kurulu üyelerinin kimlik fotokopileri ve adli sicil belgeleri, - Tüzel kişi ortaklıların bağımsız denetim kuruluşlarınca onaylı son bir yıla ait bilânço, gelir tablosu ve varsa ek mali tabloları, - Kurucuların, ortakların, yönetim kurulu üyelerinin kendileri veya sınırsız sorumlu oldukları kuruluşlar hakkında iflas kararı verilmemiş ve konkordato ilan edilmemiş olduğuna, mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumun bulunmadığına dair noter tasdikli beyannameleri, - Depolanacak ürüne ilişkin piyasa yapısının depo kurulmasını gerektirecek nitelik ve düzeyde bulunduğuna, ekonomik ihtiyaç ve etkinlik şartlarının uygun olduğuna dair gerekçeli rapor ile Ticaret Bakanlığı na yapılır. Bakanlıkça, müracaatı yapan şirkete kuruluş izni verilir. Kuruluş izni alan şirket, bir yıl içinde faaliyet izni almak üzere Bakanlığa başvurmak zorundadır. (Bakanlıkça ilave bir yıl daha uzatılabilir.) 48

Tarım ürünleri lisanslı depo işletmesinin şube açması ve lisans kapsamını değiştirmesi de Bakanlığın iznine tâbidir. Kuruluş izni alan şirkete ancak ilgili Kanunun öngördüğü şartları taşıdığının tespiti halinde faaliyet izni verilir. 6.3.2 Lisanslı Depo Faaliyet İzni Alınması Şirket kuruluşu tamamlanan lisanslı depoya faaliyet izni alınabilmesi için; - Şirket kuruluşunun tescil ve ilanından itibaren bir yıl içinde başvuruda bulunulması, - Kuruluşta aranılan şartların kaybedilmemiş olması, - Depoların raporun ilgili maddesinde belirtilen teknik şartları taşıması, - Yangın söndürme sisteminin olması ve belediyeden uygunluk raporu alınması, - Uygun yeterli tartım, alet, cihaz ve kantarların bulunması, - Yetkilendirilmiş Borsa ve yetkili sınıflandırıcı ile sözleşmelerin imzalanması ve bakanlıkça onaylanması, - Lisanslı depoculuğa uygun bilgi işlem altyapısının oluşturulması ve bu bilgi işlem altyapısına ilgili borsa ve talep halinde Bakanlığın ve Tazmin Fonunun erişiminin sağlanması, - Kanuni defter ve kayıtların tasdik ettirilmesi, - Lisans kapsamındaki depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin %15 inden az olmamak üzere depo teminatının verilmesi, (İstenen teminat tutarına eşit nakit para, banka teminat mektubu, gayrimenkul rehini verilebilir, kefalet sigortası yaptırılabilir.) - Şirket tesisleri ve stoklanacak ürüne ilişkin olarak hırsızlık, yangın, duman, infilak, deprem, dahili su basması, sel, grev-lokavt, kargaşalık, terör, fırtına, kar ağırlığı, yıldırım, yer kayması, kara deniz veya hava araç çarpması vb. diğer rizikolara karşı sigorta yaptırılması, (5300 sayılı Tarım ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında sigorta yapacak sigorta şirketlerinde aranılacak nitelikler ve bu niteliklere uyan sigorta şirketleri her yıl nisan ayında Hazine Müsteşarlığınca belirlenir ve Bakanlığa bildirilir. Sigorta poliçelerinin bu şirketlere yaptırılması zorunludur). - Depolama kapasitesine göre belirlenen sermayenin müracaattan sonraki kalan kısmının tamamının ödenmiş olması, - Kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak yeterli bir altyapı kurulması ve teknik donanım ile iç kontrol sisteminin oluşturulması, - Lisanslı depoculuk faaliyetleri için yeterli sayıda ve nitelikte personelin istihdam edilmesi, gerekmektedir. 49

6.3.3 Lisans Başvurusu ve Lisans Alma Kuruluş izni alan Lisanslı depoculuk şirketine faaliyet izni verilebilmesi için yukarıda belirtilen hususları yerine getirdikten sonra aşağıda yer alan belgelerle Ticaret Bakanlığı na lisans başvurusunda bulunur. - Başvuru dilekçesi, - Lisans başvuru formu - İşletmenin tesisleri ile lisanslı depoculuk faaliyeti kapsamında depolayacağı ürünler için düzenlenmiş sigorta poliçelerinin onaylı suretleri, - Yetkili sınıflandırıcı ile akdedilen ve Bakanlıkça onaylanan sözleşme, - Borsa ile akdedilen ve Bakanlıkça onaylanan sözleşme, - Teminatın teslim edildiğine dair tutanak, - Yükümlülüklerin yerine getirilmesinde temerrüde düşülmesi halinde Fona bu tür teminatı alış, satış, düzenleme ve transfer gibi her türlü tasarrufta bulunma yetkisi veren bir gayri kabili rücu yetki belgesi, - Depolama kapasitesine göre Bakanlıkça belirlenen sermayenin tamamının ödendiğine dair yeminli veya serbest muhasebeci mali müşavir raporu, - Şirketin, serbest muhasebeci mali müşavirlerce veya Bakanlıkça gerekli görülmesi durumunda yeminli mali müşavir ya da bağımsız denetim kuruluşlarınca düzenlenen veya onaylanan son bir yıla ait bilanço, gelir gider tablosu ile istenilen ek mali tabloları (Şirketin kuruluşu ile faaliyet izni alınması için başvurulan süre 1 yıldan az ise söz konusu mali tablolar son 3 aylık dönemi kapsayacaktır.) - Yöneticiler ile varsa şube sorumlularının ismi, T.C. kimlik numarası, ikamet adresi ve eğitim durumunu gösterir beyanname(mezuniyet belgeleri eklenecektir), - Personelin isim, unvan, görev ve sorumlulukları ile iş tanımlarını gösterir personel ve organizasyon şeması, - İşletmenin bina ve tesislerinin mülk sahibi veya kiracısı olunduğuna dair yazılı beyan, - İşletme ve depolar ile varsa şubelerin yerleşim planı, - Şirket yönetim kurulunca belirlenen lisanslı depo ücret tarifesi ile ilgili Borsa tarafından onaylanmış prim ve indirim tarifesinin Bakanlıkça onaylanmasına ilişkin dilekçe, - Ürün senetlerini imzalamaya yetkili kişilerin isimleri ile orijinal imzalarının tescil ve ilan edildiğini gösterir Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi sureti, - Bakanlıkça belirlenen lisans bedelinin ilgili hesaba yatırıldığını gösterir dekont. Ticaret Bakanlığı lisanslı depoculuk faaliyet izni verebilmek için ilgili şirketçe sunulan yukarıdaki belgelerin tam ve yeterli olup olmadığını tespit eder. Yapılan başvuruya yönelik olarak, gerekli incelemelerin yapılması için Bakanlık bünyesinden ve/veya dışarıdan sayısı üçten az olmamak üzere teknik ve uzman kişilerden bir komisyon oluşturulur. 50

Lisans Başvurusu İnceleme Komisyonu; - Lisans kapsamındaki depo ve diğer tesislerin, Kanun ve ikincil düzenlemelerinde öngörülen teknik yeterlilikleri sağlayıp sağlamadığını, - İşletmede kullanılan alet, cihaz, tartım araçları ve kantarların sayı ve nitelik bakımından uygun olup olmadığını ve kullanım talimatlarının bulunup bulunmadığını, - Lisanslı depoculuk faaliyetlerine ilişkin gerekli bilgi işlem altyapısının oluşturulup oluşturulmadığını, bu bilgi işlem altyapısına ilgili borsa ve talep halinde Bakanlığın ve Fonun erişiminin sağlanıp sağlanmadığını ve sertifikaların temin edilip edilmediğini, - Kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak yeterli bir altyapının kurulup kurulmadığı ile teknik donanım ve iç kontrol sisteminin oluşturulup oluşturulmadığını, - Gerekli sayıda ve nitelikteki teknik, idari ve yardımcı personelin istihdam edilip edilmediğini, - Defter ve kayıtlara ilişkin yükümlülüklerin mevzuata uygun olarak yerine getirilip getirilmediğini, Bakanlıkça gerekli görülen diğer hususları inceler ve inceleme sonucunu gerekçeleriyle birlikte bir rapora bağlayarak Bakanlığa sunar. Bakanlık, komisyonca düzenlenen raporu yetersiz bulursa veya ihtiyaç görürse konuyla ilgili ek ya da yeni bir inceleme yapılmasına karar verebilir. Yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda; gerekli şartları taşıdığı anlaşılanlara ve istenilen belgeleri ibraz edenlere şirkete Ticaret Bakanlığınca lisans verilir. Lisans, iki yıl süre için geçerlidir ve devredilemez. Bu lisans, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde ilân edilir. 51

Şekil 8 - Lisanslı Depoculuk Yol Haritası 6.4 Yetkili Sınıflandırıcı Şube Kuruluşu Yetkili Sınıflandırıcılık Nedir? Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında lisans almış olan ve tarım ürünlerini analiz eden, ürünün nitelik ve özelliklerini belirleyen, standartlara uygun olarak sınıflandıran ve bu durumu belgelendiren laboratuvarları işleten gerçek ve tüzel kişilerdir. Yetkili sınıflandırıcı, analiz ve sınıflandırma hizmetleri için önceden belirlenmiş ve Ticaret Bakanlığınca onaylanmış yetkili sınıflandırıcı ücret tarifesi çerçevesinde ücret talep edebilir. Mevcut uygulamada Yetkili Sınıflandırıcılar ürünü lisanslı depoya getiren mudilerden parti başına 25 TL analiz ücreti almaktadırlar. Lisanslı depo işletmeleri, tesisler içerisinde aşağıda belirtildiği şekilde laboratuvar tesis ederek ve gerekli cihazlar ile donatarak, Ticaret Bakanlığınca yetkilendirilmiş ve raporun ilgili bölümünde tablo olarak verilmiş yetkili sınıflandırıcılardan herhangi biri ile sözleşme imzalayarak hizmet almak zorundadırlar. Aynı şekilde Afyonkarahisar Ticaret Borsası tarafından kurulacak lisanslı depo işletmesinin Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş mevcut yetkili sınıflandırıcı şirketlerinden hizmet alması ya da, 52

Afyonkarahisar Ticaret Borsası tarafından kurulacak laboratuvar için Ticaret Bakanlığı ndan yetki alınması gerekmektedir. Sözleşme imzalanan yetkili sınıflandırıcı, lisanslı depo işletmesi tarafından lisanslı depolama tesisleri içerisinde oluşturulan laboratuvar için Ticaret Bakanlığına müracaat ederek, Referans Yetkili Sınıflandırıcının incelemesi sonucu olumlu rapor vermesi halinde Şube olarak faaliyet göstermektedir. Bu raporda Ticaret Borsası tarafından kurulacak lisanslı depo işletmesinin mevcut yetkili sınıflandırıcılardan herhangi birinden hizmet alacağı varsayılmıştır. Yetkili sınıflandırıcı laboratuvar planlaması ve gerekli cihazlar aşağıya çıkarılmıştır. Yetkili Sınıflandırıcı Laboratuvarı İçin Gerekli Personel : Hizmet alınacak yetkili sınıflandırıcının şube olarak faaliyet gösterebilmesi için en az bir laboratuvar sorumlusu ve analiz ve sınıflandırma için bir personel olmak üzere iki personel bulundurması zorunludur. Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar alanında faaliyet gösterecek yetkili sınıflandırıcı laboratuvarı için gerekli cihazlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 18 - Laboratuvar İçin Gerekli Malzemeler Sıra No Malzemenin Adı Adet 1 Protein Tayin Cihazı (NIT/NIR) 1 2 Numune Bölücü 1 3 Dogaj Elek Takımı 2 4 Iso Analiz Elek Takımı 2 5 Hassas Terazi (+- 0,01 Gr Hassasiyetli, Min.2 Kg.) 1 6 Terazi (+- 0,1 Hassasiyetli 5-10 Kg.) 2 7 Terazi İçin Cam Kabin 1 8 Kalibrasyon Sertifikalı Termohigrometre 2 9 Hektolitre Cihazı (Nilametre) 1 10 Rutubet Tayin Cihazı 1 11 Masa Üstü Numune Bölücü 1 12 Makta Kesit Aleti 1 13 Numune Sondası (Farklı Boylarda) 5 14 Analiz Pensi 5 15 Numune El Küreği 5 16 Numune Torbası 1 Kg lık 2.000 17 Numaratörlü Plastik Mühür 2.000 18 Sertifikalı Kütle Seti 1 53

Lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunulacak ürünlerde analiz ve sınıflandırma yetkili sınıflandırıcı tarafından mevcut TS standartlarına göre veya Ticaret Bakanlığınca belirlenerek ilan edilen standartlara göre yapılmaktadır. Yetkili sınıflandırıcı iş akışı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Şekil 9 - Yetkili Sınıflandırıcı İş Akış Şeması 6.5 Afyonkarahisar Ticaret Borsası Lisanslı Depoculuk Şirketi Organizasyon Şeması İlgili yönetmelik gereği lisanslı depoculuk şirketinin faaliyetlerine uygun yeterli sayı ve nitelikte idari ve yardımcı personel ile tartıcı ve diğer teknik personeli istihdam etmesi gerekmektedir. Mevcut lisanslı depoculuk şirketlerindeki uygulamalar da dikkate alınarak organizasyon şeması aşağıdaki gibi oluşturulmuştur. Ancak raporun ilgili bölümünde de açıklandığı üzere Afyonkarahisar Merkezde ya da Sandıklı ve Emirdağ da iki ayrı şube kurulmalıdır. Sadece Afyonkarahisar Merkezde kurulması halinde 6, Emirdağ ve Sandıklı Şubeleri kurulması halinde 12 personel gerekecektir. 54

Şekil 10 Ticaret Borsası Lisanslı Depo Organizasyon Şeması 7. MALİ ANALİZ Ticaret Borsası tarafından kurulacak depolama tesislerinde lisanslı depoculuk yapılması için, Lisanslı depo şirketi kuruluşunun gerçekleştirilmesi, depolama tesislerinin tamamlanması ve organizasyon şemasına uygun eleman istihdamı ile bu tesislerde lisanslı depoculuk faaliyetine başlanabilecektir. Kurulacak lisanslı depoculuk şirketinin yatırım ve işletme giderleri aşağıda başlıklar halinde verilen ve mahiyetleri açıklanan gider kalemlerinden oluşmaktadır. 7.1 Lisanslı Depoculuk Yatırım Maliyet Unsurları 7.1.1 Afyonkarahisar Merkez 40.000 Ton Kapasiteli Çelik Silo İnşaat Giderleri Hububatta kurulacak lisanslı depo işletmesi teknolojisi ve yatırım kalemleriyle ilgili açıklamalar raporun ilgili bölümlerinde belirtilmiştir. Silo firmaları inşaat maliyetleri konusunda teklif vermedikleri için, tarafımızca yapılan piyasa araştırmasına göre tespit edilen yaklaşık inşaat maliyetleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 55