ISSN: 2148-0273 Cilt 6, Sayı 1, 2018 Vol. 6, Issue 1, 2018 Elazığ İlinden İlkbahar ve Kış Mevsimlerinde Elde Edilen İnek Sütlerinde Bazı Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması Şeymanur ENGİN 1, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ 2 *, Cezime UÇAKAN 1, Rojdan SARI 1 Özet Bu araştırmada süt biyokimyasal parametrelerinin mevsimsel değişimlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Veriler Elazığ ilindeki bir süt işletmesinden elde edilmiştir. Araştırmada süt yağ oranları kış mevsiminde ilkbahar mevsimine göre daha yüksek seviyede saptanmıştır. İlkbahar mevsimindeki toplam kuru madde değeri kış mevsimindeki toplam kuru madde değerinden daha düşük bulunmuştur. Sütün ph değeri bakımından mevsimler arasında herhangi bir farklılık saptanmamıştır. Süt biyokimyasal parametrelerinde mevsimsel farklılıkları saptamak için daha ileri düzeyde araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Anahtar kelimeler: Süt, toplam kuru madde, ph, mevsim, Elazığ Comparison of Some Biochemical Parameters in Cow Milks Obtained from Elazığ Province in Spring and Winter Season Abstract In this study, it was aimed to examine the seasonal changes of biochemical parameters of milk. The data have been obtained from a dairy plant in Elazığ. In the study, it has been determined that milk fat rates/percentage?? was higher in the winter season than in the spring. The total dry matter value in the spring season was found to be lower than that of in the winter season. It has been found out that there was not any difference between the seasons in terms of ph value of milk. Further research is needed to determine the seasonal differences in milk biochemical parameters. Keywords: Milk, total solid, ph, season, Elazığ 1 Lisans öğrencisi, Munzur Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Tunceli 2* Yeliz Çakır Sahilli, Yrd. Doç. Dr., Munzur Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Tunceli, e-mail: yelizcakir@munzur.edu.tr
43 Elazığ İlinden İlkbahar ve Kış Mevsimlerinde Elde Edilen İnek Sütlerinde Bazı Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması 1. Giriş Süt, süt bezlerinde farklı sürelerde salgılanan, içinde yavrunun kendini besleyecek duruma gelinceye kadar almak zorunda olduğu bütün besin maddelerini yeterli miktarda içeren bir sıvıdır (Gürsoy, 2010). Sütün içerisinde bulunan bileşenler ise süt ve süt ürünleri üreticileri ve tüketicilerini yakından ilgilendirmektedir (Aslan ve ark., 2013; Çakır ve ark., 2015). İneklerden elde edilen sütlerden yine farklı süt ürünleri yapılmaktadır (Tan ve Ertekin, 2017). Çünkü ürünlerin değerini, kalitesini ve süt bileşenlerinden oluşabilecek süt ürünlerinin özelliklerini belirlemede parametreler büyük önem taşımaktadırlar (Tok ve ark., 2013; Yıldırım ve ark., 2014). Sütün bileşimi laktasyon süresi boyunca değişiklik gösterir. Sütün bileşimini ve miktarını etkileyecek birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörler hayvanın türü, yaşı, ırkı ve kalıtım özellikleri, yetiştirme ve bakım koşulları, sağım süresi ve sayısı, hastalık, meme lobu, laktasyon dönemi ve mevsimlerden kaynaklı değişiklik gösterir. Birçok Avrupa ülkesinde sütün fiyatını belirlerken bakılan ilk kriter sütün miktarından çok sütün bileşenleridir (Eryılmaz ve ark., 2012; İlhan ve ark., 2014). Çünkü süt parametreleri gerek ekonomik öneme sahip olması, gerekse AB ülkelerinde süt yağı gibi parametrelerinin destek kapsamında olması nedeniyle vazgeçilemez bir öneme sahiptir (Kominakis ve ark., 2009). Özellikle sütte ekonomik öneme sahip parametreler üzerine değişik çevre koşullarında ve ülkemizde mevcut ırklar bazında referans değerlerin belirleneceği çalışmalara ihtiyaç vardır (Çetin ve ark., 2010; Yoldaş ve Ertekin, 2016). Süt biyokimyasal parametreleri üzerine çevresel etmenler önemli etki yapmaktadır. Bu araştırmada Elazığ ilinden elde edilen inek sütlerinin biyokimyasal parametrelerinin ilkbahar ve kış mevsimlerindeki değişimlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. 2. Materyal ve Yöntem Araştırmada özel bir süt ürünleri işletmesi tarafından 2016 yılı ilkbahar ve kış mevsimlerinde Elazığ ilinden günlük olarak toplanan sütlerin işletme bünyesinde yapılan rutin analizleri sonucunda işletme tarafından kaydedilen biyokimyasal parametrelere ait veriler kullanılmıştır. Süt yağı, toplam kuru madde oranı Milkana Superior Milk Analyzer (with data memory) cihazı yardımıyla belirlenmiştir. Süt ph
Şeymanur Engin, Yeliz Çakır Sahilli, Cezime Uçakan, Rojdan Sarı 44 değeri ise ph metre yardımı ile ölçülmüştür. İçerisinde herhangi bir kimyasal madde kullanılmadan 10 ml süt örneği numune kabına konmuş ve 90 saniye sonra cihazdan istenilen değerler okunmuştur. Bu araştırmada ilkbahar ve kış mevsimlerine ait süt parametrelerinin karşılaştırılmasında Bağımsız İki Örnek T-testi analizinden yararlanılmıştır (Çimen, 2015). Söz konusu analiz yapılmadan verilerin normal dağılım gösterip göstermediği konusunda normal dağılım testi yapılarak parametrik şartları sağlayıp sağlamadığı test edilmiştir (Çimen, 2016). İlgili analizin yapılmasında SPSS- 20 paket programı kullanılmıştır (Norusis,1993). 3. Araştırma Bulguları ve Tartışma Yapılan araştırmada elde edilen süt örneklerine ait biyokimyasal parametreler bağımsız iki örnek t-testi istatistik analiz yöntemi kullanılarak karşılaştırılmış ve Tablo 1 de gösterilen sonuçlar elde edilmiştir. Tablo 1. İlkbahar ve kış aylarında bazı süt parametrelerinin karşılaştırılması Parametreler İlkbahar Kış ph 6,61 ± 0,02 6,54 ± 0,03 TKM, % 9,97 ± 0,04 10,34 ± 0,11 * Yağ, % 3,69 ± 0,05 3,78 ± 0,02 * * p 0,05, TKM: Toplam Kuru Madde Tablo 1 den de görüldüğü gibi ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde elde edilen sütlerde ph ortalama değerleri bakımından mevsimler arasında herhangi bir istatistikî farklılığa rastlanmamıştır (p 0,05). Yine tablodan toplam kuru madde değerlerine bakılacak olursa her iki mevsimin karşılaştırılmasında kış mevsiminin ortalama değerlerinin ilkbahar mevsim değerlerine oranla daha yüksek ortalama değerlere sahip olduğu saptanmıştır (p 0,05). Toplam yağ ortalama değerleri bakımından ise kış mevsimine ait değerler ilkbahar mevsimine ait değerlerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p 0,05). Kış sütleri, yaz sütlerine göre içerik bakımından daha zengindir. İlkbahar aylarında otlama olanağı daha çok olduğundan dolayı hayvanlar çoğunlukla yeşil yemlerle beslenirler, Yeşil yemlerin su içeriği fazla olduğu için süt miktarında artış olur. Fakat
45 Elazığ İlinden İlkbahar ve Kış Mevsimlerinde Elde Edilen İnek Sütlerinde Bazı Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması selüloz içeriğinin düşük olması nedeni ile yağ verimi düşer. Sıcaklık ile yağ miktarı ters orantılıdır. Yani kışları daha yağlı sütler elde edilmektedir. Dolayısıyla sıcaklık arttıkça süt yağı azalmaktadır (Gürsoy, 2010). Bu literatür eşliğinde, yaptığımız çalışmada ilkbahar mevsimindeki sıcak hava stresi ve yemin selüloz içeriğindeki düşüklüğün süt yağının düşmesinde etkili olabileceği söylenebilir. Sütte ph değeri bakımından ise mevsimsel değişiklik bulunmamaktadır. Toplam kuru madde ile yağ değerleri de mevsimsel açıdan birbirine benzer seviyede bulunmuştur. Topçu (2013) isimli araştırıcının aynı mevsimler için sütte toplam kuru madde ve yağ bakımından bulduğu benzer sonuçlar araştırma bulgularımızı desteklemektedir. Araştırma ile ilgili literatür taramalarında süt biyokimyasal parametrelerinin mevsimsel farklılıklarını saptamak için yeterli çalışmalar olmadığı görülmüştür. 4. Kaynakça Aslan, M., Çimen, M., Bal, S., (2013). Elazığ ili Karakoçan ilçesinden elde edilen sütlerde yağ ve protein oranlarının AB ve Türk standartlarına uygunluklarının belirlenmesi, Bilim ve Gençlik Dergisi, 1(2):39-43. Çakır, E., M. Çimen, Ş. Parıltı, R. Sarı., (2015). Malatya İlinden Ocak ve Şubat Aylarında Elde Edilen İnek Sütlerinde Bazı Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması, Bilim ve Gençlik Dergisi. 3(2):1-4. Çetin, M., Çimen, M., Goksoy, E.O. and Yıldırım, S., (2010). Biochemical Components Having Economic Importance for Goat Milk in Different Environmental Conditions. International Journal of Agriculture and Biology,12(5):799 800. Çimen, M., (2015). Fen ve Sağlık Bilimleri Alanlarında Spss uygulamalı Veri Analizi. Palme Yayıncılık, Yayın No: 905, ISBN: 978-605-355-366-3. Sıhhıye, Ankara. Çimen, M., (2016). Mühendislik Verilerinde Tek Örnek İçin Parametrik ve Parametrik Olmayan Testler. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 29:67-77. Eryılmaz, H., Çimen, M., Eryılmaz, M., Özer, A., Karataş, A., (2012). Elazığ İlinden Mart Ayında Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametrelerin AB ve Türk Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi. 7(2): 44-47.
Şeymanur Engin, Yeliz Çakır Sahilli, Cezime Uçakan, Rojdan Sarı 46 İlhan, A., Çimen, M., Turhan, Z., Demir, Z., Demir, B., Coşkun, B., (2014). Batman ve Bitlis İllerinden Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ ve Protein Oranlarının AB ve Türk Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 21: 1-6. Gürsoy, A., (2010). Süt teknolojisi, Ankara Üniversitesi, Ziraat fakültesi, Ders kitabı. Yay. No:145. Konar, A., (1998). Süt Teknolojisi. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı, No:63. Adana. Norusis, M.J.,(1993). SPSS for Windows: Base SystemUser's Guide, SPSS, Chicago Tan, K. ve Ertekin, Ö., (2017). Yerli İneklerden Elde Edilen Sütlerden Üretilen Kefirin ph ve Laktik Asit Bakteri Değerleri. Bilim ve Gençlik Dergisi. 5(2): 155-159. Tok, F., Çimen, M., Önoğlu, R.K., Çapulcu, C., İnal, T., (2013). Tunceli ili Pertek ilçesinde Yetiştirilen Koyun ve Keçi Sütlerinin Kaliteli Peynir Yapım Standartlarına Uygunluğu. Bilim ve Gençlik Dergisi, 1(2):34-38. Topçu, H., (2013). Erken laktasyon döneminde Saanen keçilerde ana canlı ağırlığının Ekonomik öneme sahip süt biyokimyasal parametreleri üzerine etkisi. T.C Tunceli üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü. Yüksek lisans tezi. Yıldırım, H., Çimen, M., İlhan, A., Turan, Z., Demir, Z., Demir, B., (2014). Adıyaman İlinden Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametrelerin AB ve Türk Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 22: 1-7. Yoldaş, M. ve Ertekin, Ö.,(2016). Diyarbakır İlinde Nisan Ayından Elde Edilen İnek Sütlerinin Dünya Sağlık Örgütü (Who) Standartlarına Uygunluklarının Belirlenmesi. Bilim ve Gençlik Dergisi, 4(2):98-102.