TÜRKİYE DEMİRYOLU MAKİNALARI SANAYİİ A.Ş. (TÜDEMSAŞ) 2012 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiş; Rapor Değerlendirme Kurulu nun 25.09.2013 tarih ve 31 sayılı oturumunda kabul edilmiştir.
Kuruluşun unvanı : Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii Anonim Şirketi TÜDEMSAŞ) Merkezi : Sivas Bağlı olduğu kuruluş : T.C. Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi Genel Müdürlüğü Sermaye durumu Ortaklar Taahhüt edilen (TL) % Ödenen (TL) Ödenmemiş (TL) T.C.D.D İşletmesi Genel Müdürlüğü 80.000.000,00 100,00 80.000.000,00 - Karar Organı ( Yönetim Kurulu ) Karar Temsil ettiği Kuruluştaki Görevli bulunduğu süre Organındaki Adı ve Soyadı Bakanlık veya Görevi veya Başlama Bitiş Unvanı Kuruluş Mesleği tarihi tarihi 1- Başkan Selim DURSUN Tüdemsaş Genel Müdür 10.05.2011 04.10.2012 Yön.Kur.Başkanı - Başkan Yıldıray KOÇARSLAN Tüdemsaş Genel Müdür 05.10.2012 Yön.Kur.Başkanı Devam ediyor 2-Üye Cumhur Menderes BOZ Devlet Bakanlığı- Yön.Kur.Üyesi 01.06.2010 01.06.2013 Hazine 3- Üye Nedim KÜÇÜKER Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. Yön.Kur.Üyesi 16.03.2009 16.03.2012 4-Üye Nurdoğan Ahmet Ulaştırma Den. KUŞHANOĞLU ve Hab. Bak. Yön.Kur.Üyesi 30.06.2009 30.06.2012 5-Üye Mehmet AYCI Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. Yön.Kur.Üyesi 06.01.2010 Devam ediyor
İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa I- TOPLU BAKIŞ I A- Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye Ekonomisindeki yeri... I B- Öneriler.. IV II- İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- Teşkilat... 2 C- Personel durumu. 7 III- MALİ BÜNYE..... 19 A- Mali durum. 19 B- Mali sonuçlar.. 24 IV- İŞLETME ÇALIŞMALARI... 26 A- İşletme bütçesinin genel durumu.... 26 B- Finansman.. 28 C- Giderler... 29 D- Tedarik işleri.. 32 E- Üretim ve maliyetler. 59 1- Üretim. 62 2- Üretim maliyetleri... 75 F- Pazarlama.... 85 G- Sigorta işleri... 92 H- İşletme sonuçları.... 92 İ- Kalkınma planı ve yıllık programlar... 97 1-Yatırımlar. 97 2-Yıllık programlarda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler 116 V- BİLANÇO...... 117 - Aktif...... 118 - Pasif.... 126 VI- GELİR TABLOSU..... 132 VII- EKLER.... 140
Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği APK : Araştırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : Araştırma - Geliştirme EBİM : Elektronik Bilgi İşlem Merkezi EDYS : Elektronik Doküman Yönetimi ve Arşiv Sistemi ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla GSYİH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GTİP : Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu ISG : İş Sağlığı ve Güvenliği KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsleri NDT : Tahribatsız malzeme muayenesi PT : Penetrant muayenesi SİDEMAS : Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Trans-European-Net : Trans-Avrupa Demiryolu ağı TS EN 15085 : Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileşenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi Standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi Standardı TS EN OHSAS 18001 : İşçi Sağlığı ve Güvenliği Standardı TGTC : Türk Gümrük Tarife Cetveli TSE : Türk Standartları Enstitüsü TSI : Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karşılıklı işletilebilirlik teknik şartları) TUHİS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri TÜDEMSAŞ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim Şirketi TÜLOMSAŞ : Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketi TÜVASAŞ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim Şirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. Şti. UIC : Union International de Chemin de Fer: Uluslararası Demiryolları Birliği WPQR : Kaynak Yöntem Testleri WPS : Kaynak Yöntem Spesifikasyonu YPK : Yüksek Planlama Kurulu
I I. TOPLU BAKIŞ A- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: Kuruluş 1939 yılında "Sivas Cer Atölyesi" adıyla kurulmuş ve o dönemde katma bütçeli bir Devlet idaresi şeklinde yönetilmekte olan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesinin (TCDD) envanterinde bulunan ve kullanılmakta olan buharlı lokomotiflerle yük vagonlarının onarımını yapma görevini üstlenmiştir. Sivas Cer Atölyesi, demiryolu taşımacılığındaki gelişmeler ve sektördeki gereksinimler nedeniyle bina, tesis ve tezgah bakımından yeni yatırımlarla desteklenerek 1953 yılından itibaren yük vagonu üretmeye başlamıştır. 1958 yılından itibaren Sivas Demiryolu Fabrikaları adıyla faaliyetine devam eden kuruluş, 440 sayılı KİT ler hakkında Kanun çerçevesinde 01.04.1975 tarihinde, Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi SİDEMAS unvanıyla Müessese haline getirilmiştir. KİT ler hakkındaki 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında, o dönemdeki adı Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu olan Yüksek Planlama Kurulu (YPK) nun aldığı 02.12.1985 tarih ve 85/30 sayılı karar ve Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararına istinaden, Kuruluşun Müessese statüsü sona erdirilerek TCDD nin bağlı ortaklığı haline dönüştürülmüştür. Ana sözleşmenin 02.05.1986 tarihinde Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanması ile tüzel kişilik kazanan Şirket Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii A.Ş. TÜDEMSAŞ unvanını almıştır. YPK nın 25.11.1993 gün ve 93/35 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamına alınan Şirket, özelleştirmeye ilişkin işlemlere başlanmadan yine YPK tarafından alınan 26.01.1994 tarih ve 94/2 sayılı kararla bu kez özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır. Şirket halen UIC 1 standartlarına uygun bojili ve bojisiz yük vagonu ile yük ve yolcu vagonu yedek parçalarının yapımı yanında yük ve gerektiğinde yolcu vagonu onarımlarını da yapmaktadır. Kurulu bulunduğu 418.626 m² toplam alan üzerinde 100.000 m²'lik kapalı alanı bulunan ve 3 ana fabrikadan oluşan TÜDEMSAŞ ın son beş yıllık faaliyetlerine ilişkin toplu bilgileri aşağıdadır. 1 Union International de Chemin de Fer : Uluslararası Demiryolları Birliği I
II Sayıştay Toplu bilgiler Ölçü 2008 2009 2010 2011 2012 Son iki yıl farkı Artış veya azalış % Sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - Ödenmiş sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - Öz kaynaklar Bin TL 32.634 48.889 49.085 49.186 6.811 (42.375) (86) Yabancı kaynaklar Bin TL 79.652 37.618 56.007 83.414 105.407 21.993 26 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL - - - - - - - Finansman giderleri Bin TL 1.080 4.317 1.523 3.114 3.391 277 9 Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 51.151 53.744 56.694 57.047 60.025 2.978 5 Maddi duran varlıklar birikmiş amortismanı Bin TL 29.994 32.102 33.863 36.246 38.395 2.149 6 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 2.366 3.554 3.714 3.525 238 (3.287) (93) Yatırım gerçekleşme oranı (nakdi) % 66 89 91 73 69 23 35 Tüm alım tutarı Bin TL 66.146 45.477 59.863 69.837 56.439 (13.398) (19) Başlıca (mal ve hizmet) üretim miktarı: - Yük vagonu yapımı Adet 604 700 400 435 480 45 10 - Yük vagonu onarımı Adet 2.282 2.385 2.668 2.518 2.498 (20) (1) Tüm üretim tutarı (Üretim maliyeti) Bin TL 142.916 160.410 123.908 120.719 168.778 48.059 40 Üretim Kapasitesi : - Yük vagonu yapımı Adet 750 750 421 421 421 - - - Yük vagonu onarımı Adet 4.000 4.000 1.759 1.759 1.759 - - Kapasiteden yararlanma oranı: - Yapım % 81 93 95 103 114 11 11 - Onarım % 91 95 151 143 142 (1) (1) Net satış tutarı Bin TL 181.904 179.533 133.076 127.250 142.042 14.792 12 Stoklar: - İlk madde ve malzeme Bin TL 57.017 28.053 39.843 50.502 38.355 (12.147) (24) - Yarı mamuller Bin TL 723 520 492 16305 1450 (14.855) (91) - Mamuller Bin TL 5.224 - - 5237 5.237 100 Diğer stoklar Bin TL 1.932 4.061 3.210 199 5 (194) (97) Memur (ortalama) Kişi 64 65 64 65 64 (1) (2) Sözleşmeli (ortalama) Kişi 234 224 213 205 219 14 7 İşçi (ortalama) Kişi 1.326 1.258 1.195 1.123 1.004 (119) (11) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 71.232 72.483 77.377 82.808 87.080 4.272 5 Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 2.386 2.721 2.889 3.364 4.009 645 19 Memur başına aylık ortalama gider TL 3.162 3.488 3.974 4.372 5.220 848 19 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 6.643 6.945 7.504 8.349 10.488 2.139 26 Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.398 2.584 2.936 3.448 3.991 543 15 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 58.550 59.713 66.711 65.507 62.706 (2.801) (4) İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.895 3.956 4.652 5.253 5.205 (48) (1) Dönem kârına ilişkin vergi ve diğ. yas.yük. Bin TL 639 529 441 (441) (100) Tahakkuk eden vergiler Bin TL 921 1.836 1.630 1.080 476 (604) (56) GSYİH'ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL 111.422 92.009 79.297 85.493 58.651 (26.842) (31) GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 112.343 93.206 80.398 86.132 59.127 (27.005) (31) GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 112.343 93.206 80.398 86.132 59.127 (27.005) (31) Faaliyet kârlılığı(öz kaynaklar yönünden) % 112 41 8 7 - - - Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % 112 35 2 1 - - - Ekonomik kârlılık % 33 25 2 1 - - - Zararlılık % - - - - - - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 36.576 19.796 4.056 3.608 (23.335) (26.943) (747) Dönem kârı veya zararı Bin TL 35.541 16.895 725 543 (42.375) (42.918) (7.904) Bilanço kârı veya zararı Bin TL (47.405) (31.150) (30.955 (30.853) (73.228) (42.375) (237) II
III Şirketin 2012 yılı üretim faaliyetleri yapım ağırlıklı olarak gerçekleşmiş; vagon üretimi geçen yıla göre % 10 oranında artarken, onarım işleri % 1 oranında azalmıştır. 2012 yılı satışlarının % 97,4 ü ana kuruluş TCDD ve bağlı ortaklıklarına yapılmıştır. Şirketin son beş yıllık dönem sonuçları irdelendiğinde, 2008 yılında 35,5 milyon TL olan dönem kârının 2009 yılında 16,9 milyon TL ye, 2010 yılında 725 bin TL ye, 2011 yılında 543 bin TL ye gerilediği, 2012 yılında ise 42,4 milyon TL zarara dönüştüğü görülmektedir. Bu verilere göre faaliyet sonuçları istikrarsız bir seyir içinde bulunmaktadır. Ancak sadece dönem sonuçlarından hareketle, Şirketin başarısı hakkında bir değerlendirme yapmak yanıltıcı olacaktır. Bu konuda yapılacak değerlendirmelerde, uygulanan işletme politikalarının, özellikle de satış fiyat politikasının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Şirketin yapım ve onarım faaliyetlerinin tamamına yakın kısmının alıcısı TCDD dir. TCDD ye yapılan satışlarda satış fiyatları esas itibariyle TCDD nin yatırım ödeneklerine ve finansman durumuna göre TCDD tarafından belirlenmektedir. Buna göre, yatırım ödeneklerinin yetersiz olduğu dönemlerde satış fiyatları aşağı çekilmekte, uygun olduğu dönemlerde ise fiyatlar bütçede öngörüldüğü şekilde gerçekleşmektedir. Dolayısıyla TCDD ye yapılan imalat ve onarım satışlarından elde edilen hasılat, şirketin net satış hasılatını oluşturmakta olup satış ve onarım için saptanan birim fiyatları Şirketin faaliyet sonuçlarını doğrudan etkilemektedir. 2012 yılında satış fiyatlarının birim maliyetlerin altında tespit edilmiş olması dönemin zararla sonuçlanmasında önemli etken olmuştur. Bu uygulama, Şirketin gerçek faaliyet sonucunun ortaya konulmasını engellemektedir. 2012 yılında ortaya çıkan zararının diğer bir nedeni de; 2009-2011 yılları arası dönemde bir kısım imalat ve onarım işleri ile ilgili iş emirlerinin kapatılmamış olması ve o dönemlerde maliyet hesaplarına verilmesi gereken toplam 10,2 milyon TL tutarındaki malzeme bedelinin ait oldukları dönemde değil de, 2012 yılında sonuç hesaplarına kaydedilmesidir. Bu da muhasebe ilke ve kurallarıyla bağdaşmayan bir işlem olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla, gerek TCDD'ye birim maliyetlerin altında fiyatlarla satış yapılması, gerekse 2009-2011 yılları arası döneme ait 10,2 milyon TL tutarındaki malzeme giderinin bu dönem sonuç hesaplarına verilmesi nedenleriyle, finansal tabloların, Şirketin gerçek faaliyet sonucunu yansıttığı söylenememektedir. Bu nedenle, 2012 yılı faaliyet sonuçları ve bu sonuçlara yol açan etkenler üzerinde önemle durularak; üretim maliyetlerinin doğru ve gerçekçi bir şekilde tespit edilmesi, satış fiyatlarının birim maliyetler gözetilerek belirlenmesi, muhasebe kayıt ve işlemlerinin genel kabul görmüş muhasebe ilke ve standartlarına uygun şekilde yürütülmesi konusunda gerekli tedbirler alınmalıdır. Şirketin piyasa payının artırılabilmesi ve rekabet gücünün yükseltebilmesi için birim maliyetlerin düşürülmesine yönelik alınacak tedbirlerin aynı sıra, TCDD dışındaki alternatif piyasalara, özellikle dış pazarlara açılması önem arz etmekte olup bu konuda etkin çalışmalar yürütülmesi gerekli görülmektedir. Bu çerçevede, makine ve tezgah parkının modernize edilmesi çalışmaları sürdürülmeli; Ar-Ge çalışmalarına ağırlık verilmelidir. III
IV Sayıştay B- Öneriler: Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii Anonim Şirketi'nin 2012 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Üretim maliyetlerinin düşürülmesi, verimliliğin artırılması, raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi ve bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi için; -Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi; bu amaçla, APK bünyesinde bulunan Ar-Ge biriminin ayrı bir daire şeklinde yapılandırılarak, yeterli sayıda personelle takviye edilmesi, -EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi adıyla çok sayıda modülden oluşan otomasyon sistemi kurulması konusunda yürütülen çalışmalar da göz önünde bulundurularak, APK bünyesindeki Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünün ayrı bir daire şeklinde yapılandırılarak, yeterli sayıda personelle takviye edilmesi, Hususlarında ilgili merciler nezdindeki girişimlerin sürdürülmesi (Sayfa:5-7), 2-2012 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren, 2013 yılında 6495 sayılı Kanun la bazı maddelerinde değişiklikler yapılan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun öngördüğü yükümlülüklerin hayata geçirilmesi hususunda tüm birimlerce gereken hassasiyetin gösterilmesi; Şirket İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu tarafından yayımlanan yazı ve talimatların süratle ilgililerine tebliğ edilerek bilgilendirilmesi, eğitim faaliyetlerine ve iş başı bilinçlendirme çalışmalarına ağırlık verilerek uygun mekânlar ve teknik destek sağlanması; kişisel koruyucu donanımların gerektiği şekilde kullanımı yönündeki çalışmaların artırılması; 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümleri dikkate alınarak, Şirketin hekim ihtiyacının bir an önce giderilmesi (Sayfa: 12-14, 73-74 ), 3- Kârlılık ve verimlilik bakımından en uygun yolların seçilmesini planlayan bir yönetim kılavuzu olan iş programı ve işletme bütçesinin daha gerçekçi bir şekilde hazırlanması konusunda gerekli tedbirlerin alınması; giderlerin ödenekleri paralelinde sağlıklı bir şekilde takibi yapılarak ödenek aşımlarına yol açılmaması; ödenek aktarma ve ek ödenek işlemlerinin harcamadan önce ve yılı içinde yapılması (Sayfa: 28 ), 4- Şirketin üretim, tedarik faaliyetleri ile yan sanayiye yaptırılacak işlerin etkin ve verimli şekilde planlanması ile süresinde gerçekleştirilmesini teminen; -TCDD siparişi vagonların üretiminde kullanılacak malzemelerin açık ihale yöntemi ile yürütülen tedarik işlerinde, alım süreci devam ederken ortaya çıkan sipariş artışları sonucu tedarikin yetersiz kalacağının anlaşılması üzerine, üretimde aksamalara yol açılmaması ve aynı cins üretimlerde malzeme bütünlüğünün sağlanması gerekçesiyle yeniden ihaleye çıkılmaksızın, yüklenici firmadan bu kez doğrudan temin yöntemiyle ilave iş artış oranının üzerinde alım yapılmasının mevzuata uygun düşmediği hususu üzerinde önemle durularak, üretim ve tedarik planlarının sağlıklı bir şekilde yapılması konusunda gerekli tedbirlerin alınması, -Alım programlarının sağlıklı bir şekilde oluşturulabilmesi ve doğru bir planlama yapılabilmesi için, TCDD siparişi olarak yapılacak üretim ve onarım IV
V işlerinin karşılıklı mutabakat ile önceden daha gerçekçi bir şekilde tespiti yapılarak, zorunlu haller dışında yıl içinde sipariş değişikliklerine yol açılmaması, -Yatırım programlarının 3 yıllık süreyi kapsayacak şekilde hazırlanabildiği hususu da dikkate alınarak, TCDD siparişlerinin ve bu siparişlere göre belirlenen yapım ve onarım programlarının birden fazla yılı kapsayacak şekilde hazırlanması hususunun ana kuruluş TCDD ile birlikte etüt edilmesi, ayrıca kamu ihale mevzuatının ilgili hükümleri de dikkate alınarak, gerek mal ve hizmet temini, gerekse dışarıya yaptırılacak imalat işlerinde yerli firmaların desteklenmesi ve üretimde yerli katkı payının artırılması yönünde çalışmalar yürütülmesi (Sayfa: 39-43 ), 5- Verimliğin artırılması ve daha sağlıklı bir üretim planlaması yapılabilmesi için; üretim safhalarının tamamında iş-zaman etütlerinin ve ölçümlerinin yapılması çalışmalarının tamamlanması, iş akış diyagramlarının ve ürün ağaçlarının elde edilecek bulgular ile geliştirilmesi, makine ve tezgah parkının yapılacak fizibilite ve etütlerle belirlenecek ölçülerde modernize edilmesi (Sayfa: 70-72 ), 6- Şirketin piyasa payının artırılması ile daha kârlı ve verimli bir şekilde çalışabilmesi için; -2013 yılında yürürlüğe giren 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanun la getirilen düzenlemeler, ulaştırma hizmetlerinin yanı sıra, demiryolu imalat sektöründe de serbestleşmeye ve rekabetin genişlemesine yol açacağından, yeni hukuki düzenlemelere ve sektörel gelişmelere uygun şekilde strateji geliştirilmesi; bu çerçevede Şirketin mevcut statüsü ile teşkilat ve faaliyet yapısı gözden geçirilerek iç ve dış piyasalarda rekabet gücü yüksek bir yapıya kavuşturulması için gerekli hedef ve politikaların oluşturulması, -İç ve dış pazarlara açılma, alternatif piyasalara yönelme konusundaki çalışmalara etkinlik kazandırılması, -Piyasa payının ve rekabet gücünün artırılmasının önündeki en önemli engellerden birini üretim maliyetlerinin yüksekliği oluşturduğundan, birim maliyetlerin düşürülmesine yönelik tedbirlerin artırılması; bu çerçevede üretimi kritik olmayan ve ağırlıklı olarak emek yoğun nitelik arz eden ve dışarıya yaptırılmasında maliyet avantajı bulunan imalatların yan sanayiye yaptırılması çalışmalarının genişletilmesi (Sayfa: 85-86 ), 7- TCDD ye yapılan satışlarda uygulanan satış fiyatlarının birim maliyetlerin altında belirlenmesinin Şirketin zararına yol açtığı ve faaliyet sonuçlarının gerçekçi bir şekilde ortaya konulamamasına neden olduğu, ayrıca bu durumun vergi mevzuatına uygun düşmediği dikkate alınarak; satış fiyatlarının işletme bütçelerinde ön görüldüğü şekilde birim maliyetler gözetilerek tespit edilmesi (Sayfa:88-89 ), 8- Yılı içerisinde bitirilmek üzere yatırım programına alınan projelerin, gecikmelere ve üretimde aksamalara sebebiyet verilmeyecek şekilde yerine getirilmesini teminen; -İhale işlemlerinin yılı içerisinde tamamlanacak şekilde yürütülmesi konusunda gerekli tedbirlerin alınması, V
VI Sayıştay -Mal ve hizmet alımı ile yapım işlerinde avans verilmesi işlemleri ile ilgili usul ve esasların yönetmelikle belirlenmesi, -Yönetmelik hükümleri belirleninceye kadar avans ödemesi düşünülen işlerde avans verilmesi koşullarının ihaleye çıkılmadan önce idari şartnamenin hazırlanması aşamasında Şirket Yönetim Kurulu nca tespit edilmesi suretiyle ihale işlemlerinin yürütülmesi (Sayfa; 103-105) 9-2008 yılında 1,6 milyon TL ye ihale edilen, 2009 yılında 159 bin TL ilave iş artışı verilen, sözleşme kapsamındaki işlerin 2009 yılında, ilave işlerin ise 2010 yılında kabul işlemleri yapılan ve 2012 yılı sonunda garanti süresi sona eren EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi ile ilgili olarak; 2010 yılı ve 2011 yılı denetim raporlarında EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi ile ilgili olarak ortaya çıkan eksikliklerin garanti süresi dolmadan yüklenici firmaya tamamlattırılarak kabul işlemlerinin yeniden yapılmasının önerildiği, ancak bu konudaki çalışmaların garanti süresi içinde sonuçlandırılmadığı; Şirket tarafından Ocak 2013 tarihinde düzenlenen Rapora göre yazılım programında tespit edilen eksikliklerin ve kusurların denetim tarihi (Nisan 2013) tarihi itibariyle de tümüyle giderilmediği ve nihai kabulünün yapılamadığı anlaşıldığından; proje kapsamındaki eksikliklerin ve kusurların işin yüklenicisine bir an önce tamamlattırılması, tamamlanmaması durumunda vakit geçirilmeksizin hukuki yollara başvurulması (Sayfa: 108-116), 10- İmalat ve onarım işlerine ilişkin iş emirlerinin zamanında kapatılması, malzeme giderleri başta olmak üzere üretim maliyetini oluşturan giderlerin ait oldukları dönemde maliyet hesaplarına intikali sağlanarak birim maliyetlerin gerçekçi bir şekilde tespit edilmesi; Şirkette etkin bir malzeme yönetim sistemi kurularak, stok giriş-çıkış işlemlerinin sağlıklı bir şekilde takip edilmesi; genel muhasebe ve maliyet muhasebesi kayıt ve işlemlerinin muhasebe ilke ve esaslarına uygun olarak yürütülmesi (Sayfa: 137-138), 11- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:17) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim Şirketinin (TÜDEMSAŞ) 2012 yılı bilançosu ve 42.375.425,78 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VI
1 A-Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE 1939 yılında Sivas Cer Atölyesi olarak kurulan, 1958 yılında Sivas Demiryolu Fabrikaları adını alan Kuruluş, 01.04.1975 tarihinde Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi SİDEMAS unvanıyla Müessese statüsünde yeniden yapılandırılmıştır. 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK kapsamında, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulunun (YPK) aldığı 02.12.1985 tarih ve 85/30 sayılı karar ve Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararı ile Kuruluş TCDD nin bağlı ortaklığı haline dönüştürülmüştür. Ana Sözleşmenin 02.05.1986 tarihinde Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanması ile tüzel kişilik kazanan Şirket Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii A.Ş. TÜDEMSAŞ unvanını almıştır. Ana Sözleşmenin 3 üncü maddesinde Şirketin amaç ve faaliyet konuları; -Her çeşit çeken, çekilen araç imalatı ve onarımı, -Her çeşit tesis ve makine parça imalat ve onarımı, -Her çeşit döküm, dövme, pres ve lastikleri, -Faaliyet konuları ile ilgili olarak, yurtiçi ve yurtdışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği veya iştiraklerde bulunmak, proje, müşavirlik işleri yapmak, - Ana Sözleşmede yer alan diğer faaliyetleri yürütmek, olarak belirlenmiştir. Şirket, 233 sayılı KHK da saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. Personelin özlük ve sosyal hakları konusunda; 399 sayılı KHK, 4857 sayılı İş Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uygulanmaktadır. 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve önemli bir kısmı 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren, bir kısmı da 2013 ve 2014 yılında yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile ticari hayatta yeni bir dönem başlamıştır. Anılan Kanunla şirketlerin kuruluşu, yönetimi, denetimi ve tüm faaliyetlerinde yeni esaslar getirilmiş bulunmaktadır. Bu çerçevede şirketlerin ana sözleşmelerini 01.07.2013 tarihine kadar yeni TTK ile uyumlu hale getirmeleri gerekmektedir. TÜDEMSAŞ dahil, üç bağlı ortaklık Hukuk Müşavirliklerinin bu konudaki çalışmalarını sürdürmekte olduğu görülmüştür. Söz konusu çalışmaların yasanın öngördüğü süre dahilinde tamamlanması gerekmektedir. Şirketin dış denetimi Sayıştay tarafından yapılmakta; 3346 sayılı Kanun gereği nihai denetim Türkiye Büyük Millet Meclisi denetimi ile tamamlanmaktadır. 1
2 Sayıştay Diğer yandan Şirket, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa istinaden 23.01.2013 tarih ve 28537 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı gereği, 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi olacak şirketler arasında yer almaktadır. 2-Tüzükler: 2012 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren bir tüzük yayımlanmamıştır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunun kamu kuruluşlarının faaliyetlerine ilişkin genel nitelikteki kararları Şirkette de uygulanmıştır. 4-Uluslararası anlaşmalar: 2012 yılında Şirketle ilgili herhangi bir uluslararası anlaşma bulunmamaktadır. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: 2012 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren YPK kararı bulunmamaktadır. 6-Yönetmelikler: Şirket birimlerinin faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenmiş 14 ayrı yönetmelik bulunmaktadır. İnceleme tarihi itibariyle de (Nisan/2013), TÜDEMSAŞ Genel Müdürlüğü Mesleki Eğitim Yönetmeliği ve Yüksek Öğretim Öğrencilerinin Şirkette Yapacakları Staj Yönetmeliği ile Kamu Konutları İç Yönetmeliği iptal edilmiş, Disiplin Amirleri Yönetmeliği yeniden düzenlenmiş ve 29.02.2012 tarih, 28219 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. TCDD Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 08.01.2012 tarih ve 28167 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. Yönetmeliklerin ağırlıklı kısmının Şirketin ilk kuruluş yıllarında yürürlüğe konulmuş olması ve güncellenme ihtiyacı içinde bulunması nedeniyle yönetmeliklerin güncellenmesi çalışmalarının devam ettiği anlaşılmıştır. B-Teşkilat: 1-Teşkilatın yapısı: Şirketin teşkilat yapısı Karar Organı (Yönetim Kurulu) ve Yürütme Organından (Genel Müdürlük) oluşmaktadır. Şirkette Genel Müdüre bağlı 4 genel müdür yardımcısı, genel müdür yardımcılarına bağlı ana üretim birimi olarak 3 fabrika müdürlüğü ve ana hizmet birimi olarak 8 daire başkanlığı, 3 şube müdürlüğü, 1 irtibat bürosu bulunmaktadır. Bunların dışında: Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği ve Sivil Savunma Uzmanlığı, özel kalem ve müşavirler ise doğrudan Genel Müdüre bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. 2
Kuruluşun teşkilat yapısını gösteren çizelge rapor ekleri arasında (Ek:1) yer almıştır. Şirkette zaman içinde günün gelişme ve ihtiyaçları doğrultusunda birimler oluşturulmuş, verimli olmayan birimler kaldırılmış, aynı veya benzer hizmet ve görevler yürüten birimler birleştirilmiştir. Ancak, Şirketin üretim yapısına uygun ekonomik çalışan birimlerden oluşan bir teşkilat yapısının kurulmasına yönelik olarak geçmiş yıllarda çeşitli çalışmalar yürütülmüşse de uygulamaya geçilememiştir. Şirkette etkin bir yapılanma ve verimli çalışmanın sağlanabilmesinde, Kurumsal Kaynak Planlaması- ERP (Enterprise Resourche Planning) sisteminin önemli bir yeri bulunmaktadır. ERP sisteminin kurulmasına yönelik olarak yürütülen çalışmalarda sona ulaşılmış olmakla birlikte bazı modüllerde aksaklıkların devam ettiği görülmektedir. ERP sisteminin uygulamaya konulmasıyla birlikte, iş akışının, tüm faaliyetleri kapsayan süreç analizlerinin, görev, yetki ve sorumluluk tanımlamalarının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Diğer yandan, İncelemelerin sürdüğü 2013 yılında yürürlüğe konulan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanunla TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü İktisadi Devlet Teşekkülü haline getirilmiş, TCDD Taşımacılık A.Ş. kurulmuş, ayrıca sektörde özel şirketlerin de hizmet verebilmesine imkan sağlayan düzenlemeler yapılmıştır. Bun göre demiryolu alanında yeni bir dönem başlamıştır. Ancak, anılan Kanunda TCDD nin bağlı ortaklıklarına ilişkin yapısal bir düzenleme yer almamaktadır. Demiryolu ulaştırması ile ilgili olarak ortaya çıkan yeni hukuki alt yapı ve bu kapsamda yürütülecek serbestleştirme uygulamaları sonucu, sektörde rekabet edecek yerli ve yabancı firma sayısının artması beklenmektedir. Bu nedenle TÜDEMSAŞ ın (ve diğer bağlı ortaklıkların) rekabet güçlerinin artırılması gerekli bulunmaktadır. Bu noktada bağlı ortaklıkların yeniden yapılanmaları konusu üzerinde de önemle durulmalıdır. Özellikle, bağlı ortaklıklar arası mevcut iş paylaşımı ile yan sanayiye yaptırılacak işlerin niteliği ve kapsamı gözden geçirilmeli; Şirketin yüksek bilgi birikimi ve ileri teknoloji ile kârlı ve verimli bir şekilde çalışmasını mümkün kılacak bir yapılanma esas alınmalıdır. 3 2- Genel kurul ve denetçiler: 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesinde yer alan, sermayelerinin en az % 91 i kamu iktisadi kuruluşlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurulu ve denetçileri bulunmaz hükmü gereği; 2012 yılında Şirket sermayesinin tamamına yakın kısmı KİK statüsünde olan TCDD ye ait olduğundan genel kurulu ve denetçileri bulunmamıştır. 01.05.2013 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanunla TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü, İktisadi Devlet Teşekkülü haline getirilmiştir. Dolayısıyla Şirketin ana statüsünün hazırlanması çalışmalarında yeni hukuki satüye uygun düzenleme yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede, 6102 sayılı TTK ya istinaden yürürlüğe konulan 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair 3
4 Sayıştay Bakanlar Kurulu Kararı gereği Şirketin 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacağı hususunun da dikkate alınacağı tabidir. 3- Karar organı: Şirketin en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı Yönetim Kuruludur. Bir başkan ve dört üyeden oluşan yönetim kuruluna Genel Müdür başkanlık etmektedir. Genel Müdür ilgili bakanın teklifi üzerine ortak kararname ile atanmaktadır. Yönetim Kurulu 2012 yılında 15 toplantı yaparak çeşitli konularda toplam 90 karar almıştır. Yönetim Kurulunun oluşumunu gösteren çizelgeye Raporun giriş kısmında yer verilmiştir. Çizelgeden de görüleceği üzere, Yönetim kurulunun 2 üyeliğinin uzun süredir münhal olduğu görülmektedir. Karar organı çalışmalarında aksamalara yol açılmamasını teminen, uzun süredir münhal bulunan yönetim kurulu üyeliklerine atama yapılması için ilgili merciler girişimlerde bulunulması önerilir. 4-Yürütme organı: Kuruluşun yetkili ve sorumlu yürütme organı olan Genel Müdürlük, Yönetim kurulu kararları çerçevesinde ve mevzuat hükümleri dahilinde Şirket faaliyetlerini yürütmekle görevli, yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. Genel müdürlük, Genel Müdür ve 4 Genel Müdür Yardımcısı ile bağlı ana ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşmaktadır. 5-Servisler: Servislerin 2012 yılında yürüttükleri faaliyetlere ilişkin tespit ve değerlendirmelere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiş, üzerinde ayrıca durulması gereken birimlerin çalışmalarına ise aşağıda değinilmiştir. a) Hukuk Müşavirliği: Şirketle ilgili hukuki işleri takip etmek, gerektiğinde hukuki mütalaada bulunmak, adli idari ve icrai dava ve işlemleri yürütmek, mevzuatla verilen diğer görevleri yürütmekle yetkili ve sorumludur. Hukuk Müşavirliği doğrudan Genel Müdüre bağlı olarak ve Hukuk Müşavirliği Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde çalışmaktadır. Önceki dönemden 8 i Şirketçe, 13 ü Şirkete karşı açılan olmak üzere 21 dava devretmiş; 2012 yılında açılan 8 adet davadan 3 adedi Şirket tarafından, 5 adedi ise Şirkete karşı açılmıştır. 2012 yılında AKTES Isı Sanayi Ticaret Limited Şirketi tarafından Şirket aleyhine 1,2 milyon TL tutarlı dava açılmıştır. Yüklenici firma AKTES in taahhüt ettiği 204 adet KS Tipi Platform Vagonu Komple Şasisi teslimatını süresi içerisinde yerine getirmemesi nedeniyle, TÜDEMSAŞ tarafından bu firmaya sözleşme gereği 430,7 bin TL gecikme cezası uygulandığı ve bu tutarın AKTES firmasının hakedişinden kesildiği belirlenmiştir. Bunun üzerine AKTES firmasının, KARDEMİR 4
A.Ş. den malzeme alamadığından dolayı süre uzatımı verilmesi gerektiğini talebiyle konuyu TCDD Genel Müdürlüğüne intikal ettirdiği, TCDD Genel Müdürlüünün de konuyu incelemek üzere müfettiş görevlendirdiği belirlenmiştir. Müfettiş, raporunda TÜDEMSAŞ ı haklı bulmuş, kesilen cezanın yerinde olduğu yönünde kanaat belirtmiştir. Buna karşılık Teftiş Kurulu Başkanlığı ve TCDD Genel Müdürlüğü cezasız süre uzatımı verilebileceği yönünde görüş belirtmişse de, TÜDEMSAŞ ın bu yönde bir işlem yürütmediği ve sözleşme gereklerini yerine getirdiği görülmüştür. Bu nedenle de AKTES firmasının yukarıda değinilen davayı açtığı belirlenmiştir. Denetim tarihi (Nisan/2013) tarihi itibariyle Sivas 3.Asliye Hukuk Mahkemesi davanın usulden reddine karar vermiştir. 5 b) Teftiş Kurulu Başkanlığı: Şirketin teftiş, inceleme ve soruşturma işlemleri TÜDEMSAŞ Teftiş Kurulu Yönetmeliği esaslarına göre yürütülmektedir. Şirket Teftiş Kurulunda 1 başkan, 2 müfettiş ve 2 müfettiş yardımcısı kadrosuna karşılık fiilen 1 müfettiş, 1 de müfettiş yardımcısı görev yapmaktadır. 2012 yılında 1 adet inceleme ve soruşturma faaliyeti yapılmış, konuyla ilgili 16.05.2012 tarihli rapor tanzim edilmiştir. Şirket faaliyetlerinde ortaya çıkması muhtemel aksaklıkların zamanında belirlenmesi, alınabilecek tedbirlerin ortaya konulması ve daha iyi bir çalışma düzeninin sağlanması hususunda birimlerin periyodik teftişinin önem arz ettiği hususu göz önünde tutularak, geçen yıllarda yazılan Sayıştay raporlarında Teftiş Kurulunun ihtiyaca uygun sayıda müfettişle takviye edilmesi, yıllık teftiş programlarının hazırlanması ve gerçekleştirilmesi önerilmişti. Buna istinaden 2 adet müfettiş yardımcılığı için sınav açılmış, sınav neticesinde kazanan adaylardan yalnızca biri göreve başlamış; 2013 yılı için de yıllık teftiş programı hazırlanmıştır. Teftiş çalışmalarında etkinliğin sağlanması için Teftiş Kurulunun müfettiş ihtiyacı tamamlanmalıdır. c) Araştırma Planlama Koordinasyon (APK) Dairesi Başkanlığı: Şirketin üretim planlama, koordinasyon, yatırım, tasarım, araştırma-geliştirme ve bilgi işlem faaliyetleri APK Daire Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. APK Dairesi bünyesinde Tasarım, Ar-Ge, Üretim Planlama, Bilgi İşlem ve AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlükleri oluşturulmuştur. Bunlardan Tasarım Şube Müdürlüğünün 12, Ar-Ge Şube Müdürlüğünün 4, Üretim Planlama Koordinasyon Şube Müdürlüğünün 13, Bilgi İşlem Şube Müdürlüğün 6 personelle görev yaptığı, AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlüğünün ise personelin bulunmadığı belirlenmiştir. Avrupa Birliğine uyum süreci çerçevesinde Türk demiryolu sektörünün ve TCDD nin yeniden yapılandırılması amacıyla yürütülen çalışmalar, Şirketin de bu gelişmelere ayak uydurmasını gerekli kılmaktadır. Nitekim bu çerçevede, TCDD nin yeniden yapılandırılması ve demiryollarının serbestleştirilmesi amacıyla hazırlanan kanun 01.05.2013 tarihinde yayımlanmıştır. Bu nedenle Şirketin özel sektör ile olan ilişkilerinin mevcut durumdaki gibi olamayacağı, önümüzdeki dönemde piyasadan 5
6 Sayıştay yüklü miktarlarda talep gelmesi olasılığı ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla Şirketin iç ve dış piyasalara açılması, kapasitesini güçlendirmesi ve pazar payının artırılması için önemli adımlar atılması gerekli bulunmaktadır. Bu yönüyle de teknolojik gelişmelerin yakından takip edilmesi zorunluluk arz etmekte, rekabet gücücünün artırılması, maliyetlerinin düşürülmesi ve ürün geliştirme ve çeşitlendirilmesi için araştırma geliştirme faaliyetlerine daha fazla ağırlık verilmesi gerekmektedir. Ar-Ge birimi, aynı konumda bulunan TÜLOMSAŞ ve TÜVASAŞ ta ayrı bir daire başkanlığı şeklinde yapılandırılmışken, Şirkette APK bünyesinde müdürlük olarak kurulmuştur. Bu birimde 4 mühendis görev yapmakta olup, projelerin tasarımı sonrası bunları projelere dökecek teknik ressam bulunmamaktadır. Her ne kadar, Tasarım Şube Müdürlüğünde teknik ressamın bulunduğu görülmüş ise de bunların hizmet sürelerinin 23-29 yıl aralığında olduğu, diğer bir ifadeyle emekli olabilecek konumda olduları belirlenmiştir. Dolayısıyla Ar-Ge birimi yeteri sayıda mühendis, teknik ressam ve diğer nitelikli personelle takviye edilmediği takdirde, bilgi birikimi ve hafızanın da yok olması sorunu ile karşı karşıya kalınabilecektir. Yüksek teknolojiye ulaşılmasında araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin önemi büyüktür. Zira teknolojik gelişmeler, üretim adına satın alınan teknoloji transferleri ile sağlanamamaktadır. Teknoloji transferi yapıldıktan sonra sağlanan bilgi aktarımının özümsenmesi ve üretimde elde edilen bu bilgiler ışığında yapılacak Ar-Ge çalışmalarıyla yüksek teknolojiye sahip ürünlerin üretimlerinin yapılması mümkün olabilmektedir. Bu nedenle Şirket Ar-Ge biriminin ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması hususu üzerinde durulması ve nitelikli personel ve yeterli ekipmanla takviye edilerek güçlendirilmesi önem arz etmektedir. Diğer yandan Bilgi İşlem Müdürlüğünde de benzer bir durum söz konusudur. TÜDEMSAŞ ta çok geniş bir bilgisayar ağı, server merkezi, 350 ye yakın kullanıcı, network ağı, görüntü ve ses sistemleri bulunmakta; bu sistemler üzerinden satış, kalite, stok, satınalma, bakım onarım, üretim, maliyet, finans, insan kaynakları ve doküman yönetimi modülleri çalışmaktadır. Buna karşılık Bilgi İşlem Müdürlüğünde 2 bilgisayar mühendisi ve 4 tekniker görev yapmaktadır. Bu da olası arıza ve müdahaleyi gerektiren bir durum olduğunda önemli aksaklıklara yol açabilmektedir. Şirkette bir yandan geniş bir donanım ve yazılım ağı kurulurken, diğer yandan güçlü bir bilgi işlem birimi oluşturulmaması önemli bir eksiklik olarak görülmektedir. Değinilen bu hususlar çerçevesinde, Ar-Ge ve Bilgi işlem birimleri başta olmak üzere APK Dairesindeki tüm birimlerin mevcut yapısının yeniden gözden geçirilmesi gerekli görülmektedir. Geçen yıla ait denetim raporunda geleceğe dönük hedef ve politikalar çerçevesinde; Şirketin rekabet gücünün ve piyasa payının yükseltilmesi, üretim maliyetlerinin düşürülmesi, verimliliğin artırılması ve raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi için Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi; bu amaçla, APK bünyesinde bulunan ve 4 mühendisle faaliyetlerini sürdürmeye çalışan Ar-Ge biriminin yeteri sayıda personelle takviye edilerek daha güçlü ve fonksiyonel bir yapıya kavuşturulması; söz konusu birimin, TCDD nin diğer bağlı ortaklıklarında olduğu gibi ayrı bir daire şeklinde 6
7 yapılandırılması, Şirketin geniş bir bilgi işlem ağına sahip bulunduğu ve EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi adıyla çok sayıda modülden oluşan otomasyon sistemi kurulması çalışmalarının sürdüğü göz önünde bulundurularak, APK bünyesinde 4 personelle faaliyetini sürdürmeye çalışan Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünün ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması ve yeteri sayıda nitelikli personelle takviye edilmesi önerilmişti. Öneri doğrultusunda Şirket 25.01.2013 tarihinde Araştırma Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı nın iptal edilmesi ve Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Üretim, Planlama ve Kontrol Dairesi Başkanlığı ile Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığının kurulması hakkında yönetim kurulu kararı almış, konu Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı na iletilmiştir. Öneri doğrultusunda girişimlerde bulunulduğu, ayrıca 2012 yılında APK Dairesine 15 yeni personel alımı yapılarak ünitenin önceki duruma göre nispeten güçlendirildiği belirlenmiştir. Ar-Ge ve bilgi işlem birimlerinin ayrı daireler şeklinde yapılandırılması konusundaki girişimler sürdürülmeli, personel düzeyi de bu çerçevede değerlendirilerek ihtiyacı karşılayacak ölçüde personel takviyesi yapılmalıdır. Üretim maliyetlerinin düşürülmesi, verimliliğin artırılması, raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi ve bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi için; -Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi; bu amaçla, APK bünyesinde bulunan Ar-Ge biriminin ayrı bir daire şeklinde yapılandırılarak, yeterli sayıda personelle takviye edilmesi, -EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi adıyla çok sayıda modülden oluşan otomasyon sistemi kurulması konusunda yürütülen çalışmalar da göz önünde bulundurularak, APK bünyesindeki Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünün ayrı bir daire şeklinde yapılandırılarak, yeterli sayıda personelle takviye edilmesi, Hususlarında ilgili merciler nezdindeki girişimlerin sürdürülmesi önerilir. C-Personel durumu: 1- Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler: Şirketin 2012 yılı personel durumu, program kadro ve geçen yıl verileriyle birlikte ayrıntılı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 7
8 Sayıştay 2011 2012 Çalışan personel Norm Program Çalışan Personel Personel Yıl Yıl Ortalama Kadro Kadro Ortalama Sonu Sonu Kişi Kişi Sayı Sayı Kişi Kişi A Memurlar 1- Genel İdare Hizmetleri 65 65 79 64 65 2- Teknik hizmetler 3- Sağlık hizmetleri 4- Eğitim ve öğretim hizm. 5- Avukatlık hizmetleri 6- Yardımcı hizmetler Toplam ( A ) 65 65 79 64 65 B Sözleşmeliler 1-399 Sayılı KHK' ye göre çalışanlar 205 207 361 219 248 2-657 Sayılı Kanuna göre çalışanlar 3- Diğer sözleşmeliler Toplam ( B ) 205 207 361 219 248 C İşçiler 1- Sürekli işçiler 1.122 1.074 1.457 1.004 949 2- Geçici işçiler Toplam ( C ) 1.122 1.074 1.457 1.004 949 Genel Toplam ( A + B +C ) 1.392 1.346 1.897 1.287 1.262 Yüklenici işçileri 103 103 131 131 2012 yılı program kadrosu ile Şirkette 79 u memur, 361 i sözleşmeli personel ve 1.457 si daimi işçi olmak üzere toplam 1.897 personel çalıştırılması öngörülmüş; yıl içinde ortalama 1.287, yılsonu itibariyle de 1.262 personel çalıştırılmıştır. Yıl sonu personel mevcudunun 65 i memur, 248 i sözleşmeli personel ve 949 u daimi işçi statüsündedir. Personelin servislere dağılımı Ek:2, memur ve sözleşmeli personelin hareketi Ek:3, işçi personelin hareketi Ek:4 ve işçilerin işyerlerine dağılımı Ek:5 no.lu çizelgelerde gösterilmiştir. Bakanlar Kurulunun Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2012 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Tespitine İlişkin, 11.10.2011 Tarih, 2011/2305 sayılı Kararına bendine istinaden, 2011 yılında TÜDEMSAŞ tan ayrılan personel sayısına göre tespit edilen 20 adet sözleşmeli personel açıktan ve naklen atama yetkisi verilmesi talep edilmiştir. Ayrıca Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının 06.02.2012 Tarih, 929-561 sayılı yazılarına istinaden kararnamenin ilave atamalar başlıklı 5 inci maddesi kapsamında 29 personelin açıktan atanmasına ilişkin izin talep edilmiştir. Bu çerçevede, ÖSYM ve Devlet Personel Başkanlığı aracılığıyla, KPSS sınavını kazanmış adaylardan, puan sırasına göre yerleştirmeye hak kazanan 48 kişinin açıktan ataması yapılmıştır. 8
9 Sözleşmeli ve memur personelin yanı sıra, Şirkete uzun zamandır yeni işçi personel alınamaması ve emeklilik, nakil, vefat vb. nedenlerle işçi sayısının da yıldan yıla azaldığı; mevcut işçi personelin yaş ortalamasının yükseldiği ve önemli bir kısmının emeklilik konumunda bulunduğu, dolayısıyla işçi personel ihtiyacının da söz konusu olduğu gözlenmektedir. Denetim tarihi (Nisan/2013) itibariyle 105 işçi alımı için gerekli girişimlerde bulunulmuş olup Devlet Personel Başkanlığından gerekli iznin verilmesi beklenmektedir. Şirketin piyasa gücünün artırılması, maliyetlerin düşürülmesi, raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi ve yurt içi ve yurt dışı pazarlara açılma çabaları çerçevesinde ürün geliştirme ve çeşitlendirme faaliyetleri, Ar-Ge çalışmalarının önemini artırmıştır. Şirketin Ar-Ge birimi irdelendiğinde, güçlü bir yapılanmanın bulunmadığı ve yetersiz personelle çalışldığı görülmektedir. Aynı durum bilgi işlem biriminde de söz konusudur. AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlüğünde ise herhangi bir personel bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu birimler başta olmak üzere, Şirketin personel ihtiyacının giderilmesi yönündeki çalışmalara etkinlik kazandırılmalıdır. Şirket iş hacminin büyümesine karşılık personel sayısının yıldan yıla azalması nedeniyle, imalat, onarım, Ar-Ge ve bilgi işlem birimleri başta olmak üzere, ortaya çıkan personel açığının giderilmesi konusunda yürütülen çaba ve girişimlere etkinlik kazandırılması önerilir. Yük vagonu imalat ve onarımı konusunda ülke içinde yegane tecrübeli konumda olan işçiliğin, atıl durumdan çıkarılıp verimli bir hale dönüştürülmesi için işgücü ihtiyacının bilimsel esaslara göre (iş analizi ve iş tarifine dayalı) gerçekçi olarak tespiti, iş akışında verimliliği artıracak ideal organizasyon yapısının belirlenmesi büyük önem kazanmıştır. Bu da bilimsel verilere dayalı norm kadro çalışmalarının yapılmasını gerekli kılmaktadır. 06.11.2000 tarih ve 2000/1658 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Kamu Kurum ve Kuruluşlarında yapılacak norm kadro çalışmalarında uyulacak usul ve esasları düzenleyen hüküm ve 11.07.2001 tarih ve 24459 sayılı Resmi Gazete yayınlanan 2001/39 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca Kamu Kurum ve Kuruluşlarının norm kadro çalışma takvimi belirlenmiş olup, şirketin norm kadro çalışmalarının bitirilmesi 01.03.2002-31.10.2002 tarihleri arasında olmak üzere takvime bağlanmıştır. Bu konuda yürütülen çalışmalar sonucu hazırlanan Organizasyon el kitabı, Kadro el kitabı, Norm kadro kılavuzu el kitabı 31.04.2002 tarih ve 3607 sayılı yazı ile Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığına ve aynı tarihli yazı ile Maliye Bakanlığı Bütçe ve Kontrol Genel Müdürlüğüne gönderilmiştir. Ancak söz konusu çalışmalar onaylanıp uygulamaya konulmadan, 27.12.2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2003/6532 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında 9
10 Sayıştay Uyulacak Usul ve Esaslarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu kararda Norm kadro çalışmalarının öncelikle Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek kurum/kuruluşlarda sonuçlandırılması, uygulama sonuçlarına göre kapsama dahil diğer kamu kurum ve kuruluşlarından Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca uygun görülecekler için Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı süresini kapsayan dönemde başlamak üzere ayrıca takvim belirlenmesi öngörülmüştür. Ancak daha sonra da bu konuda bir gelişme olmamış, dolayısıyla Şirkette norm kadro uygulamasına geçilememiştir. Kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması ve daha sağlıklı istihdam politikaları uygulanabilmesi açısından kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadroların belirlenip uygulamaya konulması önem arz etmektedir. a) Memurlarla ilgili işlemler: Memurların, atama, nakil, ilerleme, disiplin ve emeklilik işlemleri 657 sayılı Kanun ve 399 sayılı KHK ile söz konusu mevzuata istinaden yürürlüğe konulan Bakanlar Kurulu Kararları, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Görevde Yükselme Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. 2012 döneminde memur kadrolarına 1 i açıktan tayin, 1 i naklen tayin şeklinde olmak üzere 2 kişinin girişi yapılmış; 1 i emeklilik, 1 i başka kuruluşa nakil suretiyle 2 kişilik çıkış meydana gelmiş, böylece memur sayısı geçen yıla göre değişmemiştir. b) Sözleşmelilerle ilgili işlemler: Sözleşmeli personelin atama, ilerleme ve nakil esasları, emeklilik ve diğer işlemleri, 399 sayılı KHK, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bütçe kanunları ile Bakanlar Kurulu ve YPK kararları çerçevesinde yürütülmektedir. 2012 yılında sözleşmeli pozisyonlara açıktan atama yoluyla 48 kişinin girişi yapılırken; 2 si emeklilik, 3 ü istifa, 1 i başka kuruluşlara nakil, 1 i de ölüm suretiyle 7 kişinin çıkışı yapılmış, dolayısıyla sözleşmeli personel sayısı önceki yıla göre 41 kişi artmıştır. c) Kamu görevlileri toplu sözleme görüşmeleri: T.C. Anayasası nın 53 üncü maddesi ile kamu görevlilerine toplu sözleşme hakkı tanınmıştır. Anayasa nın bu hükmü gereği 04.02.2012 tarihli ve 6289 sayılı Kanun ile 4688 sayılı Kanun un başlığı Kamu Görevlileri Sendikası ve Toplu Sözleşme Kanunu olarak değiştirilmiş; Kanunun altıncı kısmında da toplu sözleşme ile ilgili usul ve esaslar düzenlenmiştir. Toplu sözleşmenin kapsamının, kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak kamu görevlilerine 10
11 uygulanacak katsayı ve göstergeler, aylık ve ücretler, her türlü zam ve tazminatlar, ek ödeme, toplu sözleşme ikramiyesi, fazla çalışma ücreti, harcırah, ikramiye, doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri, cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardımları ve diğer mali ve sosyal haklardan oluşacağı belirtilmiştir. Toplu sözleşmenin sonu tek sayı ile biten yıllarda iki yıllığına, kamu işveren heyeti ile kamu görevlileri sendikaları heyeti arasında kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenlemek için tarafların anlaşması durumunda imzalanacağı; anlaşma olmaması halinde tarafların başvurusu üzerine Kamu Görevlileri Hakem Heyetinin anlaşılamayan konuları karara bağlayacağı ve heyetin kararının kesin olup toplu sözleşme hükmünden sayılacağı hükme bağlanmıştır. 2012 ve 2013 yıllarını kapsayan toplu sözleşme görüşmeleri, 30.04.2012 21.05.2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş, taraflar arasında anlaşma sağlanamayınca konu Kamu Görevlileri Hakem Heyetine intikal ettirilmiş ve heyet, 29.05.2012 tarih ve 2012/1 sayılı kararı ile toplu sözleşmeyi karara bağlanmıştır. Toplu sözleşme ile kamu görevlilerinin taban aylık göstergeleri, sözleşmeli personel tavan üst sınırı, uygulanacak zam oranları tespit edilmiş ve diğer mali ve sosyal konularda düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre kamu görevlileri ücretlerinin 1. ve 2. altı aylık dönemlerde % 4 oranında, 3. ve 4. altı aylık dönemlerde % 3 oranında arttırılması kararlaştırılmıştır. d) İşçilerle ilgili işlemler: İşçilerle ilgili işlemler; 4857 sayılı İş Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu-İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile bunların ek ve değişiklikleri, yürürlükteki Toplu İş Sözleşmesi ve Şirket tarafından yürürlüğe konulan yönetmelik ve genelgelere göre yürütülmektedir. Türkiye Demiryolu İşçileri (Demiryol İş) Sendikası ile Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri (TUHİS) Sendikası arasında 01.03.2011-28.02.2013 tarihleri arası dönemi kapsayan XXIV. Dönem Toplu İş sözleşmesi akdedilmiştir. Denetim tarihi (Nisan/2013) itibariyle XXV. Dönem Toplu İş sözleşmesi görüşmeleri devam etmektedir. 2012 yılında işçi kadrolarına topluluk içi nakil yoluyla 3 kişilik giriş olmuş, ölüm, istifa, emeklilik ve başkaca nedenlerle toplam 128 kişi işten ayrılmıştır. Yıl sonu itibariyle çalışan işçi mevcudu 949 olmuştur. Bunlardan 721 i esas işletmelerde 228 i de diğer servislerde istihdam edilmiştir. Yıl sonu itibariyle Şirkette çalışan işçilerin, 39 unun özürlü ve 18 inin eski hükümlü statüsünde olduğu, 3 ünün ise geçmiş yıllarda Terörle Mücadele Kanunu kapsamında işe alındığı belirlenmiştir. Diğer yandan, 2012 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Programına istinaden Hazine Müsteşarlığından alınan onaya istinaden dışarıdan hizmet alımı kapsamında 131 yüklenici işçisi çalıştırıldığı anlaşılmıştır. 11
12 Sayıştay e) İş sağlığı ve güvenliği: Şirkette üretim faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında meydana gelen iş kazalarının son beş yılık durumu irdelendiğinde; 2008 yılında 81 iş kazası sonucunda 518 iş günü kaybı, 2009 yılında 54 iş kazası sonucunda 360 iş günü kaybı, 2010 yılında 55 iş kazası sonucunda 247 iş günü kaybı, 2011 yılında 41 iş kazası sonucu 200 iş günü kaybı, 2012 yılında ise 36 iş kazası sonucu 308 iş günü kaybı meydana gelmiştir. 2012 yılında 2011 yılına oranla iş kaza sayısında 5 azalış olurken; buna karşılık iş günü kayıplarında %54 oranında artış olduğu görülmektedir. Türk Standartları Enstitüsü (TSEK) tarafından belgelendirilen TS EN OHSAS 18001(Occupational Health and Safety Assessment Series) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi çerçevesinde iş kazaları nedeniyle kaybolan işgücünün minimum seviyeye düşürülmesi ve İşçi Sağlığı ve Güvenliği Sisteminin daha da geliştirilmesi amacıyla kişisel koruyucu malzemeler sağlanarak çalışanlara dağıtılmıştır. Şirkette ISO 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi gereği acil durum ikaz sistemi kurulduğu, acil durumlarda olay dışından yardım (Ambulans, İtfaiye, Koruma Güvenlik) temin imkanı sağlandığı; Genel Müdürlük bünyesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu oluşturulduğu, kurulun iş kazalarının bir daha yaşanmaması için düzenleyici ve önleyici tedbirlerin belirlendiği ve bu konuda çeşitli kararlar alındığı belirlenmiştir. 2012 yılında, iş sağılığı ve güvenliği konusunda, Eğitim, Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığının koordinasyonu ile 303 personele eğitim verildiği; Sağlık Ünitesince 926 işçinin periyodik sağlık muayeneleri ile tetkiklerinin yapıldığı belirlenmiştir. Değinilen bu hususlar çerçevesinde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sistemli bir çalışma içine girildiği görülmektedir. Bu çalışmalar etkin bir şekilde yürütüldüğü takdirde bunun olumlu sonuçları zaman içinde daha fazla ortaya çıkabilecektir. Bu çalışmalar içinde eğitimin ayrı bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki eğitim çalışmalarına teknik destek sağlanmalıdır. İş güvenliği konusunda yeterli bilinç oluşmadığı takdirde elde edilecek başarı da az olacaktır. Nitekim Şirketin üretim birimlerinde yapılan tetkiklerde, işçilerin birçoğunun kendilerine dağıtılmış olan kişisel koruyucu donanımları kullanmadıkları görülmüştür. İş kazalarının önlenmesinde kişisel koruyucu donanımların önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle bu konu üzerinde titizlikle durulmalıdır. Bu konuda birim amirleri ve üst yöneticilere önemli görevler düşmektedir. İSG biriminin yayımladığı iç yazılar, talimatlar ve Kurul Kararlarına alt birimler tarafından gereken önem verilerek gerekli kişilere iletilmelidir. Tezgâh ve tesis güvenliği ile ilgili olarak yayımlanan talimatlar hakkında birim amirlerince çalışanlara iş başı eğitimleri verilmelidir. Fabrikalarda eğitim için uygun mekanlar oluşturulmalı ve görsel eğitim ön plana çıkarılmalıdır. Risk analizleri çoğaltılarak, riskler gelişmiş ülkelerin standartlarında 12