A T T A R IM İŞ L E T M E L E R İ M U H A S E B E V E R İ AĞI Prof. Dr. Erkan REHBER ( ) ÖZET Tarımda amaçlara uygun, doğru politikalar oluşturulması, tarımsal yapının tüm özelliklerini ortaya koyan, güvenilir veri ve bilgilerin varlığına bağlıdır. Tam üyelik için başvuruda bulunduğumuz Avrupa Birliği'nde uygulanan ortak tarım politikası için kullanılan tarım istatistikleri yanında, geliştirilmiş veri sistemlerinden birisi de Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ağı (Farm Accountancy Data Netvvork (FADN) dır. Tarım işletmeleri düzeyinde daha çok mali veri ve bilgiler sağlayan FADN sisteminin yakından incelenmesi, pratik olarak uyum çalışmalarına yardımcı olacağı gibi, teorik olarak bu şekildeki kapsamlı bir sistemin tanınma ve tartışılması olanağını da verecektir. 1965 yılında başlatılan FADN, Topluluk üyesi ülkelerin tamamını içine alan, örneklemeye dayalı olarak seçilmiş ticari özellikteki işletmelerden elde edilen bilgilerle oluşturulan bir veri ağıdır. 1987 yılı Genel Tarım Sayımına göre 12 Topluluk üyesi ülkede bulunan 8.5 milyon işletmeden 4.8 milyonu sistem için çalışma alanını meydana getirmiştir. 1991 yılı için Topluluk düzeyinde 91 bölge, 50 işletme tipi ve 9 ekonomik işletme büyüklüğü temel alınarak seçilen yaklaşık 59 000 ticari tarım işletmesi örneği oluşturmuştur. Sistem birçok amaçla değerlendirebilecek zengin bir veri bankası niteliğinde olmakla birlikte daha çok işletme başarılarını ölçme ve ortak tarım politikalarının etkilerini değerlendirme amacıyla kullanılmaktadır. G İR İŞ Tarımda ülke, bölge ve işletme düzeyinde gerekli doğru politikalar oluşturmak, kararlar almak için amaçlara uygun veri ve bilgilere gereksinim vardır. Her ülke kendi koşul ve gelişmişlik düzeyine bağlı olarak bir veri sistemine sahiptir. Ülke ve bölge düzeyinde (Makro) ve işletme düzeyinde (mikro) veriler olarak sınırlandırılabileceğimiz bu veri sistemlerinin varlığı, güvenirliği ülkenin gelişmişlik düzeyi ile paralellik göstermektedir. Bilindiği gibi Türkiye'de tarımsal yapı ve üretimle ilgili olarak DİE tarafından, ülke, bölge ve iller düzeyinde daha çok fiziksel verilerin derlenip sunulduğu üretim istatistikleri yanında, hemen hemen her on yılda bir tekrarlanan Genel Tarım Sayımları ile de işletmeler düzeyinde daha kapsamlı veri ve bilgiler derlenip sunulmağa çalışılmaktadır. Sahip olduğumuz veri ve bilgiler güvenilir, yeteri derecede kapsamlı olmadıkça, tarımımızı gereği gibi 1Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü. BURSA 260
tanıyamadığımız gibi, uygun politika ve kararlar oluşturmamız da olanaklı değildir. 1987 yılında tam üyelik başvurusu yaptığımız AT tarımı ve Ortak Tarım Politikasına uyum, ve bunları tanıma açısından yapılması gerekenlerin başında, AT'ın sahip olduğu tarımsal veri sistemleri ve bu sistemlerle ortaya konan veri ve bilgilerin incelenmesi gelmelidir. Avrupa Birliğinde, üye ülkelerin farklı veri sistemlerine dayalı olarak, ancak bunlardan bağımsız, makro ve işletme düzeyinde hem fiziksel hem de finansal veri ve bilgilerin toplandığı geliştirilmiş veri sistemleri bulunmaktadır. Topluluk düzeyinde, tarımdaki ekonomik durumu ortaya koymak için, birbirinin tamamlayıcısı olan iki veri sistemi vardır. Bunlardan ilki makro düzeyde, Tarım için Ekonomik Sonuçlar (Economic Accounts For Agriculture) diyebileceğimiz veri sistemidir. Bu sistem her bir üye ülkeyi, büyük bir tanm işletmesi olarak kabul eden ve tüm tarımsal üretim değerini içine alan bir veri kaynağıdır. Topluluk istatistik Bürosu (Eurostat) bu kaynağı kullanarak, Net Katma Değer (Gerçek fiyatlarla ve yıllık işgücü birimi başına), Toplam işgücünün Yarattığı Net Gelir, ve Aile işgücünün Yarattığı Net Gelir, olmak üzere üç gelir göstergesi ortaya koyar. Bu sonuçlar yıllık olarak yayınlanmaktadır. Söz konusu sistemlerden İkincisi Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ağı(FADN) dır. Konumuz olan FADN Fransızca isimlerin baş harfiyle RİCA, kullanılan makro verilerin tamamlayıcı mikro düzeyli bir veri sistemidir. Bu çalışmada Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ağı sistemini yakından tanımak, bu sistemle ortaya konan veri ve bilgilerin kısaca incelenmesi amaçlanmıştır. FADN'nın YA PISI veişleyişi FADN (Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ağı) sisteminin incelenmesine geçmeden, bu sistem yanında Tarım için Ekonomik Sonuçlar (Economic Accounts For Agriculture (EAA) ve Tarım işletmeleri Genel Sayımında (Farm Structure Survey) da kullanılan işletme büyüklük ölçüleri ve tipleri hakkında kısa açıklama yapmakta yarar vardır. Avrupa Birlişinde tarım işletmelerinin büyüklük sınıflamasında arazi genişliği yanında, Avrupa Büyüklük Birimi (ESU) olarak ifade edebileceğimiz, bir ekonomik büyüklük ölçüsü de kullanılmaktadır. Bu ölçü her bölgede her bitki ve hayvancılık faaliyeti için hesaplanan Standart Gross Mangin (SGM)'e dayanmaktadır ( REHBER 1988). Her iki yılda bir güncelleştirilen SGM'ye dayalı olarak, örneğin 1984'de 1200 ECU'luk SGM toplamı bir Avrupa ölçü Birimi (ESU) olarak kabul edilmiştir (Anonymous 1989). Bu ölçüye göre topluluk tarım işletmeleri 9 ekonomik büyüklük grubuna ayrılmaktadır (ANONYMOUS 1984). Diğer yandan topluluk tarım işletmeleri yine SGM'ye dayalı olarak faaliyet alanlarının önem derecesine göre 17 ana sınıfa ve her ana sınıfta alt işletme tiplerine ayrılmıştır (ANONYMOUS 1984). Bu kısa açıklamadan sonra FADN'yi incelemeye geçebiliriz. Topluluk 15 Haziran 1965 tarihinde Avrupa Topuluğu'nda tarım işletmelerinin faaliyet ve gelirleri ile ilgili muhasebe verilerinin toplanması amacıyla bir veri ağı 261
kurulmasını kararlaştırmıştır (ANONYMOUS 1987). FADN kurulmasını kararlaştıran bu düzenleme ile, amaçlar: a) Tarım işletmelerinin yıllık gelirlerinin saptanması b) Tarım işletmelerinin faaliyet analizi şeklinde sıralanırken, bu sistemde yukarda açiklandiği gibi Topluluk tanımlamasına göre ortaya konan, yukarda açiklanan işletme tip ve ekonomik büyüklüklerinin esas alınacaiı belirtilmektedir ( ANONYMOUS 1987). Topluluk düzeyinde, 17 Genel Direktörlük'ten VI.'sı olan Tarım Direktörlüğüne bağlı, VI/A-3, ünitesi (Tarım işletmeleri Durum Analizi Ünitesi) bu sistemle ilgilidir. Topluluk düzeyinde Topluluk üyesi ülke temsilcilerinden oluşan bir de özel komite bulunmaktadır. Diğer yandan her ülkede bu hizmetle görevli bir Milli Komite, her bölge için bir Bölgesel Komite ve bir de irtibat Ofisi bulunmaktadır (ANONYMOUS 1987). Bunun yanında, her işletmenin irtibat ofisinin göstereceği listeden seçilecek bir de Muhasebe Ofisi vardır. Bu şekilde oluşan dört unsur, birlikte çalışmaktadır. Gönderilen bilgilerde bir aksama olursa Topluluk Komisyonu bir uzman görevlendirilebilmektedir. Üye ülkelerdeki organların oluşturulması için Topluluk bütçesinden bir ödeme söz konusu olmamakla birlikte, muhasebe ofislerine, tamamlanan her başarılı kayıt için belirli bir ödeme yapılabilmektedir. FADN Sistemine Giren işletmelerin Seçilmesi 1986 yılı için toplam işletme sayısının maksimum 75 bin olması kararlaştırılmıştır. Toplulukta 1 hektar arazisi olan ve 1 hektardan az arazisi olmakla birlikte üretimlerinin belirli bir bölümünü pazara arzeden veya belirli bir miktar üretimin üzerinde üretim yapan üniteler tarım işletmesi olarak kabul edilmektedir (REHBER 1988). Ancak bu işletmelerden ticari özellik taşıyanlar FADN sistemine girebilmektedir. Ticari işletme ise işletmeci için ana faaliyet alanı olan ve onun ve ailesi için yeter geliri sağlayabilen bir büyüklükte olmalıdır. Bir işletmenin ticari işletme sayılabilmesi için yaratıiı değer belirli bir ekonomik büyüklük eşiğini geçmesi gerekmektedir (ANONYMOUS 1989). Topluluktaki farklı tarımsal yapı nedeniyle her ülke için farklı ölçüler bu sınırı oluşturmaktadır, örneğin 1986/87'de Portekiz için 2 ESU (Avrupa ölçü Birimi) eşik iken, Belçika için 12 ESU, Hollanda için 16 ESU eşik durumundadır. 1987 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre Topluluk düzeyinde mevcut, yaklaşık 8.6 milyon tarım işletmesinden belirlenen eşiklerin üzerinde, FADN için survey (gözlem) alanına giren işletme sayısı 4.85 milyondur (ANONYMOUS 1992). Toplulukta, işletme ekonomik büyüklüğü, işletmelerde yer alan faaliyetlere göre işletme tipleri dikkate alındığında büyük bir varyasyon söz konusudur. Bu farklılığı yansıtmak için gözlem alanı (FADN için) Topluluk çapında 91 bölgeye ayrılmıştır. Diğer yandan işletmeler daha önce belirtildiği gibi 9 ekonomik büyüklük grubuna ve ayrıca belirlenen işletme tiplerine göre 17 ana 50 özel tipe göre sımflandırılmıitır. Bu şekilde Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ajıiçin işletmeler, 91 bölge, 9 büyüklük sınıfı ve 17 ana, 50 özel tip e göre 3 boyutlu bir sınıflamaya konu olmaktadır (Ancak FADN sonuçları için işletme tipleri 9 ana grup olarak özetlenmektedir) (ANONYMOUS 1989). 262
Her bir grupta ideal yol tesadüfi örnekleme olmakla birlikte, bunu engelleyen bazı faktörler vardır. Sisteme katılmanın gönüllü olması bu faktörlerden biridir, işletmede muhasebe kayıtlarının bulunması da diğer önemli bir faktördür. Bu sistem dışında toplulukta tarım işletmelerinin muhasebe kaydı tutmaları teşvik edilmektedir. Bu şekilde kayıt tutan işletme sayısı da giderek artmaktadır. 1990/91 periyodu için yaklaşık 59.000 işletme bu ağ için örneği oluşturmuştur. FADN için veri toplama sorumluluğu, genellikle tarım araştırma enstitüleri ile birlikte irtibat kurumlarına aittir. Muhasebe yılı FADN için 12 aydır. Üye ülkeler farklı tarihlerde başlayan muhasebe yıllarına sahiptir (ANONYMOUS 1989 ). işletme düzeyinde veriler, çiftçiler veya saha görevlileri tarafından tutulan envanter, kasa defteri, gelir-gider defteri veya diğer kayıtlardan elde edilmektedir. Bazı üye ülkelerde irtibat kurumlan çiftçiler için özel kayıt defterleri geliştirmişlerdir. Üye ülkeler Topluluk Muhasebe Veri Aiı sisteminin gerekli kıldıiı işletme kayıtlarından farklı, bölgesel ve milli düzeyde kayıtlara sahiptir. Bunun en önemli nedeni bazı üye ülkelerin FADN öncesi kendi milli muhasebe kayıt ve veri sistemlerine sahip olmalarıdır Bu şekilde toplanan veriler irtibat Kurumlan tarafından gerekli kontrollerden sonra Topluluk Muhasebe Veri Aşı için geliştirilen form içinde dönüştürülerek Komisyon'a sunulmaktadır ( ANONYMOUS 1988). işletmelerden derlenen verilerin gizliliği güvence altındadır. Bu veri ve bilgiler ancak bir grup işletme için veya topluca değerlendirilerek yayınlanabilmektedir (ANONYMOUS 1989). FADN de K u llanılan Tarım sal G elir Ö lçüleri (G östergeleri) 1984 yılında yayınlanan 1978/79-1981/82 dönemi sonuçlarına kadar ana gelir göstergesi işgücü ünitesi başına ifade edilen işgücü geliri idi. (iekil 1). Buradaki yıllık işgücü ünitesi bütün işgücünü ifade etmektedir. Yıllık işgücü ünitesi başına işgücü gelirinin kullanılmasının tercih nedeni Roma Anlaşmasının 39 maddesinin yorumunda kendini göstermektedir (FENNELL 1987). Buna göre tarımda çalışan tüm işgücünün (tam gün-yari zamanlı ve aile işgücü) tarımsal geliri ile ilgili bir gösterge, amaçların gerçekleşmesini ölçmede ve ihtiyaçların saptanmasında kullanılabilir. Diğer yandan böyle bir gösterge diğer sektörlerde çalışanların ücretleri ile de karşılaştırma olanağı verecektir. 261
GAYRIS AFİ HASILAT G A Y R İS A F İ H A SILA işletm ede Kullanılan Üretim B R Ü T İŞ L E T M E G E LİR İ Satın Alınan Girdi ve Hizm etler N E T İŞ L E T M E G E L İR İ Am ortism an İŞ G Ü C Ü G E L İR İ Sermaye Faizi Ödenen Kiralar Şekil 1. FADN de Kullanılan işletme Başarı ölçüleri 1982'den sonra aşağıda inceleyeceğimiz göstergeler geliştirilmiştir (ANONYMOUS 1991). Bunlar; işletme başına ve yıllık işgücü ünitesi başına işletme Net Katma Değeri (FNVA), işletme ve aile işgücü ünitesi başına işletme Aile Geliri (FFI) ve işletme başına Nakit Akımı (CF) dır. İşletm e Net Katma Değeri (FNVA) Net Katma Değer kavramı FADN'de olduğu kadar, Topluluk düzeyinde Topluluk istatistik Verisi olarak kullanılan ana tarımsal gelir göstergesidir. Üretim değerinden, kullanılan üretim ara girdilerinin değeri ve amortismanların düşülmesiyle elde edilen FNVA arazi, sermaye ve aile ve kiralık işgücü dahil üretim faktörlerinin tamamının karşılığıdır. İşletm e Aile G eliri (FFI) FADN'nın ikinci gelir göstergesi olan işletme Aile Geliri (FFI) 1980'lerin sonlarına doğru önem kazanmıştır, işletme net katma değerinden ödenen ücret, kira ve faizler düşülerek, alınan yatırım destekleri eklenerek bulunmaktadır, işletme Aile Geliri Eurostat tarafından ortaya konan üçüncü makro ekonomik gösterge (Tarımsal Faaliyetten Sailanan Net Gelir) ile paralellik göstermektedir. Nakit Akım ı (CF) Bu gösterge yeni önem kazanmaya bağlamıştır. Nakit Akımı hesabının işletme Aile Gelirinin hesabından farkı amortismanlar yerine, net yatırım masraflarının düşürülmesidir. Bunun yanında, stoklardaki değişme dışında, işletmenin borçlanma durumundaki değişmenin dikkate alınmasıdır. FADH'da Nakit Akımı, bir işletmenin tasarruf kapasitesini ve kendini finansman yeteneğini değerlendiren bir ölçüdür. 264
Diğer yandan Nakit Akimi göstergesi Topluluk düzeyinde, Topluluk istatistik verisi olarak değerlendirilirken, ne sermaye harcamaları, ne de borçlardaki değişmeyi dikkate almıyan farklı bir tanım kullanılmaktadır. Bu ölçü, tarımsal faaliyet sonucu ortaya çıkan, yatııım, borç geri ödemesi amacıyla hazır olan finansal araçların bir ölçüsü olarak tanımlanır. Topluluk Tarımı için Ekonomik Sonuçlar (EAA) istatistiklerinde Nakit Akımı, aile işgücü başına ifade edilirken, FADN' de işletme başına olarak yayınlanmaktadır. FADN nın Bazı Sonuçları FADN verileri kullanılarak farklı değerlendirme ve yayınlar yapılırken ş arap Üretim Ekonomisi, Süt ve Et Üretim Maliyetleri, Tahıllarda Üretim Maliyetleri vb), FADN'nın sonuçları düzenli olarak yıllık " Agricultural Situation İn the Community", ve daha çok FADN raporu olarak anılan "Economic Situation of Agricultural Holdings İn The Community" gibi yayınlarla ortaya konmaktadır (ANONYMOUS 1991). Avrupa istatistik Bürosu 1987 Genel Tarım Sayımına göre Avrupa'da 8 6 milyon işletme olup, işletme büyüklüğü 4. ha'la 67 2 ha arasında değişirken ortalama işletme genişliği 13.4 ha dır. FADN alanına giren profesyonel veya başka bir anlatımla ticari işletmelerde ise, işletme büyüklüğü 6.4-97.5 ha arasında değişirken ortalama 21.4 ha'dır. FADN survey alanına giren 4.85 milyon işletme toplam işletmelerin % 56.4'ünü oluştururken, toplam üretim değerinin (SGM cinsinden) % 94.3 ünü, alan olarak toplam alanın % 89.7 sini ve yıllık işgücü ünitesi olarak da toplam işgücünün % 81.4'ünü kapsamaktadır (ANONYMOUS 1992). 1986/87-1990/91 periyodunda işletme bağına en yüksek gelir Hollanda, Belçika'da bulunurken bunu Luxembourg ve İngiltere izlemiştir. En düşük gelirliler ise sırasıyla Yunanistan, ispanya, Danimarka ve Portekiz'dir. Bunun farklı birçok nedeni bulunmakla birlikte en önemli nedenlerden birisi işletme genişliğidir. Örneğin İngiltere'de ortalama işletme büyüklüğü 110 ha. iken Yunanistan'da 6.4 hektardır. Hollanda da entansif tarım söz konusu iken, ortalama üretim değeri 7 700 ECU/ha. olup Topluluk ortalaması olan 1 900 ECU/ha' ın çok üzerindedir. Danimarka işletmeleri oldukça büyük bir üretim değerine sahip olmakla birlikte yüksek faiz yükü nedeniyle gelirleri düşmektedir, incelenen dönem içinde Danimarka tarım işletmelerinde yabancı sermaye oranı % 57 kadarken, toplam üretim masraflarının % 16'sı faiz yükünü oluşturmuştur. Aynı dönem içinde işletme tipleri itibarıyla da, domuz/tavukçuluk işletmeleri bir yana bırakılırsa FADN için ele alınan 9 işletme tipinde, işletme Aile Geliri 7 950 ECU ( hububat işletmeleri) ile 23 100 ECU (Bahçe tarımı yapan işletmeler) arasında değişmektedir ( ANONYMOUS 1993). FADN' Sonuçlarına göre 1989/90 ile 1990/91 periyodunda işletme başına ortalama aile geliri (FFI) gerçek fiyatlarla % 11 oranında azalmıştır. Bu oran en büyük grupta % 15 olmuş, en küçük grup ortalamaya yakın bir azalma gösterirken, ortalamanın altındaki gruplarda azalma % 6 dolayında kalmıştır. Nakit akımı değerlerinde ise Topluluk düzeyinde % 6'lık bir düşüş gözlenmiştir, şüphesiz bu değerler ülkeden ülkeye ve işletme tiplerine göre de farklılık göstermektedir (ANONYMOUS 1992). 265
Topluluk düzeyinde toplam varlıklar % 3.7 azalırken cari varlıklarda bir değişme olmamıştır. Borçlar % 2 4 azalırken, gayri safi yatırım yine bir yıl öncesine göre %3.4 de daha düşük kalmıştır (ANONYMOUS 1992). Kişi başına gelirleri göstermek için, ücret ödenmeyen aile işgücü başına gelir (FFI) hesaplanmıştır. Gelir dağılımında ülkeden ülkeye önemli farklılıklar olmakla birlikte, çoğu ülkelerde büyük çoğunluk küçük gelir gruplarında bulunmaktadır. En ekstrem Portekizdir ve incelenen nüfusun %80'i kişi başına 4 000 ECU'dan daha az kazanmaktadır. Almanya'da incelenen nüfusun % 39, Fransa da % 46'si kişi başına 12 000 ECU üzerinde gelire sahiptir. Hollanda ise sağa yatık bir gelir dağılım eğrisine sahiptir. Yüksek oranda bir nüfus yüksek gelir grubuna girmektedir ve nüfusun % 28'i 32 000 ECU ve daha yüksek gelire sahiptir. İngiltere'de ise " U " şeklinde bir dağılım söz konusudur. SONUÇ ve ÖNERİLER Avrupa Birliği Ülkeleri kendi tarımları ile ilgili olarak, gelişmişlik düzeylerine göre sahip oldukları milli veri sistemleri yanında, Topluluk düzeyinde Ortak Tarım Politikasının gerek ve amaçlarına uygun olarak geliştirilmiş veri sistemlerine sahiptirler. Kısaca incelemeye çalıştığımız Tarım işletmeleri Muhasebe Veri Ağı da bunlardan biridir. Böyle bir sistem, işletme düzeyinde kaynak kullanım ve verimliliğini ölçme, işletme büyüklükleri, ihtisaslaşma, teknolojik gelişme gibi yapısal özellikler yanında, kırsal kesimde yaşayan kişilerin gelir düzeyleri ve hayat standartlarının ölçülmesi ve izlenmesi ile ilgilidir. FADN gelişen ve değişen ortak tarım politikası amaçlarına bağlı olarak sürekli yenilenme ve değişime konu olan bir sistemdir. Bu çalışmalar, FAND'nin sahip olduğu halihazır verilerin gereği gibi değerlendirilebilmesi yanında, sistemde değişiklik yapılmasına yönelik olarak sürdürülmektedir. Göstergelerin geliştirilmesi, çiftçinin tarım dışı kaynaklardan sağladığı gelirlerin saptanmasına çalışılması buna örnek olarak gösterilebilir. Türkiye'de sonuçları itibarıyla yeterli sayılabilecek tarım istatistiklerine sahip olmamıza karşın veri toplama sistem ve içeriği açısından önemli sorunlarımız bulunmaktadır Ayrıca ülkemiz için işletme düzeyinde muhasebe verilerine dayali veri ve bilgilerin bulunmayışı da önemli bir eksikliktir. Bu sorunların biran önce aşılması, sağlıklı, güvenilir veri sistemlerine kavuşmamız gerekmektedir Bu açıdan FADN gibi Topluluk veri sistemlerini incelemek bize örnek olacağı gibi, tam ortaklık sürecinde de uyum kolaylığı sağlayacaktır. Diğer yandan FADN'nın finansal sonuçlarından çok yapısının incelenmesi ve Türkiye'de uygulanabilirliğinin denenmesi Tarım Ekonomisleri için önemli bir konudur. Türkiye'de tarım ve tarım işletmelerinin analizinde kullandığımiz yöntem ve göstergelerin Topluluk uygulamaları ile kuramsal olarak karşılaştırılması çok önemlidir. Bu nedenle her konuda olduğu gibi FADN konusunda da kapsamlı incelemeyi amaçlayan uygulamalı araştırmalar yapma gereği bulunmaktadir. Böyle bir konuda teorik ve pratik olarak hazırlıklı bulunmak, Tarım Ekonomislerinin kendi konularına sahip çıkabilmesi sonucunu da doğuracaktır. 266
KAYNAKLAR ANONYMOUS 1984, Community Survey On The Structure of Agricultural Holdings. 1979/80 Volüme I, Euroslat, Luxembourg. ANOMYMOUS 1987, FADN, Handbook of Legislation Instructions Notes For Guidance, Commission of The EC, Brussels, Luxembourg. 28 s ANONYMOUS 1988, Handbook of Legislation Intructions Notes For Guidance, Section III, The Farm Retum, Commission of The EC, Brussels, Luxembourg. 91 s. ANONYMOUS 1989, Farm Accuntancy Data Network, An A-Z of Methodology. Commission of The EC, Brussels, Luxembourg, 95 s. ANONYMOUS 1991, Green Europe, Measuring Farmer*s Income and Performance, Commission of The EC, Brussels, Luxembouıg, 43 s. ANONYMOUS 1992, Farm Incomes İn The EC 1990/91, Farm Accountancy Data Netvvork, Commission of The EC, Brussels, Luxembourg, 224 s ANONYMOUS 1993, The Agricultural Situation İn The Community, 1992 Report Commission of the EC, Brussels, Luxembourg, 128 s. FENNELL, R. 1987, Common Agricultural Policy of The EC, Second Edition, BSP Professional Books. REHBER, E., 1988, Büyüklük Açısından Avrupa Topluluğu ile Türk Tarım işletmelerinin Karşılaştırılması, İKV Dergisi, Sayı 55 Mayıs 1988, s. 28 33 267