Metabolik Sendromu Olan Premenopozal ve Postmenopozal Kad nlarda Serum Androjen Seviyeleri

Orijinal makale Metabolik Sendromu Olan Premenopozal ve Postmenopozal Kad nlarda Serum Androjen Seviyeleri Övünç Suna ÖZTÜRK, R fat BOZKUŞ, Murat SUHER Ankara Atatürk Eğitim ve Araşt rma Hastanesi İç Hastal klar Kliniği, ANKARA ÖZET Amaç: Premenopozal ve postmenopozal kad nlarda serum androjen seviyeleri ile metabolik sendrom komponentleri aras ndaki ilişkinin araşt r lmas d r. Materyel ve Metot: Prospektif olarak yap lan çal şmaya 40 premenopozal, 50 postmenopozal toplam 90 metabolik sendromlu kad n dahil edildi. Metabolik sendrom tan s Adult Treatment Panel (ATP) III kriterlerine göre belirlendi. Serum androjen seviyeleri, lipid parametreleri, açl k kan şekeri, insulin, insülin direnci, ürik asit seviyeleri çal ş ld. Tüm hastalarda antropometrik ölçümler ve kan bas nc ölçümü yap ld. Hastalar sigara kullan m, mensturasyon düzeni, menopoz yaş ve hipertansiyon öyküsü aç s ndan sorguland. Bulgular: Serbest testosteron bel çevresi, bel boy oran, boyun çevresi, insülin ve HOMA indeksiyle pozitif olarak ilişkiliydi (p<0,05). Serbest testosteron üzerine etkili olabilecek faktörlere göre düzeltme yap ld ğ nda, serbest testosteron en çok HOMA indeksiyle ilişkili bulundu. Serbest testosteron postmenopozal grupta premenopozal gruba göre yüksek bulunmakla beraber fark istatistiki olarak anlaml değildi (p=0,090). Total testosteron seviyeleri premenopozal ve postmenopozal grupta benzer bulundu (p=0,865). Total testosteron beden kitle indeksi, bel çevresi ve bel boy oran ile pozitif ilişkiliydi (p<0,05). Total testosteron üzerine etkili olabilecek faktörlere göre düzeltme yap ld ğ nda, total testosteron en çok bel boy oran ile ilişkiliydi. DHEAS seviyeleri yaşla negatif, boyun çevresi ile pozitif ilişki göstermekteydi. LDL, HDL ve total kolesterol seviyeleri postmenopozal grupta premenopozal gruba göre daha yüksek bulunurken (p<0,05), trigliserid seviyeleri anlaml değişiklik göstermemekteydi. Bel kalça oran ve vücut yağ indeksi postmenopozal grupta diğer gruba göre daha yüksekti. Sonuç: Metabolik sendromu olan pre ve postmenopozal kad nlarda serbest testosteron ve total testosteron seviyelerinin farkl l k göstermediği ancak androjen seviyelerinin metabolik sendrom parametreleriyle ayr ayr ilişkilendirildiğinde anlam kazand ğ görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Metabolik sendrom; androjen; menopoz ABSTRACT Serum androgen levels in premenopausal and postmenopausal women with metabolic syndrome Aim: To evaluate the relationship between androgen levels and metabolic syndrome components in premenopausal and postmenopausal women. Material and Methods: Ninety women (40 premenopausal and 50 postmenopausal) with metabolic syndrome were included in this prospective study. The metabolic syndrome diagnosis was defined according to the ATP III (Adult Treatment Panel III) criteria. Serum androgen levels, lipid parameters, fasting blood glucose, insulin, insulin resistance, uric acid levels were measured. Anthropometric measurements and blood pressure measurement were performed in all patients. Patients were asked about cigarette smoking, menstruation regularity, menopause age and hypertension history. Results: Free testosterone was positively associated with the waist circumference, weight to height ratio, neck circumference, insulin and HOMA index (p<0,05). After adjusting for factors that could affect free testosterone, free testosterone was most associated with the HOMA index. In the postmenopausal group free testosterone was higher than the premenopausal group but the difference was not statistically significant (p=0,090). Total testosterone levels were found similar in premenopausal and postmenopausal groups (p=0,865). Total testosterone was positively associated with body mass index, waist circumference and weigt to height ratio (p<0,05). After adjusting for factors that could affect total testosterone, total testosterone was most associated with weigth to height ratio. DHEAS was negatively associated with age and positively associated with neck circumference. While LDL, HDL and total cholesterol levels were higher in the postmenopausal group than the premenopausal group (p<0,05), triglyceride levels did not change significantly. Waist to hip ratio and body fat index was higher in postmenopausal group than the other group. Conclusion: In the pre and postmenopausal women with metabolic syndrome, total testosterone and free testosterone levels were not different, but if androgen levels were associated with the metabolic syndrome parameters separately, it would be significant. Key Words: Metabolic syndrome; androgen; menopause GİRİŞ Metabolik sendrom (sendrom X, insülin direnci sendromu), artm ş kardiyovasküler hastal k ve diyabetes Yaz şma adresi: Dr. Murat SUHER Ankara Atatürk Eğitim ve Araşt rma Hastanesi İç Hastal klar Kliniği, Ankara e-mail: msuher@isnet.net.tr Yaz n n geldiği tarih : 24.06.2011 Yaz n n kabul edildiği tarih : 05.08.2011 mellitus (DM) riskiyle beraber olan metabolik anormallikler topluluğudur. Metabolik sendromun major bileşenleri santral obezite, hipertrigliseridemi, düşük high density lipoprotein (HDL) kolesterol, hiperglisemi ve hipertansiyondur 1. Önemli bir halk sağl ğ problemi olan metabolik sendromun prevelans dünyada obezitenin 218

Ö. S. Öztürk ve ark. art ş ve sedanter yaşam n katk s ile giderek artmakta ve bu durum özellikle Tip 2 DM, kardiyovasküler hastal klar ve birçok hastal ğ n s kl ğ n art rmaktad r 2. Türk Erişkinlerinde Kalp Hastal ğ ve Risk Faktörleri (TEKHARF) 2000 y l verilerine göre metabolik sendrom, 30 yaş ve üzerindeki erkeklerimizin %28'inde, kad nlar m z n %45'inde tesbit edilmiştir. Türkiye genelinde 30 yaş ve üzerindeki yaklaş k 9.1 milyon kişide metabolik sendrom bulunduğu tahmin edilmektedir 3. Metabolik sendromun en önemli sebeplerinden biri insülin direncidir 4. İnsülin direnci, normal konsantrasyondaki insülinin normalden daha az biyolojik yan t oluşturmas durumudur. Ya da insülinin metabolik etkilerine karş direnç durumu olarak da adland r labilir 5. İnsülin direnci genellikle vücut yağ içeriğinin artmas yla beraber artar. Obez kişilerin (beden kitle indeksi (BKİ) 30), çoğu postprandial hiperinsülinemi ve düşük insülin sensitivitesine sahiptir 4. İnsülin direncini belirlemede klinik pratikte en s k kullan lan yöntem homeostasis model assessment (HOMA) formülüdür. HOMA değeri 2,7 nin üzerinde ise değişik derecelerde insülin direncini yans t r 6. Kad nlarda androjenlerin esas kaynağ overler, adrenal bezler ve periferik yağ dokular d r 7. Kad nlarda bulunan major androjenler serum konsantrasyonuna göre s ras yla dehidroepiand rosteronsülfat (DHEAS), dehidroepiandrosteron (DHEA), androstenedion, testosteron ve dihidrotestosterondur 8. Metabolik sendrom prevelans n n yaştan bağ ms z olarak premenopozdan postmenopoza geçişle birlikte artt ğ n gösteren çal şmalar vard r. Menopoza geçişle beraber östrojen seviyelerinin düşmesiyle dominant hale gelen testosteron metabolik sendrom prevelans n art rmaktad r 9. Yap lan birçok çal şmada serum androjen seviyeleri ile metabolik sendrom kriterleri aras nda ilişki olduğu gösterilmiştir. Onat ve ark. n n postmenopozal kad nlarda yapt ğ çal şmada, insülin düzeyi ve abdominal obeziteyle testosteronun yak n ilişki içinde olduğu gösterilmiştir. Postmenopozal kad nlarda, metabolik sendromu olanlarda testosteron düzeylerinde anlaml ölçüde yükseklik saptanm şt r 10. Bu çal şmada premenopozal ve postmenopozal kad nlarda serum androjen seviyeleri ile metabolik sendrom komponentleri aras ndaki ilişkiyi araşt rd k. MATERYAL VE METOT İç Hastal klar polikliniğine başvuran, metabolik sendrom tan kriterlerini karş layan 40 pre-menopozal ve 50 postmenopozal toplam 90 kad n hasta prospektif olarak incelendi. Son menstruasyonun üzerinden 12 ay geçmiş olanlar postmenopozal olarak kaydedilirken, halen düzenli menstruasyon görmekte olan kad nlar premenopozal olarak kaydedildi. Premenopozal dönemde olup oral kontraseptif kullanan hastalar, postmenopozal dönemde olup hormon replasman tedavisi alan hastalar, Tip 2 DM tan s alm ş ve oral antidiyabetik ya da insülin tedavisi almakta olan hastalar çal şmadan d şland. Hastalar n yaş, sigara içme al şkanl ğ, hipertansiyon varl ğ, menopoz yaş, menstruasyonun düzeni sorguland. Metabolik sendrom tan s nda NCEP-ATP III tan kriterleri kullan ld. Buna göre, aşağ daki tan kriterlerinden 3 veya daha fazlas n taş yan hastalar n metabolik sendromunun olduğu kabul edildi. 1. Açl k kan şekerinin 110 mg/dl olmas 2. Santral obezite: Bel çevresinin erkeklerde> 102 cm, kad nlarda >88 cm den fazla olmas 3. Trigliserid 150 mg/dl olmas 4. HDL düşüklüğü (Kad nlarda<50 mg/dl, erkeklerde<40 mg/dl) 5. Hipertansiyon (Kan bas nc 135/85 mmhg veya antihipertansif tedavi al yor olmak) Hastalar n boy (cm), kilo (kg), bel çevresi (cm), kalça çevresi (cm), boyun çevresi (cm), vücut yağ indeksi (%), beden kitle indeksi [vücut ağ rl ğ (kg)/boy(m) 2 ] kaydedildi. Ayr ca bu ölçümlere dayan larak bel/kalça oran ve bel/boy oran hesapland. Ferriman-Gallwey skorlamas na göre değerlendirilen hastalardan skoru 8 ve üzerinde olanlar hirsutizmli olarak kabul edildi (Tablo 1,2). Tablo 1. Olgular n Demografik ve Antropometrik Özellikleri Değişkenler Premenopoz Postmenopoz p (n=40) (n=50) Yaş 44,0±5,1 55,3±5,9 <0,001 Vücut Ağ rl ğ 86,7±17,6 85,4±12,2 0,673 Bel Çevresi 108,0±12,8 111,3±10,1 0,058 Bel Kalça Oran 0,92±0,06 0,95±0,05 0,046 Bel Boy Oran 0,68±0,07 0,72±0,07 0,405 Boyun Çevresi 38,0±2,5 37,51±2,4 0,007 BKİ 35,1±5,1 36,0±5,1 0,276 VYİ 43,6±4,4 46,5±4,1 0,002 BKİ: Beden kitle indeksi, VYİ: Vücut yağ indeksi Hastalardan ortalama 8-12 saat açl k sonras kan al narak AKŞ, ürik asit, lipid paneli (LDL, HDL, total kolesterol, trigliserid), insülin, serbest testosteron, total testosteron ve DHEAS düzeyleri çal ş ld. Glukoz, ürik asit ve lipid paneli Advia 2400 Siemens cihaz ile enzimatik kolormetrik yöntemle, insülin ve DHEAS Imulite 2000 cihaz ile kemilüminesan yöntemle, total testosteron Centaur cihaz ile kemilüminesan yöntemle ve serbest testosteron RIA yöntemiyle çal ş ld. İnsülin direncini yans tan HOMA indeksi, açl k insülini ve açl k kan şekeri değeri çarp m 405 sabit say s na bölünerek [açl k 219

Ö. S. Öztürk ve ark. Yeni T p Dergisi 2011;28(4):218-222 insülini (μu/ml)x açl k plazma glukozu (mg/dl)/405] hesapland. Verilerin analizi SPSS for Windows 11.5 paket program nda yap ld. Sürekli değişkenlerin dağ l m n n normale yak n olup olmad ğ Shapiro Wilk testiyle araşt r ld. Tan mlay c istatistikler sürekli değişkenler için ortalama±standart sapma veya ortanca (minimum-maksimum) olarak, kategorik değişkenler ise olgu say s ve (%) olarak gösterildi. Tablo 2. Olgular n Laboratuvar ve Kan Bas nc Ölçümleri Değişkenler Premenopoz Postmenopoz p (n=40) (n=50) Sistolik bas nç 127,4±19,1 129,3±17,3 0,390 Diastolik bas nç 80,5±10,6 82,4±11,0 0,440 AKŞ 104,5 (85-146) 110,5 (84-142) 0,237 Ürik Asit 4,5 (3,2-7,1) 5,0 (3,3-8,2) 0,081 LDL 106,9±25,5 128,6±33,0 <0,001 HDL 42,4±8,6 46,1±8,6 0,045 Total Kolest. 177 (119-263) 216,5 (150-341) <0,001 Trigliserid 158,5 (42-417) 168 (14-583) 0,893 İnsülin 7,7 (2-28,6) 7,9 (2-24,8) 0,600 Homa 2,0 (0,41-7,7) 2,0 (0,5-6,0) 0,727 Serbest testost. 1,44 (0,19-3,57) 1,57 (0,37-5,16) 0,090 Total testost. 60,3 (20-115) 59,8 (20-151) 0,865 DHEAS 94 (28-294) 65 (15-226) 0,002 Gruplar aras nda ortalamalar yönünden fark n önemliliği Student s t testi ile, gruplar aras nda ortanca değerler yönünden fark n önemliliği bağ ms z grup say s iki olduğunda Mann Whitney U testi ile, ikiden fazla grup aras nda ise Kruskal Wallis testi ile incelendi. Kategorik değişkenler Pearson un Ki-Kare veya Fisher in Kesin Sonuçlu Ki-Kare testiyle değerlendirildi. Sürekli değişkenler aras nda istatistiksel olarak anlaml korelasyon olup olmad ğ Spearman n Korelasyon testiyle incelendi. BULGULAR Pre-menopozal grubun yaş ortalamas 44,0±5,1 iken, postmenopozal grupta yaş ortalamas 55,3± 5,9 olarak saptand. Gruplar aras nda sigara kullan m, hirsutizm varl ğ ve menstruasyon düzeni aç s ndan istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulunmad (p=0,704; p=1,000 ve p=0,652). Premenopoz grubuna göre post-menopoz grubunda hipertansiyon öyküsü istatistiksel anlaml olarak daha yüksek idi (p=0,002). Pre-menopoz ve post-menopoz gruplar aras nda ortalama vücut ağ rl ğ, bel çevresi, bel boy oran, beden kitle indeksi yönünden istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulunmad (p>0,05). Premenopoz grubuna göre post-menopoz grubunda ortalama bel kalça oran istatistiksel anlaml olarak daha yüksekti (p=0,046). Pre-menopoz grubuna göre post-menopoz grubunda ortalama boyun çevresi oran istatistiksel anlaml olarak daha düşüktü (p=0,007). Pre-menopoz grubuna göre post-menopoz grubunda ortalama vücut yağ indeksi istatistiksel anlaml olarak daha yüksekti (p=0,002). Pre-menopoz ve post-menopoz gruplar aras nda sistolik kan bas nc, diastolik kan bas nc, AKŞ, ürik asit, trigliserid, HOMA ve insülin düzeyleri yönünden istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulunmad (p>0,05). Pre-menopoz grubuna göre post-menopoz grubunda LDL, HDL ve total kolesterol düzeyleri istatistiksel anlaml olarak daha yüksekti (p<0,05). Gruplar aras nda serbest ve total testosteron düzeyleri yönünden istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulunmad (p=0,090 ve p=0,865). Pre-menopoz grubuna göre post-menopoz grubunda DHEAS düzeyi istatistiksel anlaml olarak daha düşüktü (p=0,002). Serbest testosteron ile bel çevresi, bel boy oran, boyun çevresi, insülin ve HOMA aras nda istatistiksel olarak ayn yönlü anlaml korelasyon bulundu (p<0,05). Total testosteron ile beden kitle indeksi, bel çevresi ve bel boy oran aras nda da istatistiksel olarak ayn yönlü anlaml korelasyon bulundu (p<0,05). DHEAS ile yaş aras nda istatistiksel olarak ters yönlü anlaml korelasyon bulundu (r=-0,395 ve p<0,001). DHEAS ile boyun çevresi aras nda da istatistiksel olarak ayn yönlü anlaml korelasyon bulundu (r=0,287 ve p=0,006). Sigara içen ve sigara içmeyen olgular aras nda serbest testosteron, total testosteron ve DHEAS ortanca değerleri yönünden istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulunmad (p>0,05). HT öyküsü olan olgularda serbest testosteron düzeyi HT öyküsü olmayanlara göre istatistiksel anlaml olarak daha yüksekti (p=0,037). Serbest testosteron üzerinde en fazla anlaml belirleyici olan faktörün HOMA olduğu görüldü. HOMA ya göre düzeltme yap ld ğ nda, tek değişkenli istatistiksel analiz sonucundan farkl olarak, pre-menopoz grubuna göre post-menopoz grubunda serbest testosteron düzeyinin daha yüksek olduğu görüldü (B=0,273; %95 Güven Aral ğ : 0,036-0,509; p=0,025). Total testosteron üzerinde en fazla anlaml belirleyici olan faktör bel boy oran idi. DHEAS üzerinde en fazla anlaml belirleyici olan faktörlerin yaş ve boyun çevresi olduğu saptand. TARTIŞMA Menopoza geçişle beraber çeşitli hormonal değişiklikler oluşur. Estradiol seviyesi h zla düşerken, androjenler estradiole paralel olarak düşmez ve daha yavaş bir düşüş gösterir 11. Bu hormonal değişim postmenopozal dönemde relatif olarak androjen fazlal ğ na yol açar. Hormonal dengenin androjen lehine kaymas yla artan visseral yağ insülin direncine sebep olur 12. Menopozla beraber 220

Ö. S. Öztürk ve ark. artan visseral yağ metabolik sendrom, diyabet ve kardiyovasküler hastal k (KVH) ile ilişkili bulunmuştur 13. Yapt ğ m z çal şmada postmenopozal grupta premenopozal gruba göre serbest testosteron seviyeleri daha yüksek bulunmakla beraber fark istatistiki olarak anlaml saptanmad. Baz çal şmalarda postmenopozal kad nlar ile premenopozal kad nlar insülin direnci aç s ndan karş laşt r lm şlard r. Baz lar nda postmenopozal dönemde insülin direnci artm ş olarak bulunurken, baz çal şmalarda ise insülin direnci aç s ndan bir fark saptanmam şt r 14. Çal şmam zda insülin seviyesi ve HOMA indeksi her iki grupta benzer bulunmuştur. Golden ve ark. n n yapt ğ çal şmada 362 postmenopozal kad nda total testosteron ve serbest testosteronun bir göstergesi olan free androgen index (FAI) total testosteron/shbg formülüyle hesaplanarak çal ş lm şt r. Bu çal şmada FAI ile metabolik sendrom aras nda pozitif yönde güçlü bir ilişki bulunmuştur. Yüksek FAI metabolik sendrom komponentlerinden olan hiperinsülinemi ve hiperglisemiyle ilişkili bulunmuştur 15. Patel ve ark. 65 yaş ve üzeri kad nlarda yapt ğ çal şmada HOMA indeksi ile total ve serbest testosteron aras nda pozitif bir ilişki bulunmuştur. Ayr ca yüksek total ve serbest testosteron seviyeleri, insülin direncinin belirteçleri olan abdominal obezite ve artm ş açl k kan şekeri ile ilişkili olarak saptanm şt r 16. Bizim yapt ğ m z çal şmada serbest testosteron ile bel çevresi, bel/boy oran, boyun çevresi, insülin ve HOMA indeksi aras nda istatistiki olarak anlaml pozitif bir ilişki bulundu. Serbest testosteron üzerine etkili olabilecek faktörlere göre düzeltme yap ld ğ nda serbest testosteron en çok insülin direncinin göstergesi olan HOMA indeksi ile bağlant l bulundu. Baz çal şmalarda total testosteronun postmenopozal dönemde premenopozal döneme göre daha düşük olduğu, baz lar nda değişmediği veya çok az bir düşüş gösterdiği saptanm şt r 17. Biz de yapm ş olduğumuz çal şmada premenopozal ve postmenopozal grup aras nda testosteron seviyelerinde farkl l k saptamad k. Onat ve ark. 234 post-menopozal kad nda serum testosteron düzeylerini ölçmüşlerdir. Testosteronun BKİ, bel çevresi ve insülin düzeyi ile anlaml korelasyonlar gösterdiği bulunmuş olup, menopozal kad nlarda metabolik sendromu olanlarda testosteron düzeyinde anlaml ölçüde yükseklik olduğu saptanm şt r 10. Bizim çal şmam zda total testosteron ile BKİ, bel çevresi ve bel/boy oran aras nda pozitif bir ilişki bulundu. Total testosteron üzerine etkili olabilecek faktörlere göre düzeltme yap ld ğ nda testosteron menopozdan bağ ms z olarak en çok bel/boy oran ile ilişkili bulundu. DHEAS seviyeleri yaşla beraber düşer 18. Prepostmenopozal kad nlarda yap lan çoğu çal şmada plazma DHEAS seviyelerinin BKİ ve vücut yağ indeksiyle anlaml bir ilişki göstermediği ortaya konulmuştur 19. Biz de yapt ğ m z çal şmada literatürle uyumlu şekilde DHEAS n yaşla beraber azald ğ n saptad k. Postmenopozal kad nlar premenopozal kad nlara göre daha yüksek total kolesterol, LDL kolesterol, TG ve lipoprotein a seviyeleri, daha düşük HDL seviyelerine sahiptir. LDL seviyelerindeki en büyük art ş postmenopozal döneme geçişin erken safhalar nda olur 14. Yap lan çoğu çal şmada TG seviyesinin menopoza geçişle birlikte artt ğ ve bu art ş n erken postmenopozal dönemde daha belirgin olduğu gösterilmiştir 20. Yap lan baz çal şmalarda HDL seviyesinin menopozla beraber düştüğü, baz lar nda değişiklik olmad ğ gösterilmiştir 14. Peters ve ark. n n yapt ğ çal şmada postmenopozal kad nlarda total kolesterol, LDL düzeyi artm ş bulunmuş ancak HDL ve TG düzeyinde önemli bir fark bulunmam şt r 21. Yapt ğ m z çal şmada post-menopozal grupta premenopozal gruba göre LDL, HDL ve total kolesterol seviyesinde anlaml yükseklik bulunurken, trigliserid düzeyinde anlaml bir fark bulunmad. Postmenopozal dö-nemde vücut yağ dağ l m ve yağ yüzdesi değişir. Toth ve ark. yapt klar çal şmada total vücut yağ kütlesi %28 oran nda ve yağ yüzdesi %17 oran nda postmenopozal kad nlarda daha yüksek bulunmuştur 22. Bizim çal şmam zda ise postmenopozal kad nlarda VYİ premenopozal kad nlara göre anlaml olarak daha yüksek bulundu. Yapt ğ m z çal şmada sigara içme al şkanl ğ ile serum androjen seviyeleri aras nda ilişki bulunmad. Çal şmam zda sigara içen vaka say s n n az olmas n n da bu sonuçlarda etkisi bulunmaktad r. Menopoz sonras kad nlarda KVH riski artar. Major KVH risklerinden biri olan hipertansiyon s kl ğ menopoz sonras artar. Bu art ştan östrojen/ androjen oranlar ndaki değişme, renin-anjiotensin sisteminin aktivasyonu, endotelin ve oksidatif stresin artmas sorumlu tutulmuştur. Androjen seviyelerindeki art ş n da postmenopozal hipertansiyonda rol oynayabileceği düşünülmektedir. Bunu destekleyen bir bulgu da PCOS veya androjen salg layan tümörü olan kad nlarda kan bas nc n n yüksek olmas d r 23. Bizim çal şmam zda premenopozal grupta %37,5 oran nda hipertansiyon öyküsü olan hasta varken, postmenopozal grupta bu oran %70 e yükselmektedir. Hastalar n antihipertansif tedavi alt nda kan bas nc ölçümlerinin yap lm ş olmas nedeniyle her iki grupta sistolik ve diyastolik kan bas nc farkl bulunmad. Çal şmam zda hipertansiyon öyküsü olanlarda olmayanlara göre DHEAS daha düşük bulunurken, serbest testosteron düzeyi daha yüksek bulundu. 221

Ö. S. Öztürk ve ark. Yeni T p Dergisi 2011;28(4):218-222 Hirsutizm, kad nlarda vellüs tipi k llar n androjen etkisiyle terminal k llara dönüşerek yüz ve vücutta erkek tipi k llanma art ş d r. Hirsutizm baz vakalarda normal serum androjen düzeyleri ile birlikte olmaktad r. Bu grup hastalar idiyopatik hirsutizm olarak bilinir, menstruel bozukluklar yoktur ve önemli bir özelliği ovulatuar olmalar d r 24. Yapt ğ m z çal şmada premenopozal grupta %7,5 hastada, postmenopozal grupta %4 hastada hirsutizm saptanm ş olup serum androjen seviyeleri ile hirsutizm aras nda ilişki bulunmam şt r. Bu sonuçlar üzerinde hirsutizm saptanan hasta say s n n az olmas etkili olmuş olabilir. Çal şmam z metabolik sendromu olan premenopozal ve postmenopozal kad nlarda serbest testosteron ve total testosteron seviyelerinin farkl l k göstermediğini ancak androjen seviyelerinin metabolik sendrom parametreleriyle ayr ayr ilişkilendirildiğinde anlam kazand ğ n göstermektedir. REFERANSLAR 1. Eckel RH. The metabolic syndrome. In: Braunwald E, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Jameson JL, et al (eds). Harrison s Principles of Internal Medicine. 17th ed. USA, Mc Graw Hill Medical 2008; 1509-14. 2. Carr MC, Brunzell JD. Abdominal obesity and dyslipidemia in the metabolic syndrome: importance of type 2 diabetes and familial combined hyperlipidemia in coronary artery disease risk. J Clin Endocrinol Metab 2004;89(6)2601-7. 3. Onat A, Sansoy V. Halk m zda koroner hastal ğ n baş suçlusu metabolik sendrom: s kl ğ, unsurlar, koroner risk ile ilişkisi ve yüksek risk kriterleri. Türk Kardiyol Dern Arş 2002;30:8-15. 4. Grundy SM, Brewer Jr HB, Cleeman JI, Smith Jr SC, Lenfant C. Definition of metabolic syndrome: Report of the National Heart, Lung, and Blood Institute/American Heart Association Conference on Scientific Issues Related to Definition. Circulation 2004;109:433-8. 5. Altuntaş Y. İnsülin direnci ve prediabet. Metabolik sendrom özel say s. Clinic Medicine 2008;4-13. 6. Metabolik Sendrom K lavuzu. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği 2009; 7-14. 7. Soliman NF, Wardle PG. The investigation and management of the hirsute woman. Rev In Gynaecologial Perinatal Practice 2006;23:1-8. 8. Burger HG. Androgen production in women. Fertil Steril 2002;77:3-5. 9. Janssen I, Powell LH, Crawford S, Lasley B, Sutton-Tyrrell K. Menopause and the metabolic syndrome: the Study of Women's Health Across the Nation. Arch Intern Med 2008;168(14): 1568-75. 10. Onat A, Uyarel H, Türkmen S, Hergenç G, Uzunlar B, Sar İ, ve ark. Menopozal Türk kad nlar nda serum testosteron düzeyleri ve koroner risk. Türk Kardiyol Dern Arş 2004;32:137-44. 11. Liu Y, Ding J, Bush TL, Longenecker JC, Nieto FJ, Golden SH, et al. Relative androgen excess and increased cardiovascular risk after menopause: a hypothesized relation. Am J Epidemiol 2001;154(6):489-94. 12. Kalish GM, Barrett-Connor E, Laughlin GA, Gulanski BI. Association of endogenous sex hormones and insulin resistance among postmenopausal women: results from the Postmenopausal Estrogen/Progestin Intervention Trial. J Clin Endocrinol Metab 2003;88(4):1646-52. 13. Janssen I, Powell LH, Kazlauskaite R, Dugan SA. Testosterone and visceral fat in midlife women: the Study of Women's Health Across the Nation (SWAN) fat patterning study. Obesity (Silver Spring) 2010;18(3): 604-10. 14. Carr MC. The emergence of the metabolic syndrome with menopause. J Clin Endocrinol Metab 2003;88(6):2404-11. 15. Golden SH, Ding J, Szklo M, Schmidt MI, Duncan BB, Dobs A. Glucose and insulin components of the metabolic syndrome are associated with hyperandrogenism in postmenopausal women: the atherosclerosis risk in communities study. Am J Epidemiol 2004;160:540-8. 16. Patel SM, Ratcliffe SJ, Reilly MP, Weinstein R, Bhasin S, Blackman MR, et al. Higher serum testosterone concentration in olderwomen is associated with insulin resistance, metabolic syndrome, and cardiovascular disease. J Clin Endocrinol Metab 2009;94(12):4776-84. 17. Burger HG, Dudley EC, Cui J, Dennerstein L, Hopper JL. A prospective longitudinal study of serum testosterone dehydroepiandrosterone sulphate and sex hormone binding globulin levels through the menopause transition. J Clin Endocrinol Metab 2000;85:2832 938. 18. Labrie F, Bélanger A, Cusan L, Gomez JL, Candas B. Marked decline in serum concentrations of adrenal C19 sex steroid precursors and conjugated androgen metabolites during aging. J Clin Endocrinol Metab 1997;82:2396-402. 19. Tchernof A, Labrie F. Dehydroepiandrosterone, obesity and cardiovascular disease risk: a review of human studies. Eur J Endocrinol 2004; 151:1-14. 20. Jensen J, Nilas L, Christiansen C. Influence of menopause on serum lipids and lipoproteins. Maturitas 1990;12:321-331. 21. Peters HW, Westendorp IC, Hak AE, Grobbee DE, Stehouwer CD, Hofman A, et al. Menopausal status and risk factors for cardiovascular disease. J Intern Med 1999;246:521-8. 22. Toth MJ, Tchernof A, Sites CK, Poehlman ET. Effect of menopausal status on body composition and abdominal fat distribution. Int J Obes Relat Metab Disord 2000;24:226-31 23. Reckelhoff JF. Basic research into the mechanisms responsible for postmenopausal hypertension Int J Clin Pract Suppl 2004;139(58):13-9 24. Ünlüh zarc K, Keleştimur F. Hirsutizm. In: Erdoğan G. Endokrinoloji Temel ve Klinik, Ankara, MN Medikal Nobel T p Kitabevi 2005;654-59. 222