OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ SORUMLULUK SAHİBİ ÇOCUKLAR YETİŞTİRMEK İÇİN KASIM 2017
SORUMLULUK SAHİBİ ÇOCUKLAR YETİŞTİRMEK İÇİN Bas arılı bir kimlik olus turmada o nemli rol oynayan sorumluluk duygusu, yazılı kaynaklarda, c es itli tanımlarla ifade edilmektedir. Yavuzer (1998, s.107) sorumlulug u, erken c ocukluk do nemlerinden bas layarak c ocug un yas ına, cinsiyetine ve gelis im du zeyine uygun olarak go revlerini yerine getirmesi olarak tanımlamaktadır. Bas aran a go re (1971) sorumluluk duygusu, o dev olarak u zerine alınan ya da verilen bir is i her ne pahasına olursa olsun sonuna kadar yapma ve gerektig inde bunun hesabını verme ile ilgili bir duygudur. Glasser (Glasser, 1990, p.13; Nelson-Jones, 1982, s.40) sorumlulug u, bas kalarının kendi gereksinimlerini kars ılamalarına engel olmayacak s ekilde bireyin kendi gereksinimlerini kars ılama yeteneg i olarak tanımlamaktadır. Sorumluluk duygusu, dog umla birlikte gelen bir duygu deg ildir ve sonradan, uygun kos ulların yerine getirilmesiyle kazanılmaktadır. Sorumlulug un gelis mesi ic in insanın sorumluluk alabileceg i bir ortamda yetis mesi gerekir. Kis inin yetis tig i ortamda, kendisi ic in sec im yapma ve yaptıg ı sec imin sonuc larından sorumlu olma fırsatı verilmemis se sorumluluk duygusu gelis emez (Cu celog lu, 2002, s.211). Sorumlulukla ilgili c ocuklarla konus arak onlarda toplum ve kendileri adına sorumluluk duygusunu gelis tirmesi beklenemez. Sorumlulug u gelis tirme aktif bir uygulamadır. Çocukların kendi deneyimleriyle sorumluluk duygusunu gelis tirmeleri ve c ocuklara sorumlulug u o g renme fırsatları sunulmalıdır. Dig er bir ifadeyle sorumluluk gelis imi ic in c oklu fırsatlar sag lanmalıdır (McCabe & Rhodes 1992; akt: Ackerman, Hughs and Wilder, 1997). Glasser (1999,s.27), sorumlulug un ancak durum deg erlendirmesi yapılarak, kendisi ve bas kaları ic in yardımcı olacak yolları du s u nerek o g renileceg ini savunmaktadır. Ona go re anaokulundan itibaren sorumlulug u o g renme fırsatı verilen c ocuk, toplumsal olayların farkında, sorumluluk sahibi biri olabilir.
Sorumluluk Bilincinde Anne Babanın Rolü Hemen her anne-baba c ocug unun sorumluluk sahibi olmasını ister, ancak gu nlu k hayat ic indeki uygulamalarda bazen amac ile sonuc arasında farklılıklar olabilir. Sorumluluk bilinci as amalı olarak gelis en bir beceridir. Çocuklar bir sabah yataklarından kalktıklarında bir anda sorumluluk sahibi bireyler olmazlar. Hayat ile ilgili o g renilen tu m dig er beceriler gibi pratik yapmak gerekir. Peki, c ocuklara sorumlulug u ne zaman ve nasıl o g retmek gerekir? Aslında bu sorunun cevabı gelis im do nemlerinde gizlidir. Çocuklar bilis sel, fiziksel, sosyal beceri alanlarında kazandıkları yeni yetiler ile aslında hayatları ile ilgili sorumlulukları almaya da hazır hale gelirler. Çocuk hareketlerini kontrol edip, dengesini sag layabildig i, el becerileri gelis tig i andan itibaren kendi giysilerini giyip c ıkarabilir. Bu beceriyi kazandıktan sonra da giyinme-soyunma sorumlulug unu almaya bas lamasından daha dog al bir s ey yoktur. Anne-baba olarak c ocug unuzun yapabileceg i her s eyi kendi bas ına bas arması ic in ona fırsat verin. Beceriler kullandıkc a gelis irler. İlk adımlar zordur ama ne kadar heyecan verici oldug unu da unutmamak lazım. Çocuklar kendi bas larına ihtiyac larını kars ılayabildiklerini fark ettikc e kendilerine olan gu venleri artacaktır. Yemek yiyebilen bir c ocug a yemek yedirmeye devam etmek hem onun becerisinin gelis mesine hem de yeterlilik duygusuna zarar verebilir. Çocug unuz yu ru meye bas ladıktan sonra artık onu her yere kucag ınızda tas ımazsınız. Biberonunu ya da bardag ını yardımsız kaldırabildig i
andan itibaren su ic mek onun ic in daha eg lenceli olacaktır. Çu nku nasıl bizler bir is i bas ardıg ımızı go rmekten zevk alırsak aynı keyif c ocuklar ic in de gec erlidir. Anne baba olarak onların bu keyfi tatmalarına destek olmak o nemlidir. Sorumlulukların kazanılmasında anne-babaya du s en bir dig er rol ise istenilen davranıs ları sergileyen bireyler olmalarıdır. Çocuklar c ok iyi go zlem yeteneg ine sahiptirler. Anne-babanın c ocuklarına o g retmek istedikleri davranıs lar ic in model olus turması etkili bir yo ntemdir. Eg er anne-baba gu nlu k hayat ile ilgili sorumlulukları zorla, isteksizce gerc ekles tiriyor ya da aksatıyorlarsa c ocuk ic in de sorumluluklar kac ınılması gereken durumlar anlamına gelecektir. Çocuklar "yas ayarak- yaparak" o g renirler. Bu nedenle sorumluluk duygusunun gelis mesinde en etkili yo ntemlerden biri c ocug un davranıs ının sonucunu yas amasına fırsat vermektir. Anne Babalara Öneriler Ku c u k Adımlar: Çocuklar o g rendikleri her yeni beceri ile bireyselles mek ic in bir adım atarlar. Bu yu mek, bir birey olarak yetis mek uzun bir yoldur ve anne-babanın rehberlig ine her zaman ihtiyac vardır. Nasıl c ocug un yeni o g rendig i davranıs ları bir kerede mu kemmel olarak yapmasını bekleyemiyorsak sorumluluk bilinci ic in de bunu beklememek gerekir. Ku c u k yas tan itibaren sorumluluk bilincini gelis tirmek ic in fırsatlar yaratmak, c ocug un acemice denemelerini sabır ve sevgi ile desteklemek o nemlidir. İleride sorumluluk sahibi bir birey olması ic in c ocug unuzun 10 yas ına gelip sorumluluk almasını beklemeyin, sorumluluk yas amın ilk yıllarından itibaren kazanılan ve ku c u k adımlarla gelis tirilen bir beceridir. Olumlu geri bildirim: Her yeni davranıs ın o g renilmesi ve tekrar edilmesi (bo ylece de pekis ip alıs kanlık haline gelmesi) ic in olumlu geri bildirime ihtiyac vardır. Anne-babanın ilgi ve onayı istenilen davranıs ların o g renilmesinde anahtardır.
Motive eden sorumluluklar: Çocuklara sorumlulukları o g retirken motivasyonu unutmamak gerekir. Yapması keyifli olan, sonucunda gu zel ve o vu nu lecek bir durum yaratan davranıs lar ile ilgili sorumlulukları kazandırmak daha kolay olacaktır. Seçme şansı vermek: Çocukların kendi hayatları u zerinde so z sahibi olmalarını sag larsanız verdikleri kararlar ile ilgili sorumluluk almalarına ve kendilerine olan gu venlerinin gelis mesine yardım edersiniz. Kendileri ic in uygun olanı sec me becerisini kazanmaları o nemlidir. Bireysel sorumluluktan sosyal sorumluluğa: Çocuklara sorumluluk bilicini gelis tirmek o nce ic in kendileri ile ilgili durumlardan yola c ıkmak, daha sonra ailenin bir bireyi olarak aile ilgili sorumlulukları ve daha sonra da sosyal sorumlulukları o g retmek o nemlidir. Anne-baba olarak ku c u k yas tan itibaren ilk o nce c ocug un kendi ile ilgili sorumlulukları (u stu nu giyinmek, oyuncaklarını toplamak vb) o g renmesini desteklemek sonra ev ile ilgili sorumlulukların (Pazar sabah kahvaltısına yardım etmek, masayı kurmak vb) paylas ımını beklemek ve sosyal sorumluluklar konusunda model olmak (ag ac dikmek, ihtiyacı olanlara yardım etmek, c o pleri yere atmamak vb) sorumluluk bilinci kazandırmak ic in atılacak o nemli adımlardır. Şennur KIZILKAYA Anaokulu Rehber Öğretmeni Kaynakça: https://brightside.me/inspiration-family-and-kids/a-guide-to-the-different-chores-you-can-givekids-at-various-ages-253260/ Yurtal, F., & YONTAR, A. G. A. (2006). Sınıf öğretmenlerinin öğrencilerinden bekledikleri sorumluluklar ve sorumluluk kazandırmada kullandıkları yöntemler. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2). Uzman Psikolojik Danışman Yazar Ece Akın Bakanay :Çocuklarda Sorumluluk Bilincini Geliştirmek www.güncedanismanlik.net