BEÇİN KALESİ KAZISI KALE ÇEŞMESİ SONUÇ RAPORU Prof. Dr. Kadir PEKTAŞ* Muğla İli, Milas İlçesi, Beçin Kalesi nde 20.05.2013 tarihinde başlatılan kazı çalışmaları 24.12.2013 tarihinde tamamlanmıştır. Kazı döneminde Seymenlik Zaviyesi nin Güneyindeki Sur Duvarlarda, Kale surlarında, İç Kale tonozunda, Yelli Medrese de, Karapaşa Medresesi nde, Ahmed Gazi Çeşmesi nde ve Kale Çeşmesi nde kazı, restorasyon ve temizlik çalışmaları yapılmıştır. Genel: 1. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları: 2013 Beçin Kalesi Kazısı çalışmaları ağırlıklı olarak restorasyon ve konservasyonlarla devam etmiştir. Kale surları, İç Kale tonozu, Yelli Medresesi, Ahmed Gazi Çeşmesi ve Seymenlik Zaviyesi güney sur duvarlarında restorasyon ve konservasyon çalışmaları yapılmıştır. 2. Kazı Çalışması: 2012 yılında kazısı yapılan 3 nolu açmanın batısında, Seymenlik Kapısı na bitişik batıya uzanan mekânın temizliği yapılarak 5x10 m. ölçülerinde alanın kazısına başlanmış ve yüzeydeki ot tabakasının kaldırılmasının ardından 10 ile 15 cm. kazı yapılarak seviye düzlenmiştir. Burada kare planlı, kırık taşlarla örülmüş doğu yönde giriş kapısı bulunan bir mekân açığa çıkarılmıştır. Bu alanda kazı çalışmalarına devam edilecektir. G6 olarak tanımlanan açmanın toprak elemesi ile 2012 yılı kazı çalışmalarındaki toprağın eleme çalışmaları yapılmıştır. Toprak elenmesi sonucu ortaya çıkan eserler ile yüzeyde bulunan mimari parçaların temizliği yapılmış ve bunlar kayıt altına alınarak Milas Müzesi Müdürlüğü ne teslim edilmiştir. Bunlardan ayrı olarak Büyük Hamam ve dış surlardaki büyük burçta rölöve çalışması ile Beçin ören yerindeki tüm yapıların genel temizlikleri yapılmıştır. KALE ÖNÜ ÇEŞMESİ Milas merkezden ören yerine çıkan yol üzerinde, Beçin Kalesi güneydoğusunda, kale girişi önünde inşa edilen çeşme, yapılan kazı çalışmaları ile ortaya çıkan ve antik su sarnıcı olarak tahmin edilen yapının üzerindedir. Çeşmenin kuzeybatısında kale girişi, güneybatısında Anonim Türbe, batısında bir mezar, doğusunda ise su sarnıcı olduğu tahmin edilen yapının merdivenleri bulunmaktadır. Çeşme topografya olarak kale girişi ile birlikte tepe denilebilecek bir kotta konumlanmıştır. Fakat doğal yükseltiler, yol açma çalışmalarının yapılması ile birlikte bozulmuştur. Bu bozulmalar temel seviyelerinin açığa çıkmasından net olarak anlaşılmaktadır. Çeşmenin önemli bir bölümü ayaktadır. Fakat temel seviyesinin çok altında yapılan kazı sebebi ile yıkılma, çökme tehlikesi altındadır. Bu sebeple, proje hazırlanarak korum altına alınmasına karar verilmiştir. * İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Ünalan Mah. D-100 Karayolu, Yanyol 34700 Üsküdar / İSTANBUL 1
2.1. Tarihçesi Yapının tarihi ve banisi hakkında bilgi veren kitabesi mevcut değildir. Bununla birlikte mimari özellikleri göz önüne alınarak 14. 15. yüzyıla tarihlendirmek mümkün görünmektedir. 2.2. Yapının Mevcut Durumu Söz konusu çeşme ana hatları ile ayaktadır. Mevcut durumunda yapıya ait derzler boşalmış, bu nedenle kesme taş kaplaması büyük oranda dökülmüştür. Bu bozulmalara karşın yapı kemeri halen anlaşılabilmektedir. Yapı yüzünde kemer içindeki cephede, taş örgüsü içine yekpare taştan oyma tek lüleli bir adet ayna taşı bulunmaktadır. Temel seviyesinin altında ve üzerinde olmak üzerede iki adet su künkü görülmektedir. Künkler yapının üst tarafında da görülmektedir. Fakat bu künklerin bağlantıları yol yapım çalışmalarında iş makinalarınca ortadan kaldırılmış ve kazı çalışmalarında bulunan parçaların da birbirleri ile bağlantısı kurulamamıştır. Çeşmenin su haznesi yoktur. Akıtılan suyun sürekli bir kaynaktan geldiği düşünülmektedir. Yapının yüzeylerinde, sonradan dondurma amaçlı olarak atılan harç tabakası görülmektedir. Çeşmenin üst taraflarında taş eksilmeleri görülmektedir. Çeşme arka tarafında yapıya bitişik olarak yıkıntı halde 52 x 210 cm ölçülerinde yaklaşık 1 m yüksekliğinde bir duvar görülmektedir. Hafif yükseltili tepe üzerinde yer alan çeşmenin çevresi yol, vb. nedenlerle indirildiğinden kot farkı oluşmuştur. Bu nedenle çeşme önüne gelindiğinde ayna taşı seviyelerine dahi ulaşmak mümkün olamamaktadır. Çeşme kazı sonrasında, üzerinde bulunduğu ve antik su sarnıcı olduğu sanılan yapı ile iç içe girmiştir. Çeşme temel kotu altında bir adet merdiven bir adet kuyu ve kuyuya inen 2 basamak görünmektedir. Sarnıca ait olduğu düşünülen duvar izleri de mevcuttur. Çeşmeden günümüzde su akmamaktadır ve su bağlantısına dair bir yapı kalıntısına rastlanmamıştır. Bu kalıntılarında yol çalışmaları sırasında yitirildiği düşünülmektedir. Ayrıca yerli halk tarafından Orhan Camii ve Ahmed Gazi Medresesi yönünden kuzeydeki ikinci çeşme ile çevresine su getiren ve yakın zamanlarda buldozerler burasını tahrip edene kadar toprak üzerinde görülen gösterişli bir su tesisatının varlığından bahsedilmektedir. Kent çevresinde ayrıca, Beçin den gelen su kemerinin kalıntıları yeni Muğla karayolunun yanındaki bu su kemerinin son bulduğu su deposu, bugünkü kent merkezinin güneyindeki sanayi bölgesinde mermer bir tonoz mezar ile Ortaçağın Beçin Kalesi'nin girişi önünde arkaik bir çeşme kuyusu ve buna ait merdivenli bir koridordan daha önce bahsedilmişti. Günümüzdeki tarla sınırlarından Muğla karayoluna kadar izlenebilen kalıntılara bakılarak, bu su tesisinin de bir dizi kemerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Çeşmenin, kaynaklarda bahsi geçen kemerli su yolunu kullanarak su akıttığı düşünülmektedir. Yapı etrafında istiflenmiş birçok taş yığını bulunmaktadır, bunlar niteliksiz moloz yığını olarak fiziksel müdahaleler çizimlerinde işaretlenmiş ve toplanması önerilmiştir. Koruma ve ziyarete hazır duruma getirmek için yapılacak uygulamada çeşmenin görselini minimum şekilde etkilemesi için bir ahşap merdiven ve bir platform tasarlanmıştır. Bu oluşturulan ek, yapının gerçek zemin kotuna ulaşabilmek içindir. Platformun bir kısmı atık suyun toplanabileceği yalak görevini üstlenirken 80 cm lik kısmı ise çeşme önünde durulabilecek alanı oluşturmaktadır. Çeşmeye suyu getirdiği sanılan su yolu günümüz şartlarına uygun olmadığından buradan su akıtılması şimdilik mümkün görünmemektedir. Çeşmenin önünden geçen yol ile bağlantısı mevcuttur fakat toprak dolgular ile çeşme çevresi önümüzdeki yıllarda düzenlenmelidir. Bu düzenlemeler sırasında kazı ile açığa 2
çıkarılan alanlar çeşmeye uyumlu hale getirilerek korunmalıdır. Bu kapsamda çeşmenin çevresindeki bitkilerin mekanik ve de kimyasal temizliği yapılacaktır. Kale önü çeşmesi için 2013 yılında hazırlanan koruma projeler, Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu na sunulacaktır. Proje doğrultusunda çeşmenin restorasyonu ya da konservasyonu yapılacaktır. Öncelikle çeşme geçici koruma amaçlı ahşap desteklerle desteklenmiştir. 3
FOTOĞRAFLAR Fotoğraf 1- Çeşmenin cephe görünümü Fotoğraf 2- Çeşmenin İç Kale den görünümü Fotoğraf 3- Çeşmenin güneyden görünümü 4
Fotoğraf 4- Çeşmenin cephe görünümü Fotoğraf 5- Çeşmenin üst bölümündeki su künkleri Fotoğraf 6- Kale önü çeşmesinin ahşap destekleri Fotoğraf 7- Kale önü çeşmesinin ahşap destekleri 5
Çizim 1- Kale Önü Çeşmesi analitik rölöve, plan 6
Çizim 2- Kale Önü Çeşmesi analitik röleve, kesit ve cephe 7