S A N S Ü R, K U L L A N I C I V E K Ü T Ü P H A N E C İ M U H I T T I N D E M I R * 2 0 1 8 K A S T A M O N U Ü N İ V E R S İ T E S İ B İ L G İ V E B E L G E Y Ö N E T İ M İ B Ö L Ü M Ü 4. S I N I F d m r m h t t n @ g m a i l. c o m
AMAÇ: Amaç, Hipotez, Teknik, Kapsam, Tanım, Sansür Türleri, Derleme Kanunu, Düşünce Özgürlüğü, TKD: Düşünce Özgürlüğü Bildirgesi, TKD: Mesleki Etik İlkeleri, Sansür, Kullanıcı ve Kütüphaneci, Sonuç, Kaynakça.
AMAÇ, HİPOTEZ, TEKNİK, KAPSAM Çalışmanın amacı: Sansürün kullanıcı ve kütüphaneci üstündeki etkisini belirlemektir. Çalışmanın Hipotezi: Sansür toplumsal bir baskı aracı olarak yalnız kütüphane / bilgi merkezi üzerinde değil aynı zamanda kullanıcı ve kütüphaneci üzerinde de olumsuz bir etki yaratır. Çalışmanın Tekniği: Belgelere dayalı veri toplama tekniği ve betimleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın Kapsamı: Sansürün bilgi merkezi kullanıcısı ile kütüphaneci, bilgi uzmanı üstündeki etkisi sınırları içinde kalmıştır.
SANSÜR KAVRAMI: Antik Roma da: iki sulh yargıcından birinin unvanı olarak bilinen censor kelimesiyle aynı kökten gelmektedir. Sulh yargıcının görevi beş yılda bir vatandaşların ve servetlerinin sayımını yapmak, özelliklerini kaydetmek, bir anlamda vatandaşı fişlemek, ahlak zabıtalığı ve vergi denetmenliği yapmaktır. (Webster, 2015: aktaran Canata, 2016, s.189).
SANSÜR KAVRAMI: ALA: ; sakıncalı ve tehlikeli bulunan fikirlerin bilginin ve halka açık materyalin bireyler, gruplar ve devlet yetkilileri tarafından engellenmesidir diye tanımlar. (ALA, 2015: aktaran Canata, 2016, s.190) Harrod: Düşünce ve sanat ürününün siyasal, dinsel, açık-saçık ve dil yönünden sakıncalı olduğu gerekçesiyle üretimin, dağıtımının, ödünç verilmesinin satılmasının veya engellenmesidir(harrod, 1984: aktaran Kızılkan, 1993, s.39).
SANSÜR KAVRAMI: Tanımlara bakıldığı zaman önceden denetleme ön plana çıkmaktadır. Sansür: önceden ve sonradan denetlenen yayınların bir kısmının ya da tamamının kullanıcıların erişimine izin verilmemesi, yayınların izne tabi olarak kullanıcıya verilmesine denir.
SANSÜR TÜRLERİ: Resmi Sansür: Yönetimler tarafından uygulanan, Otosansür, kişi veya birimlerin toplumdaki baskı veya tabular sonucu kendi kendilerine uyguladıkları, Kitle Sansür ü: yine kişi veya grupların beğenmedikleri düşünce ve sanat ürünlerine uyguladıkları çeşitli baskı ve engellemelere dayanan sansür (Kızılkan, 1993, s.39).
OTOSANSÜR: Zaman zaman içimizdeki sansürün resmi sansürden daha zor olan ve uğraşılması daha fazla direnç isteyen hem de uzun zaman alan bir sansür olduğunu düşünürüm. Bu yazı hayatına başladığım otuz yıl önce de böyleydi; yazı hayatıma başlamadan önce yaşadığım canlı ve hayata bağlı sansürü bütün şiddetiyle hissettiğim çocukluk ve gençlik döneminde de böyleydi demektedir ( Ilgaz, 1984, s.12).
DERLEME KANUNU: Amaçlar: 1. Siyasi amaç: Hükümet tarafından matbaanın ve neşriyatın takip edilmesi, 2. Adli amaç: Edebi mülkiyetin teminatı, telif hakkının kontrolü, 3. Kültürel amaç: Milli koleksiyonların çoğaltılması, edebi mirasın muhafazası, ilerde insan hafızasından silinebilecek bütün eserlerin toplanmasıdır(yaman, 1961, s.129).
DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ: Düşünce, insanın düşünme yetisiyle kafada oluşturduğu eylemdir. İnsana özgü bu durumun oluşması, gelişmesi insanın düşünme yetisini besleyen bilgi ile gerçekleşir (Keseroğlu, 1996, s.15). Aristoteles de özgürlüğün bilgi yoluyla elde edildiğini görmüştü. Ona göre insan, determinizmin yasalarını tanıdığı oranda özgürleşirdi (Hacıkadiroğlu, 1998, s.29).
DÜŞÜNCE ÜZERİNDEKİ ENGELLER: Ahmet İnan a göre: Çevremiz dışımızdaki doğa adına dünya dediğimiz gezegenin doğal yapısı düşüncemizi belirler, Biyo-genetik yapımız ya da bu belirleyicilerden biridir. Beynimizin nöro-fizyolojik yapımızın, bedenimizin işleyişinin sağlayabildiği olanaklar içinde düşünürüz, Kültürümüz, dilimiz ve tarihimiz, düşünmemizi sınırlar ve belirler, Toplumumuz ve toplumdaki yerimiz de düşünme alanımızın sınırlarını belirler, Bilgimiz, düşünmemizi etkiler. Bilgi, düşünmemizin malzemesi, dolayısıyla bir anlamda belirleyicisidir (İnan, 1998, s.38-39).
TKD; DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ BİLDİRGESİ: 1. Bilgi merkezleri, politika geliştirme ve uygulamada düşünce özgürlüğü odaklı yaklaşımları benimsemelidir. 3. Bilgi merkezleri, toplumsal sorumlulukları gereği bütün düşüncelerin açıklanması, yayınlanması ve yararlanmaya sunulmasından yana tavır alır, sansüre karşı çıkar ve bu konuda ilgili diğer kişi ve kuruluşlarla işbirliği yapar.
TKD; MESLEKİ ETİK İLKELERİ: 2. «Düşün ve sanat ürünlerine yönelik sansüre karşı çıkar ve düşünce özgürlüğünü savunurlar.» denilmektedir. Bülent Yılmaz a göre iyi kütüphaneci mesleğini, bilgiye eriştirme işlevi temelinde gerçekleştirirken insanın değerinin meslek alanında korumak adına neyi yapıp neyi yapmaması gerektiğine mesleki etik ilkelerine göre karar veren ve o ilkelere uygun davranan kişidir demektedir(yılmaz, 2015, s.141).
SANSÜR, KULLANICI VE KÜTÜPHANECİ: Kütüphanecilik mesleğinin özünde toplumun bireylerine düşünce özgürlüğünü sağlama sorumluluğu vardır. Kütüphaneler kanalıyla herhangi bir konudaki tüm görüşleri içeren bilgiler bunlara gereksinme duyan herkese yaş, ırk, cinsiyet, dil, din, ulus, toplumsal ya da politik düşünceleri konusunda hiçbir ayrım yapılmadan sunulur. (Sağlamtunç, 1991, s.93).
SANSÜR, KULLANICI VE KÜTÜPHANECİ: ALA, Kütüphane Hakları Bildirgesi: 3. Kütüphaneler bilginin sağlanması ve toplumun aydınlanması sorumluluklarını tam anlamıyla gerçekleştirebilmek için sansüre karşı çıkmalıdırlar
SANSÜR, KULLANICI VE KÜTÜPHANECİ: Kingseed Sansür konusunda; kitap/kitapdışı belge konusunda sansürün, kişisel bir olay olduğuna inanır ve birinin kitaplarını geri çevirme özgürlüğü varken, bu sansür hakkını öbürlerinin okuma hakkını kısıtlamayı uygun görmediğini açıklar ve sansürün yalnız mahkeme kararlarına bağlı olarak uygulanabileceğini söyler (Kingseed, [y.y.]: aktaran Keseroğlu, 1989, ss.57-58).
SANSÜR, KULLANICI VE KÜTÜPHANECİ: Sansür Gelmeden Yapılacak İşler: Kütüphanenin materyal seçimi politikasının yazılı olarak hazırlanıp ilgili makamlara onaylatılarak, resmî nitelik kazandırılması ve bunda kütüphanecinin sorumluluklarının ve yetkilerinin belirlenmesi, Kütüphanede bulunan koleksiyon hakkında gelebilecek herhangi bir itirazı, şikâyeti meslek ilkelerine uygun olarak çözebilmek için saptanacak sürecin planlanması. Kütüphanenin verdiği hizmetin amacını, özelliklerini, niteliğini halka açıkça yansıtabilecek bir halkla ilişkiler programının hazırlanması ve bunun için her tür kitle iletişim aracının kullanılması (Sağlamtunç, 1991, s.95).
SONUÇ: KULLANICILAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Aradığı kaynağa ulaşamamak; Araştırma ve sonuca varma olanağını ortadan kaldırmak; Bilgiyi her açıdan kavramayı engellemek; Okuma ve araştırma isteğini kırmak biçiminde belirlenirken,
SONUÇ: KÜTÜPHANECİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Görev ve sorumluluklarını yerine getirememek; Siyasal erkin baskısı altında kalmak, biçiminde belirlenmiştir.
KAYNAKÇA: Canata, Fatih.(2016).5651 sayılı kanun kapsamında internet düzenlemeleri ve düşünce-ifade özgürlüğü üzerine bir değerlendir. Türk Kütüphaneciliği.30 (2), 185-205. Hacıkadiroğlu, Vehbi.(1998). Bilginin sağladığı özgürlük. Hayrettin Ökçesiz (Haz.), Düşünce Özgürlüğü. içinde (ss. 27-33).İstanbul: Afa Yayıncılık. Ilgaz, Afet Muhteremoğlu.(1984). İçimizdeki sansür. Hayri Eroğlu, Gülşen Özbey(Haz.), Sansür: ortak kitap-7 içinde (ss. 12-14). İstanbul: YAZKO. İnan, Ahmet.(1998). Düşünce özgürlüğünden özgür ve özgürleştirici düşünceye Hayrettin Ökçesiz (Haz.), Düşünce Özgürlüğü. içinde (ss. 37-46).İstanbul: Afa Yayıncılık. Keseroglu, Hasan S. (1989). Halk kütüphanesi politikası ve Türkiye Cumhuriyetinde durum. İstanbul: Türk Kütüphanecilik Derneği İstanbul Şubesi. Keseroğlu, Hasan S.(1996). Hoşgörü, düşünce özgürlüğü ve kütüphaneler. Yaşar Tonta, Ahmet Çelik(Haz.). Bilgi edinme özgürlüğü içinde (ss. 14-21). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
KAYNAKÇA: Kızılkan, Zafer, Gülle, M. Tayfun.(1993).Cumhuriyetimizin 70. yılında halk kütüphaneleri ve düşünce özgürlüğü. [y.y.]: Ankara. Sağlamtuç, Tülin.(1991). Kütüphanecilik açısından düşünce özgürlüğü ve sansür. Türk Kütüphaneciliği, 5(3), 93-99. TKD(2008). Düşünce Özgürlüğü Bildirgesi. 2 Mayıs 2018 tarihinde http://37.230.106.98/~kutuphaneciorg/wpcontent/uploads/dusunce_ozgurlugu_bildirgesi-724x1024.jpg adresinden erişildi. TKD(2010). Mesleki Etik İlkeleri. 2 Mayıs 2018 tarihinde http://kutuphaneci.org.tr/bildirgeler/mesleki-etik-ilkeleri/ adresinden erişildi. Yaman, Muallâ.(1961). Derleme ve derleme kanunu. Türk Kütüphaneciliği, 23(2), 129-134. Yılmaz, Bülent(2015). Bilgi ve belge yönetimi etiği ya da iyi kütüphaneci olmak. Hasan S. Keseroğlu, Güler Demir, Elsa Bitri, Ayşenur Güneş (Ed.). Uluslararası Kütüphane ve Bilgibilim Felsefe Sempozyumu Etik: Kuram ve Uygulama kitabı içinde. (ss. 136-143). İstanbul: Hiperlink.