DÜNYA VE EVREN 1.ÜNİTE GEZEGENİMİZİ TANIYALIM 1. BÖLÜM: Dünya nın Şekli 2. BÖLÜM: Dünya nın Yapısı DÜNYA NIN ŞEKLİ NASILDIR? Teknolojinin henüz gelişmemiş olduğu eski zamanlarda yaşamış İnsanlar, Dünya mızın şekli ile ilgili farklı görüşler öne sürmüşlerdir. Bunlardan bazıları şöyledir: 1. Eski Mısırlılar Dünya nın büyük bir kutu, gökyüzünün ise bu kutunun kapağı olduğunu düşünmüşlerdir. 2. Eski Yunanlılara göre Dünya nın şekli düz bir tepsiye benzemekteydi. Hatta bazıları bu tepsinin içinin suyla dolu olduğunu ve Dünya nın da bu suyun içinde yüzdüğünü düşünmüşlerdir+ 3. Bazı insanlar ise Dünya nın bir öküzün boynuzlarında durduğunu düşünmüşlerdir. Öküzün kafasını oynatmasıyla Dünya da deprem olduğuna inanmışlardır. Günümüzden yaklaşık 2500 yıl önce yaşayan Yunan bilim insanı Pisagor, Dünya nın şeklinin küreye benzediğini söyleyen ilk bilim insanıdır.
Dünya'nın Şekliyle İlgili Geçmişten Bu Güne Bilim İnsanlarının Görüşleri THALES (TALES) Milattan önce 6. yüzyılda Milet'te (Aydın) yaşamıştır. Thales, Dünya`nın daire şeklinde olduğunu ve etrafının sularla çevrili olduğunu düşünüyordu. PİSAGOR Pisagor, Dünya`nın Güneş etrafında döndüğünü ve yuvarlak olduğunu ileri süren ilk kişiydi. Ancak Pisagor`un bu dediğine bilimle uğraşan kişilerin dışında inanan olmamıştı. ARİSTO Milattan önce 4. yüzyılda Makedonya`da yaşamıştır. Pisagor`dan iki yüzyıl sonra Aristo, gözlemleri sonunda Dünya`nın yuvarlak olduğunu kanıtladı. BİRÛNİ (973-1048) Orta Asyalı büyük Türk bilginidir. Dünya`mızın küreye benzediğini söylemiştir. Dünya`nın çapını bulmak için çalışmalarda bulunmuştur. Birûni`nin tespit ettiği değerler bugünkü rakamlara çok yakındır. Birûni, Amerika kıtasının var olduğunu Chrostopher Colombus'dan (Kristof Kolomb) 500 sene evvel haber vermiştir. İDRÎSÎ (1100-1166) İdrîsî, Dünya`nın küre şeklinde olduğunu düşünüyordu. İdrîsî`nin çizdiği dünya haritası, o güne kadar bilinen en iyi dünya haritası örneğidir. Onun çizdiği dünya haritalarından Avrupalı kâşifler de faydalanmıştır. İdrîsî`nin haritalarının Amerika`nın keşfi sırasında Kolomb tarafından kullandığı düşünülmektedir. NİKOLAUS COPERNUCUS (NİKOLAS KOPERNİK) (1473-1543) Güneş`in, Dünya`nın etrafında dönmediğini, Dünya`nın ve hatta gezegenlerin de Güneş`in etrafında döndüğünü ileri sürmüştür.
CHROSTOPHER COLOMBUS Maceraperest bir denizci olan Kristof Kolomb Dünya`nın yuvarlak olduğunu kitaplardan okumuştu. 1492 yılında 3 küçük gemi ile birlikte yola çıktı. Devamlı batıya doğru gitti. Hindistan`a ulaştığını zannetti ama gittiği yer Amerika kıtasıydı. Eğer dünya yuvarlaksa yönünü değiştirmeden başladığı yere tekrar geleceğini biliyordu. Ama bunu başaramadan öldü. Ancak gemilerinden biri yola devam etti. Dünya`nın çevresini dolaşmış oldu. GALİLEO GALİLEİ (GALİLE GALİLE) (1564-1642) İcat ettiği teleskopla gök cisimlerini incelemiş, önemli astronomi keşifleri yapmıştır. Yaptığı gözlemlerle Kopernik`in Dünya ve diğer gezegenler, Güneş`in etrafında dönüyor. iddiasını desteklemiştir FERDİNAND MAGELLEAN (MACELLAN) Macellan, dünyanın çevresini dolaşan ilk denizcidir. Bu seyahatleri sayesinde hem Dünya`nın yuvarlak olduğu ispatlanmış hem de Dünya`nın çevresinin uzunluğu belirlenmiştir. Dünya nın Bir Küre Şeklinde Olduğunu Kanıtlayan Olaylar Nelerdir? Dünya da bir yerden havalanan uçak, hep aynı yöne doğru uçarsa havalandığı noktaya ulaşır+ Bu durum, Dünya nın şeklinin küreye benzemesinin bir sonucudur Güneş doğarken önce Güneş in bir kısmı, sonra yarısı, en sonunda ise tamamı görülür. Güneş batarken de yavaş yavaş gözden kaybolur. Bu durumun sebebi Dünya nın şeklinin küreye benzemesidir. Gelişmiş teknolojik araçlarla uzaydan çekilen fotoğraflar Dünya nın şeklinin küreye benzediğini kanıtlamaktadır. Dünya mız alt ve üst kısımlarından basık, yanlardan şişkindir.
Bir liman veya deniz kenarında duran bir kişi uzaktan gelen bir geminin önce direklerini ve bacasını, ardından burnunu ve üst kısmını, sonra da geminin gövdesini görür. Bu durumun sebebi Dünya nın şeklinin küreye benzemesidir. DÜNYA NIN KATMANLARI Dünya mız da farklı özelliklere sahip katmanlardan oluşmaktadır. Dünya mız: 1.Hava küre, 2.Su küre, 3.Taş küre, 4.Ateş küre 5.Ağır küre Olmak üzere beş katmandan oluşur. Bu katmanlardan hava küre, su küre ve taş küre gözlemlenebilen katmanlardır. Ateş küre ve ağır küre ise gözlemlenemeyen katmanlardır. Dünya mızın Gözlenemeyen Katmanları Ateş Küre (Magma-Manto) katılaşır. Ateş küre, magma adı verilen sıcak ve akışkan bir maddeden oluşur. Yeryüzüne çıkan magmaya lav denir. Magma, bazen yeryüzüne çıkabilir. Magmanın yeryüzüne çıktığı yerler yanardağ olarak adlandırılır. Yanardağdan çıkan magma bir süre sonra soğuyup
Ağır Küre (Çekirdek) Dünya nın en iç kısmında bulunan katmandır. Çekirdek olarak da bilinir. Ağır küre, Dünya nın en ağır ve en sıcak katmanıdır Dünya mızın Gözlenebilen Katmanları Dünya nın Yüzeyinde Ne Var? Dünya mız kuşlardan bitkilere, insanlardan balıklara kadar birçok canlıya ev sahipliği yapar. Dünya nın yüzeyini kaplayan karalar ve sular ile etrafını saran hava katmanı, Dünya üzerindeki yaşamın devamı için gereklidir. Dünya mızı oluşturan gözlemlenebil ir katmanlar verilmiştir. 1.Taş Küre (yer kabuğu) 2.Su Küre 3.Hava Küre (Atmosfer) Taş Küre (Kara Katmanı) Dünya yüzeyinin üst katmanı taş, toprak ve kaya gibi maddelerden oluşmuştur. Bu katmana taş küre, kara katmanı veya yer kabuğu adı verilir. Kara katmanının üzerinde bulunan toprakta bitkiler yetişir. Kara katmanı hayvanların ve insanların yaşama alanıdır. Üzerinde dağlar, tepeler, ovalar ve çukurlar bulunur. Bu nedenle kara katmanı engebeli bir yapıya sahiptir.
Su Küre (Su Katmanı) Suyun olmadığı bir Dünya da yaşamak mümkün değildir. Uzaydan çekilen fotoğraflarda Dünya mız masmavi bir küre gibi görülür. Bunun sebebi, yeryüzünün büyük kısmının sularla kaplı olmasıdır. Yeryüzündeki sular göl, nehir, deniz, okyanus ve yer altı suyu gibi çeşitli isimlerle adlandırılır. Balıklar suda yaşar. Karada yaşayan canlılar da yaşamlarını devam ettirebilmek için suya muhtaçtır. Kara katmanının etrafı su katmanıyla çevrilidir. Bu nedenle kara ve su katmanları iç içedir. Karaların bittiği yerde sular, suların bittiği yerde ise karalar başlar. Dünya da suların kapladığı alan, karaların kapladığı alanlardan fazladır. Canlılar, Dünya'daki suların çok az bir kısmını içme suyu olarak kullanır. Dünyadaki suların çok azı tatlı sudur, geri kalanı tuzludur. Hava Küre (Hava Katmanı) Dünya yüzeyinin etrafını saran gaz tabakasına hava küre veya hava katmanı denir. Hava katmanında bulunan gazlar, tüm canlıların yaşamını devam ettirebilmesi için gereklidir. Yağmur, kar, dolu gibi yağış şekilleri ve rüzgâr oluşumu hava kürenin etkilerine örnek olarak verilebilir. Dünya`mızın etrafını saran bu gaz tabakası Dünya`nın yaşanır olmasını da sağlar. Kaynak: Anadolu Yayımcılık İzzet GÜRZAL Sınıf Öğretmeni